ΣΕΦΕΡΙΚΟΙ ΛΥΧΝΟΣΤΑΤΕΣ
ή
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ
ΓΙΩΡΓΟ ΣΕΦΕΡΗ
Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ
Μέτρησες τη
ζωή σου με το κουταλάκι του καφέ
κοιτάζοντας
τα θολά ποτάμια των πόλεων
πίσω από
τζάμια γκρίζων προξενείων,
καθώς το
βράδυ έπεφτε στο χορτάρι σαν πουλί
με σπασμένη
φτερούγα.
Μιλούσες για
τους δροσερούς αγάπανθους,
μα ο θόρυβος
του χρόνου σε ξυπνούσε
σε σκοτεινά
λιβάδια, όπου άνθρωποι γυμνοί,
γονατισμένοι,
τρέμοντας στην πυκνή ομίχλη
ψηλαφούσαν
ασφοδίλια.
Στις μέρες
σου τίποτε δεν έκρυβε
το τίποτε.
Το μαύρο έσταζε φώς.
Όμως οι
νύχτες τώρα είναι γεμάτες τρύπες
που φέρνουν
μυρωδιά από σκουπίδια.
Κρύα στάχτη
πέφτει
αόρατη απ’ την οροφή.
Σκεπάζει τα
έπιπλα. Οι πόρτες τρίζουν
ξεκλείδωτες,
ενώ ζεστοί, χορτάτοι, με γυαλιστερά
μαλλιά στα
μπαλκόνια
οι
ευπλόκαμοι νυχθήμεροι σε βρίσκουν συντηρητικό
μπερδεύοντας
την Ιστορία με το νόημα της Ιστορίας.
Ιδρωμένοι
πασχίζουν να λυγίσουν τον στίχο σου
σαν τόξο του
Οδυσσέα.
Τώρα περνάς
τον θάνατό σου κάτω από μιά φοινικιά
ανασαίνοντας
τη μαύρη γαλήνη των πεθαμένων.
Συλλογίζεσαι
εκείνους που έρχονται λάμνοντας
με κουπιά
τσακισμένα.
Νάσος Βαγενάς,
σ.394-395
--
ΕΞΙ ΓΡΑΦΕΣ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ, 1987
α
Αρχή κ’ εσύ
στου τέλους
την απόφαση-
ένας πικρός
Ελπήνορας
διψώντας
φίλους και γαλήνη
ο ναυαγός
σαν άραξε
στην
καπνισμένη του αυλή
μικρός θεός
ή μη θεός
αναμεσίς σαν
έπλασε
στη λάμψη την Οδύνη.
--
Άλλη φωνή
στη διαφωνία
του Καιρού-
πέτρινο
δάκρυ προσ-
ευχή στα κόκκαλα που ντύθηκαν
την απουσία
της Κίχλης
παλιό κοχύλι
ρόδινο
να κυματίζει στο βυθμό
το μήνυμα
της Σαλαμίνας
ο
Ποιητής ανθίζοντας
κρίνο το σπέρμα στο κενό
ο
Ποιητής μές στις αιχμές
στις χαλασμένες μας ακμές
σε μία λέξη
ψηλαφίζοντας
σκόνη το προσωπείο της Ασίνης.
β
Εσύ
το χώμα
ο θυμός
η μνήμη σαν
ανάσταση
και το πικρό
χαμόγελο μαρμαρωμένο
Εμείς
τα πιό παλιά μας σώματα
με τις θολές
χρυσαλοιφές
να παίζουμε τα μάτια μας
βώλους στής
Θήβας το στενό
να δένουμε τη μοίρα μας
στα δάχτυλα
της Αντιγόνης
να προχωρούμε στα τυφλά
με φαγωμένο
το κορμί- να χαίρεται το μαύρο.
Εσύ
το αίμα
ο σφυγμός
μιά λέξη
επανάσταση
και το κρυφό
νερό στη στέρνα
Εμείς
ψυχές μες στις μυλόπετρες
να τρέφουμε
αιώνες
μιά ανιστόρητη στιγμή
στον κύκλο
του Ρωτόκριτου
μια ντουφεκιά περγαμηνές
του γέρου-
Μακρυγιάννη
μιά συλημένη άνοιξη
στη γη της
Μικρασίας.
-Σκιές
σκυφτές μές στις σκιές
τις εποχές
που χόρτασαν
με θημωνιές πολέμου.
Η άλλη όψη
εμείς-
η διαδρομή
μές στους
πικρούς αγάπανθους
μες στους
σταυρούς των φίλων
που προδόθηκαν
μέσα στον
ύπνο της Κερύνειας
με άγρυπνα τα μάτια
(σαν
αντηχούν τα βήματα
των αργυραμοιβών).
Η άλλη όψη
σου εμείς-
η διαδρομή
σε χώρα
έρημη με όνειρα συγκομιδή
σε θάλασσες
κλειστές με τα σπασμένα ξύλα
σε γειτονιές
ανώνυμες με στάχτες Κυριακές
η διαδρομή
στο χιόνι
που μας νύχτωσε
και μας ποθεί γυμνούς
στις φλόγες
που μας κύκλωσαν
στην πιό μεγάλη δίψα.
-Η διαδρομή
μές στο φαρμάκι
ορίζοντας
«Γραμμή!»
Διονύσης Σέρρας, σ.
178-180
--
ΕΞΙ ΓΡΑΦΕΣ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ
ΣΤ΄
Παλιέ μας
φίλε, τι κοιτάς!
Ακόμα πια να
συνηθίσεις…
Απ’ τη μικρή
μας είσοδο
τις πλάγιες στοές
τα τρωκτικά
μας κλέψανε
τις άδειες πανοπλίες
στην αγορά
ανατιμήθηκαν
οι πρώτες αφές
τα τρυφερά
χαμόγελα
και του υγρού καλοκαιριού
οι πιο
ζεστές χειρονομίες-
στα γήπεδα
καρφώθηκαν
κουρέλια σκηνικά
οι τύψεις
μας οι λαϊκές
κι όλες του δρόμου οι αυγές-
της γέννας
μας οι προσωπίδες.
--… --- ….
---
Παλιέ μας
φίλε, κοίταξε!
Μας έχει
κάπως συνηθίσει
μόνοι
κρυμμένοι με το φώς
στο σκοτεινό πηγάδι
να
ταξιδεύουμε μαζί
δεμένοι στο μολύβι
για τη Γραφή
που χάραξε
το ύφος του
κυπαρισσιού
για τη Γραφή
π’ αγάπησε
τον πιό
πικρό Απρίλη-
μαζί να
ταξιδεύουμε
με ματισμένα
τα κουπιά
παλεύοντας
να βγούμε
κι από τον ύπνο τούτο
παλεύοντας
ν’ αντέξουμε
στου κήπου
τη φυγή
παλεύοντας
ν’ ανοίξουμε
στη νύχτα την παγίδα
(με τ’
όνειρο στα δάχτυ-
λα σαν γυάλινο κλειδί). 1987
Διονύσης Σέρρας, σ.
44.
ΔΙΠΤΥΧΟΝ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΣΕΦΕΡΗ
Τα ελληνικά
ποιήματα
απ’ το
τριάντα-τί πάθος
Τη ζωή μας
πήραμε-
Το λάθος ήτο
η επιστροφή
Εκείνο το
χαμένο δείλι.
Την γλώσσα
του Απρίλη
δέν
εννοεί-κανείς
κ’ οι
φίλοι-ο Τσίρκας
κι αιγύπτιοι άλλοι
μεγάλη
απαντοχή
Και η
απάντηση
π’ άργησε να
‘ρθει.
*ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ, σ. 152
ΙΖ΄ ΓΙΩΡΓΟΥ
ΣΕΦΕΡΗ
«Δεν ξέρω
πολλά πράγματα από σπίτια»
αλλά είμαστε
σπέρμα εφήμερο
κι όσοι
χαθήκαν σε χαρτιά φυλακισμένοι
σημάδι
δυσερμήνευτο αφήκαν
αφού το χώμα
αφιλόξενο
ονόματα δεν
σέβεται.
Πέτρες
σωριάζοντας ρήματα
πού τώρα δεν
θυμούμαι τί σημαίνουν
κι ας ήτανε
σημάδια της ζωής μου
-πού αν θυμηθώ
θα πικραθώ
γιατί χρόνος
που απογίνεται ανάμνηση
τη γλώσσα
κώνειο ποτίζει.
Είδα το
πλοίο να ορμά τον χαλασμό
μέσα στο
προαιώνιο σπίτι.
Τη θάλασσα
πιά να κατανικά
τα ονόματά
μας τα αγάλματα τα εικονίσματα
στη νύχτα
ετούτη που φωτόλαμψε ψυχοραγώντας
και τα ιερά
μας σώματα εχώνεψε
οστά
φανερώνοντας χειρόγραφα
θανάτου
παραγάδια
«τρέχοντας
από κάμαρα σε κάμαρα»
όλη η
θάλασσα του χρόνου αδειάζει πάνω μας
και η αγάπη
που εγκολπωθήκαμε
κοιμάται
στην αθάνατη αμμουδιά.
ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ, σ. 375
ΑΝΕΠΙΔΟΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΓΙΩΡΓΟ ΣΕΦΕΡΗ
Κορώνουν τα
τζιτζίκια στις πορτοκαλιές
τούτην την
ώρα που γυαλίζουν τα σκυλόδοντα του καλοκαιριού γύρω από τ’
Αναπλιού τα
κάστρα.
Όλη τη μέρα,
τα πέλματά μου αναδεύανε την άμμο πού πατούσες, κύριε Σε-
φεριάδη.
Κάτω από το
καστράκι της Ασίνης, γυμνόστηθες κοπέλες από τά τέσσε-
ρα σημεία
του ορίζοντα εκθέτουν το κορμί τους στον ασπιδοφόρο ήλιο. Διό-
λου δεν
νοιάζονται για ό,τι γύρευες στα 1938 σε τούτα τα κομμένα βράχια.
Θα πάνε, το
πολύ-πολύ, ως τις Μυκήνες, ίσαμε την Επίδαυρο ίσως, ίσα-
με ‘κει πού
ο ατζέντης τους κανόνισε.
Θα μάθουν
την Ελλάδα έτσι καθώς ορίζει το μάρκετινγκ του τουρισμού: Ολί-
γη από
αρχαίες πέτρες, μπόλικη από κοσμοπολιτισμό της πλάκας και μιά
«ελληνική
βραδιά» με μπάρμπεκιου πλάι στην πισίνα του ξενοδοχείου, χο-
ρεύοντας
συρτάκι την ξεφτίλα μας με σώπα όπου να ‘ναι θα σημάνουν οι
καμπάνες
σόλο μπουζούκι.
Όλες στο
τέλος θα αγοράσουν την κασέτα, ένα μπλουζάκι NO PROBLEM κι
έναν
πριαπισμένο σάτυρο, μπρελόκ. Θα φύγουν ευχαριστημένες. Όταν με
το καλό γυρίσουν
στις πατρίδες τους, σε κάποιο μέρος της διήγησης στις
φιλενάδες
τους, θα μνημονεύουν; Ασίνην τε… εκεί γνωρίσαμε το Μήτσο το βαρβάτο, γκαρσόνι
στου Τολό την EUROTAVERN, τα κάλλη του τρυγούσαμε τρείς μέρες και τρείς νύχτες!
Κορώνουν τα
τζιτζίκια στις πορτοκαλιές.
Τα
κυπαρίσσια επιβάλλονται κατακορύφως.
Φθάνοντας ως
τα άκρα τις δυνατότητες του πράσινου
θροά
νωχελικά ο πράος Αργολικός.
Μελισσομάνι
βουερό οι τουρίστες-ξένοι και ντόπιοι απαράλλαχτα- πηγαίνουν, έρχονται
ποδοπατώντας την Ιστορία. Τρώνε τις πίτσες τους στο RISTORANTE ITALIANO της πλατείας Συντάγματος, το παγωτό
τους στο IGLOO.
Δεν
νοιάζονται τί μολογάει ο μέγας πλάτανος, τί μαρτυράει η αυλόπορτα
της
αντιβασιλείας, αφτί ευήκοο δεν στήνουνε στο λακριντί Ακροναυπλίας
και
Παλαμηδίου. Δεν νοιάζονται οι ενσκήπτοντες (κι οι ντόπιοι;) αν έχει ο
Νίκος άλλο
στήθος, αν στη γειτονική Πυργέλλα ο Γιώργος δεν ξανακατέβηκε.
Κι ως που θα
πάει αυτή η αφάνεια,
τέτοιας
φθοράς η συντριβή, ως που θα πάει;
Κι ως πότε
το ποίημα θα δίνει αφορμές
να ψαύουμε
το κενό της προοπτικής μας;
*ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΘΕΟΧΑΡΗΣ,
σ. 206-207
ΩΔΗ ΣΤΟΝ
ΠΟΙΗΤΗ
Δεν ήταν
κηδεία.
Ήταν γιορτή.
Ήταν γάμος του ποιητή
με την
Αττική γη.
Τα
πανεπιστήμιο, τα Πολυτεχνεία
όλα τα νιάτα
της Ελλάδος
τον
συνόδεψαν απ’ την Αγία Σωτήρα της
Πλάκας όπου
έγινε η νεκρώσιμος ακολουθία.
Πολύς κόσμος
γέμισε τα στενά της Πλάκας,
την Λεωφόρο
Αμαλίας, το Νεκροταφείο.
Συνόδεψαν
τον Σεφέρη
όλοι πεζοί
τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο
και όλα τα
μελοποιημένα ποιήματά του.
Γέμισαν
οι δρόμοι
της Αθήνας
απ’ την
κραυγή «Αθάνατος».
Η διανόηση
της Ελλάδος,
οι
εκπρόσωποι των τεχνών,
οι
περισσότεροι πρώην πολιτευταί,
οι
διπλωμάται
με τα απέριττα
σκούρα κουστούμια τους,
οι μαυροφορεμένες
κυρίες,
έγιναν ένα
με τα νεαρά κορίτσια
που φορούσαν
παντελόνια
τους νέους
άνδρες με τα πολύχρωμα πουκάμισα
που ανέβηκαν
στους γύρω τάφους
για το
ύστατο χαίρε
σ’ αυτόν που
σαν άνθρωπος και σαν ποιητής
άγγιξε όλες τις
πτυχές μας,
που σπάθισε με
λάμψη τα σκοτάδια.
Πίσω από το
φέρετρο
σ’ όλη την
πομπή
νεαρά
κορίτσια και
αγόρια με
δάφνινα στεφάνια.
Μπροστά στο μνήμα
έκοβαν φύλλο φύλλο τις δάφνες
και ο
καθένας απ’ τους γύρω
έπαιρνε μαζί
του
φεύγοντας,
από ένα
φυλλαράκι.
Άλλοι άφησαν
το φυλλαράκι
πάνω στο
χώμα πού τον σκέπασε,
σιγοτραγουδώντας
ακόμη:
«Στο
περιγιάλι το κρυφό
κι’ άσπρο
σαν περιστέρι
διψάσαμε το
μεσημέρι
μα το νερό
γλυφό»
Τότε μόνο
σταμάτησαν
τα
χειροκροτήματα,
παρατεταμένα
καθ όλη
την διάρκεια
της ταφής.
ΦΩΦΩ
ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΗ, σ. 84
ΣΤΟ ΣΕΦΕΡΗ
Στη
μητρόπολη της Ιωνίας, στην πόλη του Ομήρου,
Στη Γκιαούρ
–Ισμίρ (1),
στο γλυκοχάραμα
του εικοστού μεταχριστιανικού
αιώνα,
γεννήθηκες
Εσύ.
Και τη
στιγμή που στον παγκόσμιο χώρο
και στον
χώρο τον ελληνικό
άρχιζε η
κατάρρευση των πάντων
-το μοιραίο
’14-
Στο κατώφλι
της εφηβείας
πήρες το
μολύβι στο χέρι.
Μές στην
τραγική και ταχύτατη ροή των γεγονότων
άρπαξες το
νόημα των καιρών
κατανόησες
το νόημα της Ελλάδας
κατάλαβες το
νόημα της Ευρώπης,
άγγιξες το
νόημα του κόσμου.
Ήσουν πάντα
μές στη ζωή
πάντα νέος
μ’ όλο το
διονυσιακό πάθος
μ’ όλη την
απολλώνια διαύγεια
μ’ όλη την
χριστιανική αγάπη.
Κι έγινες η
λαμπάδα
που η
λευτεριά την κρατάει στο χέρι
-μάλλον
ήσουν η λευτεριά η ίδια (2)-
και
πυρπολήθηκες ολόκληρος
από το πάθος
της χώρας σου.
Δε λύγισες
δεν έσπασες.
Το σάλπισμά
σου αντήχησε σ’ όλη τη Γη.
Μ’ άξαφνα….
χάθηκες.
Την πιο
κρίσιμη ώρα της Ευρώπης
την πιο
τραγική στιγμή της Ελλάδας.
Το φώς
έσβησε.
Το Σκότος
βαθύ πλανάται υπέρ την Ελληνίδα γην.
Ελευθερία
ποιός θα σου
πει τα επινίκια;
1., Άπιστη
(=Χριστιανική, Ελληνική) Σμύρνη.
2., Σεφέρι
στα τούρκικα θα πει λευτεριά. Το πραγματικό του όνομα Σεφεριάδης= Ελευθεριάδης.
Το ψευδώνυμό του Σεφέρης= λευτεριά, Λευτέρης.
ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ, σ. 184-185
ΕΣΜΕΡΑΛΔΑ
Στο Γιώργο Σεφέρη
Ολονυχτίς
τον πότισες με το κρασί του Μίδα
κι ο φάρος
τον ελίκνιζε με τρείς αναλαμπές.
Δίπλα ο
λοστρόμος με μακριά πειρατική πλεξίδα
κι αλάργα
μας το σκοτεινό λιμάνι του Gabes.
Απά στο
γλυκοχάραμα σε φίλησε ο πνιγμένος
κι όταν
ξυπνήσεις με διπλή καμπάνα θα πνιγείς.
Στο κάθε
χάδι κ’ ένας κόμπος φεύγει ματωμένος
απ’ το
σημάδι της παλιάς κινέζικης πληγής.
Ο παπαγάλος
σου ‘στειλε στερνή φορά το «γειά σου»
κι απάντησε
απ’ το στόκολο σπασμένα ο θερμαστής,
πέτα στο
κύμα τον παλιό που εσκούριασε σουγιά σου
κι άντε
μονάχη στον πρωραίον ιστό να κρεμαστείς.
Γράφει η
προπέλα φεύγοντας ξοπίσω: «Σε προδίνω»,
κι ο γρύλος
το ξανασφυράει στριγγά του τιμονιού.
Μη φεύγεις.
Πές μου, τα ‘πνιξες μιά νύχτα στο Λονδίνο
ή στα
βρωμιάρικα νερά κάποιου άλλου λιμανιού;
Ξυπνάν οι
ναύτες του βυθού ρισάλτο να βαρέσουν
κι απέ να
σου χτενίσουνε για πάντα τα μαλλιά.
Τρόχισε
κείνα τα σπαθιά του λόγου που μ’ αρέσουν
Και
ξαναγύρνα με τις φώκιες πέρα στη σπηλιά.
Τρείς μέρες
σπάγαν τα καρφιά και τρείς που σε καρφώναν
και σύ με
τις παλάμες σου πεισματικά κλειστές
στερνή φορά
κι ανώφελα ξορκίζεις τον τυφώνα
που μας
τραβάει για τη στεριά με τους ναυαγιστές.
ΝΙΚΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ, σ. 21-22.
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1967 μ. Χ.
Μνήμη Γιώργου Σεφέρη
Ο ήλιος
πάντα ο ήλιος και η καρδιά του
Πού σε
πυρπόλησε όλο το μεσημέρι
Διαβάζοντας
αμετανόητα τα ωροσκόπια των εποχών
Πού σ’
ανταμώνουνε τις άσπρες νύχτες
Τα φάσματα
ετοιμάζει
Στην
επιφάνεια του μάρμαρου την πρώτη ορμή ξυπνώντας
Σε κρίνα που
πετρώσανε
Από την άλλη
κατεύθυνση του ανέμου
Τη διαστολή
του νερού
Ή την τελετή
στο κάτω κάτω
Που
κυκλώνεται μέσα στο χρόνο
Και μένει το
κενό που δε γεμίζει πιά
Και μένει το
κενό κι ένα σωρό σπασμένα πράγματα
Τ’ αγγίζεις
στη σιωπή που κύλησε στο αίμα
Και το
ξεπέρασε
Χωρίς συνοχή
δίχως την πρώτη κίνηση
Και μένει το
κενό
Και των
σωμάτων η παλιά ακρίβεια
Αναλωμένη σ’
υστερόγραφα εγχρώμων κάρτ ποστάλ
Κι αρνητικά
φακών
Πού ξεψυχάνε
στα υπαίθρια αναψυκτήρια
Των θερινών
ερώτων
Σιγά σιγά
Όπως οι
μέρες μας
Στ’
αναρωτήρια της ποίησης μετακομίζουν
Σιγά σιγά
Και μένει το
κενό
Και μένει
άδειος ο ουρανός
Από πουλιά
και σύννεφα και σύνθετες εικόνες.
ΑΛΕΞΗΣ ΤΡΑΙΑΝΟΣ, σ. 26
ΕΝΝΕΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ
Η ψυχή
μάταια ανοιγοκλείνει
τα φτερά της’
ο ποιητής θρυμματισμένος
«σπασμένο κανάτι»
--
«Πάνω νερά»
που διάλεξες να λάμνεις’
τώρα,
σε τούτο τον καιρό,
βλέπω
το Τίποτα
του Πάντα…
--
Γδύσου το πουκάμισο των άστρων’
φόρεσε το θνητό δέρμα σου
να σε πλαγιάσω…
--
Η σελήνη περίμενε μάταια ως το πρωί
λουσμένη στο πατσουλί
τον έρωτά σου…
--
Γνώρισες το Καθόλου,
έμαθες τα «ναρκωτικά σεντόνια» του…
--
Ο θόλος μαύρος
από το πολύ σου φώς
Ο θάνατος
«αναστάσιμη οδύνη»
--
Το φώς και αυτό μελλοθάνατο,
ωστόσο,
ακόμα σπαράζει…
--
Ξάφνου η ελπίδα
χορτάρι χλωρό’
μην τη θερίσει
το δρεπάνι.
--
Η φλόγα
τώρα
«δροσερή πικροδάφνη».
Εγώ, όμως, καίγομαι
-με πυρπολείς μές στον Καιρό…
ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ, σ. 33-41
H A B A N E R A
του Γιώργου Σεφέρη
Παίζοντας το ταμπουρίνο,
σκιάζομαι, μην καμπουρήνω.
Surgidero de Batabano
Cuba,
1947
ΤΑΚΗΣ Κ.
ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ, σ. 255
Γ. Σ.
Κοίταξε τα σύννεφα πώς τρέχουν
του αγέρα είναι κοπάδι,
δεν είναι νύχτα,
χαμηλή μόνο ημέρα-
κι όμως θυμάσαι τότε
με το φεγγάρι κυνηγημένο,
το πέλαγο σαν μάνιαζε στο καράβι.
Γύρισα στην εικόνα
να αλλάζει η μέρα σε άλλη νύχτα-
που άναψα το τελευταίο μου σπίρτο
να δω στα τείχη τα έρημα της θάλασσας
την άσβηστην ακόμη επιγραφή:
ΠΥΡΓΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ.
Και ήταν η ημέρα αυτής της νύχτας
στα ματωμένα σπάργανα παιδιών των αλλοφύλων
της άκαρδης διαδοχής τους.
Φωνές σιωπής παλέψαν γύρω
εχθρών και φίλων.
Αυτά που πήρα γυρίζοντας στο καράβι
κι αγρύπνησα στην κάμαρά μου
όπως σε γέφυρα πάλι παλεύοντας
στη μοναξιά μιάς άγριας νύχτας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι. ΑΝΤΩΝΙΟΥ, σ.211
ΣΤΟ ΓΙΩΡΓΟ ΣΕΦΕΡΗ
Τα μυστικά σου της «Στροφής» τάλυσε ο Καραντώνης.
Κι η σκοτεινάγρα σου έγινε καθάριος ουρανός!
Μας τώπε κι ο Θεοτοκάς, κι ας λέει ο Παπατσώνης.
Η Δόξα Σε στεφάνωσε. Ο Κόσμος είναι απλός!
Πρώτα μόνος τα γνώριζες κι ανέγνωρους μας πήρες…
Μά τώρα πούβραμε κι εμείς τον ποταμό πλωτό
Μιά Μελισσάνθη πρόβαλε, έτσι τόχουν οι Μοίρες:
Του κύκλου τα γυρίσματα που φέρνουν τον καημό!
Κ. Γ. Κ. ,σ. 235
Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ (1922-2016) που εκδόθηκε από το
Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, και συντάχθηκε, οργανώθηκε, ταξινομήθηκε από
τον ποιητή, κριτικό και έμπειρο και
επιστημονικά καταρτισμένο βιβλιογράφο κύριο Δημήτριο Δασκαλόπουλο, έρχεται να
καλύψει με τον πλέον ασφαλή και εμπεριστατωμένο, συγγραφικά τρόπο, την πρώτη
«Σεφερική Βιβλιογραφία» που κυκλοφόρησε ο Γιώργος Κ. Κατσίμπαλης, Αθήνα
Δεκέμβριος 1961. Επίσης, την «Εργογραφία Σεφέρη (1931-1979)». Βιβλιογραφική
Δοκιμή, εκδόσεις Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα, Νοέμβριος
1979, σ. 304., που συνέταξε επίσης ο Δημήτρης
Δασκαλόπουλος, και «Αφιερώνεται στην Κυρία Μαρώ Σεφέρη. Όλοι μας χρωστάμε πολλά
στη στοργική φροντίδα της για το έργο του Ποιητή», όπως σημειώνει στην αρχή του
τόμου ο Δ. Δ. Η παρούσα-δεύτερη βιβλιογραφική έκδοση-μας καταθέτει εκ νέου,
άγνωστά μας στοιχεία και αποδελτιωμένες πληροφορίες μέχρι το 2016. Συμπληρώνει
και εμπλουτίζει τα προηγούμενα πληροφοριακά κενά, τόσο εκδοθέντων έργων του
ίδιου του ποιητή, όσο και μελετημάτων που εκδόθηκαν από έλληνες και ξένους
Σεφερολόγους. Άρθρα και δημοσιεύματα, μεταφράσεις ποιημάτων του Σεφέρη, που στο
πέρασμα του χρόνου «συσσωρεύτηκαν» καθώς το ενδιαφέρον για τις Σεφερικές
σπουδές τον Νομπελίστα μας ποιητή αυξήθηκε ραγδαία και ανοδικά. Μαζί και το αναγνωστικό
ελληνικό και δυτικοευρωπαϊκό κοινό για την Ποίησή του, τον Δοκιμιακό του λόγο,
τα Ημερολόγιά του, την Αλληλογραφία του και τις ανέκδοτες σκόρπιες άλλες του
δημοσιεύσεις. Το έργο του Γιώργου Σεφέρη εξακολουθεί να ελκύει έλληνες και
ευρωπαίους θαυμαστές και αναγνώστες του ελληνικού ποιητικού λόγου, και πέραν
των χρονικών ορίων από την βράβευσή του με το (πρώτο ελληνικό) Νομπέλ
Λογοτεχνίας. Φέτος συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από την εκδημία του. Τα δημόσια και
ιδιωτικά ραδιόφωνα και οι τηλεοπτικοί σταθμοί αφιέρωσαν μέρος του προγράμματός
τους στο έργο του ποιητή και προβλήθηκαν παλαιότερα ντοκιμαντέρ για την ζωή
του. Τα πενηντάχρονα από την κοίμησή του συνέπεσαν με την απώλεια-πλήρης
ημερών- του μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη. Σχετικά άρθρα δημοσιεύτηκαν στο διαδίκτυο
και σε ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά. Στην ιστοσελίδα που διατηρώ, τα
Λογοτεχνικά Πάρεργα δημοσιεύθηκε (έπειτα από δική μου έκκληση) η ενδιαφέρουσα
εργασία της φιλολόγου και συγγραφέως Ανθούλας Δανιήλ, (πρώτη δημοσίευση), η
οποία έχει κυκλοφορήσει βιβλίο της για τον ποιητή, και έχει ασχοληθεί σε
αρκετές της δημοσιεύσεις (βλέπε πχ. Ανθούλα Δανιήλ, «Το «γόνιμο» βλέμμα του
ποιητή» σ. 93-105. Στο Αφιέρωμα ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, Βιβλιοθήκη της Πανελλήνιας
Ένωσης Φιλολόγων, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, Απρίλιος 2003) καθώς και άλλα ανάλογου
ενδιαφέροντος μελετήματα. Ακολούθησε κατόπιν, μία παλαιότερη δημοσιευμένη
εργασία του ποιητή και κριτικού, εκδότη κυρού Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, ο οποίος
έφυγε πριν λίγους μήνες από κοντά μας. Και ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, έχει
ασχοληθεί εμπεριστατωμένα με τον Σεφερικό λόγο, εκδίδοντας και δημοσιεύοντας άρθρα
για τον Μικρασιάτη ποιητή. Στο τρίτο αυτό σημείωμα, θέλοντας να υπερβώ την
επιθυμία ενός ακόμα επετειακού σημειώματος, που οριοθετούν τα συγκεκριμένα
χρονικά όρια, μεταφέρω Ποιήματα που έχουν αφιερώσει έλληνες ποιητές στον Γιώργο
Σεφέρη. Ένα μέρος από αυτά, μόνο αντρών, στο πρώτο αυτό μέρος του σημειώματος.
Συνηθίζοντας να αποδελτιώνω και να συντάσσω ερασιτεχνικά μικρές ενδεικτικές βιβλιογραφίες για έλληνες και ξένους ποιητές και ποιήτριες, (είτε σε παλαιότερα έντυπα είτε στην ιστοσελίδα) είχα αποδελτιώσει τον Γιώργο Σεφέρη με ποιήματά του στις διάφορες Ελληνικές Ποιητικές Ανθολογίες, στις Ιστορίες της Ελληνικής Λογοτεχνίας που γνωρίζω και κυκλοφορούν στο εμπόριο κλπ. Καθώς διάβαζα έλληνες ποιητές και ποιήτριες και τα ποιήματά τους, παρατήρησα, ότι υπάρχει παραπάνω από μία κατηγορία θα σημειώναμε που συναντάμε Σεφερικά Ποιήματα ή Στίχους του. Τι θέλω να πω. Αναγνωρίζουμε το κύριο σώμα των αφιερωμένων ποιημάτων από τρίτους, στον Γιώργο Σεφέρη, που αποτελεί και την μεγαλύτερη δεξαμενή αφιερωμάτων. Επίσης, υπάρχουν σεφερικοί στίχοι ή πεζά, φράσεις, προσωπικές του απόψεις και γνώμες , οι οποίες προηγούνται του ποιήματος, σε ξεχωριστή σελίδα της συλλογής, ή στο τέλος, που δημοσιεύονται τα σχόλια ή οι σημειώσεις. Και ακόμα, μετά τον τίτλο του ποιήματος ο ποιητής ή η ποιήτρια αναγράφει Σεφερικά ποιητικά ή πεζά «σπαράγματα», που σηματοδοτούν κατά κάποιον τρόπο την υπόθεση ή την ατμόσφαιρα του ποιήματος. Ή πάλι, μπορεί να μην έχει καμία σχέση το θέμα του ποιήματος με τον Σεφέρη. Υπάρχουν και οι περιπτώσεις εκείνες που συναντάμε σε ποιήματα το όνομα του Σεφέρη ή υπονοείται. Κατόπιν, όπως μας λέει και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, έρχονται τα Σεφερογενή, οι μιμήσεις, οι παρωδίες, και άλλες μικρότερες υποκατηγορίες. Στην παρούσα ενδεικτική εργασία για τα Αφιερωμένα Ποιήματα στον Γιώργο Σεφέρη, θέλοντας να μνημονεύσω τις δύο σημαντικές βιβλιογραφικές και άλλες εργασίες του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, χρησιμοποιώ σαν «μοντέλο» το δικό του βιβλίο σαν πρώτη πηγή. Εξαιρετική και καλή, χρήσιμη και η ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ του συγγραφέα Θανάση Ν. Νιάρχου, «Ποιητές για ποιητές.-Χειραψία πάνω από την άβυσσο», εκδόσεις Καστανιώτη 2002. Μια Ανθολογία, πρωτότυπη, που αν δεν κάνω λάθος, με την χρήσιμη «ιδιαιτερότητα» του θέματός της, κυκλοφορεί για πρώτη φορά στην ελληνική γραμματεία. Ενώ συμπληρώνεται με ενδεικτικές πληροφορίες-στο τέλος του τόμου για τον ποιητή. Έχοντας αυτά τα δύο βιβλία ως ράγες, συμπληρώνω από την μεριά μου τις σχετικές ανάλογες πληροφορίες και αντιγράφω τα ποιήματα που είναι αφιερωμένα στον Γιώργο Σεφέρη.
ΠΗΓΗ Α΄
1., ΔΗΜΗΤΡΗΣ
ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ (1922-2016), εκδ. Ίδρυμα Κώστα και
Ελένης Ουράνη, Αθήνα 2016, σ. 514.
(ΙΙΙ. ΠΕΖΑ & ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΟΝ Γ. ΣΕΦΕΡΗ (Σεφερογενή, μιμήσεις, παρωδίες κλπ.)
-Δ86, σ.180. Έζρα
Πάουντ, Κατάη, Μετάφραση από το αγγλικό Ζήσιμος Λορεντζάτος, 1950. Το βιβλίο αφιερώνεται: Του Γιώργου
Σεφέρη, που διαβάσαμε μαζί με τις φυλλάδες αυτές, από μακριά. Η αφιέρωση
διατηρείται και στη νεότερη, δεύτερη έκδοση του βιβλίου (Λέσχη 1979).
-Δ174,σ. 194. Νίκος Καββαδίας, Εσμεράλδα [Ποίημα αφιερωμένο: Στο Γιώργο Σεφέρη. Στο βιβλίο του Καββαδία:] Μαραμπού και Πούσι, εκδ. Γαλαξία 1961, 77. Πρώτη έκδοση: 1947. Και σε όλες τις μεταγενέστερες επανεκδόσεις.
-Δ184, σ. 198. C. Day Lewis, The Room [ Ποίημα αφιερωμένο: For George Seferis], The London Magazine (Φεβρ. 1962) 5. Ξανατυπ. Στη συλλογή του C. D. Lewis, Requiem for the
Living, Harper and Row, New York 1964. Το ποίημα μετέφρασε στα ελληνικά ο Σ. και το περιέλαβε στις Αντιγραφές.
-Δ200, σ.201, Τ. Κ. Παπατσώνης, Habanera, [Στο βιβλίο του:] Εκλογή, Β΄, Ίκαρος 1962, 89. Ποίημα δύο στίχων, αφιερωμένο: Του Γιώργου Σεφέρη
-Δ215.65, σ. 207, Θεανώ Λιασίδου- Σαμψών, Στον Γίγαντα του Ελληνικού Πνεύματος, τον Σεφέρη! (Ποίημα), Η Μάχη Λευκωσίας, 10 Νοεμβρ.1963
-Δ224, σ.209,
Νίκος Γκάτσος, Τραγούδι του παλιού καιρού, Για τον Γιώργο Σεφέρη [Ποίημα],
Ανάτυπο από το περ. Ο Ταχυδρόμος 499 (2 Νοεμβ. 1963). 8ο -4 σ. χ. ά. Ξανατυπ. Στον τόμο: Νίκος
Γκάτσος, Φύσα αεράκι φύσαμε, μή χαμηλώνεις ίσαμε. Προμετωπίδα Οδυσσέα Ελύτη,
Παρτιτούρα Μάνου Χατζιδάκι, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία <1992>, 255-256. Οι
τρείς πρώτες στροφές του ποιήματος περιέχονται και στον τόμο: Νίκος Γκάτσος,
Όλα τα τραγούδια, εκδόσεις Πατάκη 1999, 477.
-Δ326, σ.223, Μ. Αρναουτάκη, Καλωσόρισμα στον ποιητή Σεφέρη,[Στίχοι], Η Δρήρος Νεαπόλεως Κρήτης, 13 Απρ. 1967.
-Δ393, σ.233-234, Λίνος Πολίτης, Μνήμη Σεφέρη, Το Βήμα, 24
Σεπτ. 1971. Ξανατυπ. Στο Δ 509. Δημοσιεύει
ολόκληρο το πρακτικό που είχε συνυπογράψει ο Σ. για την ίδρυση Βυζαντινής και
Νεοελληνικής Βιβλιοθήκης με κριτικές εκδόσεις κειμένων της μεσαιωνικής
γραμματείας μας. Βλ. και τον πρώτο τόμο της σειράς (Διήγησις του Αλεξάνδρου,
Θεσσαλονίκη 1974), ο οποίος αφιερώνεται ευλαβικά στη μνήμη του Γιώργου Σεφέρη»
-Δ534, σ.256, Έφη
Αιλιανού, Κύπρος 1971, Στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη, [Ποίημα], Νέα Σύνορα 21-22
(Γεν.-Μαρτ. 1973) 1-2
-Δ576, σ. 262, Lawrence Durrell (μτφ. Μ. Β. Ραϊζης), Σεφέρης, [Ποίημα], Αιολικά Γράμματα 4 (Μαρτ.-Απρ. 1974) 88.
-Δ578, σ.262, Ελένη Ταγκαλάκη, Στον Σεφέρη, [Ποίημα], Νέα Σύνορα (Μάϊος 1974) 213
-Δ857, σ.304,
Νικίας Νικιάδης [=Μ. Βουδούρης], Κλασαυχενισμοί και Ονειδισμοί, Ποιημάτια
1963-1978, Εκδόσεις Ελληνοσύνη, Maastricht 1980. Παρωδίες
καβαφικών ποιημάτων για γνωστά πρόσωπα. Τα ποιήματα των σ. 6,12,17 και 30
αφορούν τον Σ.
-Δ931, σ. 316, Νίκος Ορφανίδης, Κάβο-Γάτα, Κύπρος 1981, [Ποιήματα], Ευθύνη 128 (Αύγ. 1982) 408-409.
-Δ971, σ.322-323. Richard Burns, Black Light, Poems in Memory of George Sefeeris, 1983. Και ελληνική μτφρ. Στο Δ 1945.
ΣΧΟΛΙΑ: Δ971.1 Ωτοβλεψίες, Ακούω, Βλέπω. Ποιήματα στη μνήμη Γιώργου Σεφέρη. Τα Νέα, 8 Ιουλ. 1983.
-Δ1086, σ.341 Δημήτρης Αλεξίου, Χορδές μιάς άρπας… [Ποίημα στη συλλογή του:] Η κατεδάφιση προετοιμάζει την ανέγερση, Πλέθρον 1985, 27.
-Δ1142,σ.355, Διονύσης Σέρρας, Έξι γραφές για τον Σεφέρη. Εκδόσεις Περίπλους <1987>. 8ο ~40 σ. Ποιητική συλλογή.
ΚΡΙΣΕΙΣ:
Δ1142.1 Σαράντος Ντουφεξής, Ομπρέλα 28-29
(Απριλ. 1987) 44-45
Δ1142.2 Ανθούλα Δανιήλ, Γράμματα και Τέχνες
25 (Σεπτ.- Οκτ.1987) 45.
-Δ1165, σ.359, Στέλιος Καραγιάννης, Μνήμη Γιώργου Σεφέρη, [Ποίημα], Πάροδος Λαμίας 3 (Σεπτ. 1987) 199.
-Δ1385, σ.390, Γιώργος
Κοροπούλης, Στα περίχωρα της Κηφισιάς (Σχέδιο για ένα «κωμειδύλλιο»), Ένωσις
Λευκωσίας 8-9 (Σεπτ. 1992) 22-23. Ποίημα- παρωδία του σεφερικού «Στα περίχωρα της Κερύνειας».
-Δ1407, σ.393, Μιχάλης Π. Δελησάββας, Γιώργος Σεφέρης, [Ποίημα στη συλλογή:] Προσωπογραφίες, Οι Έλληνες Ποιητές, Διογένης 1993, 37.
-Δ1622, σ.429, Λουκάς Κούσουλας, Σεφέρης, [Τρία ποιήματα], Τα Νεφούρια Χαλκίδας 1 (Πρωτοχρονιά 1999) 1-2.
-Δ1734, σ. 450,
Κώστας Τριανταφυλλίδης, «Επί πέτραν», Ευθύνη 344 (Αύγ. 2000) 384-386. Αφιερώνεται: Μνήμη Γ. Σεφέρη.
Σχολιάζονται και σεφερικοί στίχοι για τις πέτρες.
-Δ1766. β, σ.456, Νάσος Βαγενάς. Ο Γιώργος Σεφέρης ανάμεσα στα αγάλματα, 641, [Ποίημα. Και γαλλική μτφ.: Δ.1827, ια].
-Δ1766. η, σ.456, Λουκάς Κούσουλας, Σεφέρης, 740 [Ποίημα σε τρία μέρη]
-Δ1827. ια., σ.469, Nassos Vayenas (μτφ. Clio Mavroeidakos), Seferis, entre les statues. (Ποίημα: Μτφρ. Του Δ1766, β], 103.
Σημειώσεις:
-Στην αντιγραφή των αριθμών των λημμάτων όπως τα ταξινομεί ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, αμέσως μετά το Νούμερο, προσθέτω και την αντίστοιχη σελίδα του βιβλίου για ανετότερη ανεύρεση των αντίστοιχων παραπομπών. Επίσης, στις ελάχιστες περιπτώσεις που ο Δασκαλόπουλος σε ένα λήμμα παραπέμπει-όπου το απαιτεί η έρευνα-και σε έτερο λήμμα το αντιγράφω στις Σημειώσεις.
Το λήμμα Δ 509, σελ. 252, των σελίδων «ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ» της επίπονης και πολύμοχθης εργασίας του ποιητή, κριτικού και βιβλιογράφου κυρίου Δημήτρη Δασκαλόπουλου, μας δίνει τα εξής στοιχεία: (Δ509 Στήλη 20-9-71, Ο θάνατος του Γιώργου Σεφέρη στον ελληνικό τύπο, α΄, Δέκα μέρες, Ερμής 1972,).
Το λήμμα Δ1945 της σελίδας 488 που αναφέρει ο βιβλιογράφος Δ. Δασκαλόπουλος, της Βιβλιογραφίας του Γιώργου Σεφέρη, μας πληροφορεί για τα εξής: (Δ1945, Richard Burns, Μαύρο φώς. Ποιήματα εις μνήμην Γιώργου Σεφέρη. Μετάφραση Νάσος Βαγενάς- Ηλίας Λάγιος. Τυπωθήτω-Λάλον Ύδωρ <2002>. Ελληνική μτφρ. Του Δ971.
Το κεντρικό λήμμα Δ1766, με τις 8 υποδιαιρέσεις των Περιεχομένων του είναι για το «Αφιέρωμα στον Γιώργο Σεφέρη, Νέα Εστία 148 (Νοέμβρ. 2000).
Το κεντρικό λήμμα 1827, με τις 12 υποδιαιρέσεις των Περιεχομένων του είναι για το <Αφιέρωμα στον Σεφέρη> , Desmos /Δεσμός Παρισιού 5 (2001).
-Το σονέτο του ποιητή, δοκιμιογράφου και πανεπιστημιακού
Νάσου Βαγενά, το ερανίζομαι από τον συγκεντρωτικό τόμο Νάσος Βαγενάς, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ.
Ποιήματα 1974-2014, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2015, σ. 394-395. Είναι το τελευταίο
ποίημα της ποιητικής του συλλογής «ΣΤΗ
ΝΗΣΟ ΤΩΝ ΜΑΚΑΡΩΝ» (2010). Η συλλογή ανοίγει την αυλαία της με το ποίημα
«ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ» και κλείνει με το ποίημα «Ο
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ». Ο ποιητής Ν. Βαγενάς, αφιερώνει
ποιήματά του ακόμα στους: «Ο ΚΑΛΒΟΣ ΣΤΗ ΓΕΝΕΥΗ», και «ΚΑΛΒΟΣ» Ι, ΙΙ, (είναι
αφιερωμένο «Στον Χρήστο Μπουλώτη»), ΙΙΙ, IV, V, VI, VII, (είναι αφιερωμένο στον Κύπριο
ποιητή Λεύκιο Ζαφειρίου). Στον Διονύσιο
Σολωμό, τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, τον Άγγελο Σικελιανό (είναι αφιερωμένο
«Στον Θεοδόση Πυλαρινό»), στον Κώστα Γ. Καρυωτάκη, στον Ηλία Λάγιο σελ. 389,
και το ποίημα «ΤΩΡΑ ΕΔΩ ΚΑΤΩ» επίσης «Στον Ηλία Λάγιο». Στον Γιώργο Κοτζιούλα, στον Κωστή Παλαμά, το
ποίημα «Ο ΥΠΝΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ» το αφιερώνει «Στόν Κίμωνα Φράϊερ», ενώ το ποίημα
«ΠΑΝΤΟΥΜ» «Στον Δημήτρη Δασκαλόπουλο».
Στον Γιάννη Ρίτσο, στον Νίκο Εγγονόπουλο. Σ τον Καβάφη». Έχουμε ακόμα
ποιήματα αφιερωμένα στον μαθηματικό Άλμπερτ Αϊνστάϊν, στον ήρωα του Μιγκέλ
Θερβάντες «Δον Κιχώτης», τον αργεντινό συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες, στον
Τόμας Στερν Έλιοτ, τον Λόρδο Μπάυρον και άλλους. Ενδιαφέρουσα η παρατήρηση του
ποιητή της Γενιάς του 1970 για την διάκριση μεταξύ «Ιστορίας» και «νοήματος της
Ιστορίας». Και ο χαρακτηρισμός των αρνητικών κριτικών έναντι του Σεφερικού
έργου ως «ευπλόκαμοι νυχθήμεροι». Επίσης, στην ποιητική του συλλογή
«ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΜΗ ΤΑΞΙΔΙΩΤΗ» (1986) και στην ποιητική του μονάδα «ΥΜΝΟΣ (ή
μάλλον ΩΔΗ) αναγνωρίζουμε στίχο του Γιώργου Σεφέρη: «Στον στίχο του Σεφέρη: «Κι έπειτα τα χαμόγελα που δεν προχωρούν των
αγαλμάτων»», σ. 155 της συγκεντρωτικής έκδοσης. Ενώ στην συλλογή του «Η
ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΠΤΑΜΕΝΟΥ» (1989), και στη μετάφραση του ποιήματος «ΜΟΝΟ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ
ΘΑΥΜΑ» του Richard Burns,
σ. 167 έχουμε το Σεφερικό απόσπασμα: «…
ανάμεσα στο πρόσωπό σου και στο πρόσωπό σου».
Αν δεν λαθεύω στην γρήγορη αυτή περιδιάβαση σε ποιητές που έχουν αφιερώσει ποιήματός τους στον Γιώργο Σεφέρη, και εν γένει σε άλλους ομοτέχνους τους, ποιητών που ποιητικές τους μονάδες φέρουν το όνομα ποιητών ή είναι αφιερωμένες σε αυτούς, ο ποιητής Γιάννης Κοντός, ο ποιητής Δημήτρης Κοσμόπουλος, ο ποιητής Διονύσης Σέρρας, και ο ποιητής Νάσος Βαγενάς, είναι ίσως, οι δημιουργοί- για να μείνω σε ενδεικτικά ονόματα,-από τις σύγχρονες γενιές, που συναντάμε στις ποιητικές τους συλλογές, αριθμητικά υπέρτερες ποιητικές μονάδες αφιερωμένες σε ομότεχνούς τους. Συμπεριλαμβάνω και τα διακείμενα, και τα αποσπάσματα από έργα τους που αναγνωρίζουμε στους παραπάνω. Εκτός από τα αφιερωμένα ποιήματα, έχουμε και αυτόνομες συλλογές ποιητών οι οποίες αφιερώνονται σε άλλους ποιητές. Δες ενδεικτικά την ποιητική συλλογή του Αντώνη Φωστιέρη, «Ποίηση μέσα στην Ποίηση» (1977) στον Θανάση Θ. Νιάρχο.Την ενότητα «ΤΑ ΑΓΡΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΗΜΕΡΑ» του ποιητή Μιχάλη Γκανά, που αφιερώνει «Στον Κώστα Κρυστάλλη μικρότερο αδερφό», δες το βιβλίο του ΜΑΥΡΑ ΛΙΘΑΡΙΑ, ο ποιητής Γιάννης Κοντός αφιερώνει την συγκεντρωτική έκδοση των Ποιημάτων του 1970-2010, στον ποιητή Τάκη Σινόπουλο. Στον Τάκη Σινόπουλο αφιερώνει την συλλογή του «Ο κ. ΙΒΟ Το ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ» εκδ. Κέδρος, 1978, ο ποιητής Βασίλης Στεριάδης, ενώ το ποίημά του «Δεν σφυρίζουν τη νύχτα» της συλλογής του «Χριστούγεννα της ισοπαλίας», Κέδρος 2002, το αφιερώνει στον πανεπιστημιακό και δοκιμιογράφο Δημήτρη Ν. Μαρωνίτη. «Στην Μέμη Σπυράτου» αφιερώνει «Τα Κοκόρια της οδού Αισχύλου» εκδ. Οδός Πανός 2005, ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Χρονάς. Την «Μνήμη του Παναγή Λεκατσά» την διαβάζουμε στο ποίημα «Η Γη του Οκτώβρη» του ποιητή Ηλία Σιμόπουλου, της συλλογής του «Ράθυμες ώρες…» εκδ. Αρκαδικές εκδόσεις ΕΠΙΛΟΓΗ 2010. Ενώ το σεφερικό απόσπασμα «… ανάμεσα στο πρόσωπό σου και στο πρόσωπό σου» το βλέπουμε μετά τον τίτλο του ποιήματος «ΜΟΝΟ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΘΑΥΜΑ», τους Richard Burns, Δες Νάσος Βαγενάς, «Η πτώση του ιπτάμενου» εκδ. στιγμή, Αθήνα, 1989, σ.20-21.
-Όπως διαβάζουμε στην εργογραφία του φιλόλογου, ποιητή, δοκιμιογράφου, μεταφραστή και εκδότη των «Επτανησιακών Φύλλων», Διονύση Σέρρα, ακάματου εργάτη των ελληνικών γραμμάτων, πάντα πρόθυμο και εξυπηρετικό σε ζητήματα που σχετίζονται με τα γράμματα και την πνευματική παράδοση της νήσου της καταγωγής του, την Ζάκυνθο, το 1987 οι εκδόσεις Περίπλους εξέδωσαν την τέταρτη ποιητική του συλλογή «Έξι γραφές για τον Σεφέρη». Είχαν προηγηθεί οι «Διπλές φωνές» (1978), «Ωδή στον Διονύσιο Σολωμό» (1978), «Ήλιοι και Ήλοι» (1980). Η ποιητική παραγωγή του Διονύση Σέρρα ξεπερνά τους δέκα τίτλους. Η κριτική πρόσεξε τον επιμελημένο και ευαίσθητο λόγο του, την ποιότητα της γραφής του, το «λαϊκό» και ταυτόχρονα λόγιο ύφος του, το πλούσιο λεξιλόγιό του, την θεματολογία του, την μικρή φόρμα (συνήθως) των ποιητικών του συνθέσεων. Την «προσκόλληση» του θα γράφαμε, κατά κάποιον τρόπο, στις ποιητικές φωνές των Επτανήσιων δημιουργών ιδιαίτερα, στον γενάρχη της ελληνικής ποίησης Διονύσιο Σολωμό και τον «άγνωστός μας» κλασικοτραφή Ανδρέα Κάλβο, του οποίου το έργο, τις τελευταίες δεκαετίες χαίρει αναγνωστικής και εκδοτικής αναγνώρισης και έρευνας λησμονημένων του ανεκδότων. Βλέπε πρόσφατη τρίτομη έκδοση του Μουσείου Μπενάκη, που μαζί με την Βιβλιογραφία που συνέταξε ο Γιώργος Ανδρειωμένος μας παράσχουν μια επαρκή και σύγχρονη δεξαμενή πληροφοριών για τον ποιητή. Δίχως αυτό να σημαίνει, ότι ο Διονύσης Σέρρας, προσδέθηκε στο κατάρτι μόνο της Επτανησιακής ποιητικής παράδοσης της γενέθλιας νήσος του. Αντίθετα μάλιστα, οι αφιερώσεις του σε αθηναίους και θεσσαλονικιούς ποιητές, ποιημάτων του, οι συχνές αναφορές του στον νομπελίστα μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη αλλά και η αυτόνομη κυκλοφορία ποιητικής του συλλογής που έχει να κάνει με το πρόσωπο και το έργο του Γιώργου Σεφέρη, δηλώνουν περίτρανα το εύρος των ποιητικών του αναγνωσμάτων και ενδιαφερόντων του φιλόλογου ποιητή. Στο ποιοι ποιητές και τα αντίστοιχα έργα τους μπόλιασαν τον ποιητικό του λόγο. Όπως και πάλι μας δηλώνουν τα σκόρπια και όχι ευκαταφρόνητα λιλιπούτεια αποσπάσματα από έργα τρίτων μετά τον γενικό τίτλο ποιημάτων του ή αναφορών του ονόματός τους μέσα στο ποιητικό σώμα. Βλέπε ενδεικτικά: «ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ» της συλλογής του «Διπλές Φωνές» Ζάκυνθος 1978, το ποίημα «ΓΕΝΕΣΗ» που είναι αφιερωμένο στην ποιήτρια Λούλα Βάλβη- Μυλωνά, ή το ποίημα «Σωκρατική παραλλαγή» που αφιερώνει «Του Σταύρου Βαβούρη. Το «ΟΙ ΠΛΗΚΤΙΚΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ» Με «τον τρόπο του Μίλτου Σαχτούρη, κ. ά. της συλλογής του «Αντίδοτα για την πικρή σιωπή» εκδ. Περίπλους 1990. Ο Σέρρας μας δίνει ακόμα το εξαιρετικής γραφής «Τριώδιο σιωπής για τον Ανδρέα Κάλβο» βλέπε την συλλογή του «Σταγόνες σε μαύρο φώς»- Τρίστιχα, σαν χάι-κου» εκδ. Περίπλους 1994. Όπου έχουμε και τα ποιήματα «Αντίδωρο για μιάν άνοιξη» που είναι αφιερωμένα στα παιδιά του Γ3 (1992-’93) του 2ου Γυμνασίου Ζακύνθου. Αξιοσημείωτες είναι και οι μεταφράσεις του αποσπασμάτων ή ποιημάτων της αρχαίας ελληνικής λυρικής ποίησης. Δες τα «ΣΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΥΠΤΗ» Λυρικά τετράστιχα και μεταφράσεις, εκδ. Επτανησιακά Φύλλα 2004. Αλλά, δεν θα μπορούσαμε να μην μνημονεύσουμε και το «ΛΥΡΑ ΕΦΤΑΧΟΡΔΗ» επτά τρίστιχα αφιερωμένα στον Μελωδό των Ονείρων μας Μάνο Χατζιδάκι. Βλέπε «ΟΙ ΚΗΠΟΙ ΤΗΣ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ» Ποιήματα 1992-2007, εκδ. Γαβριηλίδης 2007. Δεν έχω διαβάσει (δεν πρόλαβα να προμηθευτώ εγκαίρως) την ποιητική συλλογή του Διονύση Σέρρα «Έξι γραφές για τον Σεφέρη», πράγμα που με δυσκολεύει να αναφερθώ εκτενέστερα,-μια και από όσο γνωρίζω, και μας δηλώνει και ο Βιβλιογράφος του Γιώργου Σεφέρη, Δημήτρης Δασκαλόπουλος, βλέπε την αντίστοιχη αναφορά,-είναι μάλλον ο μόνος (;) που εξέδωσε ποιητική συλλογή που αφορά τον πρώτο νομπελίστα μας ποιητή. Τα πρώτα ποιήματα τα δανείζομαι από το «ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ», που εξέδιδε το Κύπριο λογοτεχνικό περιοδικό «Ακτή» έτος ΙΘ΄, τεύχος 78, Άνοιξη 2009, όπου ανθολογείται ο ποιητής Δ. Σέρρας. Την ανθολόγηση έκανε ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης. Τα τρία επόμενα ποιήματα του έργου «ΈΞΙ ΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ», Γ΄, ΣΤ΄, και «Παλιέ μας φίλε, κοίταξε!»… τα διαβάζω και τα αντιγράφω από τον τόμο αφιέρωμα στον ποιητή «ΔΕΚΑ ΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΗ ΣΕΡΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ» σε πρόλογο-επιμέλεια: Διονύσης Ν. Μουσμούτης, εκδόσεις Ρόπορτο, Ζάκυνθος 2006. Ο χρήσιμος για το έργο του Ζακύνθιου ποιητή αυτός τόμος περιέχει αποσπάσματα ποιημάτων από τις εκδοθείσες συλλογές του και αποσπάσματα από τις κριτικές που δημοσιεύθηκαν για το έργο του. Όπως ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ο Μιχάλης Γ. Μερακλής, ο Θεοδόσης Πυλαρινός, ο Αλέξης Ζήρας και αρκετών άλλων. Μετά την δημοσίευση των ποιημάτων από την συλλογή του για τον Γιώργο Σεφέρη, στις σελίδες 45-46, αναδημοσιεύεται κριτική του εκδότη και συγγραφέα Περικλή Παγκράτη για τον «ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΕΡΡΑΣ: ΕΞΙ ΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ». Πέρα από την συλλογή που εξέδωσε ο Διονύσης Σέρρας το 1987, ψήγματα Σεφερικά συναντάμε και σε άλλες του ποιητικές συλλογές. Βλέπε το 7ο δίστιχο του «Για βυθούς, μες στην ομίχλη,/φέγγει του Σεφέρη η Κίχλη.», σ. 51 του ποιήματος του «Ριμάροντας για ποιητές» της συλλογής του «ΜΟΝΟΦΥΛΛΑ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ. ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1982-2012, εκδ. Τρίμορφο, Ζάκυνθος 2013. Επίσης, το Σεφερικό δίστιχο «Αγγελικό και μαύρο, φώς,/ γέλιο των κυμάτων στις δημοσιές του πόντου.» υπάρχει ως μότο στο ποίημά του «Επεισόδιο» σ.41 της συλλογής του «Αντίδοτα για την πικρή σιωπή» εκδ. Περίπλους, Αθήνα 1990. Το Σεφερικό απόσπασμα «Πληγωμένος από το δικό μου χώμα/ τυραννισμένος από το δικό μου πουκάμισο/ καταδικασμένος από τους δικούς μου θεούς», σ. 7 μαζί με απόσπασμα από τον Οδυσσέα Ελύτη, ανοίγουν την ποιητική του συλλογή «Ενδόσημα 1984-1999», εκδ. Μπάστα 2000. Η συλλογή κοσμείται με δύο χαρακτικά της Άριας Κομιανού. Με τις παραπάνω αναφορές σε έργα του Διονύση Σέρρα, βλέπουμε ότι, ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης είναι παρών. Όντας συναφές με το θέμα το κείμενο του Περικλή Παγκράτη, το αντιγράφω:
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΕΡΡΑΣ: ΕΞΙ ΓΡΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ
Δεν αποτελεί, βέβαια, έκπληξη το
γεγονός ότι ένας κατ’ εξοχήν σολωμοτραφής ποιητής, όπως είναι ο λαμπρός
επτανήσιος Διονύσης Σέρρας, θα αισθανθεί κάποια στιγμή την ανάγκη να εκφράσει
ποιητικά το βίωμά του με διάμεσο την ποίηση του Σεφέρη. Η νέα ελληνική ποίηση,
που ξεκινά ουσιαστικά απ’ τους δύο ζακυνθινούς γενάρχες της, τον Σολωμό και τον
Κάλβο, παρουσιάζει συνέχεια και ενότητα. Κι αν ένας μοντερνιστής ποιητής, ο
Σεφέρης, άλλαξε σε δεδομένη στιγμή τη μορφή και τον ρουν της νεότερης Ελληνικής
ποίησης, ωστόσο ποτέ δεν έκρυψε τη μαθητεία του στους δύο αυτούς γενάρχες.
Εξάλλου δεν έπαψαν ως σήμερα να είναι επίκαιροι και παρόντες, όπως ευθαρσώς το
δήλωσαν κι άλλοι μοντερνιστές ή υπερρεαλιστές: ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο
Εμπειρίκος, ο Βρεττάκος. Μολοντούτο, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η ποιητική
οικείωση της ποίησης του Σεφέρη από τον Διονύση Σέρρα στη μικρή συλλογή Έξι
γραφές για τον Σεφέρη, που εκδόθηκε το Γενάρη του 1987 από τις εκδόσεις
«Περίπλους». Γιατί μας επιτρέπει ακριβώς να εκτιμήσουμε πως αυτή η συνέχεια και
ενότητα της ποίησης λειτουργεί σε νεότερους Δημιουργούς. Αλλά θα πρέπει ευθύς
εξαρχής να ξεκαθαριστεί: το πόνημα του Σέρρα αποτελεί καθαρή ποίηση. Δημιουργία
δηλαδή’ δεν είναι το δοκίμιο ενός φιλολόγου που απλώς εκφράστηκε σε στίχο. Το
τελευταίο, αν είχε συμβεί, θα είχε ακυρώσει και την ποίηση και τη στόχαση.
Πρόκειται αναμφίβολα για ποίηση, που έλαβε συγκεκριμένες αφορμές. Τις αφορμές
αυτές τις πήρε ο ποιητής και τις έπλασε σύμφωνα με την δική του ποιητική
αντίληψη και δεινότητα. Υπάρχουν δεδηλωμένα σύμβολα/αφορμές από το σεφερικό
διακείμενο, τα οποία εντελώς ενδεικτικά σημειώνουμε: Η σιωπή, οι μυλόπετρες, τα
μάρμαρα, τα ηδονικά σώματα, το φώς (αγγελικό και μαύρο), η πέτρα της υπομονής,
η αγωνία, η δικαιοσύνη, οι αργυραμοιβοί, οι πέτρες που μας βουλιάζουν…
Τα σύμβολα αυτά ενσωματώνονται σε μια προσωπική ποίηση, μια ποίηση
δηλαδή που καταξιώνεται από την προσωπικότητα του δημιουργού της, γιατί πλέον
αναβαπτίζονται στον «τρόπο του Διονύση Σέρρα» και δεν αποτελούν απομίμηση του
«τρόπου του Γιώργου Σεφέρη». Γι’ αυτό και μιλάμε για αφορμές.
Απτότερη είναι η σεφερική παρουσία μόνον στην έκτη «γραφή», όπου εκεί
πλέον επιχειρείται ευθεία ανάπλαση του ποιήματος του Γιώργου Σεφέρη «Ο γυρισμός
του ξενιτεμένου». Είναι φυσικά ο σεφερικός λόγος και στην περίπτωση αυτή η
αφορμή, αλλά τώρα αξιολογείται επί πλέον η μορφή, το λεξιλόγιο, το σεφερικό
ύφος, όλα μεταφερμένα στα καθ’ ημάς. Ο σεφερικός ωστόσο λόγος δεν παρωδείται:
χρησιμοποιείται.
Από πλευράς περιεχομένου το συνθετικό ποίημα του Διονύση Σέρρα αποτελεί
μια πικρή περιδιάβαση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, για την οποία συν
τοις άλλοις ο νεότερος ποιητής απολογείται προς τον πρεσβύτερο-Οι έξι γραφές
για τον Σεφέρη, είναι «αναφορά στον Σεφέρη» και κατ’ ακολουθίαν σ’ όλους τους
έλληνες ποιητές και την ίδια την ποίηση. Η υποκειμενική πραγματικότητα του
ποιητή περιορίζεται στο απολύτως αναγκαίο στήριγμα και το συναίσθημά του
αναδύεται μέσα από την πικρή πραγματικότητα του τόπου μας. Ακόμα και η σημασία
του ζακυνθινού τοπίου-τόσο έντονη στην υπόλοιπη ποίηση του Σέρρα- υποχωρεί.
Υποδηλώνεται εδώ κι εκεί με τις ρητές σολωμικές παραπομπές. Ο ποιητής λοιπόν
είναι ένα «κενό», κατά τα συμφραζόμενα του «Βασιλιά της Ασίνης»; Ίσως! Αλλά
ποια γνήσια ποίηση δεν δημιούργησε σεισμικά χάσματα; Και ποια γνήσια ποίηση δεν
τα κάλυψε η ίδια με άνθη;
Την αισθητική αποκρυστάλλωση του νοήματος κατορθώνει να την πετύχει η
ποίηση του Διονύση Σέρρα’ γιατί η αγωνιώδης στόχαση του ποιητή εξωτερικεύεται
με τρόπους ήρεμους, μέσα λιτά, λέξεις καρφιά…
ΠΗΓΗ Β΄
2., ΘΑΝΑΣΗΣ Θ. ΝΙΑΡΧΟΣ, Ποιητές για ποιητές Χειραψία πάνω από την άβυσσο. Ανθολογία, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2002, σ. 248, τιμή 15,60 ευρώ. Σελίδα.152, Μιχάλης Κατσαρός, Δίπτυχον για τον Γεώργιο Σεφέρη. Σελ.174-175, Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, Γιώργος Σεφέρης. Σελ.206-207, Γιώργος Χ. Θεοχάρης, Ανεπίδοτη επιστολή στον κύριο Γιώργο Σεφέρη.
*Τα δύο ποιήματα τα μεταφέρω από την Ανθολογία που συνέταξε ο συγγραφέας και εκδότης, μεταφραστής, δραστήριος και ακμαίος πάντα συγγραφικά Θανάσης Θ. Νιάρχος. Αν δεν λαθεύω, είναι η πρώτη Ανθολογία-παρόμοιας θεματολογίας- που κυκλοφορεί στην επικράτεια των ελληνικών λογοτεχνικών γραμμάτων, στην οποία ανθολογούνται Ποιητές που έγραψαν για άλλους Ποιητές ή τους αφιέρωσαν ποιήματά τους. Ένα βιβλίο «Χειραψία πάνω από την άβυσσο» όπως είναι και ο υπότιτλός της. Ο τόμος αφιερώνεται από τον ανθολόγο και επιμελητή «Στα πνευματικά μου παιδιά Βασίλη και Θοδωρή Ντούμα». Ανθολογούνται συνολικά 102 ελληνικές αντρικές και γυναικείες φωνές από όλες τις περιόδους της ελληνικής ποίησης, παρουσιάζονται επίσης, τα ονόματα 65 ελλήνων και ενός άγγλου ποιητή (Λόρδου Μπάϋρον) στους οποίους έχουν αφιερωθεί ποιήματα, που φέρουν σαν τίτλο τους το όνομα του ποιητή. Σημειώνει μεταξύ άλλων στον κατατοπιστικό Πρόλογό του ο ανθολόγος- ο οποίος παρεμπιπτόντως, είναι και από τους «τυχερούς» ποιητές, εννοώ ότι έχουν αφιερωθεί ποιητικές συλλογές ή ποιήματα στην δική του συγγραφική παρουσία. Αναφέρω ενδεικτικά τρία ονόματα, αυτά του Αντώνη Φωστιέρη, του Γιάννη Κοντού του Δημήτρη Ποταμίτη κ. ά.
«Θα ήταν, ασφαλώς, μιάς άλλης τάξεως ανθολογία, αν τα ποιήματα που
επιλέγονται για να καταχωρηθούν ήταν απλώς ποιήματα «αφιερωμένα». Θα χρειαζόταν
τότε μια πολύτομη ανθολογία, χωρίς να είναι κανείς βέβαιος, σε καμιά περίπτωση,
πώς έχει εξαντλήσει τον αριθμό των αντίστοιχων ποιημάτων. Στην προκείμενη
ανθολογία, προϋπόθεση για την «καταχώριση» υπήρξε το όνομα του ποιητή ν’
αποτελεί τον τίτλο του ποιήματος (ακόμη και όταν ο ίδιος ο ποιητής, ως «θέμα»
του ομώνυμου ποιήματος, δεν είναι το πρωταγωνιστικό του στοιχείο, παραμένει απλώς
μια αφορμή). Όταν ένα όνομα υπάρχει ως τίτλος, σημαίνει πως το όνομα αυτό, για
την κοινή συνείδηση (έστω τη συνείδηση των ποιητών), λειτούργησε για ένα
χρονικό διάστημα ως κάτι περισσότερο από ένα «όνομα». Ας πούμε ότι λειτούργησε
ως «σήμα». Έστω κι αν, συχνά, αυτό το «σήμα» μας πληροφορεί ότι η ποίηση, ακόμη
και στην ευτυχέστερη στιγμή της «διάσωσής» της, δεν είναι παρά άσκηση στην
ανωνυμία. Παρατηρούμε επίσης πώς ακόμη και καταλόγους μπορεί να συγκροτήσει
κανείς για τη συχνότητα ή τη σπανιότητα που ένας ποιητής αποτελεί «τίτλο»
(χωρίς, για παράδειγμα, να έχει καταχωρηθεί το σύνολο των ποιημάτων που έχουν
για τίτλο τους τον Σολωμό, τον Κάλβο ή τον Καρυωτάκη), ή για τια απρόβλεπτες
ηθικές συγγένειες ανάμεσα σε ποιητές που θα ήταν αδύνατο να τους συσχετίσει
κανείς (όπως, λόγου χάρη, εκείνη του Γιάννη Ρίτσου με τη Μαρία Περ. Ράλλη και
του Μιχάλη Κατσαρού με τον Γιώργο Σεφέρη)…, σελ. 15.
Ανοίγοντας μικρή παρένθεση, σε όσα χρήσιμα και καλογραμμένα και ενδιαφέροντα μας λέει ο Θανάσης Θ. Νιάρχος, να σημειώσουμε ότι η περίπτωση του ποιητή της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσου έχει να κάνει όπως καλά γνωρίζουμε, με την προσπάθεια που έκανε η πεζογράφος Μαρία Περικλή Ράλλη στα χρόνια της νοσηλείας του, η οποία ανήκε σε εκ διαμέτρου πολιτικούς και ιδεολογικούς ορίζοντες από αυτούς που εντάχθηκε, προπαγάνδισε και υπηρέτησε ο Γιάννη Ρίτσος, να συμπαρασταθεί και να βοηθήσει τον Γιάννη Ρίτσο όταν εκείνος ήταν άρρωστος και εξόριστος. Προσπάθησε να πείσει και άλλους επιφανείς ποιητές και παράγοντες, αλλά δεν τα κατάφερε. Όπως και νάχει στάθηκε δίπλα του με ειλικρίνεια και ανθρωπιά. Να υπενθυμίσουμε ότι η Μαρία Περικλή Ράλλη ήταν σύζυγος πολιτικού την περίοδο της γερμανικής κατοχής και αδερφή της πειραιώτισσας τραγωδού Κατίνας Παξινού. Η δεύτερη περίπτωση του Μιχάλη Κατσαρού ανάγεται μάλλον στο ότι ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός διάβαζε και «συνομιλούσε» με τα έργα αρκετών ποιητών της γενιάς του και προγενέστερων γενεών. Να προσθέσουμε ότι απόσπασμα από το Σεφερικό «Τετράδιο γυμνασμάτων», «Μένει να ξαναβρούμε τη ζωή μας, τώρα που δεν έχουμε πια τίποτα. Φαντάζομαι, εκείνος που θα ξαναβρεί τη ζωή, έξω από τόσα χαρτιά, τόσα συναισθήματα, τόσες διαμάχες και τόσες διδασκαλίες θα είναι κάποιος σαν εμάς μόνο λιγάκι πιο σκληρός στη μνήμη». Προηγείται της ποιητικής του ενότητας «ΟΡΟΠΕΔΙΟ». Βλέπε Μιχάλης Κατσαρός, «μεσολόγγι- οροπέδιο», εκδόσεις Κείμενα, Αθήνα 1972, σ. 23.
-Το ποίημα του Κώστα Ε. Τσιρόπουλου, το αντιγράφω από την ποιητική του συλλογή «ΜΥΣΤΗΡΙΟ», εκδ. Αστρολάβος –Ευθύνη, Αθήνα 1988, σ. 40. Το ποίημα συμπεριλαμβάνεται και στον τόμο Κώστα Ε. Τσιρόπουλου. «ΤΕΛΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ» Α΄, ΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΑ, με μια προμετωπίδα του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, εκδ. Μέγας Αστρολάβος/ Ευθύνη, Αθήνα 1992, σ. 375
- Η ΩΔΗ ΣΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ, της παλαιάς δημοσιογράφου Φωφώς Βασιλακάκη, που δημοσιεύθηκε στην απογευματινή εφημερίδα των Αθηνών «Απογευματινή» Πέμπτη 23 Σεπτεμβρίου 1971, το αντιγράφω από τον Α΄ τόμο «στήλη 20/9/71 ο θάνατος του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ στον ελληνικό τύπο» ΔΕΚΑ ΜΕΡΕΣ. Εκδ. Ερμής, Αθήνα, Οκτώβριος 1972, σ. 84. Το ποίημα, αφιέρωμα ΣΤΟ ΣΕΦΕΡΗ, του Κώστα Χαράτση, το οποίο δημοσιεύθηκε όπως φαίνεται στο περιοδικό «Προβλήματα Εκκλησιαστικά και Κοινωνικά» τεύχος 26/Νοέμβριος 1971, το αντιγράφω από τον Β’ τόμο «στήλη 20/9/71 ο θάνατος του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ στον ελληνικό τύπο» ΕΞΙ ΜΗΝΕΣ, εκδ. Ερμής, Αθήνα, Οκτώβριος 1972, σ. 184-185. Οι δύο αυτοί τόμοι που εκδόθηκαν έναν χρόνο μετά την απώλεια του νομπελίστα μας ποιητή, του οποίου η κηδεία στάθηκε η αφορμή για την πρώτη παλλαϊκή «διαδήλωση»- εκδήλωση διαμαρτυρίας ενάντια στο τότε χουντικό καθεστώς, από τις εκδόσεις Ερμής, σελίδες 208+ 208, δραχμές 600, σε 2000 αντίτυπα, περιλαμβάνουν τα δημοσιεύματα του ελληνικού τύπου που γράφτηκαν με τον θάνατο του ποιητή. Γράφουν για την έκδοση οι εκδόσεις στον ΠΡΟΛΟΓΟ:
«Το πρωί της 21ης Σεπτεμβρίου 1971 ο κόσμος πληροφορήθηκε από
τις εφημερίδες το τέλος της ήδη απελπισμένης πάλης του Γιώργου Σεφέρη με τον
θάνατο. Την επόμενη μέρα, ο λαός της Αθήνας και πλήθος άλλοι πολίτες από όλα τα
σημεία του Ελληνισμού, συνόδεψαν πεζοί τον ποιητή τους ως τον τάφο του. Οι
περισσότεροι, νέοι, τραγουδούσαν:
Με
τί καρδιά, με τί πνοή,
τί
πόθους και τί πάθος
πήραμε
τη ζωή μας…
Άλλοι ψιθύριζαν τον παράξενα
προφητικό στίχο: «ένα τέλος απαρηγόρητο, μαρμαρωμένο βασίλεμα κάποιου
Σεπτεμβρίου».
Το βιβλίο αυτό άρχισε να σχεδιάζεται το ίδιο εκείνο βράδυ της κηδείας
του Σεφέρη. Σκοπός μας ήταν, με τη βοήθεια των δημοσιευμάτων του ελληνικού
Τύπου, να κρυσταλλώσουμε μιάν εικόνα της συγκίνησης εκείνων των ημερών, καθώς
και τον άμεσον αντίλαλό τους. Ένα είδος συλλογικού μνημείου στον ποιητή που
εστάθηκε άξιος του λαού του και της γλώσσας του-και ταυτόχρονα ένα τεκμήριο
διόλου τυχαίο της πνευματικής στάθμης του τόπου μας στα 15χρόνια του «ελεύθερου
βίου του».
Ο όγκος όσο και η φύση του υλικού επέβαλε την διαίρεση του σε δύο
τόμους. Ο πρώτος περιλαμβάνει ό,τι σχετικό κείμενο δημοσιεύθηκε στον ημερήσιο
και εβδομαδιαίο τύπο μας κατά τις δέκα πρώτες ημέρες από τον θάνατο του
Σεφέρη-εκτός από τηλεγραφήματα ξένων πρακτορείων και μεταφράσεις από τον διεθνή
τύπο, καθώς και δημοσιεύματα που κυρίως επανελάμβαναν γνωστές βιογραφικές
πληροφορίες. Στις πρώτες ημέρες
προτάσσεται ένα ρεπορτάζ-εκείνο που εκάστοτε μας δίνει την πληρέστερη
εικόνα των γεγονότων-που κάποτε συμπληρώνεται με άλλες, μικρότερες μα
ενδιαφέρουσες για το θέμα μας, ειδήσεις’ ακολουθούν όλες οι επώνυμες εκδηλώσεις
πένθους (συλλυπητήρια τηλεγραφήματα, δηλώσεις, ψηφίσματα κλπ) και τέλος άρθρα,
σχόλια, χρονογραφήματα και επιφυλλίδες, κατά αλφαβητική σειρά των συγγραφέων.
Ο δεύτερος τόμος καλύπτει τους επόμενους πέντε μήνες- όριο που
προκρίναμε για να μην παραλειφθούν δημοσιεύματα και περιοδικές εκδόσεις
βραδύτερου ρυθμού. Εδώ τα κείμενα κατατάχθηκαν μόνον αλφαβητικώς η ημερομηνία
δημοσιεύσεως σημειώνεται στο τέλος κάθε κειμένου.
Μολονότι καταβλήθηκε κάθε προσπάθεια για την πληρέστερη δυνατή συγκέντρωση
του υλικού, θεωρούμε βέβαιο ότι μας διέλαθαν πολυάριθμα δημοσιεύματα του
επαρχιακού τύπου καθώς και του Έξω Ελληνισμού. Θερμά ευχαριστούμε όλους-και
πρώτη την κ. Μαρώ Σεφέρη-όσοι είχαν την έγνοια να μας διευκολύνουν με
υποδείξεις, πληροφορίες, παραπομπές αλλά και αποκόμματα είτε αντίτυπα των
εντύπων που μας ήταν απαραίτητα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στην
φιλόλογο κ. Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού, που εξ αρχής ανέλαβε και έφερε σε πέρας
τόσο την συγκέντρωση, όσο και την διάρθρωση του πολύτροπου υλικού.
Σεπτέμβριος 1972. Οι εκδόσεις ΕΡΜΗΣ,
σ. 6-7»
Πραγματικά, τα δύο αυτά βιβλιαράκια, που κάποτε πωλούνταν στα βιβλιοπωλεία, είναι χρήσιμα για όσους ενδιαφέρονται ακόμα για τις Σεφερικές σπουδές. Για τα ποιήματα, τα δοκίμια, τα ημερολόγια, την αλληλογραφία, τα πεζά, τις μεταφράσεις, αντιγραφές, την διπλωματική σταδιοδρομία, εν γένει την ζωή του ποιητή Γιώργου Σεφέρη, που κέρδισε επάξια, το πρώτο νόμπελ λογοτεχνίας για την πατρίδα μας. Έστω και συνοπτικά, έστω και χωρίς να μας δίνονται όλα τα σχετικά στοιχεία, οι δύο αυτοί τόμοι είναι ένα πανόραμα άρθρων και κειμένων και προπαντός, προσώπων, της εποχής. Αναγνωρίζουμε ονόματα τα οποία δεν προέρχονται από τον χώρο μόνο της λογοτεχνίας, των γραμμάτων και των τεχνών αλλά και από τον χώρο της τότε πολιτικής σκηνής. Πολιτικούς ή βουλευτές, ο πρώην βασιλέας της Ελλάδας, κ. ά. άτομα τα οποία βρίσκονταν στην «παρανομία» την περίοδο της δικτατορίας και η χώρα ολάκερη στον γύψο. Μικρά ή εκτενέστερα κείμενα, πρόχειρα λεχθέντα λόγια ή με «κρυφά» αντιστασιακά μηνύματα εναντίον της χούντας, καλογραμμένα ή από καρδιάς και με τον φόρτο της συγκίνησης της πρόσφατης απώλειας, ονόματα άγνωστα στους πολλούς, ανώνυμες δημοσιεύσεις, σπονδυλώνουν τις σελίδες των βιβλίων τόμων προσφέροντάς μας παράλληλα με τον εμπλουτισμό των γνώσεών μας πάνω στο έργο του Γιώργου Σεφέρη, και μια μεγάλη σχετικά εικόνα από τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Ποίηση και Πολιτική με αφορμή την κηδεία του Γιώργου Σεφέρη ενώθηκαν σε μια παλλαϊκή κραυγή ελευθερίας και δημοκρατίας. Ο θάνατος του ποιητή Γιώργου Σεφέρη έγινε η αιτία να ενωθούν όλες οι δημοκρατικές και αντιστασιακές δυνάμεις της εποχής με τον απλό ανώνυμο κόσμο που βγήκε στου δρόμους για να αποχαιρετήσει για τελευταία φορά και να παρακολουθήσει την κηδεία του. Να τον συνοδεύσει όπως και Εκείνος, τους συνόδευσε όσο ζούσε με τα Ποιήματά του. Οι παλαιότεροι ίσως ακόμα θα θυμούνται την είδηση που μετέδωσε (και τα στιγμιότυπα από την κηδεία) η ασπρόμαυρη τότε τηλεόραση, σχολιάζοντας ότι: «Με την ευκαιρία του θανάτου του Γιώργου Σεφέρη, αναρχικά στοιχεία και παλαιοί πολιτικοί βρήκαν την ευκαιρία να εκφράσουν την διαμαρτυρία τους ενάντια στην εθνική κυβέρνηση της….». Ο διπλωμάτης ποιητής θα γελούσε από ψηλά και θα χαίρονταν ταυτοχρόνως που ένωσε τους Έλληνες. Από όσο γνωρίζω, δεν έχει κυκλοφορήσει έκτοτε παρόμοια εργασία (συγκέντρωση δηλαδή υλικού που αφορά την απώλειά του) για άλλον έλληνα ποιητή ή ελληνίδα ποιήτρια.
-Το ποίημα «Ελληνικό καλοκαίρι 1967 μ.Χ.» στη μνήμη του Γ. Σεφέρη, της συλλογής «ΟΙ ΜΙΚΡΕΣ ΜΕΡΕΣ» (1973), του αυτόχειρα ποιητή Αλέξη Τραϊανού, το αντιγράφω από τον τόμο «ΦΥΛΑΚΑΣ ΕΡΕΙΠΙΩΝ» ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1991, σε επιμέλεια των Αλέξη Ζήρα και Στέφανου Μπεκατώρου. Στα σχόλια της σελίδας 258 για το ποίημα αναφέρονται τα εξής: «Γράφτηκε μάλλον το 1968. Ίσως, η πρώτη του μερική δημοσίευση (βλ. αρ. 5 της «Βιβλιογραφίας») τη χρονιά που πέθανε ο Σεφέρης, να ήταν εκείνο που παρακίνησε τον Τραϊανό να γράψει στην αρχή «Μνήμη Γιώργου Σεφέρη» ως φόρος τιμής προς τον ποιητή».
-Τα «ΕΝΝΕΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ» του Κωστή Μοσκώφ, αποτελούν το τρίτο μέρος μιας ευρύτερης σύνθεσης 5 συνολικά ενοτήτων της συλλογής του «Για τον Έρωτα και την Επανάσταση». Ποιήματα, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1989. Τα ολιγόστιχα αυτά ποιήματα μοιάζουν με μικρά χάϊ-κου που το καθένα του εμπεριέχει μία ως δύο εικόνες και στίχους ή λέξεις από ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη. Μια ενδοσυνομιλία δύο ποιητών ή ορθότερα μάλλον, μια επιθυμία να συνομιλήσει ο νεότερος με τον παλαιότερο. Λέξεις ποιητικές συνυπάρχουν με άλλες τις αργκό καθημερινότητας, όπως η λέξη «πατσουλί» που κάνει μεγάλο κοντράστ με «τον έρωτά σου…», παρόλα αυτά δεν ξενίζει. Το φώς συνδέεται με τον θάνατο, εξακολουθεί να σπαράζει. Ο Καιρός του Τίποτα εγγύς εστί με την ελπίδα χλωρό χορτάρι. Ο ποιητής προφητικά βλέπει το Τίποτα του Πάντα.
-Το δίστιχο που αφιερώνει ο ποιητής Τάκης Κ. Παπατσώνης, το αντιγράφω από τον τόμο των ποιημάτων του ΕΚΛΟΓΗ Α΄ URSA MINOR ΕΚΛΟΓΗ Β΄, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1988, και την ενότητα «Αναβαθμοί προς Παρνασσόν».
-Το ποίημα αφιέρωμα στον Γ. Σ. του ναυτικού ποιητή Δημήτρη Ι. Αντωνίου, το αντιγράφω από
το αφιέρωμα του περιοδικού Η ΛΈΞΗ, τχ. 53/3,4, 1986, σ.211, αφιέρωμα στον
ποιητή. Στο ίδιο τεύχος στην σελίδα 235 δημοσιεύεται και το ποίημα «ΣΤΟ ΓΙΩΡΓΟ
ΣΕΦΕΡΗ» του Κ. Γ. Κατσίμπαλη.
Διαβάζοντας ποιητικές συλλογές ελλήνων ποιητών και ποιητριών, καθώς και την Ανθολογία «Ποιητές για Ποιητές» του πρώτου διδάξαντα Θανάση Θ. Νιάρχου, (ο οποίος παρεμπιπτόντως τυγχάνει να του έχουν αφιερώσει ομότεχνοί του ποιήματά τους ή συλλογές τους, πχ. Γιάννης Κοντός, Δημήτρης Ποταμίτης, Αντώνης Φωστιέρης) διαπιστώνουμε ότι, ο νέος ανθολόγος ερευνητής ή συγγραφέας που θα θελήσει να προβεί σε μία νέα συγκέντρωση του άταχτου διάσπαρτου και σκόρπιου παρόμοιου υλικού, ας μου επιτραπεί να γράψω «Τα τάματα» ποιητών για ποιητές, έχει στην διάθεσή του τρείς κεντρικές θεματικές κατηγορίες αφιερωμάτων ποιητών για ποιητές. Η πρώτη κατηγορία που έχουμε, είναι όταν ένας λογοτέχνης, ποιητής, αφιερώνει το βιβλίο του ή την ποιητική του συλλογή σε έναν άλλον ομότεχνό του. (Συνήθως, η πλειοψηφία των συγγραφέων τα αφιερώνει στην ή στον σύζυγό του/ης, στους γονείς τους, στην αδερφή ή αδερφό του/ης). Η δεύτερη κατηγορία είναι όταν αφιερώνει μία ενότητα ποιημάτων ή μία ποιητική του μονάδα, ένα διήγημα, μιά νουβέλλα του, σε έναν άλλον συγγραφέα, ακόμα και στον εκδότη του ή υπεύθυνο περιοδικού που τυγχάνει να συνεργάζεται με δημοσιεύσεις του. Εδώ έχουμε δύο επιμέρους ενότητες. Στην πρώτη, βλέπουμε το ποίημα να φέρει ως τίτλο, το ονοματεπώνυμο του ποιητή ή της ποιήτριας που είναι αφιερωμένο, ανεξάρτητα από το τι, το ίδιο το ποίημα διαπραγματεύεται, ή είναι η θεματική του. Στην δεύτερη, το ποίημα έχει τον δικό του τίτλο (όπως το θέλει ο συντάκτης του) αλλά αφιερώνεται (μετά τον τίτλο του) σε έναν ποιητή ή ποιήτρια, συγγραφέα. Σε αυτήν την περίπτωση αναγράφεται το πλήρες ονοματεπώνυμό τους. «Στον…..». Και σε αυτή την περίπτωση, το ποίημα μπορεί να έχει το δικό του ανεξάρτητο θέμα ή να έχει ως θέμα του, τον ίδιο τον ποιητή που του αφιερώνεται το ποίημα, στιγμές του βίου του, ή να σχετίζεται με συγγενικές εσωτερικές σχέσεις και συνομιλίες, των δύο ποιητών. Είτε και πάλι, να έχει αλλότριο θέμα. Αυτές είναι οι γενικές σύνηθες μεγάλες δεξαμενές στοιχείων και πληροφοριών που συναντάμε στην καταγραφή της έρευνας. Υπάρχουν και οι περιπτώσεις που αναγράφονται μόνο τα αρχικά του ονοματεπώνυμου, και σε σημειώσεις διευκρινίζεται σε ποιόν αναφέρεται ο ποιητής που του αφιερώνεται το ποίημα. Υπάρχει επίσης, και ή κατηγορία όπου μέσα στο ποιητικό σώμα ενός ποιητή, αναφέρεται το όνομα ενός άλλου ποιητή. Βλέπε πχ. το ποίημα «Άτιτλο» «Όταν οι άλλοι λένε/ Σεφέρης, Ελύτης/ εγώ λέω Καβάφης./ Κι όταν οι άλλοι λένε/Καβάφης, Σεφέρης, Ελύτης/εγώ λέω/Καρυωτάκης.». του Θεσσαλονικιού ποιητή Παναγιώτη Π. Σωτηρίου από την συλλογή του «Ωσάν ποιήματα» Θεσσαλονίκη, 1989). Ή συναντάμε ενσωματωμένους στίχους ενός ποιητή μέσα σε ποιήματα άλλων, που είναι και το σύνηθες. Πράγμα που όπως όλοι μας γνωρίζουμε δηλώνει τις εκλεκτικές συγγένειες, τις συνομιλίες, τις επιρροές και επιδράσεις μεταξύ των ποιητικών φωνών, την κοινή ατμόσφαιρα, το θεματικό κλίμα των έργων τους. Το ύφος και την κοινή τεχνοτροπία στην οικοδόμηση ενός ποιήματος, ενός έργου. Υπάρχει και η μεγάλη κατηγορία-η πολυπληθέστερη, όπως προανέφερα- όπου ο δημιουργός αφιερώνει τις ποιητικές ή συγγραφικές του συνθέσεις στους οικείους του, συγγενικά του πρόσωπα, σε ηθοποιούς ή σκηνοθέτες, βλέπε πχ. ο ποιητής Νίκος Καββαδίας, αφιερώνει ποίημά του στον Αιμίλιο Βεάκη και άλλους, ο ποιητής Κωνσταντίνος Μπούρας αφιερώνει το ποίημά του «Αίσθηση» στον σκηνοθέτη και ηθοποιό Λευτέρη Βογιατζή, στον θεατρικό συγγραφέα Βασίλη Ζιώγα το ποίημα «Το «Μηρυκαστικό του Αιθέρα» της συλλογής του «Αγαύης Έρως» εκδόσεις Οδυσσέας. Στον θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Μανιώτη αφιερώνει ποιήματά του ο ποιητής Γιάννης Κοντός. Στον φιλόλογο και αξέχαστο πεζογράφο Γιώργο Ιωάννου ανακαλύπτουμε σχετικά αρκετά ποιήματα που του αφιερώνουν ομότεχνοί του. Βλέπε πχ. το ποίημα «Αγριολούλουδο» του πειραιώτη ποιητή Ελευθέριου Μάϊνα από τον τόμο «Τα Ποιήματα» σε επιλογή και επιμέλεια της ποιήτριας Καίτης Χιωτέλλη εκδόσεις Ακρίτας. Στον επτανήσιο ποιητή Ανδρέα Κάλβο, βλέπουμε επίσης να του αφιερώνονται πολλά ποιήματα. Βλέπε μεταξύ άλλων το απόσπασμα «ωσάν πυρός σταλάγματα/πέφτουσιν εις την θάλασσαν/… διά πάντα η ώρα» Ανδρέας Κάλβος Η Λύρα, «Εις Νίκην», που προτάσσεται στην ποιητική ενότητα «ΚΙΤΡΙΝΗ ΣΚΟΝΗ» , στον τόμο «ΠΟΙΗΜΑΤΑ» του ποιητή και πολιτικού Τηλέμαχου Χυτήρη, εκδόσεις Γαβριηλίδης 2019. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε το πλήθος των ποιημάτων και των εσωτερικών ποιητικών αναφορών που έχουμε στον γενάρχη της ελληνικής ποίησης Διονύσιο Σολωμό. Θα ήταν ακόμα, παράλειψη αν δεν σημειώναμε τα ποιήματα που έχουν αφιερώσει στον Μελωδό των Ονείρων μας Μάνο Χατζιδάκι, βλέπε το ποίημα «Η ΕΠΙ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΕΣΩΣΤΡΕΦΕΙΑ» από τον συγκεντρωτικό τόμο τα «ΠΟΙΗΜΑΤΑ» 1964-2003, του ηθοποιού, σκηνοθέτη και ποιητή Δημήτρη Ποταμίτη, εκδ. Καστανιώτη 2007. Την σύνθεση «ΛΥΡΑ ΕΦΤΑΧΟΡΔΗ» του Ζακύνθιου ποιητή Διονύση Σέρρα, που αφιερώνει στον Μάνο Χατζιδάκι, το «Μνήμη Μάνου Χατζιδάκι» (1925-1994). Ένα Πλατωνικό απόσπασμα της Τιτίνας Κουτσίνα, διαβάζουμε στα «Κοκόρια της οδού Αισχύλου» του πειραιώτη ποιητή και εκδότη Γιώργου Χρονά, σ. 81., το ποίημα «ΘΕΜΑ ΓΙΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ» από την ομώνυμη συλλογή του Θάνου Σταθόπουλου. Έχουμε ποιήματα αφιερώματα σε κριτικούς και ποιητές όπως ο Θεόφιλος Φραγκόπουλος, βλέπε το ποίημα «ΕΝΙΑΥΤΟΣ» Μνήμη Θ. Δ. Φραγκόπουλου, της συλλογής «Ποιητικές Συλλογές» 1954-2000, του ποιητή Νίκου Φωκά, εκδ. Ύψιλον 2002, σε ένα από τα ποιήματα διαβάζουμε και το συγκινητικό ποίημα «ΑΥΤΟΣ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ» που μνημονεύει τον πεζογράφο Γιώργο Ιωάννου, σ. 245. σε Έχουμε επίσης αφιερώσεις σε εικαστικούς όπως στον Γιάννη Τσαρούχη, τον Γιάννη Μόραλη, τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Αλέκο Φασιανό, για τους δύο τελευταίους βλέπε τα «ΠΟΙΗΜΑΤΑ» (1945-1971) του ποιητή Μίλτου Σαχτούρη, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1977 κλπ. Και πλήθος άλλων περιπτώσεων που ποιητές και ποιήτριες αφιερώνουν ποιήματά τους ακόμα και στα χαριτωμένα οικόσιτα ζωάκια που τους κάνουν συντροφιά, Σκυλιά, Γάτες, Πτηνά, Άλογα,, Χελιδόνια» κ.ά. Βλέπε «ΣΤΟ ΧΕΛΙΔΟΝΙ», Σ. 37, στον τόμο του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη, «Στίχοι ενός άλλου» ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1977-2013) εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα2019. Ενώ η συλλογή του «Ανακτορία» (1977) είναι αφιερωμένη στον Οδυσσέα Ελύτη. Πασίγνωστη και πολυδιαβασμένη είναι η συλλογή ποιημάτων για τις ΓΑΤΕΣ του συγγραφέα Νίκου Δήμου. Στατιστικά οι Γάτες, τα Σκυλιά, τα Αηδόνια, τα Κοτσύφια είναι τα πλέον αγαπητά σαν θέματα στους ποιητές. Κατόπιν έρχονται η Φωτογραφία, οι Κήποι με τα λουλούδια, συνήθως τα Γαρύφαλλα υπερτερούν των Τριαντάφυλλων. Τα Αρχαιόθεμα, τα της Μουσικής και μουσικοσυνθετών, το Κάπνισμα, ακόμα και για τις Τουρκάλες υπάρχουν ποιήματα. Βλέπε Χρήστος Μπράβος, «Βραχνός Προφήτης» Ποιήματα & Κριτικά κείμενα 1981-1987, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 2018, σε επίμετρο, βιβλιογραφία-εργογραφία Χρήστου Δανιήλ. Δεν είναι και λίγα τα Ποιήματα που έλληνες ποιητές αφιερώνουν σε ξένους-ευρωπαίους ή αμερικανούς ποιητές, ομοτέχνους τους που ενδέχεται να έχουν μεταφράσει στα ελληνικά ποιήματά τους. Μια εξαιρετική περίπτωση είναι ο ρώσος σκηνοθέτης Αντρέι Ταρκόφσκι όπου, δεν του έχουν αφιερωθεί ποιήματα αλλά και ολόκληρη συλλογή. Βλέπε Δημήτρης Κοσμόπουλος, «ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ» εκδ. Ερατώ, Αθήνα, 2008, όπου ξεχωρίζει το ποίημα του Κοσμόπουλου, «Ο ΑΜΛΕΤ ΣΤΗΝ ΡΩΜΗ». Ή το ποίημα του Δημήτρη Κοσμόπουλου «Slow motion του Χρήστου Βακαλόπουλου, το ποίημα «Θεόδωρου Κολοκοτρώνη διάβασις» κ. ά. της συλλογής του «λατομείο», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2002. Ο Δημήτρης Κοσμόπουλος, έχει αφιερώσει αρκετά ποιήματα των συλλογών του «Εις Μνήμη…», των ποιητικών του προπατόρων. Οι συλλογές του είναι διάσπαρτες από αφιερώσεις και μνημονεύσεις και αποσπάσματα από την εκκλησιαστική και ορθόδοξη γραμματεία. Βλέπε πχ. τα δύο ποιήματα του στον ποιητή Ηλία Λάγιο, “SIT JUS” «Σπασμένη προσευχή για τον Ηλία Λάγιο», «ΑΝΑΜΟΝΗ» «για τον Ηλία», στην λησμονημένη ποιήτρια αδερφή του Γιάννη Σκαρίμπα, Καλλιόπη Σκαρίμπα, «ΔΙΤΡΟΠΟΝ», στον Μιχάλη Γκανά, βλέπε συλλογή του «Βραχύ χρονικό», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2009, όπως και αρκετές ποιητικές μνημονεύσεις του στον κυρ Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Δεκάδες ποιήματα είναι αφιερωμένα στην Ελλάδα, στην Πατρίδα, στην Κύπρο, σε πολλά νησιά του Αιγίου και του Ιονίου Πελάγους, για τους Ήρωες και της Ηρωίδες του 1821. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η πλούσια και χρήσιμη έκδοση των εκδόσεων Πατάκη. Δεν είναι ευκαταφρόνητα και τα ποιήματα που είναι αφιερωμένα ή έχουν σα θέμα τους την Μετανάστευση. Ενώ σε ορισμένους ποιητές, ένα ποίημα αφιερώνεται σε ζευγάρι φίλων του ποιητή. Βλέπε το ποίημα «Τα ποιήματα, ένα ποτάμι, ο ποιητής» «Στην Αγγελική και στον Μπάμπη Ζαφειρίου». Ακόμα και σε δύο πρόσωπα «μάλλον» άσχετα, «Στον Νίκο Νικολάου και στον Γιώργο Χανδόλια» στο ποίημα «Οι κάμαρες εργένηδων». Σε πρόσωπα του αθλητισμού, σε ποδοσφαιριστές, ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος γράφει την ΩΔΗ, «Ωδή στον παίκτη της ΑΕΚ και της Εθνικής Χρήστο Αρδίζογλου» (ένα ποίημα που θυμίζει το ανάλογο του Άρη Δικταίου για τον παλαιό παίκτη Υφαντή). Βλέπε το βιβλίο του Γιώργου Μαρκόπουλου «Ποιήματα» 1968-2010 (Επιλογή), εκδόσεις Κέδρος, 2014. Ή πάλι, αν δεν αφιερώνουν ποιήματά τους, τους αποστέλλουν ποιητικές επιστολές. Και συνεχίζοντας την αναφορά σε ποιητές που αφιερώνουν ποιήματά τους ή έργα τους σε άλλους ποιητές, έχουμε τις περιπτώσει-τις ειδικές περιπτώσεις- που ο ποιητής δεν κατονομάζει το όνομα του συγγραφέα που αφιερώνει το ποίημά του, αλλά, χρησιμοποιεί είτε τον τίτλο του βιβλίου του, βλέπε «Φράγμα» (πεζό του συγγραφέα Σπύρου Πλασκοβίτη), είτε αν μας μιλά για συγγενικά του πρόσωπα γράφει «Στην αδερφή μου». Βλέπε επίσης, και τα δύο συγκινητικά και γεμάτα θλίψη ποιήματα που αφιερώνει ο ποιητής «Στην Σκιά της», αναφερόμενος στην πεθαμένη μητέρα του, τα ποιήματα «ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ» και το Νούμερο «3», από τις «ΦΩΤΟΒΟΛΙΔΕΣ» του δίτομου έργου του πανεπιστημιακού, δοκιμιογράφου και ποιητή Κώστα Στεργιόπουλου, «ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ» Α΄, 1944-1965 και Β΄ 1965-1983,εκδόσεις Νεφέλη 1988 και 1992 αντίστοιχα. Ο Κώστας Στεργιόπουλος στα εξαιρετικής ποιότητας, ατμόσφαιρας και καθαρότητας ποιήματα του, αφιερώνει ποιήματά του μεταξύ άλλων, στον κλασικό φιλόλογο Φάνη Ι. Κακριδή, στον ποιητή και μεταφραστή ελληνοαμερικανό Κίμωνα Φράϊερ, στον καθηγητή Γιώργο Π. Σαββίδη, στον ποιητή Σταύρο Βαβούρη, στον ποιητή Γιώργο Θέμελη-που παραθέτει και απόσπασμα από λόγια του, στον πεζογράφο Άγγελο Τερζάκη και άλλους. Και η μεγάλη αυτή ποικιλία και πολυχρωμία των αφιερωμάτων, συνεχίζεται περίτρανα και με θετικά αποτελέσματα. Δίχως μάλλον, να υπάρχει μέχρι τις μέρες μας μια πληρέστερη καταγραφή, ταξινόμηση και αποδελτίωση των περιπτώσεων αυτών. Μία καταλογράφηση ονομάτων, έργων, συλλογών.
Με την μνημόνευση των παραπάνω συλλογών, πρόθεση έχω να δηλώσω τόσο αυτές που αναφέρονται στον Γιώργο Σεφέρη όσο και σε αυτές που δεν κάνουν μνεία.
Κάτω από αυτό το σκεπτικό και τα ερωτήματα, με «προβλημάτισε» καθώς διάβαζα την Βιβλιογραφία του Γιώργου Σεφέρη, από τον βιβλιογράφο, ποιητή και κριτικό Δημήτρη Δασκαλόπουλο, του ότι δεν συναντούμε πολλά λήμματα που έχουν να κάνουν με το θέμα. Δηλαδή την αφιέρωση ποιημάτων ελλήνων ποιητών και ποιητριών στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Μάλιστα, κυρίως, των δημιουργών της Γενιάς του 1970, που θεωρείται η πλέον Σεφερογενής Γενιά της ελληνικής γραμματείας. Ασφαλώς, δεν είχα μπροστά μου-ούτε έχω διαβάσει-το σύνολο του εκδοτικού όγκου των βιβλίων, των συλλογών που κυκλοφόρησαν, (αν δεχτούμε σαν υπόθεση εργασίας ότι είναι πάνω από 90 οι δημιουργοί της Γενιάς αυτής) των εντύπων και των λογοτεχνικών περιοδικών ώστε να έχω μια όσο το δυνατόν επαρκή εικόνα του ζητήματος που εξετάζω. Περιορίστηκα στις πηγές που παραθέτω, και σε άλλες που έχω μελετήσει αλλά δεν συνάντησα τις πληροφορίες που χρειαζόμουνα. Πρόσεξα όμως, ότι πολλές ποιητικές μονάδες (από τους συγκεντρωτικούς τόμους των ποιητικών απάντων που εξέτασα) των αυτόνομων συλλογών, διαβάζουμε-διαπιστώνουμε αντί για αφιερώσεις ποιημάτων, αποσπάσματα ή κείμενα, φράσεις, στίχους, ημερολογιακές επισημάνσεις, εξομολογητικές αναφορές από το σύνολο έργο του Γιώργου Σεφέρη. Διάσπαρτα αποσπάσματα τα οποία εντάσσονται είτε ξεχωριστά με το άνοιγμα της συλλογής στην μέση της λευκής σελίδας, είτε προσθέτονται μετά τον τίτλο του αφιερωμένου ποιήματος. Τα Σεφερικά αυτά κειμενικά παραθέματα, ποιητικά λόγια και εκφράσεις είναι αρκετά και τα ανακαλύπτουμε συνεχώς στα έργα δεκάδων ελλήνων ποιητριών και ποιητών. Που είναι υπέρτερα των ποιητικών αφιερωμάτων. Κάτι που ενδεχομένως, θα μπορούσε να μας κάνει να μιλήσουμε για μία νέα ακόμα, μεγαλύτερη και ανεξερεύνητη και αχαρτογράφητη κατηγορία στην καθόλου Σεφερική Βιβλιογραφία. Έτσι, επιπρόσθετα, μαζί με την αντιγραφή ποιημάτων, συμπληρώνω και αυτήν την κατηγορία με ότι πληροφορίες έχω αποδελτιώσει στα προσωπικά διαβάσματά μου. Σαν μια επιπλέον «γέφυρα» μεταξύ της Βιβλιογραφίας του Δημήτρη Δασκαλόπουλου και την Ανθολογία του Θανάση Θ. Νιάρχου.
Οι Σεφερικές επιρροές και επιδράσεις όπως βλέπουμε, είναι πάμπολλες, διαθέτουν μεγάλη ποικιλία, προέρχονται από το σύνολο του συγγραφικού φάσματος του νομπελίστα μας ποιητή, και οι επιδράσεις αυτές πραγματοποιούνται με άμεσους ή έμμεσους τρόπους, ακόμα και λανθάνοντες, και μέσα από διαύλους που ίσως και να μην υποψιαζόμαστε. Να υπενθυμίσουμε ότι Σεφερικές κυρίαρχες επιδράσεις, δεν συναντάμε μόνο στον μάλλον πιο Σεφερογενή ποιητή τον Τάκη Σινόπουλο, που περιέργως, τα περισσότερα ποιήματά του τα αφιερώνει στον ποιητή Δημήτρη Παπαδίτσα, αλλά έχουμε και σε ποιήματα του βιβλιογράφου Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Ενώ, πέραν της μία ποιητικής περίπτωσης, δεν έχουμε άλλες αφιερώσεις στο ποιητικό έργο του ποιητή της Γενιάς του 1970 και κριτικού Νάσου Βαγενά, του οποίου η εργασία για τον Γιώργο Σεφέρη, «Ο ποιητής και ο χορευτής» στάθηκε σταθμός και σύγχρονος οδηγός στην ερμηνεία του έργου του. Αυτό όμως είναι ένα άλλο κεφάλαιο, και απαιτεί άλλου είδους διαπραγμάτευση, εξέταση, ταξινόμηση κλπ., που δεν είναι δυνατόν να καταγραφούν στο σημείωμα αυτό της ιστοσελίδας, όταν μάλιστα έχει ξεπεράσει τις 30 σελίδες. (Ένα ίσως κουραστικό σεντόνι ανάγνωσης).
Στην νέα αυτή «κατηγορία» αντιγράφω ενδεικτικά, ονόματα και έργα μόνο ανδρών δημιουργών.
Α) ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΣ, ΠΑΤΡΙΔΟΓΝΩΣΙΑ Επιλογή 1969-1981, εκδ. Θεωρία, Αθήνα 1982, σ.
28 το ποίημα «ΕΙΜΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ», «Ξέρεις, τα σπίτια
πεισματώνουν εύκολα, σαν τα γυμνώσεις» Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ, Κίχλη.
Β) ΤΑΣΟΣ ΠΟΡΦΥΡΗΣ, Νεμέρτσκα ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1961-2011) με εννέα σχέδια της Μαργαρίτας Βασιλάκου, εκδ. Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2013. Το ποίημα «ΚΑΤΑΓΩΓΗ», σ.25. «Κι όλα τούτα είναι ιστορίες/ που δεν ενδιαφέρουν πιά κανέναν’/ δέσαμε την καρδιά μας και μεγαλώσαμε». Γ. Σεφέρης. Το ποίημα ο ποιητής το αφιερώνει στους γονείς του. Ενώ στο ποίημά του «Αναφιλητά για την Ελένη» σ. 159, μνημονεύει τον ποιητή. «Πώς να σε τραγουδήσω; /Τα φωνήεντά σου/ Βορρά στών ποιητών τ’ ασκέρι/ Από τον Όμηρο ως τον Σεφέρη./ Μη σε ξεγελά το χαμόγελό μου/ Όπου κι αν μ’ αγγίξεις πληγές./ Φόρεσε σκούρα γυαλιά/Τα μάτια σου με σφάζουν».
Γ) Σεφερικό απόσπασμα χρησιμοποιεί
και ο ποιητής και μεταφραστής ΝΤΙΝΟΣ
ΣΙΩΤΗΣ, στην συγκεντρωτική
έκδοση του «ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1969-1999», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2018, και στο ποίημά του «MANHATTAN», σ. 204-205 «Οι ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης δε
θα γνωρίσουν ποτέ/ τη δροσούλα που κατεβαίνει στην Κηφισιά». ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ.
Δ) Δύο
Σεφερικά αποσπάσματα διαβάζουμε στην συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του
εικαστικού,ποιητή και μεταφραστή ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΙΣΑΡΗ,
«ΕΓΩ ΕΝΑΣ ΞΕΝΟΣ»,
Ποιήματα 1967-2011, εκδ. Κίχλη, Αθήνα 2013. Βλέπε την συλλογή «Οι Τριστάνοι», σελ. 93 «Σ’ αυτή τη δική μας ζωή, την
αναφαίρετη και τη μοναδική (αφού κανένας άλλος δεν την έχει), που δίνει το χυμό
στα έργα μας και τα κάνει όμοια με μας, πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε το θαύμα»
Γ. Σεφέρης, και από τις «Οι Ελεγείες της Απουσίας» το ποίημα «Δεν είναι
πουθενά», σ. 215 στην
συγκεντρωτική έκδοση. «Ψηλά βουνά δεν μας
ακούτε!/ Βοήθεια! Βοήθεια!/Ψηλά βουνά θα τελειώσουμε/ Νεκροί με τους νεκρούς!»
Γ. Σεφέρης. Προηγείται
επιπλέον ένα απόσπασμα από του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη.
Ε) Ο ποιητής ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΣ, στον
συγκεντρωτικό του τόμο «ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ» (1970-2010), εκδ. Τόπος, Αθήνα 2013, στην
συλλογή του «Περιμετρική (1970)», και στο ποίημα «Ένα κενό διάστημα τα μάτια σου», γραμμένο στη Λαμία το Γενάρη του
1969 σαν προμετωπίδα αντιγράφει το Σεφερικό «Αργούν οι μέρες’ οι μέρες οι δικές μου τριγυρίζουν μέσα στα
ρολόγια και ρουμουλκούνε τον λεπτοδείχτη…», σ. 27.
ΣΤ) Το γνωστό απόσπασμα του Γιώργου Σεφέρη: «Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη./ Γιατί και το τραγούδι το φορτώσαμε με τόσες μουσικές που σιγά-σιγά βουλιάζει/ και την τέχνη μας τη στολίσαμε τόσο πολύ που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπό της/ κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά»., σ. 9 συναντάμε στην ποιητική συλλογή του ΣΠΥΡΟΥ ΤΣΑΚΝΙΑ, «ΕΝ ΑΥΛΙΔΙ» (1952-1976). Το ίδιο και στον τόμο, Σπύρος Τσακνιάς «ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ» 1952-1992, εκδ. στιγμή, Αθήνα 2000.
Ζ) Και πάλι ο Σεφερικός λόγος «Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη» οδηγεί και προσδιορίζει θεματικά την ενότητα «Η Σκιά και το Φώς», στα «Ποιήματα» τόμος Α΄ 1944-1965, εκδ. Νεφέλη 1988. βλέπε το άτιτλο νούμερο 5 ποίημα του ΚΩΣΤΑ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ. Οι Σεφερικές καταβολές και επιδράσεις είναι εμφανείς και άμεσες, σε πολλές του ποιητικές μονάδες.
Η) Και ο πειραιώτης ποιητής και κριτικός ΣΤΕΛΙΟΣ ΓΕΡΑΝΗΣ εντάσσει μέσα στην ποίησή του Σεφερικά αποσπάσματα. Βλέπε το ποίημά του «Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΦΕΡΕΤΡΟΠΟΙΟΥ», «Τώρα ξέρεις πώς το μαύρο δέρμα του τυμπάνου σκεπάζει ολόκληρο τον ορίζοντά σου», σ. 15 της συλλογής του «Ο χορός των χρωμάτων», και το απόσπασμα «Έχασε πιά το χρώμα αυτός ο κόσμος,/καθώς τα φύκια στ’ ακρογιάλι του άλλου χρόνου/ γκρίζα, ξερά και στο έλεος του ανέμου», σ. 173 που προτάσσεται της συλλογής του «ΙΑ΄ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΣΟΛΩΜΟ». Βλέπε συγκεντρωτική έκδοση των ποιητικών Απάντων του Πειραιώτη ποιητή, τόμος Β΄ «ΠΟΙΗΣΗ» 1960-1991, εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1998. Σε εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια Θεοδόση Πυλαρινού. Ο ποιητής Στέλιος Γεράνης έχει αφιερώσει μεταξύ άλλων ποίημά του στον εκδότη Γιάννη Γουδέλη, «Φιλοξενία», στην Εορτή της 25ης Μαρτίου, «Καλύτερα μιας ώρας…», «Στην μνήμη του Τάκη Σινόπουλου», το ποίημα «Η τελευταία εξομολόγηση του ποιητή», στον πειραιώτη ποιητή Κώστα Γαρίδη το «Πάθος ζωής ημιτελές». Ακόμα και στην γυναίκα του αμερικανού δολοφονημένου γερουσιαστή «Στην Έθελ Κέννεντυ» την ενότητα ποιημάτων «Η ΄Ένας ψαλμός αιμόφυρτος»
Το ποίημα «ΕΙΜΑΙ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ» του Στέφανου Μπεκατώρου, ανήκει στην ποιητική του συλλογή ΠΑΤΡΙΔΟΓΝΩΣΙΑ. Η ποιητική μονάδα μεταφέρεται και στον συλλογικό τόμο του ποιητή ΠΑΤΡΙΔΟΓΝΩΣΙΑ 1968-1998 διά χειρός Στέφανου Μπεκατώρου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004, σελ. 47. Το ποίημα μεταφέρεται αυτούσιο. Οι μόνες μη ουσιώδεις αλλαγές που συναντάμε είναι ότι το έργο «ΚΙΧΛΗ» του Γιώργου Σεφέρη γράφεται με κεφαλαία ενώ ο τίτλος του ποιήματος με μικρά. Το ποίημα «ΚΑΤΑΓΩΓΗ» του Τάσου Πορφύρη ανήκει στην ποιητική του συλλογή ΝΕΜΕΡΤΣΙΚΑ (1961). Το ποίημα «ΑΝΑΦΙΛΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ», ανήκει στην συλλογή του ΤΑ ΛΑΒΩΜΕΝΑ (1996). Το ποίημα “MANHATTAN” του Ντίνου Σιώτη ανήκει στην ποιητική του συλλογή ΚΛΙΜΑΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΟΙ (1986). Το ποίημα του Νίκου Καββαδία, «Εσμεράλδα», σ. 21-22, που ο ποιητής αφιερώνει «Στον Γιώργο Σεφέρη» το αντιγράφω από την 4η έκδοση της ποιητικής του συλλογής «ΠΟΥΣΙ» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 1989, με μια προμετωπίδα του πειραιώτη Γιάννη Τσαρούχη. Η συλλογή αφιερώνεται «Στην ΕΛΓΚΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ». Και τα δεκατέσσερα ποιήματα της συλλογής αφιερώνονται από τον Καββαδία σε ποιητές, το ποίημα «ΑΡΜΙΔΑ» «Στον Κώστα Βάρναλη», μυθιστοριογράφους το “BLACK AND WHITE” «Στον Μ. Καραγάτση», εικαστικούς το ποίημα «ΛΥΧΝΟΣ ΤΟΥ ΑΛΑΔΔΙΝΟΥ» «Στον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα». «Στον Γιώργο Θεοτοκά» αφιερώνει το ποίημα «ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ». «Στον Θανάση Καραβία» αφιερώνει το ποίημα για τον ισπανό ποιητή “FEDERICO GARCIA LORCA”. Αφιερώματα σε Ηθοποιούς, βλέπε το ποίημα «ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΑΝΙΣ» «Στον Αιμίλιο Βεάκη», το «ΠΟΥΣΙ» «Στην Ελένη Χαλκούση», το “KURO SIWO” “Στον Γιώργο Παπά». «Στο κορίτσι από το Βόλο» αφιερώνει το «ΚΑΡΑΝΤΙ» και σε άλλους. Να υπενθυμίσουμε ότι ο θαλασσινός ποιητής διατήρησε στην διάρκεια του βίου του, στενές σχέσεις με την πόλη του Πειραιά. Όχι μόνο γνώριζε από κοντά και σύναψε φιλικές σχέσεις με Πειραιώτες ποιητές του Μεσοπολέμου, δημοσίευε κείμενά του σε πειραϊκές εφημερίδες, ή έστελνε ανταποκρίσεις, αλλά, το σπίτι του, βρίσκονταν στην περιοχή των Καμινίων κοντά στους Αλευρόμυλους της οικογένειας της πειραιώτισσας τραγωδού Κατίνας Παξινού, -οικογένεια Κωνσταντοπούλου- ακόμα και η δική μου γενιά, (1980) όταν επισκέπτονταν την συνοικία αυτή του Πειραιά, τις έδειχναν το σπίτι και μιλούσαν για τον ποιητή οι παλαιότεροι πειραιώτες που τον γνώριζαν.
«Ποιος
θα μ’ ακολουθήσει στο Σεπτεμβριανό φώς;
Τάκης Σινόπουλος
Στην αντιγραφή των κειμένων του ποιητή Τάκη Σινόπουλου, ποιητικές, ημερολογιακές και άλλες αναφορές, είχα υπόψη μου το δίτομο έργο του: Τάκης Σινόπουλος, «ΣΥΛΛΟΓΗ Ι» 1951-1964, και «ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΙ» 1965-1980, εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 1976 και 1980 αντίστοιχα. Επίσης, εκδόθηκαν δύο ποιητικές του συλλογές. «ΤΟ ΓΚΡΙΖΟ ΦΩΣ» και Οκτώ πίνακες. Πρώτη Ανάγνωση του Δημήτρη Ν. Μαρωνίτη, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1995, και τα «ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΝΑ» εκδ. Ερμής, Αθήνα 1999. Καθώς και από τις ίδιες εκδόσεις το 1988 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Κύπριου Μιχάλη Πιερή, «Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΤΑΚΗ ΣΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ» 1917-1981, σχεδίασμα βιο-εργογραφίας. Λίγα σχετικά ακόμα για τις εργασίες του Τάκη Σινόπουλου για τον νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη. Το 1984 από τις εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, κυκλοφορούν τα «ΤΕΣΣΕΡΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ», με πρόλογο του Νάσου Βαγενά. Ο τόμος περιέχει τις «Σκέψεις για το έργο του Σεφέρη» περ. Οδυσσέας (Πύργου) 3, 4,1943. Το κείμενό του «ΣΤΡΟΦΗ 1931-1961» Συλλογισμοί πάνω στην ποιητική αρετή, σ. 158-194, βλέπε «ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ. ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΤΡΙΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΟΦΗΣ», Ανατύπωσης, εκδ. Ερμής 1981. Στον τόμο Αφιέρωμα διαβάζουμε και στις σελίδες 411-, την πρώτη Βιβλιογραφία Γιώργου Σεφέρη από τον Γιώργο Κ. Κατσίμπαλη. που συμπεριελήφθηκε στον συλλογικό τόμο. Τα άλλα δύο κείμενα του Τάκη Σινόπουλου είναι το «Ο Σεφέρης κι η γλώσσα» εφημ. «Το Βήμα» 26/9/1974, και «Το «κλειστό» και το «ανοιχτό» ποίημα του Γιώργου Σεφέρη» Βραδιά Σεφέρη, Αθήνα 1972. Ας δούμε τώρα, που συναντάτε το όνομα, αφιέρωση ή κείμενα για τον Σεφέρη στους δύο συγκεντρωτικούς τόμους των ποιημάτων του Τάκη Σινόπουλου. Στον πρώτο τόμο σ. 55 και στο ποίημα «ΑΣΜΑ IV», δημοσιεύεται η ξενόγλωσση αφιέρωση “In memoriam G. S.”, αναφέρεται άραγε στον Γιώργο Σεφέρη; Στον δεύτερο τόμο «ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΙ», στην σελίδα 35, δημοσιεύται το ποίημα «ΝΥΧΤΕΡΙΝΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ», στον πρό τελευταίο στίχο της σύνθεσης έχουμε το όνομα του Σεφέρη, «κι απ’ τον Αισχύλο ως τον Σεφέρη να φυσάει ο αέρας». Στο «ΝΥΧΤΟΛΟΓΙΟ» του 1978, ο Σινόπουλος σημειώνει:
«Ο ΣΕΦΕΡΗΣ πέθανε προχτές στα υπόγεια του «Ευαγγελισμού» στο θάλαμο «εντατικής παρακολούθησης», αφού πάλεψε με το χάρο κοντά δύο μήνες. Πήγα αρκετές φορές εκεί. Στο «σαλόνι» του υπογείου κι απέξω υπήρχε συνήθως πολύς κόσμος, πολλοί «φίλοι». Ήταν μιά περίπου κοσμική συγκέντρωση. Κάποια μέρα τρύπωσα στο θάλαμο που τον είχαν κι όπου δεν έμπαινε κανείς. Μπήκα με την «ιδιότητά μου», φόρεσα μάλιστα κι άσπρη μπλούζα. Αλλά σε λίγο οι γιατροί με πήρανε χαμπάρι και με διώξανε. Την ώρα εκείνη κοιτάζανε εμβριθώς κάτι ακτινογραφίες θώρακος, προφανώς του Σεφέρη. Ξαφνικά με είδανε και μούπανε να φύγω θυμωμένοι. Ωστόσο μπόρεσα κι άρπαξα κάτι, μιά εικόνα. Τον είχαν ξαπλωμένο σ’ ένα φορείο με ορούς, τ’ άσπρο σεντόνι γανιασμένο απ’ τα πλυντήρια τον μισοσκέπαζε. Είχε κλειστά τα μάτια, μήτε άκουγε, άσπρος, λιγάκι γκρίζος, το μούτρο σουρωμένο και σκοτεινό, ένα φάντασμα του Σεφέρη, ένα πτώμα ακόμα ζωντανό, ένα μισοζώντανο πεθαμένο πτώμα. Στο μνημόσυνο πήγαμε στο νεκροταφείο με τη Μαρία. Πλήν των άλλων ήταν εκεί κάμποσοι της ασφάλειας με πολιτικά, μαζεμένοι στα γύρω δρομάκια, παρακολουθώντας την κίνηση, να «κόψουν» φάτσες. Φεύγοντας τελευταίοι, λέει στη Μαρία η κ. Μαρώ. «Εσύ είσαι πολύ καλή. Αυτός (έδειξε με το κεφάλι εμένα) δεν είναι».». Ενώ παρακάτω, σελ. 313-314 αναφερόμενος σε συνάντηση με τον ποιητή στο σπίτι του γράφει:
«ΑΠΟΨΕ στο σπίτι έρχεται ο Σεφέρης με τη Μαρώ. Κι ο Σαββίδης με τη Λένα. Κι ο Αργυρίου. Πρόχειρες κοφτές κουβέντες, ζωηρές, πράγματα μισοειπωμένα, άλλα αποσιωπημένα. Ο Σεφέρης δεν κάθεται. Γυρίζει, κοντοστέκεται, κοιτάζει, ξανάρχεται, το μάτι του ψάχνει, σκαλίζει τα πάντα. Κοιτάζει τους πίνακες που έχω φτιάξει, ρωτάει. Δεν λέει γνώμη καμία, παρατήρηση καμία. Κατεβάζω ένα πίνακα απ’ το καρφί. Αυτός είναι για σας, του λέω. Ήτανε εκείνο το άλογο, το κεφάλι του βγαίνει παλεύοντας μέσα από ένα πλήθος ανάκατες φόρμες που δένουν το κορμί του αιχμάλωτο. Το κεφάλι είχε μιά τρομαχτική προσπάθεια να ξεφύγει, μιά δυνατή απόγνωση. Ο Σεφέρης έχει αλλάξει κουβέντα. Η βραδιά συνεχίζεται. Έφυγε χωρίς να πάρει τον πίνακα.».
Σκληρό το βλέμμα του Τάκη Σινόπουλου, όταν αντικρίζει το ποιητή στις τελευταίες του στιγμές, αλλά μην ξεχνάμε ότι, ο ποιητή έχει την ιδιότητα του Γιατρού, πράγμα που σημαίνει ότι, αλλιώς αντιμετωπίζουν τους ασθενείς τους οι Γιατροί (οι οποίοι αντιμετωπίζουν καθημερινά στην εργασία τους εκατοντάδες περιπτώσεις ασθενών) και διαφορετικά νιώθουν και ερμηνεύουν παρόμοιες καταστάσεις οι φίλοι, οι συγγενείς των ασθενών όταν έρθουν σε επαφή με την ανήκεστο και φρικτή πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα της Φύσης, όπου το ανθρώπινο σώμα έχει ήδη αρχίσει να γίνεται «χους…» λίπασμα για τον χρόνο, ακόμα και αν είσαι νομπελίστας ποιητής. Στην δεύτερη περίπτωση, χολή βγαίνει από το στόμα του, αλλά και η σιωπή του Σεφέρη όταν τον επισκέπτεται στο σπίτι-ιατρείο του και παρατηρεί τους πίνακες, σημαίνει τα ανάλογα «συναισθήματα». Τεχνηέντως ο Τάκης Σινόπουλος βάζει την σύζυγο του Σεφέρη την Μαρώ να δηλώσει τα αισθήματα που έτρεφε ο Σεφέρης για αυτόν.
Όπως καλά εμείς οι θνητοί γνωρίζουμε, παντού τα πάντα και από τους πάντες.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς,
Δευτέρα, 27 Σεπτεμβρίου 2021. Πενήντα χρόνια μετά.
