Έφυγε ο πειραιώτης γλύπτης Ε. Μουστάκας

        Ευάγγελος  Μουστάκας

(Πειραιάς 14/2/1930- 28/11/2025)

          Έφυγε πλήρης ημερών, στα 95, ο γεννημένος στον Πειραιά καταξιωμένος διεθνώς, επιφανής Γλύπτης, χαράκτης, «χαλκοχυτευτής» μνημειακός καλλιτέχνης Ευάγγελος Μουστάκας. Ο πολυτάλαντος Ευάγγελος Μουστάκας γεννήθηκε στην πόλη μας, τον Πειραιά 14 Φεβρουαρίου 1930 και ήταν ένα από τα παιδιά της οικογένειας Μουστάκα. Λόγω της εργασίας του πατέρα του η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο. Ο πατέρας του ήταν Σιδηροδρομικός υπάλληλος, παιδικές του παραστάσεις έγιναν τις κατοπινές δεκαετίες θεματική ύλη της σιδερένιας κατασκευαστικής του σφυρήλατης δημιουργίας. Βλέπε την μεγάλη σύνθεσή του «Το τραίνο» από την σειρά του «Σαρκοφάγος». Το 1947 η οικογένειά του εγκαθίσταται και πάλι στην πρωτεύουσα, ο νεαρός Ευάγγελος Μουστάκας αποπερατώνοντας τις εγκύκλιες σπουδές του, το ταλέντο και η κλίση του μα πάνω από όλα η αγάπη και το πάθος του για την Γλυπτική Τέχνη τον οδηγούν στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1950-1954) σπουδάζει κοντά στον πρωτοπόρο δάσκαλο της Γλυπτικής της εποχή του, τον Ανδριώτη Μιχάλη Τόμπρο (12/11/ 1889- 28/5/1974) την μαθητεία του κοντά στον δάσκαλό του δεν παραλείπει να μνημονεύει στις συνεντεύξεις του. Με υποτροφία του Ι.Κ.Υ. συνεχίζει τις σπουδές του στο εξωτερικό. Φοιτά (1960-1963) στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας (Accademia di Belle Arti), παράλληλα διευρύνει τις γνώσεις του πάνω στην χαρακτική και την χαλκοχυτική, ενώ σπουδάζει και μελετά τα γλυπτικά αριστουργήματα του παγκόσμιου πολιτισμού, της Αναγέννησης και των μεγάλων γλυπτών και ζωγράφων της. Η Φλωρεντία σαν αστικός χώρος-όπως και άλλες πόλεις της Ιταλίας- είναι ένα ανοιχτό Μουσείο για σπουδαστές, καλλιτέχνες, φιλότεχνους και φυσικά ταξιδευτές. Απαραίτητο πέρασμα και εμπειρία, αισθητική απόλαυση και στοχασμός για όσους υπηρετούν και σπουδάζουν τις πλαστικές τέχνες. Τα Αναγεννησιακά γλυπτά της-των φημισμένων καλλιτεχνών της, είναι μοντέλα και πρότυπα για νέους σπουδαστές και σπουδάστριες από όλα τα μέρη της υφηλίου, διαχρονικά πολιτισμικά κληροδοτήματα της παράδοσης της ευρωπαϊκής ηπείρου. Όμως ο πειραιώτης Ευάγγελος Μουστάκας δεν αρκέστηκε μόνο στα της Φλωρεντινής αισθητικής αγωγής και παιδείας του, για μεγάλα διαστήματα του καλλιτεχνικού του βίου ταξίδεψε και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, επισκέφτηκε την Αμερικάνικη ήπειρο, την Άπω Ανατολή, την Ιαπωνία ερχόμενος σε επαφή με τα νέα κινήματα, τις καινούργιες τάσεις, τις σύγχρονες αντιλήψεις της μοντέρνα τέχνης και των πρωτοποριών. Εμπλούτισε τα δικά του έργα- κατασκευές και την μεγαλόπνοη τεχνική του με μοντέρνα στοιχεία και φόρμες δίχως να ξεχνά τις αφετηριακές του ρίζες που είναι η μνημειακή Ελληνικότητα, η υπερ-ιστορική τάση Ελληνολατρίας του, σε ποια πολιτιστική παράδοση ανήκει και οδηγεί σταθερά το βλέμμα του.

Ο Ευάγγελος Μουστάκας εκδήλωσε από την νεαρή του ηλικία την αγάπη του για την γλυπτική, από τα πρώτα του εργασιακά του βιοπορισμού του χρόνια στην εταιρεία «Κεραμεικός» έδειξε το έμφυτο, το πηγαίο ταλέντο του σχεδιάζοντας πιάτα και φλιτζάνια, κάτι που τον γέμιζε χαρά και υπερηφάνεια. Αυτή η πρώτη του άμεση επαφή με την άμορφη και ακατέργαστη ύλη που κατόρθωνε να μεταπλάσει, να διαμορφώσει, να της δίνει σχήμα, μορφή, να την σχεδιάζει όπως η πλούσια φαντασία του επιθυμούσε. Τα γλυπτά και οι μεγάλες «τεράστιες» πολύμορφες κατασκευές του διακρίνονται για την μνημειακή τους μεγαλοπρέπεια, την σαφήνεια των ιστορικών τους προθέσεων και εκφραστικών αποτυπώσεων συνθέσεις του, την ανθρωποκεντρική του ματιά, τις αισθητικές του αντιλήψεις, την φιλοσοφία των οραμάτων του, την έμπειρη κατοχή των τεχνικών του, της διαχείρισης των όποιων μέσων και υλικών χρησιμοποιεί στις κατασκευές του. Τα μεγαλοπρεπή έργα του δονούνται από μιά καθαρότητα λυρισμού στις δωρικές γραμμές τους, στην στάση τους απέναντι στο φως και τις σκιές τους. Οι όγκοι του διαθέτουν πλαστική ευαισθησία αλλά και στιβαρότητα μορφής, έχουν μία μορφή ευλυγισίας στην κλασική δομή τους με μοντέρνο κοινωνικό περιεχόμενο, ιστορικό προβληματισμό, πρόθεση φιλοτέχνισης βιωμάτων της προσωπικής του ζωής και της εποχής του. Ό,τι απασχολούν τους σύγχρονους καλλιτέχνες του 20^ου αιώνα. Η φρίκη και τα αποτελέσματα του πολέμου και της κατοχής, οι άγριες συνθήκες διαβίωσης, ο απρόσμενος τραγικός θάνατος του αδερφού του κατά την πτώση του μαχητικού του αεροπλάνου, θα ανοίξουν βαθιές πληγές μέσα του, θα χαραχθούν ανεξίτηλα στην συνείδησή του, ιστορικά συμβάντα και γεγονότα που για να κατορθώσει να διαχειριστεί στα μετέπειτα χρόνια, θα γίνουν το χαρακτηριστικό υλικό της μνήμης του ώστε να κατασκευάσει μιά σειρά έργων του από «την οιμωγή της πτώσης του Ίκαρου μέχρι και τις περήφανες λάμψεις των αστραφτερών ελίκων των αεροπλάνων» όπως γράφει χαρακτηριστικά ένας από τους σοβαρότερους τεχνοκριτικούς και ιστορικός της τέχνης ο Νίκος Ζίας, στο λήμμα για τον πειραιώτη καλλιτέχνη σελίδα 166, τόμος τρίτος του «Λεξικού Ελλήνων Καλλιτεχνών», των εκδόσεων «Μέλισσα» Αθήνα 1999.

    Ο Ευάγγελος Μουστάκας κατορθώνει να συνδυάζει στα έργα του το αρχαίο ένδοξο παρελθόν της χώρας με την σημερινή ελληνική ιστορική πραγματικότητα, ενώ δεν παύει να πειραματίζεται και να ανοίγει τα φτερά του σε καινούργιους καλλιτεχνικούς ορίζοντες όπως είναι η αφηρημένη τέχνη. Οι παραστατικές του συνθέσεις σου δίνουν την αίσθηση ότι ενώ το βάρος της ογκώδους μορφής τους και οι διαστάσεις τους τις κρατούν δέσμιες στη γη, ταυτόχρονα, απογειώνονται με χάρη, τολμηρότητα, αφηγηματική διάθεση, πνεύμα ελευθερίας, εγείρουν ονειρική διέγερση, σύγχρονο οραματισμό. Έχουν ελληνοκεντρικό πρόσημο δίχως να απεμπολούν την οικουμενικότητα της έμπνευσής τους. Ανάμεσα στα μνημειώδη γνωστά έργα του Ευάγγελου Μουστάκα συγκαταλέγονται ο χάλκινος ανδριάντας του έφιππου στρατηλάτη Μεγάλου Αλεξάνδρου (1974), ένας υπερήφανος ηρωικός καλπασμός της αρχαίας ελληνικής ιστορίας στο μέλλον. Την υπογραφή της κατασκευαστικής του χάλκινης δημιουργίας φέρει και το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης στην Πλατεία της παραλιακής λεωφόρου στην Θεσσαλονίκη (1986). Έργα του –ανδριάντες του- κυρίως από χαλκό κοσμούν ανοιχτούς δημόσιους χώρους σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, ενθυμήματα ιστορικής μνήμης και ηρωισμού. Στην Σάμη Κεφαλονιάς, στο Καρπενήσι, στο Ηράκλειο Κρήτης, στην Τρίπολη, στο Μοσχάτο, στην Καισαριανή, στην περιοχή της Παλλήνης, στην Τανάγρα. Ξεχωριστή και όμορφη δουλειά του είναι ο «Σκεπτόμενος νέος» (1981) από μάρμαρο στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών κλπ. Έργα που μας φανερώνουν το έμφυτο ταλέντο του, την καλλιτεχνική του φύση και καλλιέργεια την αφοσίωσή του στις πλαστικές τέχνες. Έργα του αξιόλογου και σημαντικού πειραιώτη δημιουργού βρίσκονται σε Μουσεία και δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Κύπρο, το Ισραήλ, την Αφρική, την Ευρώπη, την Αμερική, την μακρινή Ιαπωνία και φυσικά στην Ελλάδα.  Πινακοθήκη Ευάγγελου Αβέρωφ στο Μέτσοβο, Μουσείο Βορρέ κλπ. Έλαβε μέρος σε διάφορες Μπιενάλε και ομαδικές Εκθέσεις και συνέδρια για την Γλυπτική στην Γιουγκοσλαβία, την Ρωσία, την Αμερική, την Βραζιλία, την Κύπρο, την Αγγλία, την Γαλλία, την Ιταλία πάντα με επιτυχία. Ασχολήθηκε ακόμα με την φιλοτέχνηση εθνικών μεταλλείων όπως πχ. για τους εορτασμούς των 2300 χρόνων του έλληνα φιλόσοφου Αριστοτέλη (1978). Για τα σαράντα χρόνια (1979) της ΕΜΣ. Δικής του εμπνεύσεως και σύνθεσης είναι το μετάλλιο για το Παγκόσμιο Συνέδριο Υγείας (1973) κ. ά. Στην σταδιοδρομία του εργάστηκε ως συντηρητής τέχνης, δούλεψε για ένα διάστημα στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και έδωσε διαλέξεις σε διάφορα μέρη του εσωτερικού και του εξωτερικού. Τιμήθηκε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Εξωτερικό. Με το χάλκινο μετάλλιο το 1963 του “Grupo Donatello” όπως αναφέρει ο πειραιώτης τεχνοκριτικός Κώστας Θεοφάνους στην μελέτη του «Οι Εικαστικές Τέχνες στον Πειραιά (1884- 2004)», Πειραιώτες Ζωγράφοι και Γλύπτες, έκδοση «Νομαρχία Πειραιά», Πειραιάς 2006. Και ο γράφων το παρόν σημείωμα τον έχει συμπεριλάβει στο βιβλίο του «Πειραϊκό Πανόραμα», Πειραιάς 2006, ενώ πληροφοριακά στοιχεία για την πορεία του, μου πρόσφερε παλαιότερα και η σύζυγός του εξαιρετική ποιήτρια και ανθολόγος της Ανθολογίας του «Χάϊ- Κου», Ζωή Σαββίνα, της οποίας ποιητικές συλλογές φιλοτέχνησε ο Ευάγγελος Μουστάκας. Έλαβε επίσης, το Α΄ Βραβείο και Χρυσό Μετάλλιο στην Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας (1968). Το Α΄ Βραβείο διαγωνισμού για την σύνθεσή του για το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη (1959) στο Μοσχάτο. Το Α΄ Βραβείο για τους «Νέους Γλύπτες» της Ελληνοαμερικάνικης Ένωσης (1966) και άλλα. Υπήρξε μέλος του «Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας» από το 1955.

          Εμπνευσμένος, δραστήριος, πολυτάλαντη καλλιτεχνική φυσιογνωμία, πολυσύνθετη προσωπικότητα ο πειραιώτης Ευάγγελος Μουστάκας, υπήρξε μία σημαίνουσα μορφή της ελληνικής γλυπτικής και χαρακτικής τέχνης στην μακροβιότητα της ζωής του. Έβγαλε την ελληνική γλυπτική έξω από τα σύνορα της πατρίδας μας, της πρόσφερε έναν άλλον οικουμενικό αέρα και σύγχρονη διεθνή προβολή. Διεύρυνε τις νοηματικές και συμβολιστικές προεκτάσεις της, αξίες και αρχές της. Προήγαγε την ιστορική της παράδοση με σεβασμό, την εξέθεσε παγκοσμίως με επιτυχία και για αυτό η καλλιτεχνική του δουλειά προσέχθηκε και βραβεύθηκε.

Κρίμα μόνο που η πόλη του Πειραιά (και οι διάφοροι φορείς πολιτισμού) δεν φρόντισε όσο βρίσκονταν εν ζωή να τον γνωρίσει από κοντά και να τον τιμήσει.

          Είναι δεκάδες τα άρθρα και τα σημειώματα που δημοσιεύθηκαν από την εμφάνισή του έως σήμερα, για τις ατομικές και ομαδικές εκθέσεις που συμμετείχε, την ποιότητα και αξία, πρωτοπορία των έργων του. Αρκετοί κατάλογοι εκθέσεών του εξετάζουν εξονυχιστικά την καλλιτεχνική του παρουσία και διαδρομή. Τεχνοκριτικές φωνές όπως της ποιήτριας Ελένης Βακαλό, του καθηγητή Στέλιου Λυδάκη, του πανεπιστημιακού Νίκου Ζία, του Κωστή Μεραναίου, του Νίκου Αλεξίου, του Χρύσανθου Χρήστου, της Ντόρας Ηλιοπούλου- Ρογκάν, του Νίκου Μουτσόπουλου και πολλών άλλων μίλησαν επαινετικά, επιβραβευτικά για δουλειές του. Το 1993 κυκλοφόρησε και ένας τόμος με έργα του.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2025

ΥΓ. Επιτέλους μετά την εμβληματική μορφή του πατριάρχη Αθηναγόρα, που ήρε το ανάθεμα και του πάπα Παύλου του 6^ου, η φωτισμένη παρουσία του οικουμενικού πατριάρχη Βαρθολομαίου να προσκαλέσει σε Διάλογο τον νέο πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στην Πόλη, βγάζει την Ορθοδοξία από τον χωριάτικο επαρχιωτισμό της. Θλίψη για όσες φωνές βγαίνουν στους ραδιοφωνικούς σταθμούς και λένε τα όσα δογματικά αρνητικά λένε. Αν πραγματικά κατανοούσαν τα καινούργια μηνύματα της Ιστορίας για Οικουμενικό Διάλογο και Συμφιλίωση- σε έναν Κόσμο και Κοινωνίες που οι κάτοικοί τους δεν θρησκεύονται, γίνονται όλο και περισσότερο μεταχριστιανοί, κοσμικοί πολίτες ή ακολουθούν την «επέλαση» του μουσουλμανισμού- δεν θα περίμεναν πάνω από 1700 χρόνια για να έρθουν σε μία ουσιαστική επαφή οι δύο Εκκλησίες. Ας κρατήσουν τις σωτηριολογικές τους αρές για τα κρατικοδίαιτα άτομά τους, ο Ελληνισμός δεν κρέμεται από τις παιδαριώδεις απόψεις τους.