Μαρία Τσάτσου, Ο Όσκαρ Ουάϊλντ ο λάτρης της Ελλάδας

 

ΟΥΑΙΛΝΤ, Ο ΛΑΤΡΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Μια άγνωστη πλευρά της πολυσχιδούς προσωπικότητας του διάσημου Άγγλου συγγραφέα

Της ΜΑΡΙΑΣ ΤΣΑΤΣΟΥ

Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Κυριακή 12 Απριλίου 1998 σ. 32

       Όσκαρ Ουάιλντ. Λογοτέχνης. Γεννηθείς εν Δουβλίνω, θανών εν Παρισίοις (1856-1900), Κατεδικάσθη εις δύο έτη καταναγκαστικά έργα διά προσβολήν της δημοσίας αιδούς. Μετά το πέρας της ποινής του εγκατεστάθη εις Γαλλίαν. Παρακμιακός αισθητής συνέγραψε την «Σαλώμην», δράμα. «Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι» μυθιστόρημα και άλλα. Αυτό είναι το λήμμα το αναφερόμενο στον Όσκαρ Ουάϊλντ, στο Λαρούς του 1923, κατά μετάφραση αντιστοιχούσα προς την εποχή. Ο Ουάϊλντ χαρακτηρίζεται “litterateur” που σημαίνει τον «λογοτέχνη, εκείνον του οποίου συνήθης ασχολία είναι η λογοτεχνία». Ούτε λόγος για “homme des lettres” ή “ecrivain”. Αυτοί είναι όροι που ανήκουν σε άλλο επίπεδο. «Λογοτεχνίζει» λοιπόν, κατά το λήμμα, ο Ουάϊλντ όταν παραδείγματος χάριν δεν ξυρίζεται, ή δεν γευματίζει με σαμπάνια και μύδια με τον Λόρδο Άλφρεντ Ντάγκλας. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στα λεγόμενα «παρακμιακά» ή «προκλητικά» έργα του, ενώ αποσιωπάται το συγκλονιστικό απολογητικό “De Profundis” ή τα γοητευτικά παραμύθια, που ο ίδιος ο Όσκαρ Ουάϊλντ διηγόταν στους δυό τους γιους, τον Σίριλ και τον Vyvyan, στο παιδικό δωμάτιο.

     Η εικόνα αλλάζει άρδην στην «Εγκυκλοπαίδεια του Ήλιου» 25 χρόνια αργότερα, το 1948 δηλαδή. Εδώ ήδη μιλάμε για έναν «διάσημο Άγγλο συγγραφέα» του οποίου ο πατέρας υπήρξε διάσημος χειρουργός και η μητέρα αξιόλογη ποιήτρια.

Μαθαίνουμε επίσης ότι ο Ουάϊλντ άρχισε τις κλασικές σπουδές στο Δουβλίνο «όπου εβραβεύθη μία του μελέτη περί των αρχαίων Ελλήνων κωμικών και συνέχισε εις την Οξφόρδην (το 1874) εις το περίφημον Μάγκνταλεν Κόλετζ του εκεί πανεπιστημίου, όπου το έτος 1878 ετιμήθη δια του βραβείου“Newdigate” εις ποιητικόν διαγωνισμόν. Διαβάζουμε επίσης ότι κατέλαβε μίαν από τας πρώτας θέσεις εις τους των “Litterae Humaniores” της εποχής του. Είναι φανερή η σαρωτική επίδραση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πάνω στις βικτωριανές αξίες που προκάλεσε με τη ζωή και το έργο του ο Όσκαρ Ουάϊλντ.

Είναι αλήθεια ότι ο Όσκαρ Ουάϊλντ υπήρξε όχι μόνο συγγραφεύς ολκής, αλλά και εξαίρετος ελληνιστής (scholar), κάτι ελάχιστα γνωστό στους περισσότερους.

Έκανε λαμπρές σπουδές στα κλασικά γράμματα, ήξερε πολύ καλά αρχαία ελληνικά αλλά και λατινικά και θαύμαζε τη φιλοσοφία και τις αισθητικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων. Το ιδεώδες της ομορφιάς της κλασικής Ελλάδας δεν έπαυσε να το αναζητεί ποτέ, άλλοτε μέσα σε φθαρτά ανθρώπινα σώματα κι άλλοτε στο σώμα της Μεγάλης Τέχνης, που όπως έλεγε και ο ίδιος ήταν ο μόνος «έρως» για αυτόν. Αυτή η άγνωστη πλευρά του Όσκαρ Ουάϊλντ όπως και η άλλη, του τρυφερού και ανήσυχου πατέρα δύο αγαπημένων γιων, αποκαλύπτονται με πραγματικά σαγηνευτικό και συγκινητικό τρόπο μέσα από το βιβλίο που έγραψε ο δεύτερος γιός του ο Vyvyan Holland, με τίτλο “Son of Oscar Wilde”

Είναι ένα βιβλίο παλιό, που εκδόθηκε το 1954, αλλά εξαιρετικά χρήσιμο, ειδικά ύστερα από το τελευταίο φιλμ πάνω στη ζωή του συγγραφέα που εστιάζεται στην ιδιορρυθμία (πόσο άτεχνη λέξη!) της προσωπικής του ζωής. Αλλά αν δε γνωρίσουμε τον Ουάϊλντ ως άνθρωπο του πνεύματος και υπηρέτης της τέχνης, αν δεν αισθανθούμε τον πόνο του ως πατέρα, δεν θα έχουμε ποτέ πλήρη (αν είναι δυνατό αυτό!) εικόνα του έργου του.

     Το 1871 λοιπόν ο 17άχρονος Όσκαρ ξεκινάει τις κλασικές του σπουδές στο Τρίνιτι Κόλετζ με βασιλική υποτροφία. Οι σπουδές του διαρκούν τρία χρόνια. Δάσκαλό του έχει τον Τζον Μάχαφι, κληρικό, καθηγητή της Αρχαίας Ιστορίας και ελληνολάτρη. Όλα τα χρόνια είναι υπότροφος, του απονέμεται μάλιστα και το Χρυσό Μετάλλιο Μπέρκλεϊ στα Αρχαία Ελληνικά. Το 1874 πάλι με υποτροφία εισάγεται στο Μάγκνταλεν Κόλετζ της Οξφόρδης.

Οι τεράστιες γνώσεις του οφείλονταν λιγότερο στη σκληρή δουλειά και περισσότερο στην καταπληκτική μνήμη του. Αποστήθιζε κάθε λέξη με μια ανάγνωση κι έτσι απέκτησε τεράστιο λεξιλόγιο. Σχετικά αναφέρεται το εξής περιστατικό: κατά τη διάρκεια μιας προφορικής εξετάσεως (viva voce) δίδεται στον Όσκαρ Ουάϊλντ να μεταφράσει ένα δυσκολότατο κείμενο από το Κεφάλαιο 27 των Πράξεων των Αποστόλων.

Είχε πάει αδιάβαστος, τόσο σίγουρος είναι για τον εαυτό του, και ο εξεταστής διαλέγει επίτηδες το δύσκολο αυτό κομμάτι για να τον δοκιμάσει. Ο Ουάϊλντ όμως μεταφράζει άψογα και όταν ο εξεταστής του λέει «αρκεί», εκείνος επιμένει: «Παρακαλώ, μπορώ να συνεχίσω; Θέλω να μάθω τι συνέβη στον Άγιο Παύλο».

          Με τον Μάχαφι και άλλους δύο νεαρούς ο Όσκαρ Ουάϊλντ ταξίδεψε στα 1877 στην Ελλάδα. Την εποχή εκείνη ασκούσε ισχυρή επίδραση επάνω του ο καθολικισμός. Σκοπός του ταξιδιού του ήταν η Ρώμη, αλλά την τελευταία στιγμή τον έκαναν ν’ αλλάξει γνώμη. Να τι λέει ο ίδιος σ’ ένα γράμμα του:

                   Προς

                   τον Σεβασμιώτατο

                   Μπράμλι

                   2 Απριλίου 1877

                   Ξενοδοχείο «Σεντ Τζόρτζ»

                   Κέρκυρα

          «Αγαπητέ μου κύριε Μπράμλι»

Ο παλιός μου καθηγητής  κος Μαχάφι, από το Τρίνιτι Κόλετζ του Δουβλίνου, με συνάντησε ενώ ήμουνα καθ’ οδόν για τη Ρώμη και επέμεινε να πάω μαζί του στις Μυκήνες και την Αθήνα. Ήτανε μεγάλη ευκαιρία για μένα να δω αυτά τα τόσο ονομαστά μέρη-και μάλιστα με τόση καλή συντροφιά- κι έτσι νάμαι τώρα στην Κέρκυρα. Δεν πιστεύω να μπορέσω να είμαι πίσω για την αρχή του τριμήνου. Ελπίζω να μην πειράξει πολύ αν καθυστερήσω δέκα μέρες, πιστεύω ότι το να γνωρίσει κανείς την Ελλάδα είναι πολύ σημαντικό για την παιδεία του κι εγώ έχω πολλά να αποκομίσω. Άλλωστε ο κος Μαχάφι είναι τόσο  ευφυής που η συντροφιά του είναι ισοδύναμη με τις διαλέξεις του.

          …..Υπολογίζω ότι θα είμαστε στην Αθήνα στις 17 και θα σας γράψω αμέσως στην Οξφόρδη.

                   Ειλικρινέστατα δικός σας

                     Όσκαρ Ουάϊλντ»

Τελικά, ο Ουάϊλντ άργησε ένα μήνα να επιστρέψει στην Οξφόρδη και πλήρωσε πρόστιμο γι’ αυτό ανάλογο με τη μισή του υποτροφία.

          Επίσης απεβλήθη για τα υπόλοιπο τρίμηνο. Στα 1878 του επεστράφησαν τα χρήματα. Χαριτολογώντας έλεγε: «Με διώξανε από την Οξφόρδη γιατί ήμουν ο πρώτος φοιτητής που επισκέφθηκε την Αρχαία Ολυμπία».

          Ο Ουάϊλντ επισκέφθηκε τελικά τη Ρώμη στο γυρισμό του από την Αθήνα. Η κλίση του προς τον καθολικισμό παρέμεινε. Λίγο πριν πεθάνει έγινε δεκτός στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας. Έλεγε ότι  αν αυτό είχε γίνει νωρίτερα, η «απόκλισή» του δεν θα είχε συμβεί ποτέ.

          Ο Όσκαρ Ουάϊλντ τελείωσε τις σπουδές του στην Οξφόρδη με «διπλούν αριστείον» (double first). Όταν τον ρώτησαν τι σκοπεύει να κάνει στο μέλλον, απάντησε: «Ποιος είναι κατά τον Πλάτωνα ο υψηλότερος στόχος που μπορεί να κατακτήσει ο άνθρωπος εδώ κάτω; Καθεύδειν και οράν το αγαθόν- να μην κάνεις τίποτα και να θαυμάζεις το καλό και το ωραίο. Μπορεί και μένα αυτός να είναι ο στόχος και το τέλος μου».

          Το ταξίδι στην Ελλάδα πάντως έκανε ακόμη πιο βαθιά τη λατρεία που είχε ο Ουάϊλντ στο ελληνικό ιδεώδες. Ο Ενδυμίων και ο Υάκινθος παρέμειναν τα ινδάλματά του. Και αυτό φαίνεται ότι αναζητούσε και στον Άλφρεντ Ντάγκλας, στον οποίο χάρισε την αθανασία.  Το “De Profundis” έχει αρκετές αναφορές σε ελληνικά, ιδιαίτερα στην Καινή Διαθήκη, την οποία είχε ζητήσει να έχει μαζί του στη φυλακή ο Ουάϊλντ, αλλά και στους αρχαίους τραγικούς, στον Ευριπίδη, τον Αισχύλο, καθώς και στον Αριστοτέλη.

          Φίλοι φρόντισαν επίσης να φτάσουν στα χέρια του το Λίντελ- Σκοτ, συλλογές Ελλήνων και Λατίνων ποιητών και μερικά ιστορικά και φιλοσοφικά δοκίμια.

          «Η ελληνική τέχνη» έλεγε ο Ουάϊλντ, «είναι παιδί του Ήλιου και ασχολείται με την αλήθεια των πραγμάτων, ενώ η δική μας είναι η τέχνη της Σελήνης και παίζει με τις σκιές».

          Όμως ο Ουάϊλντ πόσο αγαπούσε τις σκιές και το ημίφως! Σχεδόν τόσο όσο επιθυμούσε το φως! Σε ένα από τα ωραιότερα γράμματά του στον Άλφρεντ Ντάγκλας γράφει: «Ξέρω ότι ο Υάκινθος που τόσο τρελά αγαπήθηκε από τον Απόλλωνα, ήσουνα εσύ, τον καιρό των Ελλήνων».

          Τα τελευταία χρόνια στη φυλακή, λίγο πριν έρθει η ώρα «η αιωνιότητα να τον μεταβάλει σ’ αυτό που υπήρξε πάντα ο εαυτός του», η αγάπη της ομορφιάς σαν αρχαίο ελληνικό εκμαγείο, τόσο πραγματική όσο και φαντασιωσική, του συμπαραστεκόταν στον ανηφορικό και μοναχικό εκείνο δρόμο της οδύνης.

            ΜΑΡΙΑ  ΤΣΑΤΣΟΥ

     Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Κυριακή 12 Απριλίου 1998 σ. 32.

     «…..Απέσβετο και λάλον ύδωρ»            

        Ένα πνευμονολογικό πρόβλημα με την Αφρικανική σκόνη που μας τυραννάει εδώ και δύο χρόνια περίπου και πακέτο ένα οφθαλμολογικό, καταρράκτης στα μάτια, προειδοποίηση για σταμάτημα διαβάσματος για ένα διάστημα και προετοιμασία για εγχείρηση, μας κάνουν να σταματήσουμε την ανάρτηση και τον σχολιασμό Κειμένων στα Λογοτεχνικά Πάρεργα. Εξάλλου, είναι τόσο ισχυρή και έντονη η παρουσία του Κακού γύρω μας, η έλλειψη εμπιστοσύνης οπουδήποτε και σε οποιονδήποτε που δεν πιστεύουμε ότι θα λείψουν τα Λογοτεχνικά Πάρεργα σε κανέναν αναγνώστη, παρά του ότι έχει αυξηθεί ο αριθμός των επισκεπτών τους από το Εξωτερικό από διάφορες χώρες της υφηλίου κυρίως από τις ΗΠΑ.

Η εκδοτική και συγγραφική παραγωγή όπως συμβαίνει πάντα μέσα στην Ιστορία των Ελληνικών Γραμμάτων θα συνεχιστεί δίχως την κουλτουριάρικη φλυαρία και «προχειρογραφία» των Λογοτεχνικών Πάρεργων. 

Το άρθρο της γνωστής δημοσιογράφου κυρίας Μαρίας Τσάτσου για τον Ιρλανδό συγγραφέα Όσκαρ Ουάϊλντ που είχε δημοσιευθεί στην έγκριτη πρωινή εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» πριν 26 χρόνια σκοπεύαμε να το αναρτήσουμε παρουσιάζοντας μια εξαιρετική εργασία που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 2021 από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η δίγλωσση αυτή έκδοση είναι ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ- ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ. Εισαγωγή-Μετάφραση από τα Αγγλικά ΗΛΙΑΣ ΚΟΛΟΚΟΥΡΗΣ, υποψήφιος διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Επιμέλεια Πρωτοτύπου ΤΟΜΑΣ ΡΑΪΤ & ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΜΙΝΤ οι δύο επιμελητές αφιερώνουν την αγγλική έκδοση «Στη μνήμη του Robert Ross, ο οποίος ξεκίνησε το έργο της επεξεργασίας αυτών των δύο κειμένων πριν από έναν αιώνα». Σελίδες (1-118) + (1-106) τιμή 15 ευρώ. Η ελληνική δεμένη έκδοση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη «εν μέρει από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) στο πλαίσιο της Δράσης «Υποτροφίες ΕΛΙΔΕΚ Υποψηφίων Διδακτόρων»», δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί δίχως την εξονυχιστική έρευνα και εμβριθή σχολιασμό των δύο αυτών πρωτόλειων κειμένων του ιρλανδού σπουδαστή και λάτρη της Ελλάδας και του Ελληνικού Πολιτισμού ιρλανδού συγγραφέα Όσκαρ Ουάϊλντ (Δουβλίνο 16/10/1854- Παρίσι 30/11/1900) του έλληνα μεταφραστή. Η δουλειά που έκανε ο κύριος Ηλίας Κολοκούρης ερευνώντας και φέρνοντας στην επιφάνεια τα δύο αυτά άρθρα του Όσκαρ Ουάϊλντ παμφάγου νεαρού σπουδαστή για γνώσεις και παιδεία, τον αρχαίο ελληνικό κλασικό και ρωμαϊκό πολιτισμό και γραμματεία είναι κάτι το μοναδικό. Γνώρισε στο ελληνικό κοινό όχι μόνο τις Ελληνικές πνευματικές ρίζες του Όσκαρ Ουάϊλντ αλλά και την ιδιότητά του ως νέου ανερχόμενου κλασικού φιλολόγου από την Ιρλανδία που έχαιρε τον θαυμασμό τόσο των συμφοιτητών του όσο και των καθηγητών του. Ο κύριος Ηλίας Κολοκούρης δεν μεταφράζει εύστοχα μόνο τα πρώτα δύο αυτά άγνωστα κείμενα του έφηβου σπουδαστή Όσκαρ Ουάϊλντ και μας μιλά για το ταξίδι του στην Ελλάδα αλλά ψιλοβελονιά την ψιλοβελονιά διερευνά την τύχη των δύο αυτών ανέκδοτων-μέχρι πρόσφατα χειρογράφων- την εκδοτική και διασωστική τύχη τους και την τελική εκδοτική τους επιμέλεια και υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό. Η Εισαγωγή του και οι βήμα –βήμα προσωπικές του παρατηρήσεις και επισημάνσεις στα δύο αυτά Ουαλδικά Κείμενα και την πνευματική κατάρτιση και διαμόρφωση της φιλοσοφίας της προσωπικότητας του συντάκτη τους ως συγγραφέα είναι κάτι το εκπληκτικό και δηλώνουν το πόσο υπεύθυνος είναι ο Έλληνας μεταφραστής κύριος Ηλίας Κολοκούρης και πόσο βαθύς γνώστης του θέματος που εξετάζει και φέρνει εις πέρας με επιτυχία. Τόσο οι "Ομηρικές Γυναίκες" όσο και ο "Ελληνισμός" είναι δύο εξαιρετικά κείμενα που διαβάζονται ακόμα και σήμερα με ευχαρίστηση και ενδιαφέρον και δείχνουν από την σκοπιά τους την ευρυμάθεια του Ιρλανδού συγγραφέα και την έφεσή του στα γράμματα, την αρχαία ελληνική κλασική κληρονομιά, καθώς από νεαρή ηλικία ήταν γνώστης της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γλώσσας και διάβαζε στο πρωτότυπο τα έργα του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη, του Πλουτάρχου και άλλων συγγραφέων. Τα πρώτα αυτά πεζά του Ουάϊλντ γράφτηκαν στην γενέτειρά του την Ιρλανδία κατά την περίοδο των διακοπών του 1876-1877. Στα συν της ελληνικής έκδοσης είναι και η μεταφορά του ευαίσθητου και τρυφερού παραμυθιού που έγραψε ο Όσκαρ Ουάϊλντ του πασίγνωστου «Το τριαντάφυλλον και το αηδόνι» που με την ίδια ευαισθησία μετέφρασε στην ελληνική γλώσσα ο δικός μας συγγραφέας και αισθητιστής Περικλής Γιαννόπουλος και πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Παναθήναια» στον δεύτερο τόμο του 1901 με το ψευδώνυμο «Μαίανδρος», σελίδα 111-118 του βιβλίου, μετάφραση που συνοδεύεται και με ολιγοσέλιδο κείμενο για τον Περικλή Γιαννόπουλο (Πάτρα 1869- Ελευσίνα 1910). Στο Παράρτημα της έκδοσης ο κύριος Ηλίας Κολοκούρης μεταφράζει και τρία Ποιήματα  ("ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ", "Η ΑΛΗΘΗΣ ΓΝΩΣΗ", "ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΑΡΓΟΣ") που έγραψε ο Όσκαρ Ουάϊλντ κατά την διάρκεια του ταξιδιού του (1877) στην Ελλάδα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 27 Μαϊου 2025   
   

 

Ο Γάλλος συγγραφέας Αντρέ Μωρουά γράφει για τον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ

 

ANDRE   MAUROIS

ΟΥΙΛΛΙΑΜ  ΣΑΙΞΠΗΡ.  Ο  ΜΕΓΙΣΤΟΣ  ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΟΣ

         ΠΟΙΟΣ  ΗΤΑΝ Ο  ΑΛΗΘΙΝΟΣ  ΣΑΙΞΠΗΡ;

Περιοδικό «ΚΟΣΜΟΣ» τεύχος 11/6-6-1962

 

     Οι λόγοι είναι θαυμαστοί. Με τις υπομονητικές τους έρευνες, τα έξυπνα συμπεράσματά τους, τις σοφές ερμηνείες τους, φωτίζουν το κενό με πύρινα στίγματα που τέλος σκιαγραφούν μιά μορφή, όπως οι Φυσικοί στο θάλαμο του Ουίλσων, παρακολουθούν το φωτεινό πέρασμα ηλεκτρονίων, που τα μάτια τους δεν θα δουν ποτέ.

      Απ’ αυτό το μαγικό τέχνασμα, η ζωή του Σαίξπηρ αποτελεί το εκπληκτικότερο παράδειγμα. Επί πολύν καιρό δεν ήταν σχεδόν τίποτε γνωστό για τον μεγαλύτερο ποιητή όλων των εποχών. Περσικές χρονολογίες, μερικές υπογραφές, μερικές αμφισβητούμενες προσωπογραφίες. Τόσο διάφανο ήταν το φάντασμα του συγγραφέα που υπήρχε η πολύ φυσική τάση ν’ αποδοθεί το έργο του στον άλφα ή στο βήτα σύγχρονό του. Μα να που σιγά-σιγά, από τη σκόνη των αρχείων, από τις σελίδες παλαιών βιβλίων, άρχισε να ξεπροβάλλει ένας Σαίξπηρ αληθοφανής κι’ ανθρώπινος.

     Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1564 σε μία από τις ποιητικότερες χώρες του κόσμου. Το ωραίο δάσος του Άρντεν, οι όχθες του Άιβη πλαισιωμένες από ιτιές και οξιές, οι κήποι φυτεμένοι με θυμάρι, δεντρολίβανο και λεβάντα, οι πελούζες με το τρυφερό χορτάρι, τα σπίτια με τα χοντρά εξωτερικά του δοκάρια… όλα εναρμονίζονταν για να γίνει το Στράτφορντ ένα εξαίσιο τοπίο.

     Προσθέστε σ’ αυτά τον πύργο του Κένιλγουωρθ όπου ο Λάϊκεστερ, ο ευνοούμενος της βασίλισσας Ελισάβετ έδινε προς χάρη της δεξιώσεις, τους πλανόδιους ηθοποιούς, την ευθυμία της ελισαβετιανής εποχής που θρόϊζε από τραγούδια και μουσικές μ’ ένα ανακάτεμα από τραχειά γλώσσα και πιπεράτες κουβέντες… κι’ έχετε αμέσως το διάκοσμο και το κλίμα των σαιξπηρικών κωμωδιών.

     Και κάτι περισσότερο: βρήκαν μέσα στις τοπικές παραδόσεις και στο περιβάλλον ακόμη του Σαίξπηρ, σκηνές απ’ όπου γεννήθηκαν ο θάνατος της Οφηλίας και η κραυγή της Ιουλιέττας ενώ οδεύει ζωντανή στον τάφο. Μεταφορά πραγματικών τραγωδιών σε αιώνιες εικόνες: αυτή στάθηκε η μέθοδος του Σαίξπηρ. Ενώνοντας στα μεγάλα ιστορικά θέματα την ανάμνηση των εμπόρων του Στράτφορντ, των αγρών του και των νεράϊδων των παιδικών του χρόνων, μπόρεσε κι’ έδωσε στις τραγωδίες του τόση ανθρωπιά.

     Είναι και κάτι άλλο ακόμη, πολύ σημαντικό: ήταν γιός αστού σχετικώς καλλιεργημένου, βυρσοδέψη στο επάγγελμα, δημάρχου της πόλης του και κατόχου μικρής βιβλιοθήκης. Έτσι δεν είναι καθόλου  περίεργο που ο Σαίξπηρ διάβασε Πλούταρχο, Οβίδιο και μετά Μονταίνιο, πού θα του έδιναν μαζί με τον Μπαντέλλιο και τον Μπέλφορστ το υλικό για το θέατρό του. Ήξερε λίγα γαλλικά κι’ αρκετά λατινικά για να διαβάζει τους ποιητές, κάπως λιγότερο ελληνικά.

     Όσοι τον γνώριζαν τον περιγράφουν ομορφάνθρωπο και καλοφτιαγμένο, ευχάριστο σύντροφο με ανοιχτή και γενναιόδωρη καρδιά. Από τα παιδικά του χρόνια δεν μοιάζει να κληρονόμησε κανένα απ’ αυτά τα συμπλέγματα κατωτερότητας που φτιάχνουν τις γκρινιάρικες ψυχές. Από τα πρώτα του βήματα δέχτηκε τον κόσμο, τον αγάπησε και τον εξουσίασε.

     Παντρεύτηκε νέος με μιά γυναίκα οκτώ χρόνια μεγαλύτερή του κι’ αν έτυχε αργότερα ν’ αγαπήσει άλλες, ξαναγύρισε ωστόσο μετά από τις δοκιμασίες και τις επιτυχίες στη ζωή, κοντά στη σύζυγο και στα παιδιά του. Πάντοτε στο θέατρό του εξήρε τον υγιή και δυνατό έρωτα και μίλησε για τις «ευλογημένες χαρές του γάμου».

     Μα η ανώφελη ευτυχία δεν χαλκεύει τραγικούς ποιητές. Έπρεπε να είναι η μοίρα του υφασμένη από πάθη και δοκιμασίες. Δεν έλειψαν ευτυχώς από τον Σαίξπηρ.

      Ήταν η εποχή που οι καθολικοί αρνιόντουσαν να δεχτούν την Πράξη Υπεροχής και να αναγνωρίσουν τη βασίλισσα σαν την μεγαλύτερη πνευματική αυθεντία. Τους αποκαλούσαν «αποδοκιμαστές» και τους καταδίωκαν οι «διώκτες», που αποτελούσαν πραγματικές συμμορίες από κατασκόπους και πληροφοριοδότες. Ο πατέρας του Σαίξπηρ ήταν «αποδοκιμαστής» , ενώ ο σερ Τόμας Λούσυ ανώτερος αστυνομικός της κομητείας ένας από τους πιό  φανατικούς «διώκτες». Έτσι ο Τζών Σαίξπηρ χάθηκε από την επίσημη ζωή κι’ ο γιός του Ουίλλιαμ, που ήρθε σε ρήξη με τον σερ Τόμας σχετικά μ’ ένα περιστατικό λαθροθηρίας, αναγκάστηκε να δραπετεύσει το 1585 και να καταφύγει στο Λονδίνο, όπου λέγεται ότι κέρδιζε στην αρχή το ψωμί του φυλάγοντας στις πόρτες των θεάτρων τα άλογα των ευγενών, την ώρα που αυτοί παρακολουθούσαν την παράσταση. Λέγεται ακόμη ότι εργάστηκε σ’ ένα δικηγόρο και σ’ ένα τυπογράφο, τον Τομά Βωτρολλιέ, πού ήταν από τη Ρουέννη.

      ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΗ ΠΟΡΤΑ

Ακολούθησε μιά μακρά σκοτεινή περίοδος, από το 1585 ως το 1592. Απ’ αυτήν ξεπηδάει ξαφνικά ένας Σαίξπηρ 28 ετών γνωστός πιά ηθοποιός και συγγραφεύς. Μα εδώ πρέπει να τονιστεί μιά ουσιαστική άποψη της ζωής του. Είτε φύλαγε τα άλογα μπροστά στα θέατρα, είτε όχι, γεγονός είναι ότι ο Σαίξπηρ μπήκε στο ωραίο αυτό επάγγελμα από τη μικρή πίσω πόρτα. Υπήρξε στην αρχή μηχανικός, ηθοποιός αναπληρωματικός, αντιγραφέας, επιδιορθωτής έργων.

     Μα μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν οι μεγαλύτεροι θεατρικοί συγγραφείς. Ο Μολιέρος αποτελεί άλλο χτυπητό παράδειγμα. Το θέατρο δεν είναι μόνο επάγγελμα συγγραφέα. Είναι ένας καθημερινός αγώνας που σε φέρνει αντιμέτωπο με τους θιάσους, με τη σκηνογραφία, με τις δημόσιες Αρχές. Και δεν πετυχαίνουν παρά μόνο όσοι προπονήθηκαν καλά γι’ αυτόν τον αγώνα.

      Το να ξαναδουλέψεις τα έργα παλαιότερων, είναι μιά καλή μαθήτευση, ίσως η μοναδική. Ο Μολιέρος εμιμείτο τον Πλούτο, που είχε διαβάσει τον Μένανδρο. Ο Ρακίνας δανειζόταν από τον Ευριπίδη. Ο Σαίξπηρ εργάσθηκε πάνω σε κείμενα του Μάρλοου κι, έβγαλε τις κωμωδίες του από τις συνηθισμένες πηγές. Δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Δεν μπορείς να συναντήσεις το τέλειο και δεν θα μπορέσεις να ξεπεράσεις τους αρχαιότερους παρά μόνο αν τους μιμηθείς.

     Το 1592 ο Σαίξπηρ ήταν ένας νέος άνθρωπος γεμάτος ζωντάνια και οίστρο, πού ήθελε ν’ αρέσει στο κοινό του. Δεν ήταν καθόλου ο τραγικός Σαίξπηρ του «Οθέλου» ή του «Μάκμπεθ», ούτε ο γαλήνιος Σαίξπηρ της «Τρικυμίας». Είχε αυτήν «την ανοικτή και γενναιόδωρη» ψυχή πού τον βοηθούσε να προσαρμόζεται εύκολα και πού, στο Λονδίνο, γρήγορα μετέτρεψε τον μικροαστό του Στράτφορντ σε αγαπητό σύντροφο των μεγάλων αυτών του κόσμου.

      Τότε συνδέθηκε με τον χαριτωμένο κόμητα του Σάουθαμπτον, ανιψιό του κόμητα του Έσσεξ. Πρέπει ν’ αναπαραστήσουμε με τη φαντασία μας την πνευματική χάρη αυτού του ελισαβετιανού κόσμου και τη χαρά που θα βρήκε ένας ποιητής 30 ετών, κάτω από την προστασία των ισχυρότερων της εποχής του, στο να συμμετέχει σ’ αυτή τη θερμή, ερωτική και πληθωρική ζωή. Ήταν μιά εποχή «μεγαλεπήβολη», γεμάτη περιπέτειες κι’ όμως σταθερή.

     Το 1599 με τον «Ερρίκο Ε΄» ο Σαίξπηρ στήνει ένα λάβαρο στην κορφή αυτής της καμπής και δείχνει την Αγγλία να συνειδητοποιεί την ενότητά της με τη νίκη κάτω από τις προσταγές ενός ιδανικού βασιλιά. Στην περίφημη ταινία «Ερρίκος Ε΄» του Λώρενς Ολιβιέ, ξαναβρήκα αυτήν την εντύπωση της πληρότητας, της τελειότητας και της ευτυχίας.

     Μά η ευτυχία δεν είναι ποτέ μόνιμο στοιχείο των ανθρωπίνων υποθέσεων. Οι ευνοούμενοι πέφτουν. Οι βασιλιάδες πεθαίνουν. Ο Έσσεξ-λένε ότι ο Άμλετ είναι το πορτραίτο του- έχασε την εύνοια της Ελισάβετ, συνωμότησε και τέλος αποκεφαλίστηκε παρασέρνοντας στην πτώση του-όχι όμως και στο θάνατο –τον Σάουθαμπτον.

     Ο θεατρικός συγγραφέας και ποιητής δεν επηρεάστηκε σοβαρά απ’ αυτή τη δυσμένεια, μα αγαπούσε τους προστάτες και φίλους του. Το θέαμα αυτής της ξαφνικής πτώσης και η συνηθισμένη ανανδρία των πρώην κολάκων έναντι του νικημένου ευνοούμενου του προκάλεσαν φρίκη.

     Απ αυτήν την πνευματική και ψυχική κατάσταση, απ’ αυτήν την βαθειά απαισιοδοξία, γεννήθηκαν- λέει ο Ντόβερ Ουίλσων-οι ωραίες τραγωδίες του. Το πιστεύω πρόθυμα. Διαβάζοντας τα έργα που εγράφηκαν μεταξύ των ετών 1601 και 1608, αναγκαστικά παραδέχεσαι ότι ο Σαίξπηρ πρέπει να πέρασε από στιγμές μεγάλης θλίψης. Διαφορετικά πρέπει να είχε κάνει από τη ζωή του και το έργο του δυό στεγανά διαμερίσματα, χωρίς επικοινωνία μεταξύ τους. Μα ξέρουμε καλά πώς οι μεγάλοι συγγραφείς δεν απεικόνισαν με μεγαλοφυϊα παρά μόνο ότι  ένιωσαν «στο αίμα τους και στην καρδιά τους».

     Ποιός θα πιστέψει ποτέ ότι ένας δραματικός συγγραφέας που διαλέγει θέματα σαν το «Βασιλιά Λήρ» ή τον «Τίμωνα τον Αθηναίο», όπου ο ήρωας φθάνει, μεσ’ από διαδοχικούς κύκλους πραγματικής κόλασης, στο ανώτατο σημείο του ηθικού πόνου, δεν ένιωσε την ακατανίκητη ανάγκη ν’ απεικονίσει την ανθρώπινη θλίψη σ’ όλη της την φρίκη;

     Ο «Βασιλιάς Λήρ» μας οδηγεί στην άκρη της αβύσσου, γιατί εδώ η φρίκη συσσωρεύεται πάνω στη φρίκη και τη συμπόνια για να υψωθεί το μεγαλύτερο μνημείο όλης της φιλολογίας στην ανθρώπινη αθλιότητα. Ο «Τίμων ο Αθηναίος» δεν μπορεί να γράφτηκε παρά μόνο σε κατάσταση «πολύ κοντά στην παραφροσύνη» και στον «Μάκμπεθ» η ατμόσφαιρα είναι τόσο φορτωμένη τρόμο που θαρρείς πώς νοσηρές και δολοφονικές δυνάμεις κυβερνούν τους ανθρώπους.

      Οι κωμωδίες της ίδιας εποχής- «Τρωϊλος και Χρυσηϊς» και «Μέτρο αντί μέτρου»-που πολύ απέχουν από την τρυφερή ευθυμία των πρώτων κωμωδιών του, είναι διφορούμενες και κυνικές. Η κραιπάλη αντικαθιστά τον έρωτα κι’ ο χλευασμός την ευθυμία.

      Σ’ αυτά τα επτά τρομερά χρόνια-τρομερά με την ανάμνηση, όχι με την καταδίωξη, γιατί η Ελισάβετ έχει πεθάνει, μα η ποίηση είναι πάντοτε «μιά συγκίνηση που τη  θυμάσαι στη γαλήνη»- ο Σαίξπηρ εξερεύνησε όλες τις κορφές του Κακού για να φθάσει τέλος σε μιά ράχη «στενή σαν τη λάμα του ξυραφιού», ανάμεσα σε δυό βάραθρα.

        ΕΝΑΣ  ΣΑΙΞΠΗΡ  ΓΑΛΗΝΕΜΕΝΟΣ

     Πώς βγήκε απ’ την κρίση; Πώς τα κατάφερε να βρει ένα δρόμο για να ξανακατεβεί στις ήσυχες κοιλάδες και το τελικό καταφύγιο του Στράτφορντ;

     Σαν τον Ντοστογιέφσκι, από την ίδια την υπερβολή της φρίκης. Όποιος μελετήσει την ανθρώπινη κτηνωδία, όπως έκαναν οι δύο αυτοί άνθρωποι, τρομάζει από την άβυσσο της κακίας και της χαμέρπειας που συναντά, μα συγχρόνως ανακαλύπτει άγνωστες δυνατότητες ευγένειας, πνευματικής ανωτερότητας και αδάμαστης θέλησης. «Χάρη στο θέαμα των επιβλητικών κορφών, του Όρους Οθέλλου και του όρους Λήρ, και τα δύο δίδυμα υψώματα του Μάκμπεθ και της λαίδης Μάκμπεθ, ο Σαίξπηρ μπόρεσε να μην πέσει στην άβυσσο της τρέλλας και της απελπισίας που  έχασκε κάτω από τα πόδια του». Οι τραγωδίες αυτές αποτελούν εξερευνήσεις, πού ούτε ο Σαίξπηρ δεν ήξερε που θα τον οδηγούσαν. Εξερευνήσεις ελεύθερες και τολμηρές. Ο ποιητής θα πήγαινε ως το τέλος. Ο  κάθε ήρωάς του θα φωτιζόταν μ’ αυτό το αποτρόπαιο φώς και θα κρινόταν.

       Ο Λήρ είναι θύμα, μα είναι  και ένοχος. Όπως όλοι μας δεν είναι παρά ένα πιόνι, ένα αδύναμο κομμάτι σ’ αυτό το σκληρό παιχνίδι που παίζουν οι θεοί πάνω στη σκακιέρα της μέρας και της νύχτας. Η μοίρα του Λήρ είναι τραγική-και η ζωή δυστυχώς μας απέδειξε πώς κάθε μοίρα μπορεί να κατανοηθεί ως τέτοια-μα θαυμάζουμε σε’ αυτόν τον δυστυχισμένο το ανθρώπινο μεγαλείο. Ο Λήρ είναι το σύμβολο «της νίκης του ανθρωπίνου είδους πάνω στο χειρότερο που μπορεί να του επιβάλει η Μοίρα».

     Ο «Τίμων ο Αθηναίος», έργο ακόμη πιό τραχύ-γιατί δεν το διαπερνά η γλύκα μιάς Κορδηλίας-είναι η οριστική βουτιά στην άβυσσο της μισανθρωπίας, η αυτοκτονία του κοινωνικού ανθρώπου.

     Το παράδοξο είναι ότι τον «Τίμωνα» τον διαδέχεται η «Τρικυμία», ότι βγαίνοντας από την κόλαση ο Σαίξπηρ πλευρίζει στο μαγεμένο νησί κι’ ότι το 1612 αποσύρεται στο Στράτφορντ, όπου και πεθαίνει τέσσερα χρόνια αργότερα, γαληνεμένος σαν τον Πρόσπερο. «Η ζωή του Σαίξπηρ, λέει  ο Κήτς, είναι μία αλληγορία και τα έργα του είναι τα σχόλιά της».

      Έστω, μα ποιά είναι η αλληγορία; Τι συνέβη; Από πού ήρθε η θεραπεία του βασανισμένου αυτού πνεύματος και η γαλήνη των τελευταίων ετών;

     Με την ίδια λογική θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς από πού προήλθε η τελική γαλήνη του Μπετόβεν. Από πού προήλθε η θεραπεία του Ιώβ της Ιεράς Γραφής, αυτού του Τίμωνα της Παλαιστίνης. Ο Ιώβ θεραπεύτηκε με την ενόραση της ομορφιάς του κόσμου, με τη δόξα της δημιουργίας. Από πού προέρχεται η γαλήνη του Ντοστογιέφσκι στους «Αδελφούς Καραμάζωφ»; Από μιά επιστροφή στη θεία απλότητα της ζωής, που εκπροσωπείται με τον εξαίσιο Αλιόσα και την ιστορία των Γάμων του Κανά.

      Κατά τον ίδιο τρόπο ο Σαίξπηρ ξαναβρήκε στην ωραία εξοχή του Στράτφορντ τους αγρούς, τα πουλιά, τους χωρικούς, την ευτυχισμένη μονοτονία της οικογένειας. Κι εκεί, μία μέρα, είδε ένα όραμα που στάθηκε η λύση των προβλημάτων του. Όχι μία αφηρημένη λύση, όχι μία σχηματική φιλοσοφία, μα ένα όραμα, γιατί μόνο η ποίηση λύνει τα πνευματικά προβλήματα.

          Η  ΖΩΗ  ΕΙΝΑΙ  ΕΝΑ  ΟΝΕΙΡΟ

Όταν το 1610 όταν διαδόθηκε στο Λονδίνο ότι ένα καράβι μετά από μία φοβερή τρικυμία στις ακτές της Αμερικής, έφτασε σ’ ένα μαγεμένο νησί, μιά από τις Βερμούδες. Τότε ο Σαίξπηρ σκέφτηκε πώς επάνω σ’ ένα τέτοιο νησί θα μπορούσε να επιχειρήσει, πράγμα αδύνατο στον πραγματικό κόσμο, να ενώσει τα θύματα και τους δημίους, την Κορδηλία και τις αδελφές της, τη Δισδαιμόνα και τον Ιάγο και να τους συμφιλιώσει πέρα από κάθε ηθική, γιατί οι κακοί είναι πρωτ’ απ’ όλα δυστυχισμένοι.

     Εκεί θα έβαζε τους δημίους κάτω από την εξάρτηση των θυμάτων που θα συγχωρούσαν και η συγνώμη θα έσωζε τους δημίους από τις κακίες τους. Εκεί τέλος, όπως στο «Ρωμαίο και τη Ιουλιέττα» η αγάπη δύο νέων ανθρώπων θα έβαζε τέλος σε προαιώνια μίση.

     Έτσι στην «Τρικυμία» η ζωή μας φαίνεται όπως είναι στην πραγματικότητα: ένα όνειρο. Γιατί τόσοι θυμοί και τόσα μίση; Γιατί τόσες εκδικήσεις που προκαλούν άλλες εκδικήσεις; Είμαστε φτιαγμένοι από το υλικό του ονείρου. Ας μην φοβόμαστε λοιπόν. Το νησί είναι γεμάτο θορύβους, κουβέντες, θροίσματα. Μα αυτοί που μας καταδιώκουν, κι’ αυτοί δεν είναι παρά μόνο φαντάσματα ονείρου.

      Επί καιρό ο Σαίξπηρ- Πρόσπερο ανέθεσε στη φαντασία του, Άριελ, να κινήσει τα φαντάσματά του. Μα η ώρα της ανάπαυσης είχε φθάσει πιά για το μάγο. Ο Πρόσπερο έσπασε το μαγικό του ραβδί και το έθαψε βαθειά. Ο Άριελ ξαναβρήκε την ελευθερία του. Ο Σαίξπηρ δεν θα έγραφε πιά. Η παράσταση είχε τελειώσει. Ας μη φοβόμαστε. Οι ηθοποιοί μας δεν ήσαν παρά μόνο πνεύματα που σβήνουν κιόλας στον αέρα. Γιατί τόση στενοχώρια για ένα όνειρο; Ο ύπνος όλα θα τα γαληνέψει.

     Αυτή στάθηκε η μοίρα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ κι’ αυτή θα έπρεπε να είναι η μοίρα κάθε ανθρώπου.

                ANDRE  MAUROIS

Περιοδικό ΚΟΣΜΟΣ, τεύχος 11/6-Ιουνίου 1962

Σαιξπηρικά σημειώματα:

     «Ούτε πάλι να παραείσαστε κρύοι, παρ’ αφήστε να σας κυβερνάει η κρίση σας η ίδια’ να συμφωνάει εκείνο που κάνετε μ’ εκείνο που λέτε, εκείνο που λέτε μ’ εκείνο πού κάνετε’ με την ξέχωρη τούτη παρατήρηση: να μην ξεπερνάτε το μέτρο της φύσεως’ γιατί κάθε τι που γίνεται έτσι υπερβολικό, είν’ έξω από τον σκοπό της δραματικής τέχνης, που προορισμός της πάντοτε και πρώτα και τώρα, ήταν κι είναι, να κρατεί σα να ειπούμε τον καθρέφτη μπροστά στη φύση’ να δείχνει στην αγνότητα το δικό της σκήμα, στη ντροπή τη δική της εικόνα και να δίνει την αληθινή ηλικία και σωματική διάπλαση της εποχής, τη μορφή και το αποτύπωμά της. Τώρα αν αυτό γίνει υπερβολικό ή λειψό, μ’ όλον που κάνει τον ανήξερο να γελάει, τον έμπειρο δε μπορεί, θα τον δυσαρεστήσει’ που αυτού του ενού η κρίση στο τι σας επιτρέπεται ή όχι, πρέπει να βαραίνει περισσότερο από ολόκληρο θέατρο απ’ τους άλλους…»

          Τα παραινετικά, συμβουλευτικά αυτά λόγια του Ουϊλλιαμ Σαίξπηρ από τον «Άμλετ», Πράξη Γ΄, Σκηνή 2 στους «δύο-τρείς Θεατρίνους» ήρθαν στην σκέψη μου καθώς διάβαζα το κείμενο του Γάλλου μυθιστοριογράφου και δοκιμιογράφου Αντρέ Μωρουά για τον μεγάλο Άγγλο δραματουργό. Ο Αντρέ Μωρουά (Andre Maurois 1885-1967) είναι ψευδώνυμο του Εμίλ Σολομόν Βίλελμ Έρζογκ διάσημου ιστοριογράφου και συγγραφέα μυθιστορηματικών βιογραφιών. Στην Ελλάδα μας είναι γνωστός από τις μεταφράσεις των έργων του όπως «Η Ιστορία της Αγγλίας», «Η Ιστορία της Γαλλίας» εκείνη των «Ηνωμένων Πολιτειών», της βιογραφίας του άγγλου ρομαντικού ποιητή και φιλέλληνα «Λόρδου Βύρωνα» και άλλων του έργων. Αν ανατρέξουμε σε παλαιά λαϊκά έντυπα και περιοδικά θα συναντήσουμε το όνομά του και αποσπάσματα από έργα του μεταφρασμένα από διάφορους λογίους, κάτι που σημαίνει ότι η γραφή του Γάλλου συγγραφέα άρεσε και ο ίδιος υπήρξε αρκετά δημοφιλής στα λαϊκά στρώματα διαβάζονταν από το ελληνικό κοινό και τους συγχρόνους του. Ορισμένοι έλληνες ιστοριογράφοι ή συγγραφείς αυτοβιογραφιών μιμήθηκαν το ύφος και τους τόνους της γραφής του. Εξάλλου από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα και στον μεσοπόλεμο στην χώρα μας είχε καλλιεργηθεί η παράδοση της συγγραφής και της έκδοσης λαϊκών μυθιστορημάτων, φυλλάδων που εξιστορούσαν τα ήθη και τα έργα, τον βίο λαϊκών ηρώων και αγωνιστών. Για κάποιον που ασχολούνταν συστηματικά με την φιλαναγνωσία ήταν αναμενόμενο να πέσει πάνω σε κείμενο ή βιβλίο του Αντρέ Μωρουά. Όσο για το μάλλον αρκετά γνωστό περιοδικό "Κόσμος" στις δεκαετίες της κυκλοφορίας του, υπήρξε ένα λαϊκών αναγνωσμάτων έντυπο, ασπρόμαυρο, μικρού μεγέθους εμπλουτισμένο με ασπρόμαυρες φωτογραφίες και εκλαϊκευμένη ποικίλη ύλη, με ιστορικά, επιστημονικά, φιλολογικά θέματα. Στάθηκα τυχερός γιατί συνάντησα το περιοδικό μετά την μεταπολίτευση όταν άρχιζα να γνωρίζω, να έρχομαι σε επαφή με τον άγνωστό μου Κόσμο των Έργων του Ουϊλλιαμ Σαίξπηρ και να παρακολουθώ το ανέβασμά τους στις ελληνικές σκηνές από καταξιωμένους σκηνοθέτες. Στην Σαιξπηρική μύηση είχαν φροντίσει για εμάς τις νεότερες γενιές των φιλότεχνων και άγουρων, ανώριμων θεατών, οι παλαιότεροι Σαιξπηριστές και θεατράνθρωποι με τα δημοσιεύματά τους. Όπως ήταν ο ιστορικός του Ελληνικού Θεάτρου Γιάννης Σιδέρης, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Αλέξης Μινωτής, οι θεατρικοί κριτικοί Άλκης Θρύλος, Στάθης Ιω. Δρομάζος, Κώστας Γεωργουσόπουλος κ.ά., διάφοροι θίασοι, οι σκηνοθέτες και το επιτελείο τους των χρόνων εκείνων που άνθιζαν οι θεατρικές παραστάσεις, τα ΔΗΠΕΘΕ και μπολιαζόμασταν από τα έργα των αρχαίων κλασικών ελλήνων συγγραφέων και του νεότερου Ευρωπαϊκού και Αμερικάνικου θεατρικού ρεπερτορίου. Επικουρική βοήθεια στέκονταν τα θεατρικά προγράμματα και το περιοδικό «Θέατρο» που συναντούσαμε να πωλούνται τεύχη του σε βιβλιοπωλεία και φουαγιέ Θεάτρων. Χρήσιμα και αποτελεσματικά στην διεύρυνση των γνώσεων και πληροφοριών μας για την Σαιξπηρική θεατρική τέχνη ήσαν και οι θεατρικές στήλες-κριτικές των ημερήσιων ή κυριακάτικων εφημερίδων. Το Σαιξπηρικό σύμπαν και ότι το απασχολούσε και διαπραγματεύονταν, πάντοτε και πάντα ήταν στρωμένο με καλές της έρευνας και της εξέτασής του προθέσεις. Η γραφή του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, οι Ήρωες και Ηρωίδες του ήσαν οι πασίγνωστοι θρύλοι της φαντασίας μας, σε αυτό οφείλουμε να ομολογήσουμε συνέβαλε από την μεριά της η τέχνη του κινηματογράφου, οι μεγάλες Σαιξπηρικές παραγωγές με το ζεύγος Ρίτσαρντ Μπάρτον και Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ο σπουδαίος Σαιξπηριστής ηθοποιός Λώρενς Ολιβιέ, ο κλασικός αμερικανός ηθοποιός και σκηνοθέτης Όρσον Ουέλλς. Ο θετικά πολυσυζητημένος και σχολιασμένος Σοβιετικός «Άμλετ» που είχαμε παρακολουθήσει στην αίθουσα της «Αλκυονίδας» στην Αθήνα και αρκετές θεατρικές ελληνικές εκδοχές Σαιξπηρικών Έργων που είχαν παρασταθεί στις κρατικές σκηνές και το ελεύθερο θέατρο. Ο Σαίξπηρ και τα θεατρικά του έργα (τραγωδίες, ιστορικά δράματα, κωμωδίες) και οι ήρωές του ανέκαθεν ήσαν αγαπημένα και αγαπημένοι από το θεατρόφιλο και όχι μόνο ελληνικό κοινό, είτε τα παρακολουθούσαν στις θεατρικές σκηνές, είτε τα έβλεπαν στον κινηματογράφο, είτε τα άκουγαν στο ραδιόφωνο είτε τα διάβαζαν στις μεταφράσεις τους. Ενδέχεται να μην έχει ακόμα οριστικά τελεσφορήσει η καταγραφή, η πρόσληψη του Ουϊλλιαμ Σαίξπηρ στην χώρα μας και τις επιδράσεις του όχι μόνο στο σινάφι των ηθοποιών και άλλων συντελεστών της θεατρικής τέχνης αλλά και σε καθ’ αυτό έλληνες πεζογράφους ή διηγηματογράφους, με εμφανέστερο παράδειγμα του προηγούμενου αιώνα τον έλληνα μυθιστοριογράφο, ποιητή παραμυθά Νίκο Καζαντζάκη. Ακόμα και στις μέρες μας που είναι πασίγνωστα τα έργα του και διεθνώς έχουν γραφτεί αξιοσημείωτες μελέτες για αυτά, συναντάμε νέους μεταφραστές και μεταφράστριες όπως πχ. ο Ερρίκος Μπελιές να μεταφράζουν τα βιβλία του, να μεταφράζουν την ποίησή του να σκηνοθετούν κάτω από πολύ μοντέρνες αντιλήψεις τις θαυμαστές ιστορίες του.

    Διάβασα με ενδιαφέρον όταν έπεσε στα χέρια μου και διαφύλαξα το περιοδικό απόκομμα του συγγραφέα Αντρέ Μωρουά στις σελίδες της Τραγωδίας του Σαιξπηρικού «Άμλετ» Το βασιλόπουλο της Δανίας των εκδόσεων «Ίκαρος» στις γνωστές μεταφράσεις του Βασίλη Ρώτα, με την συνεργασία ορισμένων έργων της Βούλας Δαμιανάκου. Αυτές υπήρξαν οι πρώτες μας συναντήσεις γνωριμίας με τον Σαιξπηρικό πολύχρωμο δραματουργικό λόγο, την Σαιξπηρική αινιγματική σκέψη, τον πολύστροφο στοχασμό, τον πολυμήχανο νου, αυτήν την σκοτεινή πολύχυμη ποιητική γραφή που δεν είναι εύκολο με την πρώτη ματιά να κατανοήσεις τι είναι αλήθεια και τι παραμύθι σε αυτά που σου εξιστορεί και με τόση μαεστρία αναπλάθει. Πόσα και ποια από αυτά που σου αφηγείται προέρχονται από το ιστορικό περιβάλλον της εποχής του, περίοδος της Ελισάβετ της Α΄ και ποια πηγάζουν από την φουρτουνιασμένη φαντασία του. Τί είναι θρύλος, τι λαϊκή δοξασία που αναπαριστά πάνω στο θεατρικό σανίδι, αλληλοδιαδοχικά συμβάντα που οδηγούνται σταδιακά σε ένα «κρεσέντο» πλοκής και διαπλοκής αναγνωρίσιμων συμβάντων από το θεατρικό κοινό των συμπατριωτών του και τι εφεύρημα της θεατρικής του σύλληψης για τις ανάγκες των επαγγελματικών παραστάσεών του προς τέρψη και ψυχαγωγία των θεατών πού, αρέσκονται και διασκεδάζουν με τα δεκάδες ευφυολογήματά του. Ευφυολογήματα και αποφθεγματικές ρήσεις που βάζει στα χείλη ανθρώπων όχι μόνο βασιλικών δυναστειών και αριστοκρατών-φεουδαρχών, πριγκίπων αλλά και ατόμων των λαϊκών στρωμάτων της αγγλικής κοινωνίας. Ποιους παλαιότερους ή σύγχρονούς του μιμείται η γραφή του ή «αντιγράφει» στις μεταποιημένες και διασκευασμένες ιστορίες του, ποια τα δικά του, τα οικογενειακά του ιδανικά και που διαφέρουν από εκείνα των Ηρώων και Ηρωίδων του με τα ακραία πάθη τις αποφάσεις και επιλογές τους γεμάτες ίντριγκες και μηχανορραφίες. Ποιά τα πρότυπά των πολυεδρικών έργων του, των πολυπρισματικών Ηρώων και Ηρωίδων του με τους ευμετάβλητους σκοπούς και φιλοδοξίες, από πού αντλεί τα θέματα των ευφυών συλλήψεών του, αυτοί οι μακροσκελείς μονόλογοί του που δεν είναι παρά εσωτερικές προσωπικές του εξομολογήσεις, ανάγλυφη χαρτογράφηση των ψυχικών τους ταραχών και της συνείδησής τους αναταράξεων, πριν την εμφάνιση και εδραίωση της επιστήμης της Ψυχανάλυσης από τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Τι είναι «αποκλειστικά» θα σημειώναμε δικό του και τι και σε τι ποσοστό προέρχεται από συγγραφικές φωνές και έργα άγγλων ομοτέχνων του και συγγραφέων άλλων πολιτιστικών παραδόσεων και ιστορικών περιόδων του ανθρώπου; Πότε μένει πιστός στον ιστορικό μύθο και την παράδοσή του και πότε όχι, τι αλλάζει σε αυτόν, προσθέτει ή αφαιρεί, συμπληρώνει στην δική του ανατομία των προσώπων, της προσωπικότητάς τους. Η σημασία και ο ρόλος των Τρελών και των Φαντασμάτων στην εξέλιξη της ιστορίας και της πλοκής των έργα του αποτελούν ένα άλλο πεδίο έρευνας που διαρκώς ανανεώνεται, εμπλουτίζεται. Οι συχνές παλινωδίες των αποφάσεων των Ηρώων του που σταματούν ή διακόπτουν την δράση, οι παρεμβολές των ατομικών του θέσεων στο που και προς τα πού θέλει να οδηγηθεί η έκβαση της ιστορίας, να δοθεί ένα αίσιο αποτέλεσμα ή να επικρατήσει το αίσθημα της δικαιοσύνης. Ταλαντεύσεις, άπειροι σκοτωμοί και ανατροπές, επακόλουθες τύψεις και ενοχές, άπειροι φόνοι λες και διαβάζουμε αστυνομικό μυθιστόρημα παρακολουθούμε αστυνομική ή κατασκοπευτική ταινία, κάτι σίγουρα μάλλον άγνωστο στην εποχή του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ. Τι τον έκανε άραγε τόσο νέο και πάνω στην συγγραφική του ακμή να γράφει ασταμάτητα εφόσον διαπιστώνουμε ότι διέθετε το χάρισμα της πολυγραφίας, μιας πολυγραφίας που παρά τις επαναλήψεις της προκαλεί διαχρονικό θαυμασμό και έκπληξη, για τις αντοχές και τις εμπνεύσεις που είχε αυτό το άτομο δίχως την τεράστια παιδεία που είχαν οι ανώτεροι πνευματικά κύκλοι των αγγλικών πανεπιστημίων των χρόνων του και του αντίστοιχου πνευματικού δυναμικού τους. Αυτός ο λαϊκός γραφιάς μπορούσε να φιλοτεχνήσει τόσο την σκοτεινή πλευρά την δολοφονική της συνείδησης ενός Ήρωα του όσο και την αντίθετή της, την αθώα και φωτεινή. Ζώσες ψυχές οι Ήρωές του στο ναδίρ της ψυχρότητάς τους και στο ζενίθ της θερμότητάς τους. Ο Σαίξπηρ δεν γίνεται κριτής των Εκείνων πράξεων αλλά μια αγκαλιά κατανόησης των ατομικών τους επιλογών που διαμορφώνουν την Μοίρα τους αμετάκλητα και καταλυτικά. Ο Σαίξπηρ μάλλον δεν αναπαρασταίνει σκοτεινές και εγκληματικές πράξεις αλλά επιλογές που οδηγούν στις τετελεσμένες πράξεις, την διαδρομή των επιλογών του ατόμου που τον φέρνουν στα γνωστά καταστροφικά για τον ίδιο και τους γύρω του αποτελέσματα. Η «φρίκη» πρώτα είναι μέσα μας και κατόπιν την διαπιστώνουμε ή την επιβάλλουμε γύρω μας. Οι Σαιξπηρικές αιτιάσεις δεν είναι τυχαίο ότι έχουν συνήθως ερωτηματικό πρόσημο. Οι απαντήσεις που δίνονται είτε στους μονολόγους του είτε στα διαλογικά μέρη των έργων έχουν έντονο το στοιχείο της αμφισημίας, της διφορούμενης έκβασης. Ορισμένες φορές έχεις την αίσθηση ότι χάριν σκηνικής και θεατρικής οικονομίας επιταχύνεται η δράση της υπόθεσης ή άλλοτε έχει κενά ο λόγος είτε είναι παρακαλεστικός είτε είναι επιτακτικός και απόλυτος. Προς ποιόν και προς πιά μεριά πέφτει η ζυγαριά της ευθύνης των ένοχων συνειδήσεων, των τρομοκρατημένων αντιμαχόμενων ζευγών δεν είναι εύκολο να αποφασίσει ο θεατής ή ο αναγνώστης. Ένας λεπτός ιστός δένει τους πάντες, ενάρετους και κακούργους, δολοφόνους και αθώους, άντρες και γυναίκες, αξιωματούχους και απλούς πολίτες, παθιασμένα ερωτευμένους και παρθένες υπάρξεις, ρεαλιστές και ρομαντικούς. Ο ίδιος ο Σαίξπηρ είναι, γίνεται ποιητής δημιουργός και κριτής των έργων του, θεμελιωτής μιάς νέας αντίληψης και θεωρίας για την τέχνη του συγγραφέα, της θεατρικής αναπαράστασης, του ρόλου του σκηνοθέτη ως δασκάλου και καθοδηγητή, της ερμηνείας του ηθοποιού πάνω στην σκηνή, των σωματικών του στάσεων και χειρονομιών, των ήχων της εκφοράς της φωνής του, της μουσικότητας της απαγγελίας του. Είναι συγγραφέας, δάσκαλος σκηνοθέτης και θεατής μαζί των έργων του, συνδιαμορφωτής της μορφής και του χαρακτήρα των Ηρώων που σχεδιάζει είτε στην λευκή σελίδα είτε πάνω στο σανίδι προς τέρψη των θεατών. Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ είναι ένας επαγγελματίας διασκεδαστής, ψυχαγωγός του ενός και του πλήθους των θεατών του, των πεπαιδευμένων θεατράνθρωπων και του μεγάλου πλήθους που αρέσκεται στις χοντρές φάρσες, τα μεγάλα και σκοτεινά πάθη επί σκηνής, στις διαπλοκές και ανατροπές που έχει η ίδια του η ζωή. Αυτές οι και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια μικρές και μεγαλόπνοες ιστορίες του που συμπλέκονται η μία με την άλλη η μία μέσα στην άλλη και αποτελούν τους κύκλους της μυθοπλασίας του, αντανακλούν τον φυσικό ρεαλισμό της ανθρωπιάς του.

Από την μία σε «τρομάζει» αυτό το τρικυμιώδες βάθος των συλλήψεών του, αυτή η σκοτεινή νοηματική πυκνότητα της πρωτόγνωρης φωνής που έρχεσαι «αντιμέτωπος» μαζί της και από την άλλη σε μαγεύει, σε καθηλώνει, σε παρέσερνε στους θυελλώδεις οραματισμούς της σαν ένα «τσουνάμι» εικόνων και λόγων, φράσεων και σιωπών, διλημμάτων και εσωτερικών της συνείδησης ερωτημάτων, μια φωνή δίχως σύνορα που ταξιδεύει στο χρόνο, που σε κρατά δέσμιο στα φτερουγίσματά της, στις κύκνειες της κατηγορίες ενοχής ή αθωότητας, τι σημασία έχει, το παιχνίδι της ζωής παίζεται και με τα δύο πιόνια εξίσου ισότιμα. Διαβάζοντας τον Σαίξπηρ αισθάνεσαι σαν να εισέρχεσαι για πρώτη φορά σε αυτές τις σκοτεινές αίθουσες στα λαϊκά πανηγύρια που είναι γεμάτες μικρούς και μεγάλους καθρέφτες, που καθρεφτίζουν παραμορφωμένο το σώμα και το πρόσωπό σου και σε πιάνει τρόμος από το είδωλό σου που βλέπεις και νιώθεις παγιδευμένος καθώς αναζητάς την έξοδο και δεν την βρίσκεις. Είναι σαν να βρίσκεσαι κάτω από την τέντα ενός μεγάλου τσίρκου και παρακολουθείς γεμάτος θαυμασμό και απορία τον ταχυδακτυλουργό πάνω στη σκηνή με την μαύρη μπέρτα, κρατώντας το μαγικό του ραβδί στο ένα χέρι και στο άλλο το μαύρο καπέλο να βγάζει από μέσα οτιδήποτε μπορεί να βάλει η φαντασία σου και οτιδήποτε δεν μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους (σου). Γιατί αυτός είναι ο Κόσμος του Ουϊλλιαμ Σαίξπηρ, ένα ατέλειωτο γαϊτανάκι των διπλό σύνθετων χαρακτήρων Ηρώων και Ηρωίδων του που πλέει στο χρόνο μέσα στην «Κιβωτό» της γραφής του. Η ανθρώπινη τραγωδία και κωμωδία σε όλο της το μεγαλείο, στις πιο ακραίες της διαστάσεις, στα πιο απίστευτα όρια σύλληψής της, στα μέτρα και τα αντίμετρα των αναστημάτων των ανθρώπινων υπάρξεων, των βουλήσεών τους, των σκοτεινών φιλοδοξιών τους, της αρχομανίας και των πτώσεών τους, της φιλαργυρίας και της εξουσιομανίας τους, των τρελών και ξέγνοιαστων ερώτων τους, των παθών και της ερωτικής ζήλειας τους, των άδικων εγκλημάτων και των αδικαίωτων φόνων. Ένα credo καιροσκοπισμού και συμφεροντολογίας, μια άβυσσος ατομικών φιλοδοξιών και ανταγωνισμών, σκανδάλων και άκαιρου ηρωισμού. Στιχομυθίες λεκτικών διαξιφισμών και υπογραμμίσεις σατανικών φράσεων και οντολογικών διλημμάτων. Όψεις και πλευρές του Κόσμου και της Εποχής του πού τόσο ομοιάζει με την Εποχή και τον Κόσμο μας.

          Ο Ελισαβετιανός δραματουργός δεν είναι απλά ένας ακόμη προφήτης της εποχής του που διασώθηκε στους επόμενους αιώνες αλλά ένας κλασικός δημιουργός που έρχεται από το μέλλον της δικής μας πορείας σαν ανθρώπινο είδος και την πολιτιστική του κληρονομιά. Αντανακλά ότι προϋπήρξε και ότι υπάρχει και θα ακολουθήσει στην λαβυρινθώδη διαδρομή του ανθρώπινου γένους και πεπρωμένου του.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Σάββατο 17 Μαϊου 2025. 

ΥΓ. Ενδιαφέρον το ντοκιμαντέρ κάθε Τετάρτη στη δημόσια τηλεόραση στα ταξιδιωτικά χνάρια και μονοπάτια που βάδισε η συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων Άγκαθα Κρίστι με ξεναγό τον χαμογελαστό Ηρακλή Πουαρό.       

Λογοτεχνικά Πάρεργα του 2013

 

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ  ΠΑΡΕΡΓΑ

            2013

ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥΣ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

19/4/2013 Το ποιητικό σύμπαν της ποιήτριας και ηθοποιού Κατερίνας Γώγου (μελέτη)

19/4/2013 Ο πειραιώτης ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, μία συνάντηση

19/4/2013 Πειραιώτες ποιητές και ποιήτριες στις Ελληνικές Ανθολογίες (έρευνα, αποδελτίωση)

21/4/2013 Γιάννης Τσαρούχης. Η Αγαλματοποίηση του έρωτα. (εικαστική προσέγγιση του έργου του)

21/4/2013 Βιρτζίνια Γουλφ, «Ελλάδα και Μάης μαζί» (β/κη)

21/4/2013 Τόμας Στέρν Έλιοτ, «Ο Άμλετ, η Θρησκεία, η Λογοτεχνία» (β/κη)

22/4/2013 Εργογραφία- Βιβλιογραφία του Γιώργου Χ. Μπαλούρδου

22/4/2013 Ζαν Ζενέ, «Το Εργαστήριο του Αλμπέρτο Τζιακομέττι» (β/κη)

22/4/2013 Η ποίηση του ποιητή Κώστα Γαρίδη (μελέτη)

27/4/2013 Ο Σουηδός σκηνοθέτης Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, «Το αυγό του φιδιού» (κριτική)

ΜΑΪΟΣ

3/5/2013 Λουίτζι ντα Πόρτο, «Ιουλιέτα και Ρωμαίος» (β/κη)

3/5/2013 Μέσα Σελίμοβιτς, «Ο Δερβίσης και ο θάνατος» (β/κη)

3/5/2013 Πάτρικ Γουάϊτ, «Η Ιστορία της Θείας μου» (β/κη)

4/5/2013 Ο Βυζαντινολόγος σερ Στίβεν Ράνσιμαν (άρθρο)

4/5/2013 Ντομινίκ Μπονά, “Roman Gary”, ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΊΑ (β/κη)

5/5/2013 Τζάκ Λόντον, «Ο ταξιδιώτης τ’ ουρανού» (β/κη)

5/5/2013 Δήμητρα Πέτρουλα, «Που ‘ναι η  μάνα σου μωρή» (β/κη)

5/5/2013 Κώστας Λιακάκος, «Ο διπλανός Ένοικος» (β/κη)

5/5/2013 Ιωάννης Κονδύλης, «Η Αθήνα όπως την έζησα και την εγνώρισα» (β/κη)

5/5/2013 Χόρχε Λουϊς Μπόρχε, «Τι είναι Βουδισμός» (β/κη)

5/5/2013 Γουσταύος Φλωμπέρ, «Το Ταξίδι στην Ελλάδα» (β/κη)

6/5/2013 Φρανσουά Ραμπελαί, «Γαργαντούας» (β/κη)

6/5/2013 Ενδεικτική βιβλιογραφία για τον Γάλλο συμβολιστή ποιητή Αρθούρο Ρεμπώ

7/5/2013 Ο Πειραιώτης πανεπιστημιακός, ποιητής και κριτικός Βαγγέλης Αθανασόπουλος

7/5/2013 Η Πειραιώτισσα σκηνοθέτιδα και συγγραφέας Λουκία Ρικάκη

7/5/2013 Ο Πειραιώτης καθηγητής και τεχνοκριτικός Μανώλης Βλάχος και το βιβλίο του «Η Ελληνική Θαλασσογραφία» (β/κη)

7/5/2013 Ο εικαστικός Αχιλλέας Χρηστίδης και το βιβλίο του «Προσωπογραφίες» (β/κη)

11/5/2013 Ιωάννης Αλταμούρας. Ο Σπετσιώτης Θαλασσογράφος (άρθρο)

12/5/2013 Η πεζογράφος Γαλάτεια Καζαντζάκη στις Ιστορίες της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. (έρευνα)

12/5/2013 Ουμπέρτο Έκο, «Η Διακριτική γοητεία της Αποκάλυψης» (β/κη)

19/5/2013 Ο ποιητικός λόγος του θεολόγου ποιητή Ματθαίου Μουντέ.

19/5/2013 Χρίστος Αδαμόπουλος, «Ο ποιητής Μιχαήλ Στασινόπουλος» (β/κη)

19/5/2013 Χρίστος Αδαμόπουλος, «Λόγος κεκρυμμένος περί φωτός ή αξονική τομογραφία του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη» (β/κη)

19/5/2013 Ο ηθοποιός και ποιητής Αλέξανδρος Φερέντης- Αρώνης, «Επιχείρηση Μυστικός Δείπνος» (β/κη)

26/5/2013 Ο θάνατος του σκηνοθέτη Θεόδωρου Αγγελόπουλου

26/5/2013 Παύλος Νιρβάνας, «Ο συλλέκτης Γεώργιος Στρίγκος»

26/5/2013 Ο αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Π. Καβάφης στον Πειραιά (άρθρο)

26/5/2013 Ο Πειραϊκός τύπος για την Εξέγερση του Πολυτεχνείου (έρευνα)

26/5/2013 Γιώργος Α. Λεονταρίτης, Υμνητές της Θάλασσας στη Λογοτεχνία μας

26/5/2013 Η ποίηση του Ανδρέα Κάλβου. (μελέτη)

26/5/2013 ΘΥΡΑ-7. Ποιήματα για τους χαμένους φιλάθλους της Θύρας-7

26/5/2013 Ο Πειραιάς του δημοσιογράφου και συγγραφέα Γιώργου Φτέρη (άρθρο)

26/5/2013 Εδουάρδος Σάουμπερτ.

26/5/2013 Βασίλης Δ. Καστριώτης, Το Γηροκομείο του Πειραιά.

26/5/2013 Πειραϊκή Βιβλιογραφία

26/5/2013 Σπύρος Μελάς, Πενήντα Χρόνια Θέατρο (άρθρο)

26/5/2013 Ο ποιητής Νίκος Καββαδίας γράφει για «Το Φιλολογικό 1932 στον Πειραιά» (παρουσίαση)

26/5/2013 περιοδικό «Απόλλων» το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

26/5/2013 Γκίκας Μπινιάρης, «Εκατό Χρόνια Θεατρικής Πειραϊκής Ζωής» Μέρος Α΄.

26/5/2013 Γκίκας Μπινιάρης, «Εκατό Χρόνια Θεατρικής Πειραϊκής Ζωής» Μέρος Β΄.

26/5/2013 Ο άγγλος ρομαντικός ποιητής John Keats (μελέτη)

ΙΟΥΝΙΟΣ

1/6/2013 Μαρία Αργυριάδη, το βιβλίο της «Λέσβος» (παρουσίαση)

1/6/2013 Νίκος Γιαλούρης και η ποιητική του συλλογή «Πέτρινα Πέλαγα» (β/κη)

1/6/2013 Μαργαρίτα Καραπάνου, «Ο Υπνοβάτης» (β/κη)

1/6/2013 Βερονίκη Δαλακούρα, «Το παιχνίδι του τέλους» (β/κη)

1/6/2013 Κωνσταντίνος Π. Καβάφης. «Τα Ελγίνεια Μάρμαρα»- «Το Κυπριακό Ζήτημα» (β/κη)

2/6/2013 Επίκουρος, «Κύριαι Δόξαι» (β/κη)

2/6/2013 Ιωάννης Π. Πανέρης, «Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι» (β/κη)

2/6/2013 Μιχαήλ  Ψελλός, «Χρονογραφία», μτφ. Βρασίδας Καραλής. (β/κη)

8/6/2013 Μιχάλης Γ. Μερακλής, «Έντεχνος Λαϊκός Λόγος» (β/κη)

8/6/2013 Βασίλης Λαμνάτος, «Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας» (β/κη)

8/6/2013 Τρύφων Ζαχαριάδης, «Περίπτωση για νηφάλιους» (β/κη)

8/6/2013 Μένης Κουμανταρέας και το πεζό του «Θυμάμαι τη Μαρία» («Κάλλας») (β/κη)

8/6/2013 Ο ηθοποιός Αρτέμης Μάτσας γράφει, «Θεατρικές Μνήμες», (β/κη)

9/6/2013 πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, «Αφύπνιση, Πρόσκληση, Σύγχυση» (β/κη)

9/6/2013 Νίκος Αξαρλής- Κατερίνα Μπρεντάνου, «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά» (β/κη)

15/6/2013 Γιώργος Σεφέρης, «Χειρόγραφο, Οκτώβριος ‘68» (β/κη)

15/6/2013 Αλεξάνδρα Σαμουήλ. «Ο Κωστής Παλαμάς και η κρίση του στίχου» (β/κη)

16/6/2013 Ο ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης, «ΥΓ.» (β/κη)

20/6/2013 Νικηφόρος Βρεττάκος, «Η Φιλοσοφία των Λουλουδιών» Ποίηση (β/κη)

21/6/2013 Ελένη Φιλιπιτζή- Ψαραλίδου, «Σώματα Λόγια» (β/κη)

23/6/2013 Κώστας Ν. Χατζηπατέρας- Μαρία Φαφαλιού, «Μαρτυρίες ’40-41. Πόλεμος Κατοχή» (β/κη)

24/6/2013 Μάρω Δούκα, «Ο Πεζογράφος και το Πιθάρι του» (β/κη)

24/6/2013 Το Έργο του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη. (άρθρο)

30/6/2013 Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης και η ποιητική του συλλογή «Καταβύθιση» (β/κη)

30/6/2013 Δημήτρης Τσάμης, «Το Γεροντικό του Σινά» (β/κη)

30/6/2013 Αναστάσιος Στέφος, «Ο Μύθος της Κασσάνδρας» (β/κη)

ΙΟΥΛΙΟΣ

6/7/2013 Γιάννης Τσαρούχης, Τα «Γνωμικά» (β/κη)

7/7/2013 Οδυσσέας Ελύτης, «Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά» (β/κη)

7/7/2013 Νάσος Βαγενάς και η ποιητική του συλλογή «Στέφανος» (β/κη)

7/7/2013 Χρήστος Γιανναράς, «Κριτικές παρεμβάσεις» (β/κη)

7/7/2013 Χρήστος Γιανναράς, «Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα» (β/κη)

7/7/2013 Χρήστος Γιανναράς, «Τα καθ’ εαυτόν» (β/κη)

13/7/2013 Κορομηλά- Έβερτ- Φακίδη, «Πόντος- Ανατολία» Λεύκωμα. (β/κη)

13/7/2013 Βρασίδας Καραλής, «Τα σκεπτικά Ποιήματα και το τελευταίο άσμα» (β/κη)

14/7/2013 Βασίλης Μοσκόβης, «Η πεζογράφος Τούλα Μπούτου» (β/κη)

14/7/2013 Νίκος Δήμου, «Από την οδό Ρήνου στην Ες Στράσε» (β/κη)

14/7/2013 Σπύρος Θεριανός, «Ντυμένος Επίσημα» (β/κη)

21/7/2013 Ο Τηνιακός μαρμαρογλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς. Ο Άγιος της Οφιούσας. (μελέτη)

21/7/2013 Θωμάς Γκόρπας, ‘Ενας Ρεμπέτης Ποιητής (άρθρο)

21/7/2013 Τα Ποιήματα του Μανώλη Αναγνωστάκη (μελέτη)

27/7/2013 Στέλιος Ράμφος, «Η Γλώσσα και η Παράδοση» (β/κη)

28/7/2013 Χρήστος Γιανναράς, «Ελληνότροπος Πολιτική» (β/κη)

30/7/2013 Κώστας Βλάχος, "Πειραιάς Εκείνα τα Χρόνια" (β/κη)

30/7/2013 Μηνάς Αλεξιάδης, «Λαϊκοί Ποιητές της Καρπάθου» (β/κη)

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

11/8/2013 Δήμος Πειραιάς 2001 και ο τόμος «Ιστορία και Πολιτισμός» (κριτική παρουσίαση)

19/8/2013 Γιάννης Ρίτσος, «Αργά πολύ αργά μέσα στη Νύχτα» (κριτική παρουσίαση)

20/8/2013 Δημήτρης Γκαλημανάς, «Ο Βιβλιοψυχούλης» (β/κη)

20/8/2013 Μορφία Μάλλη, «Μεταμοντερνισμός και ποιητική Μετάφραση» (β/κη)

20/8/2013 Βασίλης Γκουρογιάννης, «Διηγήσεις Παραφυσικών Φαινομένων» (β/κη)

23/8/2013 Βίκυ Πάτσιου, «Τα Πρόσωπα του Παιδιού στην Πεζογραφία» (β/κη)

23/8/2013 Παναγιώτης Μαστροδημήτρης, «Αναφορά στους Αρχαίους» (β/κη)

24/8/2013 Μιχάλης Ζ. Κοπιδάκης: επιμέλεια-σχόλια, «Ο Εκκλησιαστής» μετάφραση Αλέξανδρος Ίσαρης (β/κη)

28/8/2013 Φραντσέσκο Πετράρχης, «Είκοσι πέντε Σονέτα και δύο τραγούδια» (β/κη)

29/8/2013 Λάζλο Φ. Φολντένυ, «Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι διαβάζει Χέγκελ στην Σιβηρία…» (β/κη)

31/8/2013 Λευτέρης Πούλιος, «Η Κρυφή Συλλογή» (β/κη)

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

1/9/2013 μητροπολίτη Πειραιά κ.κ. Καλλίνικου Ι. Καρούσου, «Μήπως είσαι πλεονέκτης;» (β/κη)

1/9/2013 Γιώργος Μαρκόπουλος, «Ποιήματα που αγαπήσαμε»- «Τάσος Λειβαδίτης» (β/κη)

7/9/2013 Ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, «Τα Ποιήματα» (β/κη)

8/9/2013 Ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, «Τα Κριτικά Κείμενα» (β/κη)

14/9/2013 Αλεξάνδρα Μπουφέα, «Τα Λογοτεχνικά Περιοδικά της Κατοχής» (β/κη)

15/9/2013 Μάριος Μπέγζος, «Το Μέλλον του Παρελθόντος» (β/κη)

21/9/2013 Κέλσος, «Αληθής Λόγος» (β/κη)

26/9/2013 μοναχού Νικόδημου, «Το χρώμα των αιώνων» (ποίηση) (β/κη)

26/9/2013 Παναγιώτης Τσουτάκος, «Τώρα» (ποίηση) (β/κη)

29/9/2013 Γεράσιμος Ρηγάτος, «Τα Ιατρικά της Φόνισσας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη» (β/κη)

29/9/2013 Ξενοφών Κοκόλης, «Η Φόνισσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη» (β/κη)

29/9/2013 Ανδρέας Αγγελάκης, «Σχολικό θέατρο για Γυμνάσια και Λύκεια» (β/κη)

29/9/2013 Ανδρέας Αγγελάκης, «Τα ποιήματα του δολοφόνου μου» (β/κη)

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

1/10/2013 Ναπολέων Λαπαθιώτης, «Η Ζωή μου» (β/κη)

1/10/2013 Γυναίκες δημιουργοί και δοκιμιογράφοι γράφουν για το έργο του Γιάννη Ρίτσου (αποδελτίωση- άρθρο)

1/10/2013 Το Έργο του βάρδου της Ρωμιοσύνης ποιητή Γιάννη Ρίτσου. (μελέτη)

1/10/2013 Χρίστος Παπαγεωργίου, «Το γήπεδο γέρνει» (ποίηση) (β/κη)

1/10/2013 Μαρία Κούρση, «Τα ψηλά δέντρα της Γαλλικής Επαρχίας» (ποίηση) (β/κη)

1/10/2013 ιερομόναχου Συμεών, «Συμεών Μνήμα» (ποίηση) (β/κη)

2/10/2013 Γιάννη Ρίτσου, «Η Σονάτα του Σεληνόφωτος» (μελέτη)

2/10/2013 Η ποίηση του ποιητή και πολιτευτή Χρίστου Ρουμελιωτάκη (μελέτη)

3/10/2013 Περί Αυτοχειρίας λόγος (άρθρο)

3/10/2013 Η Ποίηση του νομικού Μιχαήλ Στασινόπουλου (μελέτη)

5/10/2013 Αντώνης Ζαρίφης, «Βήματα στο διάδρομο» (ποίηση) (β/κη)

5/10/2013 Τούλα Μπούτου, «Στα Χρόνια της Καταχνιάς» (αυτοβιογραφικές αναμνήσεις) (β/κη)

5/10/2013 Σταύρος Λαγκαδιανός, «Έν Δύο Κάτω» (πεζό), (β/κη)

12/10/2013 Παναγιώτης Νούτσος, «Τάσος Λειβαδίτης» (μελέτη) (β/κη)

12/10/2013 Κώστας Θεοφάνους, «Χρονολόγιο» (ταξιδιωτικές αναμνήσεις), (β/κη)

12/10/2013 Γρηγόρης Θεοχάρης, «Λάφυρα» (ποίηση) (β/κη)

12/10/2013 Παναγιώτης Τσουτάκος, "Κονσουέλο" (ποίηση) (β/κη)

12/10/2013 πατήρ Φιλόθεος Φάρος, «Ήθος Άηθες» (β/κη)

13/10/2013 Μαντώ Κατσουλού, «Πιράνχας και Υάκινθοι» (ποίηση) (β/κη)

13/10/2013 Ευαγγελία Σολωμού, «Μπατιρομαγειρική» (β/κη)

13/10/2013 Άγγελος Βογάσαρης, «Η αγάπη της μαϊμούς» (β/κη)

13/10/2013 Δημήτρης Φερούσης, «Πάσα Πνοή» (ποίηση) (β/κη)

20/10/2013 Γιάννης Χατζημανωλάκης, «Το Λιμάνι του Πειραιά» (β/κη)

20/10/2013 Αλέκος Χρυσοστομίδης, «Ένας νεκρός επιστρέφει» (β/κη)

20/10/2013 Δημήτρης Σέρβος, «Πουλές… στον Πειραιά», (β/κη)

20/10/2013 μοναχού Μωυσή, «Αγρυπνία στο Άγιον Όρος» (β/κη)

20/10/2013 Αγησίλαος Ντόκας, «Η Ερωτική Ζωή των Αρχαίων» (β/κη)

20/10/2013 Νάσος Βαγενάς, «Η πτώση του Ιπτάμενου Β΄» (β/κη)

20/10/2013 Φάνης Μούλιος, «Ο Ορφέας δεν μένει πια εδώ» (β/κη)

24/10/2013 Γιάννης Καραμήτσος, «Ύδρας Λεξιλόγιον» (β/κη)

26/10/2013 Ευάγγελος Ν. Μόσχος, «Η Μεταφυσική αγωνία του Κωστή Παλαμά» (β/κη)

26/10/2013 Ευάγγελος Ν. Μόσχος, «Οράματα και Θεωρήσεις» (β/κη)

27/10/2013 Κώστας Παπαπάνου, «Αγωνίες» (ποίηση) (β/κη)

27/10/2013 Μαρία Ρούσσου, «Τι θα πάθει μ’ ένα χαστούκι» (β/κη)

27/10/2013 Κώστας Παπαδημητρίου, «Μαρτυρίες» (ποίηση) (β/κη)

27/10/2013 Μάριος Πλωρίτης, «Τέχνη και Εξουσία» (β/κη)

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

2/11/2013 Δημήτρης Δασκαλόπουλος, «Βιβλιογραφία του Οδυσσέα Ελύτη» (β/κη)

2/11/2013 Συμπληρωματικές πληροφορίες στην Βιβλιογραφία του Οδυσσέα Ελύτη

2/11/2013 Ανδρέας Αγγελάκης, Η ποίηση του ποιητή και μεταφραστή Α. Αγγελάκη (μελέτη)

6/11/2013 Ο Πειραιώτης ποιητής Ανδρέας Αγγελάκης, 5 χρόνια μετά την απώλειά του. (άρθρο)

9/11/2013 ο ποιητής Νίκος Καββαδίας, 30 χρόνια μετά. (άρθρο)

9/11/2013 Γιώργος Χρονάς, «Το μονόπρακτο Σεβάς Χανούμ» (β/κη)

9/11/2013 Κώστας Μουρσελάς, «Ασκήσεις Επί Χάρτου-1» (β/κη)

9/11/2013 Χρήστος Λεβάντας, «Ηχείο» (ποίηση) (β/κη)

10/11/2013 Τάκης Σπετσιώτης, «Στον Κώστα Ταχτσή αντί στεφάνου» (β/κη)

10/11/2013 Ο Πειραιολάτρης Αργύρης Κωστέας (μελέτη)

16/11/2013 Κώστας Ταχτσής, «Συγνώμη εσείς δεν είσθε ο κύριος Ταχτσής» (β/κη)

16/11/2013  Κινηματογράφος και Ομοφυλοφιλία (μελέτη)

17/11/2013 Λογοτεχνία και Ομοφυλοφιλία (μελέτη)

18/11/2013 Λίγα για τον Πειραιώτη συγγραφέα Άγγελο Βογάσαρη (άρθρο)

18/11/2013 Τεριρέμ για την Μαργαρίτα. Μια Πειραιώτισσα Φαρμακοποιός

19/11/2013 Το λογοτεχνικό περιοδικό «Διαβάζω», ο Πειραιάς και η εποχή μου

22/11/2013 Παύλος Νιρβάνας, «Παγά Λαλέουσα» (ποίηση), (β/κη)

23/11/2013 Λίγα λόγια για τον Πειραιώτη συγγραφέα Δαμιανό Στρουμπούλη

23/11/2013 Κώστας Θεοφάνους, «Κύκλοι Επάλληλοι» (ποίηση) (β/κη)

23/11/2013 Ο Μελωδός των Ονείρων μας Μάνος Χατζιδάκις (άρθρο)

23/11/2013 Το έργο του συγγραφέα Κώστα Ταχτσή (1927-1988) (μελέτη)

23/11/2013 Η ποίηση της ποιήτριας, αδερφής του νομπελίστα μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη, Ιωάννας Τσάτσου. (μελέτη)

24/11/2013 Τριαντάφυλλος Πίττας, «Η Μετακόμιση» (πεζό), (β/κη)

24/11/2013 Το ποιητικό έργο του Θεσσαλονικιού ποιητή Νίκου Αλέξη Ασλάνογλου (μελέτη)

27/11/2013 Ευαγγελία Μπαφούνη- Νίκος Μέλιος, «Τα Καμίνια», (β/κη)

28/11/2013 Η ποίηση του ποιητή και μεταφραστή Γεωργίου Στρατήγη (μελέτη)

29/11/2013 Μνήμη Πειραιώτη συγγραφέα και δοκιμιογράφου Χρίστου Αδαμόπουλου (άρθρο)

29/11/2013 Μίνου Μπελλέϊ, «Ξανθιά Φράουλα» με τον Γιώργο Μαρίνο, σκηνοθεσία Γιάννης Διαμαντόπουλος (θεατρική κριτική)

30/11/2013 Τζέφ Μπαρόν, «Κάθε Πέμπτη κύριε Γκριν» με τον Γιώργο Μιχαλακόπουλο από το Θέατρο Διαδρομή του Γ. Μ. (θεατρική κριτική)

30/11/2013 Ανδρέας Αγγελάκης, «Καβάφης καθ’ Οδόν», από το Θέατρο «Έναστρον-Δωμάτιον» (θεατρική κριτική)

30/11/2013 Γιώργος Θεοτοκάς, «Το Παιχνίδι της Τρέλας και της Φρονιμάδας» σκηνοθεσία Χατζηπαπάς, (θεατρική κριτική)

30/11/2013 Ρομπέρτο Ατάυντε, «Η Μέθοδος της Δεσποινίδος Μαργαρίτας» Με τον Γιώργο Μαρίνο, σκηνοθεσία Γιώργος Μιχαηλίδης, Θέατρο ΚΑΠΠΑ (Νίκου Κούρκουλου) (θεατρική κριτική)

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

1/12/2013 Ζαν Πωλ Σαρτρ, «Κεκλεισμένων των Θυρών» στην θεατρική σκηνή της Οδού Κεφαλληνίας, σκηνοθεσία Σοφοκλής Πέππας, (θεατρική κριτική)

1/12/2013 Ποιητική Ανάπαυλα-1

1/12/2013 Ευριπίδης, «Βάκχες» σκηνοθεσία Πήτερ Χωλ στο Θέατρο της Επιδαύρου (θεατρική κριτική)

2/12/2013 Αριστοφάνης, «Αχαρνής» από το «Ανοιχτό Θέατρο» του Γιώργου Μιχαηλίδη (θεατρική κριτική)

7/12/2013 Ιάκωβος Καμπανέλλης, «Η Αυλή των Θαυμάτων» από το «Ανοιχτό Θέατρο» του Γιώργου Μιχαηλίδη (θεατρική κριτική)

8/12/2013 Αριστοφάνης, «Εκκλησιάζουσες» από το Θέατρο «Διαδρομή», σκηνοθεσία Γιώργος Μιχαλακόπουλος, (θεατρική κριτική)

8/12/2013 Αριστοφάνης, «Θεσμοφοριάζουσες» από τον Πειραιώτη ηθοποιό Θύμιο Καρακατσάνη, σκηνοθεσία Θ. Καρακατσάνη (θεατρική κριτική)

8/12/2013 Μίκης Θεοδωράκης, Η Λαϊκή Όπερα «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού» με τον Δημήτρη Μητροπάνο στο Κατράκειο της Νίκαιας (θεατρική κριτική)

9/12/2013 Σοφοκλής, «Οιδίπους επί Κολωνώ» με τον Πειραιώτη ηθοποιό Δημήτρη Παπαμιχαήλ στο Βεάκειο (θεατρική κριτική)

11/12/2013 Βαγγέλης Παπαδόπουλος, «Λυδία» (χριστιανικό θέατρο) από τη Θεατρική Ομάδα «Σύμβολον» στο Βεάκειο Πειραιάς (θεατρική κριτική)

12/12/2013 Πανταζής Ι. Φύσσας, «Ιαλάπη Μιράμπιλις» (ποίηση) (β/κη)

12/12/2013 Παπαδιαμαντικά Τετράδια Β΄. (κριτική παρουσίαση του τευχότομου)

14/12/2013 Μένανδρος, «Επιτρέποντες» από το Θεατρικό Σανίδι (θεατρική κριτική)

15/12/2014 Ευριπίδης, «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» από το «Θέατρο Τέχνης» του Καρόλου Κουν (θεατρική κριτική)

15/12/2013 Δημήτριος Καπετανάκης, «Ο Γενικός Γραμματεύς» από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (θεατρική κριτική)

15/12/2013 Αριστοφάνης, «Όρνιθες» σκηνοθεσία Κώστας Τσιάνος από το Εθνικό Θέατρο (θεατρική κριτική)

15/12/2013 Ουϊλλιαμ Σαίξπηρ, «Κοριολανός» από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας (θεατρική κριτική)

16/12/2013 Ουϊλλιαμ Σαίξπηρ, «Οθέλλος» σκηνοθεσία Κώστας Καζάκος στο Βεάκειο (θεατρική κριτική)

16/12/2013 Μολιέρος, «Ο Δον Ζουάν», από τον θίασο του Εθνικού Θεάτρου, σκηνοθεσία Νικήτα Μιλιβίγιεβιτς (θεατρική κριτική)

16/12/2013 Τούλα Μπούτου, «Το Παραμύθι μιάς ζωής» (αυτοβιογραφία) (β/κη)

17/12/2013 Ναπολέων Λαπαθιώτης, Ο αυτόχειρας ποιητής του Μεσοπολέμου (μελέτη)

18/12/2013 Η Αλληλογραφία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (β/κη)

18/12/2013 Το Περιβόλι της Παναγίας. Οδοιπορικό στο Άγιον Όρος

19/12/2013 Η Μηχανή, Χριστουγεννιάτικο Παιδικό Διήγημα.

19/12/2013 Η Εφημερίδα, Παιδικό Διήγημα

20/12/2013 Η κάμπια της Ανάστασης, Θεατρικός μονόλογος

20/12/2013 Η Φόνισσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (μελέτη)

20/12/2013 Ο αυτόχειρας ποιητής της Πρέβεζας Κώστας Καρυωτάκης (άρθρο)

22/12/2013 Το πεζογραφικό έργο του Θανάση Πετσάλη-Διομήδη (μελέτη)

22/12/2013, Ευριπίδου, «Ελένη» (β/κη)

25/12/2013, Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, «Ολίγη Λιβάς» (μελέτη)

26/12/2013 Η ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη, «Κατάσταση Πολιορκίας» (μελέτη)

26/12/2013 Η Γέννηση στην Τέχνη (εικαστική προσέγγιση)

26/12/2013 Μνήμη φίλου Αντώνη Σταυροπιεράκου

26/12/2013 Κομποσκοίνι Θανάτου

28/12/2013 Λογοδοσία του Έρωτα (Ποιήματα)

29/12/2013 Άγιος Βασίλης ο Έλληνας (λαογραφία)

29/12/2013 Αποκαλύψεως Σπαράγματα

29/12/2013 Πάτμος το νησί της σιωπής και του λόγου

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 15 Μαϊου 2025

ΥΓ. Δημοσιεύω τον τελευταίο κατάλογο των Περιεχομένων του έτους 2013 της Πειραιώτικης ιστοσελίδας με τίτλο Λογοτεχνικά Πάρεργα, χρονιά της εμφάνισής της στο χαώδες προσκήνιο του διαδικτύου. Μαζί με τα Λογοτεχνικά Πάρεργα κάναμε ένα ευχάριστο θέλω να πιστεύω, εύχυμο ταξίδι σε συγγραφείς και δημοσιεύματά τους, τίτλους βιβλίων, τεύχη περιοδικών και σελίδες εφημερίδων. Αποδελτιώσαμε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά, κείμενα και άρθρα, αντιγράψαμε βιβλιοκριτικές ελλήνων και ξένων συγγραφέων που μας ενθουσίασαν και αγαπήσαμε, μας βοήθησαν να κατανοήσουμε καλύτερα τα όποια μηνύματα των συγγραφέων να ξεκλειδώσουμε τα κείμενά τους να χαρτογραφήσουμε τις εκλεκτικές τους συγγένειες με άλλους ομοτέχνους τους. Γράψαμε με την σειρά μας για ότι λογοτεχνικά και πολιτιστικά μας κέντρισε το ενδιαφέρον κατά την διάρκεια της συγγραφικής μας διαδρομής, θεωρώντας ότι μπορούσαμε να ανοίξουμε μία ανοιχτή συνομιλία με το παρελθόν και φυσικά το παρόν της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνικής παράδοσης, να έρθουμε σε επαφή με κληροδοτήματα των προηγούμενων γενεών δημιουργών και καλλιτεχνών και να διατηρήσουμε την Μνήμη τους. Πιστεύω μας είναι ότι ένας συγγραφέας δεν γράφει μόνο για τον εαυτό του, γράφει και δημοσιεύει για ένα αναγνωστικό κοινό που ενδιαφέρεται για την λογοτεχνία, φιλοδοξεί να ανοίξει μια συνομιλία μαζί του μέσω της συγγραφικής ή άλλης δημιουργικής παραγωγής στο χρόνο, αυτό άλλοτε το πετυχαίνει με επιτυχία και άλλοτε όχι. Αν ένας δημιουργός γράφει μόνο για τον εαυτό του, τότε, κατά την κρίση μας, δεν υπάρχει λόγος ένας αναγνώστης, θεατής κλπ., να έρθει σε επαφή με το έργο του ή να το αγοράσει. Οι συγγραφείς εκτίθενται δημόσια και μέσω των έργων τους βοηθούν όσο μπορούν να κάνουν και οι αναγνώστες το ίδιο, και αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συνομιλίας μας που αρχίζουμε μαζί τους, είτε αυτά τα έργα προέρχονται από προηγούμενες περιόδους του παγκόσμιου πολιτισμού είτε από τις σύγχρονες ιστορικές περιόδους. Να οικοδομήσουμε και καλλιεργήσουμε πεδία ανοικτών και ελεύθερων διαλόγων. Παρακολουθήσαμε κινηματογραφικές ταινίες, είδαμε θεατρικές παραστάσεις, αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες, μουσικές εκδηλώσεις και καταγράψαμε τις εντυπώσεις μας, δημοσιεύσαμε τις θεατρικές κριτικές μας. Ήρθαμε σε επαφή με λογοτέχνες ανταλλάξαμε απόψεις, διαφωνήσαμε, συμφωνήσαμε σε ένα ισότιμο παιχνίδι γνωριμίας μας και συναντιλήψεων μας, σεβασμού αμφότερων των πλευρών, δίχως εξαρτήσεις. Προχειρολογήσαμε και φλυαρήσαμε, πειραματιστήκαμε αρκετές φορές στα «τυφλά», δίχως εμπειρία στην χρήση και λειτουργία των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, κάτι που σημαίνει ότι η διαδρομή δεν ήταν πάντα εύκολη και η σύνολη μέχρι σήμερα εικόνα των Λογοτεχνικών Πάρεργων είναι άνιση, όμως για να μην απαξιώσουμε εντελώς την σκληρή και επίμοχθη προσπάθεια προσπαθήσαμε να ανανεώνουμε την ύλη και τα περιεχόμενα των Λογοτεχνικών Πάρεργων ώστε να μην είναι βαρετά στους αναγνώστες τους από το εσωτερικό και εξωτερικό. Δίχως ασφαλώς να μπορούμε να «συναγωνιστούμε» άλλες υπέρτερες ηλεκτρονικές δυνάμεις με την πολλαπλή υποστήριξη που διαθέτουν. Η ποιότητά των Λογοτεχνικών Πάρεργων έχει διακυμάνσεις όμως ο κάθε επισκέπτης τους μπορεί να βρει μια πληροφορία, να αντλήσει ένα στοιχείο, να ανακαλύψει μία λησμονημένη παρατήρηση, ένα παραγνωρισμένο λογοτεχνικό σχόλιο και κρίση που θα του είναι χρήσιμη. Να διαβάσει δίχως περιορισμούς κάτι που θα του φανεί ενδιαφέρον στις δικές του αναγνωστικές προσεγγίσεις και συγγραφικές έρευνες. Τα Λογοτεχνικά Πάρεργα αγαπούν και εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για την Γενική και την Ελληνική Ιστορία, τον Πολιτισμό και την Πολιτική έκφραση και εκδήλωση των Ανθρώπων, θεωρώντας ότι η Ποίηση, η Πεζογραφία, το Θέατρο, η Βιβλιοκριτική, το Δοκίμιο η Γραφή ευρύτερα δεν είναι πράγματα και φανερώματα ξεκομμένα από τις πνευματικές ανάγκες των Ανθρώπων. Η Τέχνη σε όλα τα είδη και τις κατηγορίες της βρίσκεται μέσα στην Ζωή αυτήν καθρεφτίζει, αυτήν φωτογραφίζει, αυτήν αναπαράγει από αυτήν μπολιάζει το υλικό της, το δανείζεται και την σχολιάζει, αξιολογεί και παρατηρεί τα συμβαίνοντα με το μάτι ή την γραφίδα του όποιου δημιουργού. Ο καλλιτέχνης ή ο γραφιάς θα φύγει, θα πεθάνει, το όποιο μικρό ή μεγάλο αποτύπωμά του θα μείνει έστω και ως σκόνη πάνω στις Βιβλιοθήκες και θα έρθουν οι νέες, επόμενες γενιές αναγνωστών και θεατών θα το αναζητήσουν και θα το χρησιμοποιήσουν κατά το δοκούν ή θα το προσπεράσουν. Το τι θα επιλέξουν οι μελλοντικές γενιές κανείς δεν γνωρίζει ούτε μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια. Αργά και σταθερά ο Άνθρωπος συσσωρεύει Μνήμες και Γραπτά εφόσον του δίνει το προνόμιο αυτό η Γλώσσα, αυγαταίνει τις όποιες Εμπειρίες του. Ενθυμούμενοι τα θεολογικά «στοιχήματα» του Μπλαζέ Πασκάλ από το βιβλίο με τις «Σκέψεις» του, το παιχνίδι των «στοιχημάτων» με την Γραφή, την Λογοτεχνία, την Ποίηση είναι ένα όμορφο και παιδαγωγικό, ψυχαγωγικό και επιμορφωτικό παιχνίδι μέσα στις τόσες αντιξοότητες Όλων μας στον καθημερινό μας βίο και τα προσωπικά μας, δυσκολομετάδοτα βάσανα της Κοινωνίας με τους άλλους Πένθη. Τα Λογοτεχνικά Πάρεργα είχαν ταυτότητα και πολιτική θέση και θεώρηση του Κόσμου και της Κοινωνίας και αυτό, ίσως να ενόχλησε κάποιους ή κάποιες αλλά ήσαν ανοιχτά σε κάθε συζήτηση, σε κάθε νέο ρεύμα, σε κάθε καινούργια ιδέα, σε κάθε σύγχρονη πρόσκληση ή κάλεσμα, σε όποια αντίθετη άποψη. Υπήρξαν ανεξάρτητα και αχειραγώγητα, αδέσμευτα, μη επιχορηγούμενα από οπουδήποτε και οποιονδήποτε, είχαν όμως τις αναγνωστικές τους προτιμήσεις. Η Ποίηση βρίσκονταν στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων τους και ευτυχώς ο Λειμώνας της είναι και πολύχρωμος και πολυποίκιλος και προπάντων ανεξάντλητος, διαχρονικά.

       Θα ήθελα να τερματίσω τα επιλογικά αυτά λόγια με την εξής διαπίστωση που όλοι μας αντιλαμβανόμαστε στους σύγχρονους Καιρούς μας. Η Ποίηση τόσο η παλαιά όσο και η Νέα είναι παντελώς ανίσχυρη και ανυπεράσπιστη μπροστά στις σύγχρονες απαιτήσεις των Καιρών και των Συνθηκών και Καταστάσεων που όλοι μας βιώνουμε. Οι φωνές των Ποιητών είναι ήχοι, φθόγγοι, κραυγές, ψίθυροι, λυγμοί μέσα σε άνυδρο και έρημο τοπίο, σε παγωμένες και αδιάφορες, πετρωμένες συνειδήσεις ανθρώπων. Οι Καιροί είναι σκληροί, η εποχή μας δολοφονική, το κοντέρ των παλαιών αξιών και των προταγμάτων της ζωής μας έχει σχεδόν τερματίσει. Δολοφονίες, Παραβατικές συμπεριφορές, Μαστροπείες, Βιασμοί, έμποροι λευκής σαρκός και ουσιών επιβάλλουν τις θέσεις τους «ηρωποιούνται» από μεγάλη μερίδα των σύγχρονων ανθρώπων, γίνονται ινδάλματα μίμησης. Οι σημερινοί Άνθρωποι μένουν συνήθως απαθείς μπροστά στο Κακό, την Βία ή στην καλύτερη περίπτωση η θυματοποίησή τους γίνεται κανιβαλικό θέαμα για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μαζικής ενημέρωσης. Γυναικοκτονίες, τροχαία δυστυχήματα που κοστίζουν σε ζωές, νεανική βία κατά των αδυνάτων, των γεροντότερων. Γονείς σκοτώνουν μέλη των οικογενειών τους για ασήμαντη αφορμή, πατεράδες σκοτώνουν τα παιδιά τους, Παιδιά σκοτώνουν τους Γονείς τους, Αδέρφια τους αδερφούς τους. Πατροκτονίες και Μητροκτονίες που άλλοτε πιστεύαμε ότι τις παρακολουθούσαμε μόνο πάνω στο θεατρικό σανίδι ή την κινηματογραφική οθόνη, ή τις διαβάζαμε στις σελίδες των βιβλίων τώρα, σήμερα, είναι μέσα στα συμβάντα της καθημερινότητας όλων μας. Όπως η πρόσφατη σοκαριστική Μητροκτονία στην περιοχή της Λάρισας, κάτι που δεν συλλαμβάνει ο νους. Η Θρησκεία, η Δικαιοσύνη, η Πολιτική, ο λεκτικός βερμπαλισμός περί Δημοκρατίας, η Τέχνη είναι λόγια κενά μπρος στο Κακό που επικρατεί γύρω μας και δεν αναχαιτίζεται με ευχολόγια και υποσχέσεις.

Σε αυτήν την άγνωστή μας εργαζόμενη Μάνα που χάθηκε τόσο φριχτά και άδικα από τα χέρια του παιδιού της, από το σώμα που έβγαλε από τα σπλάχνα της ας αφιερώσουμε τα ελάχιστα αυτά λόγια θλίψης και το παρόν Σημείωμα.