Μνήμη
Ποιητική
ΜΑΡΙΑ ΛΑΪΝΑ
Πάτρα
18/8/1947- 27/12/2023
Σ’ όλες τις πράξεις γύρευε τον
εαυτό της’
κανείς δεν πρέπει να της έχει εμπιστοσύνη.
Μαρία Λαϊνά
ΕΡΓΑ
ΤΗΣ
-ΕΝΗΛΙΚΙΩΣΗ, Πρόλογος: Ηλίας Πολύδωρος, σ.5-8,
σελίδες 65, εκδ. Νέα Ζωή, Αθήνα 1968.
Η πρώτη αυτή συλλογή της νεαρής φοιτήτριας της Νομικής Μαρίας Λαϊνά, με
τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ενηλικίωση» ανοίγει την ποιητική της αυλαία-όπως μας
γράφει- με το «Σαν πρόλογος» εισαγωγική πεζόμορφη σύνθεση που διαδραματίζεται
σε 7 ημέρες «Έβδομη μέρα, ημέρα ανάπαψης, δεν υπήρξε!» και το «Σαν Επίλογος»,
σ.9-18. Κατόπιν ακολουθούν τα Ποιήματα.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Φοιτήτρια της Νομικής, η Μαρία Λαϊνά μόλις περπατά στους είκοσί της
Μαϊους. Μ’ όλο τούτο, τα χειρόγραφα της «ενηλικίωσης» με κέρδισαν από την πρώτη
κι όλας ανάγνωσή τους. Το ύφος και ο σχεδόν ολότελα προσωπικός-μ’ εξαίρεση μιάν
επίδραση καβαφική στην τεχνική του στίχου, αρκετά «χτυπητή» κάποτε- τέλειος
σχεδόν μορφολογικά τρόπος γραφής της ξαφνιάζουν κι ενδιαφέρουν, συγκινούν. Αυτό
το περιληπτικό μέσα στην αφαίρεσή του, ρεαλιστικό, αβίαστο, μερικές φορές άγρια
τρυφερό και άλλοτε σπασμωδικά καταλυτικό γράψιμο συγκινεί και κερδίζει τον
αναγνώστη. Το σμίξιμο της μνήμης, της πραγματικότητας και των προσδοκιών, που
σβήνουν, για να γεννηθούν μέσα από την τέφρα τους καινούργιες, πλημμυρισμένες
από τον ρυθμό, την ουσία, την κινητικότητα και το πάθος των αισθημάτων,
συναισθημάτων, εντυπώσεων και αντιδράσεων της ατομικής ύπαρξης και του μικρο-
μακρό κοσμού της, τινάζουν από τα βάθη της υποκειμενικότητάς τους μίαν αίσθηση
αντικειμενικότητας, είν’ ένα κέντρισμα, πού βοηθάει τον άγνωστο δέχτη του να
σκύψει εντός του, να ψάξει για πιθανές συγγένειες ανάμεσα σ’ αυτόν και την
συγγραφέα, να τις αγγίξει, να τις
γνωρίσει, μελετώντας τες, να βρεί τα αίτιά τους και να προβληματιστεί πάνω σ’
αυτά.
Τούτο, όμως, ζητάει κι νέα μας λογοτέχνιδα, που ξεκίνησε από την
καταγραφή της γοητευτικής μαγείας ενός νεανικού ευαίσθητου ρομαντισμού με
λυρικό-ρεαλιστικό υπόστρωμα και βάση, αποσκοπώντας σε μιάν «ενδοσκόπηση» της
ψυχής της και στην ανάλυση προσωπικών προβλημάτων-βιωμάτων μ’ ερωτικόν
υπόβαθρο: Έχει μεγάλη διάθεση ουσιαστικής επαφής με τον γείτονα άνθρωπο.
Αυτό φαίνεται από τις πρώτες κι όλας γραμμές του πρώτου μέρους της
«ενηλικίωσης», στο ομοιότιτλο πεζογράφημα, όπου θα διακρίνουμε διάχυτον ένα
πόνο, άλλοτε συγκρατημένο κι άλλοτε λεύτερο να ξεσπάσει όπως κι όσο θέλει: Η
Λαϊνά μας δίνει την ιστορία μιάς κοριτσίστικης καρδιάς, που γύρευε το «ιδανικό»
σ’ όλες τις μορφές, τις γεύσεις και τις διαθέσεις του, όπου κι αν βρισκόταν,
και την ερωτική πλήρωση δίπλα στον ομοιόκαρδον άνδρα’ πού ανακάλυψε, κέρδισε κι
έχασε μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα τα πάντα, εξόν από την πίστη στον εαυτό
της-μόνο σύνορο που δεν μπορεί ν’ αγνοήσει ή να περάσει, το μόνο «δικό» της,
που πάνω του στηρίζεται για να κραυγάσει τελικά, μετατρέποντας τη θλίψη της
εγκατάλειψης σ’ ελπίδα, την απόγνωσή της σ’ ανοιχτή πρόκληση- απόδειξη της
θέλησης του «εγώ» να ξαναριχτεί στη μάχη, ψάχνοντας για νέα χαράς ευαγγέλια,
για καινούργια κοχύλια, για ιδανικά νέα: «Σταυρώνω
τα χέρια και προκαλώ τους Θεούς!»
Η «Ενηλικίωση», το φτάσιμο, το πρώτο τέρμα, η απώλεια της πρώτης Ιθάκης,
η αρχή της κραυγής.
Πρίν απ’ όλα αυτά, όμως, υπήρξαν οι σταθμοί: Ημέρα 1η 2η,
3η, 4η, 5η, 6η. Αγωνία-Αγάπη,
Αγάπη- Ευτυχία της Ηδονής στο κρεσέντο της αγνότητάς της, Αγωνία- Γκρέμισμα του
αγαπημένου ειδώλου στο χώρο της μνήμης. «Ημέρα
έβδομη, ημέρα ανάπαψης δεν υπήρξε!». Αλλά τ’ αποστάγματα της εμπειρίας των
έξη τούτων ημερών έχουν κι όλας πλάσει την «ενηλικίωση» της Λαϊνά και
λογοτεχνικά! Μας έδωσαν ένα πεζογράφημα αξιόλογο, με φράσεις καφτές, κοφτές,
αδρές, γνήσια αληθινές, με φράσεις πού κονταροχτυπούν η μία το πάθος και την
ειλικρίνεια της άλλης και φτάνουν κάποτε ως την περιληπτική ουσιαστικότητα και καθαρή
αντικειμενικότητα του ρητού. Μας έδωσαν ένα πεζογράφημα αγιογραφήτικο, θάλεγα,
εξ’ αιτίας τόσο του ύφους, όσο και του τρόπου γραφής και χωρισμού του, πού
προβληματίζει και κερδίζει τελεσίδικα τον αναγνώστη, προετοιμάζοντάς τον και
προδιαθέτοντάς τον ψυχολογικά και για ό,τι άλλο, εχτός από το πεζό, πρόκειται
να βρει στο βιβλίο: «Τις δικές μου
πληγές δε στις φανέρωσα ποτέ, μιά και μπορούσα να τις βαστάξω μόνη’ και μόλο το
πλήθος τους, ήμουν το ίδιο γεμάτη και ζωντανή όταν σ’ αντίκριζα. Σχεδόν τις
αγαπούσα! Σαν ένα που χρώσταγα ν’ αντέξω αντίτιμο για την ομορφιά που
απολάμβανα, κι ύστερα… δίχως αυτές, ίσως να με φθονούσαν οι Θεοί!».
Τ’ αποτελέσματα της έκφρασης του εσώτερου κόσμου της με τον ποιητικό
λόγο αποτελούν αυτό το «άλλο» στο βιβλίο της νέας λογοτέχνιδας’ είναι ποιήματα
που άρχισα να διαβάζω χωρίς –ύστερα από την αλλαγή του αντικειμένου κριτικής-
ν’ αντιδράσει το αισθητικό μου κριτήριο στη μεταβολή, γιατί γνώρισα την ουσία,
την υφή και την αρχή του λόγου της ποιήτριας, ήξερα τα «πιστεύω», τους σκοπούς
και τα όνειρά της. Έτσι πέρασα πολύ γρήγορα στην «άλλη όχθη» κι άρχισα να
παρακολουθώ χωρίς την ανάγκη οποιουδήποτε άλλου βοηθήματος τη συνέχεια της
προσπάθειας της Λαϊνά για την πειστική καταγραφή των πραγμάτων, των γεγονότων,
της ψυχής και των αντιδράσεών της, είδα την προέχταση των συνειδητών ή
ασυνείδητων τούτων φαινομένων να δημιουργείται από την νέα λογοτέχνιδα και
μπορώ να πώ πώς υπάρχει και στα ποιητικά της κείμενα πάντοτε ένας άνθρωπος, ένα
ανθρώπινο είδωλο-αυτό, πού αντιπροσωπεύει το alter
ego της στον γείτονα, αδελφό ή φίλο,
μένοντας πάντα ο κεντρικός πυρήνας της ψυχής της και η ουσία-αιτία (για την
ποιήτρια μόνο-ή, μήπως, και για μας;) της ύπαρξης του «εγώ» της, επηρεάζοντας
με τις αντιδράσεις του τον ψυχικό της κόσμο:
Η σιωπή σου με κύκλωσε θανάσιμη!
Μια σιωπή άδεια,
γεμάτη νοήματα απουσίας.
Και τώρα πώς να συνεχίσω
το διάλογο με τη ζωή,
έτσι που έχω συνηθίσει
να μου απαντά η φωνή σου;
Ό,τι χαρακτηριστικά, πρίν διακρίναμε στο πεζογράφημα υπάρχει και στα
ποιήματα, που τ’ ακολουθούν σε τούτο το βιβλίο. Στιγμές χαράς λίγες, στιγμές
λύπης πολλές. Όλα τα ποιήματα μαζί; Μιά οδυνηρή γοητεία, που σε συνεπαίρνει με
το πάθος και την αγνότητα που την διαβρέχει, έτσι όπως κυλάει τον ευαίσθητο
λυρισμό της ποιήτριας μέσα στο ρυάκι του λεύτερου, μορφολογικά στίχου:
Κάποτε γίνεται κι η μοναξιά ευεργετική!
όταν οι λέξεις, οι κινήσεις
και τα πρόσωπα
όσων πληρώνουν την αγωνία της
ερεύνης σου
γιομίσουν μ’ απουσία,
Στην Ποίηση τούτη υπάρχει πάντα η επιθυμία της Λαϊνά να καταχτήσει τα
κοχύλια-τα ιδανικά και η ανάγκη της γυναίκας να γεύεται την ερωτική πλήρωση.
Αλλά, αν η ποιήτρια δεν θυσιάσει πρίν κάτι από τον εαυτό της (και
μερικές φορές ολόκληρο το είναι της), είναι αδύνατο να κερδίσει το παραμικρό. Ο
δρόμος κι ο αγώνας δύσκολοι κι η συνθήκη κάποτε έρχεται και την παραδέχεσαι
δίχως να τη θέλεις, διδάσκει η Λαϊνά. Το πρόβλημα τότε είναι τούτο:
-Πότε θα πεις κάπου σκοντάψαμε, πέσαμε,
κάπου, κάποτε, σταματήσαμε. Καιρός να συνεχίσουμε το δρόμο, να κερδίσουμε την
χαμένη απόσταση.
Ευτυχώς, η νέα μας φίλη έχει το ηθικό θάρρος, που φέρνει στην παραδοχή
της απώλειας ενός αγώνα όταν πλέον δεν υπάρχει «άλλη οδός», αλλά και την ψυχική
δύναμη που χρειάζεται, για να συνεχισθεί μετά από καιρό μιά μάχη- η ίδια μάχη,
για τους ίδιους σκοπούς- σ’ άλλο πεδίο, μ’ άλλον σύντροφο- ανταγωνιστή.
Είναι μεγάλη τύχη τούτη. Ακόμα μεγαλύτερη, όμως, τύχη είναι για μιά
εικοσάχρονη κοπέλα να μεταπλάθει τις εμπειρίες της σε λογοτεχνία ουσιαστική,
σημαντική, αληθινή και γνήσια, όσο αυτή, που κρύβεται στην «ενηλικίωση».
ΗΛΙΑΣ ΠΟΛΥΔΩΡΟΣ
ΙΙ
Κάτι
υπάρχει στην ατμόσφαιρα
που
με πληγώνει.
Έτσι,
κάθε φορά που ανασαίνω,
το
νιώθω να περνάει μέσα μου
σα
μιά βελόνα πού γνωρίζει που ν’ αγγίζει!
Λες
νάναι η επανάληψη
πού
προκαλεί η λεπτομέρεια μιάς ουσίας,
ενώ
εκείνη μένει ανεπανάληπτη;
Λες
νάναι η αντανάκλαση του ήλιου
μετά
τη γνήσια γεύση του
ή
κάτι που θυμίζει ουρανό
την
ίδια τη στιγμή της πτώσης;
Δεν
ξέρω. Όμως υπάρχει κάτι
πού
με πληγώνει στην ατμόσφαιρα! σ.22
--
VI
Όχι,
δεν είμ’ αυτή που γνώρισες
μες
στη βροχή που μ’ άλλαζε την έκφραση.
Αυτό
πού μέτρησες δεν ήτανε
το
χώμα που ανάστησε το παιδικό μου σώμα.
Δεν
ήμουν γω αυτή που είδες
να
βιάζεται σε σκοτεινούς, κατακλυσμένους δρόμους.
Εγώ
γεννήθηκα καταμεσίς στον ήλιο,
πλάι
σ’ ένα νερό που έφτιαχνε
όλα
τα όνειρα γαλάζια.
Εγώ
έχω ξεχαστεί εκεί
στων
καραβιών τα τρυφερά ονόματα. σ.64.
-ΕΠΕΚΕΙΝΑ ΣΥΝΘΕΣΙΣ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΑ ΜΕΡΗ. Η καλλιτεχνική
επιμέλεια του εξωφύλλου έγινε από τη Λίνα Κλίτσα. σ.48 εκδ. Κέδρος, Αθήνα
2,1970.
Η συλλογή που έγινε για λογαριασμό της συγγραφέως
και εκδόθηκε σε 600 αντίτυπα, είναι αφιερωμένη «Στη μητέρα μου».
Ο
θάνατος είναι εύκολος
σε
πρόσωπα που δε γνωρίζουμε’
μιά
πράξη φυσική,
όπως
η προσευχή που τα παιδιά,
απλά
κι ασύνειδα πρίν κοιμηθούν προσφέρουν.
Ο
θάνατος είν’ έτσι εύκολος’
ώσπου
να σταματήσει κάποτε,
σε
μιά δικιά μας έκφραση
και
να στοιχειώσει εκεί. σ.12
--
Οι
μέρες άδειασαν το πρόσωπό τους,
κοιτάζω
το δικό μου στο φτηνότερο καθρέφτη
τα
ίδια μάτια, οι γραμμές… ακόμα μία
εκεί
που το χαμόγελο φτάνει το στόμα.
Οι
μέρες γδύθηκαν το πρόσωπό τους,
κοιτάζω
το δικό μου στα δικά μου μάτια’
τα
πρωινά πονάω να πλυθώ,
στέκομαι
ώρες με την οδοντόβουρτσα στο χέρι,
άλλωστε
το τσιγάρο αχρήστευσε τη γεύση
-τόσο
καλή με την αναπνοή σου.-
Ο
Νάρκισσος ποτέ δεν αγαπήθηκε
ή
ήταν κάποιος που αμφέβαλλε πολύ. σ.24
-ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΠΙΟΥ Ποιήματα, εξώφυλλο: Λίκα Φλώρου, σ.
45, εκδ. Κέδρος, Αθήνα1972.
IV
Υπάρχουν
άνθρωποι που μόνο περιμένουν
Δεν
είναι ποιητές
Δεν
έγιναν ποτέ επαναστάτες
Κανένα
φώς δεν παρασύρουν προς το μέρος τους
Και
πού και πού ένα κομμάτι σύννεφο
Περνάει
πάνω απ’ την καρδιά τους
Και
την κρύβει. σ.37
--
Πέρα
απ’ την αγάπη
ή
το φόβο
είναι
κ’ η μυρουδιά του δέρματος
πού
μας προδίνει
ακόμα
και τις Κυριακές. σ.28
-ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΕΩΣ, εξώφυλλο επιμέλεια εντύπου Λίκα
Φλώρου, σ.48 εκδ. Κέδρος, Αθήνα 11,1979. Β΄ έκδ. Στιγμή, Αθήνα 1991
Δεν
είχα προφτάσει
Βρισκόμουν
στο φώς
και
μετατοπιζόμουν μαζί του
Ένα
οποιοδήποτε φεγγάρι
μπορούσε
να μ’ ακουμπήσει
Ένιωθα
πώς αυτό θα περνούσε
πώς
τελικά
θα είχα ένα τόπο να μείνω
ένα οποιοδήποτε φεγγάρι. σ.44
--
Δεν
κέρδισα τίποτα καθώς ερωτεύομαι
μιά
μουσική μόνο πού
αμέσως
μετά από σένα
έβγαινε
απ’ το δωμάτιο.
Το
φώς δεν άναβε. σ. 34
-ΔΙΚΟ ΤΗΣ, σ.84. εκδ. Κείμενα, Αθήνα1985. Β΄ έκδ.
Καστανιώτης, Αθήνα2001.
Επικαλέστηκε
το όνομά της
κι
ανασηκώθηκε σε άλλη εποχή. σ.80
--
Στην
καλύτερη μορφή της
παρέμεινε
ατάραχη
ενώ
το σώμα έγερνε με μιά χαριτωμένη κίνηση σ.75
--
Ήρθε
κοντά του τρέμοντας
ώσπου
φτάνει, φτάνει
κι
ας πεθάνει καθένας μόνος του. σ.40
-ΡΟΔΙΝΟΣ ΦΟΒΟΣ, σ.76 εκδ. Στιγμή, Αθήνα 11,1992/ 6,
1994, τυπογραφική επιμέλεια Αιμίλιος Καλιακάτσος. Β΄ εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα
2002.
Η συλλογή αποτελείται από τρείς ενότητες ποιημάτων:
«Ο ΧΡΟΝΟΣ»- «ΟΙ ΜΑΓΙΣΣΕΣ»-«ΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ».
Ο τίτλος του ποιήματος της σελίδας 16 παραπέμπει στον τίτλο μυθιστορήματος
του Χ. Τζέημς, [Το στρίψιμο της βίδας]. Ο τίτλος του ποιήματος της σ. 64,
ανακαλεί στη μνήμη την ταινία του Αλφρεντ Χίτσκοκ, [Η Ταβέρνα της Τζαμάικα].
Ενώ της σελίδας 44 το γνωστό πεζό του Γιώργου Χειμωνά, [Ο εχθρός του ποιητή]. Η
ενότητα «Τα Ταξίδια» εντυπώσεις από την ατμόσφαιρα της Αιγύπτου.
Με
τον τρόπο του ποιητή
πού
δεν ξέρει να γράφει
παρ’
αλλάζει μορφή
έρποντας
με
τα πολλά του στόματα
πάνω
στο φύλλο. σ.49
--
[Μότσαρτ]
Θυμάμαι
λίγο
μιά
άμαξα στενή πάνω στη γέφυρα
μαύρο
νερό
μιά
τρομερή μαύρη βάρκα
ένα
θαμπό γυάλινο κλάμα.
Προσθέτω
ένα δυνατό συναίσθημα απόλαυσης
σαν
το κουπί που λάμνει όλο και πιό πέρα. σ.12
-ΕΔΩ, σ.58. Την μακέτα εξωφύλλου σχεδίασε ο Αντώνης
Αγγελάκης, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 11,2003.
Ι ν τ ε ρ μ έ δ ι ο
ακατάβλητος
φόβος
με
γλαυκά μάτια
καλοχτισμένος
Ώ
μητέρα
με
τα πολλά ονόματα
σ’
εσένα βαδίζω
πού
με εξαίσιο τρόπο
τρέφεις
θηρία
και
ύπνο παιδικό
και
σε παρακαλώ
όπως
την Αφροδίτη
ξέχασε
το κυνήγι
σφίξε
το στήθος σου στο στήθος μου
παράλυσε
τα μέλη του κορμιού μου
και
στράγγιξέ μου τη ζωή
όπως
σταλάζει το λευκό νερό
από
τη ζέστη τη νυχτερινή
γιατί
η νύχτα της ψυχής
είναι
και φωτεινή και άδεια σ.49
--
Σύννεφο
άδειο’
δεν
θορυβούν τα φύλλα
το
σκοτάδι αρδεύει
το
καινούργιο φεγγάρι
κρύβει
την ώρα σ.41
-Ο ΚΗΠΟΣ- ΌΧΙ ΕΓΏ, σ.52, Στο εξώφυλλο φωτογραφία της
Ένης Κούκουλα. Μακέτα εξωφύλλου Α. Αγγελάκης, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 10,2005.
Η ενότητα
«Ο Κήπος» σ.9-32. Η ενότητα «Όχι Εγώ» σ.33-44. Μας λέει η Μαρία Λαϊνά σ.47:
«Στο ποίημα «Ο Κήπος» οι στίχοι «Θάλασσα πάλι όπως πάντα» και «Καιρό που είχα
να τη δώ και να πού ήλθε πάλι» είναι της Αλόης Σιδέρη, και οι δύο από τη
συλλογή της Το πιό Τρομαχτικό. Ο στίχος «Μακρόσυρτη μιά σκοτεινή καμπάνα στο
χωριό» παραφράζει το στίχο «Αντηχεί μακρόσυρτα η βραδινή καμπάνα» του Γκέοργκ
Τράκλ από το Φθινόπωρο του Μοναχικού, μετ. Έλενα Νούσια». Ενώ στην σελίδα 49
εκφράζει η ποιήτρια τις ευχαριστίες της «Το Σπίτι της Λογοτεχνίας στην Πάρο με
βοήθησε με τη φιλοξενία του να τελειώσω τα ποιήματα και η Λίκα Φλώρου μου
υπέδειξε λεπτομέρειες στη σελιδοποίηση τους. Τους ευχαριστώ.».
Η Αλόη Σιδέρη είναι γνωστή ποιήτρια και μεταφράστρια
Βυζαντινών ιστορικών συγγραμμάτων, για τον νεαρό ποιητή Γκέοργκ Τρακλ έχουμε
αναρτήσει σημείωμα.
Το
φώς του ήλιου χάμω στο δωμάτιο
γυρίζει
τώρα και με βλέπει
κι
άδειος καθρέφτης όσο τίποτα ποτέ σ.16
--
Το
κορμί πηγαίνει
εγώ
πηγαίνω
κρατάω
τα δάχτυλά μου
δεν
τ’ αφήνω
λοιπόν;
σ.36
--
Στο
τέλος ξαναφαίνονται τ’ άστρα
και
η σιωπή είναι μεγάλη σ.44
-ΜΙΚΤΗ ΤΕΧΝΙΚΗ*, σ.62, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 12,2012.
*Οι ποιητικοί
τίτλοι της ποιήτριας και μεταφράστριας Μαρίας Λαϊνά στα εξώφυλλα των βιβλίων
της δεν είναι όλοι με κεφαλαιογράμματα ορισμένοι είναι με μικρά και στο
πολυτονικό. Εδώ τους μεταφέρω με κεφαλαία. Διευθυντής της σύγχρονης ελληνικής
λογοτεχνίας του εκδοτικού οίκου Στέφανου Πατάκη είναι ο ποιητής και μεταφραστής
Χάρης Βλαβιανός. Ο σχεδιασμός της έκδοσης –εικαστικά: Λιλίκα Φλώρου, ενώ
υπεύθυνος έκδοσης Κώστας Γιαννόπουλος.
Στην
σελίδα 60 γράφει η ποιήτρια:
«Τα πρώτα ποιήματα αυτής της συλλογής γεννήθηκαν στο
σπίτι της Γεωργίας και του Γιώργου Καράμπελα στην Κύθνο όπου είχαν την καλοσύνη
να με φιλοξενήσουν. Ευχαριστώ την Indigo Graphics και
την Ελίζα Κοκκίνη προσωπικά, που αφιέρωσε ώρες και προσοχή με την τεχνική της
υποστήριξη. Και, τέλος, ευχαριστώ τη Λίκα Φλώρου και την ανεκτίμητη προσφορά
της στο σχεδιασμό της έκδοσης και για όσα σχέδια εμπνεύστηκε και μου τα χάρισε
ολοκληρώνοντας το βιβλίο με την τέχνη και το άγρυπνο μάτι της».
γουργουρίζει
η
ρόδα της μέρας
πίσω
απ’ τις βλεφαρίδες της
όταν
σωπαίνει
σφυρίζει
στον ύπνο της
ο
κότσυφας με το λουστρίνι του σ.28
--
σπατάλησε
μια
ολόκληρη όμορφη μέρα
κοιτάζοντάς
την
τι
άλλο να ‘κανε; σ.17
-ΣΕ ΤΟΠΟ ΞΕΡΟ [Ποιήματα 1970-2012], σ.408, εκδ.
Πατάκη, Αθήνα 2, 2015. *
*Ο συγκεντρωτικός τόμος «σε τόπο ξερό» Περιλαμβάνει
τα εξής 8 έργα: [ΕΠΕΚΕΙΝΑ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΑ ΜΕΡΗ. (9-49) - ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΠΙΟΥ.
(51-87)- ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΕΩΣ. (89-128)- ΔΙΚΟ ΤΗΣ. (129-207)- ΡΟΔΙΝΟΣ ΦΟΒΟΣ.
(209-261)-ΕΔΩ. (263-310)- Ο ΚΗΠΟΣ/ ΟΧΙ ΕΓΩ. (311-336) (337-349) -ΜΙΚΤΗ ΤΕΧΝΙΚΗ
(351-405)]. Οι συνεργάτες της έκδοσης είναι οι ίδιοι με παραπάνω. Τα ποιήματα
είναι στο πολυτονικό ενώ στο εξώφυλλο, άτιτλο έργο του Mark Rothko (1956)
και ο σχεδιασμός της Βασιλικής.
μνήμη Βιρτζίνιας Γουλφ
Φτιάχνει
έναν κύκλο
έναν
μικρότερο
έναν
ακόμα πιο μικρό.
Ούτε
μια φορά από τότε
δεν
θα ‘ναι εκεί ν’ ακούσει.
Τι;
είπε
πριν
προχωρήσει στο ποτάμι. σ. 193
--
[Ο εχθρός του ποιητή]
Κατεβαίνω
σιγά
γελάω
ξαφνικά, χωρίς να το θέλω
πάντα
γελάω
μπαίνω
αριστερά, στην άδεια κουζίνα
ανοίγω
το τετράφυλλο παράθυρο προς την ανατολή
κάθομαι
στο τραπέζι με τα σκόρπια μήλα
ξεχνιέμαι
μονάχη.
Μονάχη
χαίρομαι τις ώρες της αυγής. σ.241.
-Ό,ΤΙ ΕΓΙΝΕ
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ, Φωτογραφία εξωφύλλου Βάλια Γκέντσου, σχεδιασμός
εξ. Βασιλική, σ.54, εκδ. Πατάκη,11, 2020/ β΄ έκδοση 6, 2021.
Την
συλλογή «Ό,τι έγινε άνθρωποι και
φαντάσματα» η Μαρία Λαϊνά αφιερώνει «Σε όλους όσοι με βοήθησαν σε δύσκολες
στιγμές». Τα ποιήματα σε σχέση με άλλες της συλλογές είναι όλα έντιτλα.
Ποιήματα πένθιμης ατμόσφαιρας και ανθρώπινης ερημιάς.
Ετεροχρονισμός
Ας
πάμε τώρα
νεκρός
εσύ
κι
εγώ στην αγκαλιά σου
ας
κοιμηθούμε κάτω
από
το φώς των αστεριών
που
δεν υπάρχουν πια. σ.12
--
Ένα γερό σφυρί
Γλυκά θα μ’ αφήσει η ζωή
Γιώργος Κατραούρας
Δεν
είμαι στ’ αλήθεια νεκρή
γιατί
ακόμα θέλει η καρδιά μου να αγγίξει
αυτό
που έχει γεράσει μαζί της.
Ίσως
ένα καρφί στο στήθος
ίσως
ένα γερό σφυρί. σ.45
--
Γλιστράω στο κενό
Γέρος
όσο ποτέ
με
κομμάτια και στρώσεις άσπρο
ταξιδεύω
χωρίς να κινούμαι.
Ακούω
τον ψίθυρο του κόσμου
συλλαβίζω
λέξεις
και
ζω τον εαυτό μου.
Γλιστράω
στο κενό. σ.37
Διευκρινιστικά
Τις τρείς πρώτες ποιητικές συλλογές της ποιήτριας, ανθολόγου,
πεζογράφου, μεταφράστριας και θεατρικής συγγραφέως Μαρίας Λαϊνά, τις έχω σε φωτοτυπία,
που είχε την καλοσύνη παλαιότερα σε συνάντησή μας να μου τις φωτοτυπήσει και να
μου της δώσει. Τις άλλες, τις προμηθεύτηκα από το εμπόριο. Τον Πρόλογο και τα
Ποιήματα τα αντιγράφω από τις σελίδες των εκδόσεων που αναφέρω, και όχι από την
τελική συγκεντρωτική έκδοση των συλλογών της από τις εκδόσεις Πατάκη.
Δεν νομίζω να είναι τυχαίο το ότι η ποιήτρια και βραβευμένη με το
κρατικό βραβείο ποίησης Μαρία Λαϊνά, μία ξεχωριστή και σημαντική φωνή της
Γενιάς του 1970, μετά τις τρείς πρώτες της ποιητικές συλλογές οι οποίες
κυκλοφόρησαν τα έτη 1968, 1970 και 1973 αντίστοιχα, τα δύσκολα πολιτικά και
σκοτεινά εκείνα χρόνια της επταετίας, στράφηκε προς την μετάφραση. Δίνοντάς μας
δύο εξαιρετικές μεταφράσεις θεωρητικού δοκιμιακού λόγου των δύο πλέον διεθνώς
αναγνωρισμένων και φημισμένων ποιητικών μορφών της ποίησης του δυτικού πολιτισμού.
Του αμερικανού Έζρα Πάουντ και του άγγλου Τόμας Στερν Έλιοτ. Για να είμαστε
χρονολογικά ακριβέστεροι, η νεαρή ποιήτρια Μαρία Λαϊνά μετά την συλλογή της
«Ενηλικίωση» 1968 και την Σύνθεσή της σε τέσσερα μέρη «Επέκεινα», 1970 εκδίδει
από τις εκδόσεις «κλεψύδρα» Αθήνα 1971 την μετάφρασή της των Δοκιμίων του
νομπελίστα ποιητή Τόμας Στερν Έλιοτ. Βλέπε «ΕΦΤΑ ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ» σ.104
του Τ. Σ. ΕΛΙΟΤ, μετάφραση από τα Αγγλικά Μαρίας Λαϊνά. [Το βιβλίο αυτό
τυπώθηκε στο τυπογραφείο Κ. Γ. Σιμόπουλου το Νοέμβρη του 1971 για τις εκδόσεις
«Κλεψύδρα» Κυψέλης 17, με εξώφυλλο της Λιλίκας Φλώρου και υπεύθυνους έκδοσης
Σταύρος Αντωνίου- Μαρία Λαϊνά]. Την χρονιά του Πολυτεχνείου, το 1973 κυκλοφορεί
την τρίτη κατά σειρά συλλογή της, με τίτλο: «Αλλαγή Τοπίου», ενώ την πολιτικά
κρίσιμη για την σύγχρονη ελληνική ιστορία χρονιά, τον Δεκέμβρη του 1974,
κυκλοφορεί η μετάφραση του μεγαλύτερου μέρους της μελέτης για την αγγλόφωνη
ποίηση του Έζρα Πάουντ: «Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ», από τις εκδόσεις Κέδρος,
σελίδες 116. Θεωρώ ότι δεν πρέπει να μας διαφεύγει όταν διαβάζουμε και
εξετάζουμε την ποίησή της αλλά και την υπόλοιπη δημιουργική της παρουσία μέχρι
των ημερών μας, το γεγονός αυτό. Η ποιήτρια δεν κάνει την εμφάνισή της στα
γράμματα μόνο γράφοντας ποίηση, ενδιαφέρεται και μελετά ευρωπαίους αγγλόφωνους
ποιητές, δοκίμια και μελέτες για την αγγλοσαξονική ποιητική παράδοση. Το
γεγονός ότι μπορεί να τους διαβάσει και να τους μελετήσει απευθείας στην γλώσσα
τους, της προσφέρει την δυνατότητα να εδραιώσει από την αρχή της ποιητικής της
εμφάνισης το δικό της ποιητικό πρόσωπο και να σχηματίσει την ποιητική της
εκφραστική. Η Μαρία Λαϊνά δεν περνά μέσα από το «Σεφερικό διδασκαλείο» της
εποχής, (παρά το έντονο στοιχείο της μνήμης και του ρόλου που διαδραματίζει στο
σύνολο έργο της) όπως θήτευσαν οι περισσότεροι ποιητές της Γενιάς του 1970. Δεν
αγγίζει τα κράσπεδα της πολιτικής, αντιστασιακής ποίησης των χρόνων εκείνων, ακολουθεί
έναν δικό της, ατομικό, γυναικείο, υπεύθυνο και σοβαρό ποιητικό δρόμο. Μιάς
ενδοστρεφούς εξομολογητικής αναφοράς μετά-ερωτικής έμπνευσης και αποτύπωσής της
στην λευκή σελίδα στα μάτια του αναγνώστη. Είναι μία μετά εμπειρία της μνήμης η
οποία δημιουργεί και καλλιεργεί το δικό της γλωσσικό λεξιλόγιο και τα σήματα
αναγνώρισης μέσα στο πλαίσιο εσωτερικών αναφορών της γραφής της. Είναι η
γοητεία της μνήμης που αρνείται να λησμονήσει τα μετά, όχι τα πρίν. Είναι
βιωμένες μετά εικόνες και παραστάσεις σχέσεων, αισθήματα μελαγχολικών της
διαθέσεων, καταστάσεις που ενώ έχουν ολοκληρώσει την λειτουργία τους
εξακολουθούν να αναζητούν σωσίβια ύπαρξης στο μέλλον που ακολουθεί. Σπαράγματα
αισθήσεων πόνου και θλίψης, σωματικών επαφών και αγγιγμάτων που πριν
ολοκληρωθούν χάθηκαν στο πουθενά της καθημερινότητας, της συνήθειας, στα
σημάδια που ακολουθούν τον χωρισμό και δεν θέλουν να σβηστούν. Η Λαϊνά δεν λησμονεί,
σε όποια φάση και ηλικία της ζωής της και αν βρίσκεται, μέσω της μνήμης και των
ανακλήσεων της αυξάνει τις δόσεις και τα περιθώρια ζωής της τωρινής της πραγματικότητας.
Πενθεί με αξιοπρέπεια και βουβά, δίχως να οδύρεται και να οικτίρει την μοίρα
της. Αναγνωρίζει και αποδέχεται την ένδεια των συναισθημάτων, των υποσχέσεων
την αοριστία, των λόγων που χάθηκαν μέσα στις καλές προσεγγίσεις, των
χειρονομιών που σημάδεψαν το μέλλον της μνήμης, γιαυτό και δεν πλαστογραφεί τα
γεγονότα, δεν αλλοιώνει τα σκοτεινά αποτελέσματα των συμβάντων, τα παρατηρεί
από απόσταση μέσα από σε ένα πέπλο μελαγχολίας και ήρεμης συγκίνησης,
στωικότητας βλέμματος. Ζωή πένθους χαλάσματα, κρησάρα της μνήμης, γαλήνης
λύτρωση και παρηγοριά η ποίηση που τα εμπεριέχει όλα. Παρατηρεί τα συμβαίνοντα
από μία απόσταση ασφαλείας, εξομολογείται σιγαλόφωνα, ειρηνικά και ήρεμα,
σχεδόν ατρικύμιστα τα περασμένα. Με την ποιότητα ενός λόγου εξαιρετικής λεπτότητας,
επεξεργασμένης διακριτικότητας, γυναικείας αισθαντικότητας τεντωμένης στο
έπακρο. Λιτότητας συναισθήματος, μια νηφαλιότητα που δεν θολώνει την κρίση, δεν
πεισμώνει την σκέψη για ανταπόδοση, δεν ενθουσιάζεται με την νοσταλγική έλλειψη
του άλλου, της ομορφιάς που κάποτε του δόθηκε. Η μνήμη είναι το μόνο τεκμήριο
που της απόμεινε για να μην χάσει την υπόληψη των αναμνήσεών της, την αλήθεια
των περασμένων βιωμένων εντυπώσεών της. Η ποίηση και γενικά ο λόγος της Λαϊνάς
είναι ένας σεβαστικός λόγος προς τον άλλον, αυτόν που κάποτε συμβάδισε μαζί του
με ανοιγμένα τα φτερά των αισθήσεών της και των ψυχικών της ερεθισμάτων και
παρορμήσεων. Είναι η ρητορική ενός λόγου μετριοπαθούς παρά τα «έλκη» του πόνου
για την απώλεια. Είναι η φωνή που αληθεύει μέσα στην μελαγχολία και την μοναξιά
της, την πίκρα και την απογοήτευσή της, και μένει αδικαίωτη. Είναι τα μετά της
μνήμης δηλωθέντα. Παρά την ποιότητα του λόγου της, την καλοσχεδιασμένη δομή της
γραφής της, την λελογισμένη οργάνωση του υλικού της, την αξία με δύο λόγια της
πένας της, (η οποία χαίρει εκτιμήσεως από το σύνολο των μέχρι σήμερα κριτικών
μας), δεν γνωρίζω αν βρήκε νεότερους μιμητές της. Αν το γυναικείο της στιλ είτε
ως ποιήτρια είτε ως θεατρική συγγραφέας βρήκε ακολούθους. Η Μαρία Λαϊνά δεν
πειραματίζεται ποιητικά σχεδόν από τα πρώτα ποιητικά της βήματα, όπως άλλοι και
άλλες ηλικιακά ομότεχνοί της. Έχει μία κατά κάποιον τρόπο θα γράφαμε
διαμορφωμένη άποψη και γνώση για το τι είναι ποιητικός λόγος, ποια η λειτουργία
του, τι αντιπροσωπεύει μέσα στην κοινωνία. Κατέχει τα μυστικά της ποιητικής
τεχνικής, πως δομείται ένα ποίημα, ποιες είναι οι ανάσες του. Μελετώντας ξένους
και έλληνες ποιητές διευρύνει και τους δικούς της κανόνες αντίληψης, και πάνω στα
δεδομένα λειτουργικά ποιητικά χνάρια βαδίζει. Επέλεξε από νωρίς το ποιητικό της
«μοντέλο» και αυτό υπηρετεί. Διαχειρίζεται πάντα με φειδώ τις λέξεις που
χρησιμοποιεί και δεν κάνει κατάχρηση του γλωσσικού υλικού για να εντυπωσιάσει.
Δεν διστάζει για εντείνει την ένταση της ποιητικής ατμόσφαιρας που θέλει να μας
δώσει να χρησιμοποιεί πολλές φορές την ίδια λέξη μέσα στον ίδιο στίχο, βλέπε τα
ποιήματα της συλλογής «Ρόδινος φόβος». Συνήθως οι τίτλοι των συλλογών της
δηλώνουν με ακρίβεια και αποτελεσματικότητα το περιεχόμενό τους. Κάθε ποιητική
της συλλογή είναι και μία διαφορετική αίσθηση του κόσμου αλλά και της γλώσσας
όπως αυτή παρουσιάζεται γυμνή και απροστάτευτη μέσα στην ειλικρίνειά της
βιωμένης μαρτυρίας και της αλήθειας της. Πολλές φορές και οι προμετωπίδες των
ενοτήτων της δηλώνουν το θετικό ή αρνητικό κλίμα που θα ακολουθήσει. Τις
ανεκπλήρωτες υποσχέσεις και συνομιλίες, αυτών που έφυγαν και αυτών που έμειναν
πίσω. Είναι χαρακτηριστικοί οι τίτλοι της Μαρίας Λαϊνά, δεν μπορούμε να τους
προσπεράσουμε δίχως να σκουντουφλήσουμε στην προσέγγιση των ποιημάτων της.
Φέρουν και αυτοί μέσα στην σημασιολογική τους υπόδειξη την ποιητικότητα που
έχει το σύνολο της σύνθεσης. Ορισμένες φορές η αρνητική τους «ενέργεια»
προσδιορίζεται με ένα επίθετο με θετική σημασία έτσι ώστε να υπάρχει μία
ισορροπία στη μη θετική γενική ατμόσφαιρα που αποκομίζουμε καθώς διαβάζουμε την
ποιητική σύνθεση. Μικρές πολλές φορές συνθέσεις, στίχοι που μπορούν να γίνουν
γνωμικά ανωνύμου δημιουργού, να χάσουν την «λογιοσύνη» τους.
Τα ποιήματα της Μαρίας Λαϊνά είναι σαν μία εκ των υστέρων εξομολόγηση,
μια μετά εξομολόγηση στη ροή του χρόνου που ακολουθεί. Είναι η ερωτική πλήρωση
μέσα στην διάψευση, την πτώση, την απώλεια του άλλου όσο και αν ακούγεται
οξύμωρο και παράλογο αυτό. Είναι η απώλεια που δεν θέλει να παραδεχτεί την
απώλειά της. Η πτώση που είναι σαν να μην συνέβει ποτέ.
Π Ε Ζ Α
-Η Εφτάψυχη, στον τόμο «Μικρή Ζωολογία», εκδ.
Πατάκη, Αθήνα 1998 (Διήγημα)
-Φιλαργυρία, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2000 (Διήγημα)
-Έως θανάτου, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2001 (Διήγημα)
-Το Νόημα, Κωμωδία. Πράξη πρώτη, εκδ. Καστανιώτης,
Αθήνα 11, 2007, σ.124
Θ Ε Α Τ Ρ Ο
-Ο Κλόουν, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1985. Β΄ έκδ.
Καστανιώτης, Αθήνα 2003 (θεατρικός μονόλογος)
-Η Πραγματικότητα είναι πάντα εδώ, εκδ. Στιγμή,
Αθήνα 1990 (θεατρικό έργο σε τρείς πράξεις)
-Ένα κλεφτό φιλί, εκδ. Άγρα, Αθήνα 4, 1996, σ.48
(θεατρικός μονόλογος).
-Το Φαγητό, Μονόλογος εκδ. Άγρα, Αθήνα 7,1998, σ.54
-ΆΠΑΝΤΑ ΤΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ, σ.304, εκδ. Αιγόκερως/
Δραματουργία, Αθήνα 2009.
Την
διεύθυνση της σειρά έχει ο Γιάννης Σολδάτος. Σύμβουλος της σειράς Κώστας
Γεωργουσόπουλος. Υπεύθυνη σειράς Ειρήνη Μουντράκη.
Ο τόμος με τα Θεατρικά της ποιήτριας Μαρίας Λαϊνά
περιλαμβάνει:
-Κώστας Γεωργουσόπουλος: Κλοουνερί στον γκρεμό.
–Ειρήνη Μουντράκη: Μαρία Λαϊνά: Μοναχικές πορείες.- Χαρά Μπακονικόλα: Η λέξη
και το νόημα. Τα έργα: Ο Κλόουν/ Η πραγματικότητα είναι πάντα εδώ/ Ένα κλεφτό
φιλί/ Το Φαγητό/ Οικογενειακή υπόθεση/ Όταν ο λύκος δεν είναι εδώ/ Ένας
φανταστικός διάλογος ανάμεσα σε δύο πραγματικές γυναίκες (Μονόπρακτο σε τρείς
εικόνες)* / Ένα… δύο… τρία. Και ακολουθούν οι: Παραστάσεις/ οι Κριτικές/ Η
ποιήτρια Μαρία Λαϊνά.
*Ο
συγκεντρωτικός αυτός τόμος με τα Θεατρικά Άπαντα της ποιήτριας και
μεταφράστριας Μαρίας Λαϊνά, μας είναι απαραίτητος στην κατανόηση και προσέγγιση
του εύοσμου και ονειρώδους κόσμου της, γιατί μας δείχνει την συνέχεια της
ποιητικής και προβληματικής της μέσα από συγγενικές φόρμες και είδη γραφής και
έμπνευσης. Μας αποκαλύπτει τις άρρηκτες και στενές σχέσεις του ποιητικού
φαινομένου με το θεατρικό. Των εσωτερικών διαύλων επικοινωνίας μεταξύ των δύο
αυτών συγγενικών ειδών και μορφών του ανθρωπίνου λόγου. Η ελληνική γυναικεία
θεατρική παράδοση-ως ξεχωριστό είδος από την αντρική- ανάγεται στην προηγούμενη
εκατονταετία της ιστορίας της ελληνικής λογοτεχνίας. Όπως όλοι μας γνωρίζουμε,
έχει αναδείξει σημαντικά γυναικεία πρόσωπα και έργα, τα οποία απασχόλησαν
θετικά την ελληνική θεατρική δραματουργία και παραστασιογραφία κατά διαστήματα.
Η θεατρική φωνή της ποιήτριας Μαρίας Λαϊνά εντάσσεται μέσα σε αυτόν τον κύκλο,
με ότι θετικό αυτό συνεπάγεται στην καθόλου ποιητική σκηνογραφία και του
θεάτρου δραματουργία. Κάτι σύνηθες και
σε άλλες γυναικείες ποιητικές φωνές και γραφίδες των νεότερων γενεών της
ελληνικής γραμματείας που καταπιάστηκαν με την συγγραφή θεατρικών έργων. Η
ζυγαριά της γραφής αυτών των ποιητριών, πότε γέρνει προς το ένα είδος και πότε
προς το άλλο, χωρίς να μειώνεται ή παραμελείται καμία από τις δύο αυτές ιδιότητες
των γυναικών συγγραφέων. Ιδιαίτερη άνθηση διαπιστώνουμε τις τελευταίες
δεκαετίες που η θεατρική τέχνη δανείζεται τα θέματά της από την καθαρή
μυθοπλασία, και αναπλάθοντάς την, με τις τεχνικές και τα μέσα της θεατρικής
σκηνικής παρουσίας, αποδίδει τα μηνύματα ενός μυθιστορήματος αμεσότερα σε ένα
πολυπληθέστερο κοινό ταυτόχρονα, από ότι θα είχε μία κατά μόνας ανάγνωση.
Δεύτερον, η ενασχόληση με το θέατρο της ποιήτριας Μαρίας Λαϊνά, μας φανερώνει
τα ευρύτερα καλλιτεχνικά της ενδιαφέροντα και αντοχές μα και το σπουδαίο
ταλέντο της. Η Λαϊνά τολμά να αναμετρηθεί τόσο με την αγγλική γλώσσα σαν
μεταφράστρια, όσο και την θεατρική φόρμα ως ποιήτρια και θεατρικός συγγραφέας.
Η Μαρία Λαϊνά, είναι μία από τις σημαντικότερες
ποιήτριες της γενιάς της, Γενιά του 1970, όπως κατά γενική ομολογία ομογνωμούν
οι έλληνες γραμματολόγοι, (τα κρατικά και άλλα βραβεία που έχει λάβει, οι
παραστάσεις σε κρατικές σκηνές έργων της και οι μεταφράσεις συλλογών της σε
πολλές ξένες γλώσσες, φανερώνουν το ενδιαφέρον του κοινού της λογοτεχνίας) αλλά
και μία καλή θεατρική δημιουργός, επαρκέστατη και άριστη μεταφράστρια. Του
ίδιου μεταφραστικού διαμετρήματος είναι και η ομόλογή της ποιήτρια Τζένη
Μαστοράκη, για να περιοριστώ ενδεικτικά σε μία μόνο γυναικεία φωνή της ίδιας
γενιάς. Το «ποιητικό θέατρο» (όπως ορίστηκε η λέξη «ποιητικό» για τα έργα του
Πωλ Κλωντέλ και όχι μόνο) της Μαρίας Λαϊνά, είτε ως μικρές και σύντομες
Πράξεις,-μονόπρακτες ή δίπρακτες, είτε ως Θεατρικοί μονόλογοι, η γυναικεία
θεατρική γραφή της στέκεται αυτόνομα και ανεξάρτητα σαν σύνθεση, κειμένου,
εικόνων, θεατρικού χρόνου, παύσεων, αποσιωπήσεων, σωματικών κινήσεων, σκηνικών
δηλώσεων, δίχως να καλύπτει ή να υποσκάπτει την ποιητική της αυτόνομη παρουσία.
Τα ποιήματά της διαθέτουν την δική τους «μονόπρακτη» θεατρικότητα ή
σκηνοθετούνται μέσα σε ένα ποιητικό πλαίσιο δίχως να χάνουν την ποιητική τους
φόρμα και λειτουργία. Ο θεατρικός λόγος της Λαϊνά είναι άρτιος και αυτοδύναμος
από μόνος του, οργανωμένος γύρω όχι από ιδέες αλλά ανθρώπινες καταστάσεις και
μνήμες. Είναι λειτουργικός, λιτός, δωρικός με ωραίες και καθαρές, μικρής
διάρκειας εικόνες, φέρει γερά φορτία λυρισμού μέσα του (όπως και ο ποιητικός
της λόγος), έχει υπαρξιακούς βηματισμούς, ανάσες ανθρωπιάς και ευαισθησίας,
υπόγεια και φανερή τρυφερότητα, κινείται σε σωστούς θεατρικούς χρόνους. Ένας
ποιητικός θεατρικός λόγος, σκηνοθετημένος έντεχνα και κατάλληλα για να
παρασταθεί, αλλά, και παράλληλα, να διαβαστεί, να ακουστεί αυτόνομα σαν
ποιητικό πεζό. Έχουμε μία οργανική συνέχεια μεταξύ του ποιητικού της λόγου και
της θεατρικής της γραφής, μία διαρκής ροή αισθήσεων και καταστάσεων, μιά διάχυση
ανθρώπινης δραματικότητας. Μία ονειρική ατμόσφαιρα που υπερβαίνει τους
χαρακτήρες των ηρώων της και απλώνεται στον χώρο. Η μοναξιά και η ερημία δεν
πλημμυρίζει μόνο τα πρόσωπα αλλά αποτελούν μέρος της σκηνικής τελετουργίας. Οι
ανακλήσεις της περασμένων αγαπημένων της προσώπων, που έχουν φύγει από κοντά
της, όπως η παρουσία της μητέρας της, αλλά και άλλων, αντρικών και γυναικείων
ατόμων που συνδέθηκε σωματικά και ψυχικά μαζί τους, αναβλύζουν σαν πίδακες
πηγής δροσερού και καθαρού νερού. Με την ίδια ανοιχτόκαρδη διάθεση- ανοιχτά και
αθώα τα μάτια της ψυχής της-που θάλεγε ο παραφρασμένος λόγος του ποιητή-βλέπει
και αντιμετωπίζει και την λειτουργία και την ομορφιά της φύσης, το ανθοφόρο και
μεγάλης ποικιλίας και χρωμάτων φυσικό περιβόλι, μυρωδιών και ειδών του φυσικού
τοπίου. Αυτή η αυτοκίνητη και αυτοδημιούργητη και διαρκώς ανανεούμενη γεννήτρα
θεϊκιά φύση με την σοφή της πρόνοια και τελεολογία αποτελεί το μεγάλο κάδρο
μέσα στο οποίο υφαίνει τις μετά καταστάσεις της μνήμης της, τον κόσμο των
συναισθημάτων της, τις κρυφές της επιθυμίες και διαθέσεις. Η φύση και ο κόσμος
της είναι ο μεγάλος καθρέφτης που η ποιήτρια «ερμηνεύει» τον εαυτό της, είναι
το φωτισμένο τοπίο και οι ομορφιές τους που φωτίζουν και τις δικές της
μεταπτώσεις. Όλα προέρχονται και δένουν με μία τελεολογία προσωπικών της
στιγμών και καταστάσεων, όχι ηθικής αναφοράς αλλά ενός θα σημειώναμε
πνευματικού μεγέθους σε ανθρώπινο μέτρο και κατανόηση. Ομαλά με τις προσωπικές
της ζωής της και των σχέσεών της καταστάσεις, βιώματα και εμπειρίες της, και
διοχετεύονται ισορροπημένα και στο ένα είδος και στο άλλο της καθόλου γραφής
και εκφραστικής της. Μια εσωτερική φλέβα ομορφιάς των λέξεων και των φράσεων,
στίχων αναβλύζει και συνδέει τα δύο είδη της γραφής της. Μια λεπτή συγκρότηση
γυναικείας αισθαντικότητας που θυμίζει τις ανάλογες γυναικείες ποιητικές φωνές
της αγγλικής λογοτεχνίας. Βαθύ το ποιητικό ένστικτο της Μαρίας Λαϊνά, αυτό το
ιδιαίτερο άρωμα γυναικείας προσωπικής της ευαισθησίας αλλά και πίκρας, χαμένης αίσθησης και κλίματος θανάτου,
απώλειας και διάψευσης σε σημείο που ορισμένες φορές σε λιγώνει, με την λαμπερή
και καλοσχεδιασμένη μουντάδα του αφανισμού, ακόμα και της αισθητικής ομορφιάς
όπως οι αισθήσεις μας την αντιλαμβάνονται και εκδηλώνεται στις ποιητικές της
συλλογές. Αυτή η αίσθηση της κωμικής ματαιότητας, αυτές οι εσωτερικές πνοές
ματαιότητας, μέσα στον αδιόρατο και κρυφό σαρκασμό. Της μη πλήρωσης αυτού που
ονειρεύτηκε και δεν πραγματοποιήθηκε όχι με δική της υπαιτιότητα. Πέρα από την
διακονία της στην ποίηση και τον θεατρικό λόγο η Μαρία Λαϊνά υπήρξε και ένας
επαρκής ανθολόγος. Βλέπε την γνωστή της Ανθολογία, αλλά και τα κριτικά της
σημειώματα στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» και αλλού δεν μας αφήνουν αδιάφορους.
Να σημειώσουμε ακόμα παρενθετικά ότι ο μονόλογος, σαν θεατρικό είδος, δεν είναι
εύκολο πράγμα, κουβαλά πάνω του μία παράδοση που προέρχεται από την αρχαία
ελληνική τραγωδία και αυτό δεν είναι λίγο ούτε αμελητέο. Από την άλλη, ο
δωρικός και σφικτός, ακριβολόγος ποιητικός λόγος της καθαρής ποίησής της, τα
ποιήματά της πολλές φορές έχουμε την αίσθηση ότι είναι γνωμικά,-ας το
επαναλάβουμε- μοιάζουν σαν ελληνικά χάϊ κου, την βοηθά στα θεατρικά της
πετάγματα.
-Ένα, δύο, τρία, Ανα-γνώσεις, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα
2011
-Είμαι εδώ, εκδ. Οδός Πανός, Αθήνα 2011 (θεατρικός
μονόλογος)
-Το Δέντρο, εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα 2013
Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Ε Ι Σ
-ΤΟΜΑΣ ΣΤΕΡΝ ΕΛΙΟΤ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ, εκδ. Κλεψύδρα,
Αθήνα 11, 1971, σ.104
-ΕΖΡΑ
ΠΑΟΥΝΤ, Η ΑΛΦΑΒΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 12,1974, σ.116
- ΞΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ. Επιλογή από
ελληνικές μεταφράσεις. Εκδ. Λωτός, Αθήνα 1989, σ.476
Μια
ποιήτρια του σήμερα
Μαρία Λαϊνά: μιά άξια εκπροσώπηση της ποιητικής
γενιάς του ‘70
Αν οι
Έλληνες ποιητές του μεταπολέμου αισθάνονται το ειδικό χρέος να εκφράσουνε τη
διάψευση των μεγάλων οραματισμών από την πλευρά της ουσίας και μορφολογικά να
απαλλάξουν την ποίηση από τα παραδοσιακά εκφραστικά της μέσα-όσα απόμειναν
ακόμα-οι νέοι δημιουργοί, που εμφανίζονται στις δύο τελευταίες δεκαετίες,
αντιμετωπίζουν ολότελα διαφορετικά προβλήματα. Παρόλο που έχει κυριαρχήσει ο
μοντέρνος τρόπος γραφής, έτσι ώστε να μη χρειάζεται ο ιδιαίτερος εκείνος αγώνας
για ριζικές αλλαγές και κατακτήσεις, υπάρχει αρκετά έντονη η ανάγκη της
ανανέωσης και το αιώνιο αίτημα της προσωπικής δημιουργικής ιδιομορφίας , ένα
αίτημα πού, μέσα στην περισσότερο από ποτέ πληθωρική ποιητική παραγωγή, συχνά
δεν οδηγεί παρά σε ολότελα στείρα αποτελέσματα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις
φθάνει σε μηνύματα ελπιδοφόρα. Όσο για την ιδεολογία αυτής της ποίησης, θα
πρέπει να την αναζητήσουμε όχι μονάχα στην απλή τάση επανεκτίμησης- κοινό
χαρακτηριστικό της κάθε καινούργιας γενιάς-αλλά σε μιά βαθύτατη αμφιβολία για
ό,τι το ‘παραδεδεγμένο’ σε μιά αγωνία μπροστά στην απειλή του εκμηδενισμού της
προσωπικότητας, στον κίνδυνο της ανελευθερίας, στην ποιότητα των ανθρώπινων
σχέσεων.
Δύο
σημαντικά χαρακτηριστικά δίνουν σ’ αυτή την ιδεολογία ένα ξεχωριστό βάρος:
πρώτ’ απ’ όλα ότι αντανακλά με απόλυτη ακρίβεια το κλίμα μιάς τεχνοκρατούμενης,
απρόσωπης και βίαιης εποχής κι έπειτα ότι δεν μένει σε στενά γεωγραφικά όρια,
αλλά παίρνει τις διαστάσεις μιάς παγκοσμιότητας. Σε όλες τις χώρες του δυτικού
κόσμου, λίγο- πολύ, αυτή η ποίηση κινείται στις ίδιες κλίμακες και διαποτίζεται
από την ίδια υπαρξιακή αγωνία. Από τα πιό
αξιοσημείωτα δείγματά της στον τόπο μας είναι η ποίηση της Μαρίας Λαϊνά.
Παρόλο
που η μέχρι σήμερα διαδρομή της δεν αποτελεί παρά μιάν αρχή και το έργο της,
στέρεα θεμελιωμένο, δένεται και υψώνεται χρόνο με το χρόνο, αλλά δεν επιτρέπει
ακόμα τη γενικότερη θεώρηση ενός ολοκληρωμένου οικοδομήματος, τα ιδιαίτερα
εκείνα στοιχεία πού το συνθέτουν είναι αρκετά για να οδηγήσουν σε μιάν
ιχνηλασία στα μονοπάτια της τόσο ιδιότυπης ποίησής της.
Η Μαρία
Λαϊνά γεννήθηκε στην Πάτρα το 1947 και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Χωρίς να προετοιμάσει την είσοδό της στην ποίηση με δημοσιεύσεις σε περιοδικά
και εφημερίδες, παρουσιάζει ακριβώς στα είκοσι χρόνια της την πρώτη ποιητική
της συλλογή κάτω από τον τίτλο «Ενηλικίωση». Στη σύνθεση αυτή, όπου ένας
λυρικός, πεζός μονόλογος σε μπάζει σ’ ένα σχηματισμό από λιγόστιχα ποιήματα,
μιά ερωτική εμπειρία-ίσως η πρώτη-και η σταυρική της πορεία, έρχεται στην
επιφάνεια με μιά δυσανάλογη για την ηλικία της ποιήτριας ωριμότητα:
Η σιωπή σου με κύκλωσε θανάσιμη!
Μιά σιωπή άδεια, γεμάτη νόημα απουσίας.
Και τώρα πώς να συνεχίσω
τον διάλογο με τη ζωή,
έτσι που έχω συνηθίσει
να μου απαντά η φωνή σου;
Δεν είναι
αποτέλεσμα ευρηματικότητας ό,τι δίνει σ’ αυτό το πρώτο βήμα της Λαϊνά την
ιδιαίτερή του υπόσταση. Σ’ ένα θέμα ξεχωριστά ευάλωτο και τόσο πρόσφορο σε
εύκολες συγκινήσεις , κατορθώνει μέσα από απλά σύμβολα ανασύρει τη μυστική τους
εκείνη αξία, έτσι ώστε η τόσο προσωπική αυτή εξομολόγηση να παίρνει τις
διαστάσεις καθολικότερων καταστάσεων.
Δυό
χρόνια αργότερα (1970), με τη συλλογή «Επέκεινα», μιά σύνθεση σε τέσσερα μέρη,
πέρα από το γεγονός ότι η ευρύτητα που παίρνουν τα βιώματά της γίνεται πιό
φανερή, καινούργια στοιχεία έρχονται να δώσουν στην ποίησή της μιάν ακόμα πιό
εσωτερική διάσταση. Από δώ και πέρα, το
είδος της ελλειπτικότητας που θα χρησιμοποιήσει, ποτέ δεν θα έχει τον χαρακτήρα
μιάς εγκεφαλικής διεργασίας, αλλά τη φυσιολογικά ακανόνιστη αναπνοή ενός
εσωτερικού μονολόγου.
Μιά
ιδιότυπη εξοικείωση με τον θάνατο συντελείται σ’ αυτές τις σελίδες πού, ενώ
έχει κάποια συγγένεια με την παρουσία του στην καρυωτακική «Πρέβεζα», δεν έχει
τη σκληρότητά του. Εδώ, ο θάνατος είναι η κάθε κίνηση που απόμεινε μετέωρη, ο
κάθε λόγος που δεν έμελλε να δει την ολοκλήρωσή του, η επιθυμία που ανακόβεται,
ο έρωτας που χάθηκε:
Δε γίνεται να σου μιλήσω από τόσο μακριά’
οι ρίζες ξέρουν μόνο τη φωνή της δίψας,
την ταπεινή αόρατη φροντίδα
και την υπόθεση της ομορφιάς.
Όμως, αν ποτέ, κάνοντας λάθος στις συντεταγμένες,
περάσεις πάλι απ’ το περίεργο εκείνο καλοκαίρι,
άνοιξε τον τουριστικό οδηγό και ψάξε με
κάτω απ’ τα προσχώματα πού ‘ρίξαν πάνω μου
οι αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις της φωνής σου.
Θα ‘χω την ηλικία του θανάτου μου.
Η
πενταετία που χωρίζει τη δεύτερη από την τρίτη συλλογή της είναι μεστή από την
περισυλλογή και την επεξεργασία ακριβών εμπειριών, πού αντανακλούν πάνω στα
καινούρια κείμενα. Πέρα από τη θητεία της κοντά σε δυό μεγάλους της ποίησης,
μιά θητεία που της επιβάλλεται με τη μετάφραση των βιβλίων τους «Εφτά δοκίμια
για την ποίηση» του Τ. Σ. Έλιοτ (1971) και «Η Άλφα-Βήτα της μελέτης» του Ε.
Πάουντ (1974) ανακαλύπτει μέρα με τη μέρα την υψηλή ανάγκη να φιλτράρει το κάθε
βίωμα, την κάθε εντύπωση τόσο εξαντλητικά, έτσι ώστε να φτάνει στην έκφραση
κάποιο απόσταγμά της μονάχα.
Αν με την
«Ενηλικίωση» η Μαρία Λαϊνά περνάει τις πύλες της ποίησης, στην «Αλλαγή Τοπίου»
(1975) παρακολουθούμε την άνοδό της στους αναβαθμούς της ποιότητάς της. Αυτή τη
φορά, ολότελα εικαστικά, μας δίνει τη συγκίνησή της μέσα από εικόνες, που στο
βάθος δεν είναι παρά κάποιες παλλόμενες, ζεστές, πολύχρωμες επιφάνειες, όπως
αυτή, στο «Γυμνό σε εσωτερικό δωματίου»:
Ανάμεσα στις μικρές
και τις μεγάλες λέξεις
διστάζει μιά λευκή γραμμή
ίσια κι ακίνητη
ανασαίνει.
Μικρές κλωστές από φώς
σε κυλούν απαλά μέσα μου
οι λέξεις μου κρύβουν τα μάτια σου
ίσια κι’ ακίνητα’
ανάμεσα στο κόκκινο και το άσπρο
ανασαίνεις.
Από δω
και πέρα, αρχίζει ο προβληματισμός της ποιήτριας, που εξοικειώθηκε πιά με τις
καταδύσεις στον αόριστο και μισοφωτισμένο κόσμο των συναισθημάτων και της
φαντασίας, για τα κανάλια που θα πρέπει ν’ ακολουθήσει η μεταπλαστική της
δύναμη, έτσι ώστε να φτάσει με την κάθε δυνατή προσέγγιση στο πολύκλαδο δέλτα
της έκφρασης
Είναι
φανερό, από την «Αλλαγή Τοπίου» ακόμα, ότι αρχίζει να συνειδητοποιεί κάτι πού,
μερικές φορές στην ποίηση και ιδιαίτερα στην καβαφική, παίζει έναν δυσανάλογα
και ανυπολόγιστα μεγάλο ρόλο: την πέρα από την κοινή λογική χρησιμοποίηση μιάς
λέξης, ενός σημείου στίξης, μιάς αποσιώπησης. Κι αν ακόμα παραβλέψει κανείς το
γεγονός ότι αυτά καθεαυτά τα στοιχεία, μ’ αυτό τον τρόπο, συγκροτούν ένα κλίμα
υποβολής, η απομόνωσή τους, ο τονισμός τους ή ακόμα και κάποια αποστασιοποίησή
τους, τα φορτίζει με μιά ξεχωριστή
ένταση, έτσι που η λειτουργικότητά τους να παίρνει έναν ολότελα διαφορετικό
χαρακτήρα.
Στην
τελευταία κι ακόμα περισσότερο στην έτοιμη για έκδοση συλλογή «Σημεία Στίξεως»
οι λέξεις συχνά δεν μπορούν να υπηρετήσουν, με την κοινή τους έννοια, την
εκφραστική ανάγκη της Μαρίας Λαϊνά. Όπως ο τεχνίτης μέσα στο εργαστήρι του
δοκιμάζει και πειραματίζεται με τα λογής υλικά του, για να πετύχει ένα όσο πιό
πολύ γίνεται θετικό αποτέλεσμα , έτσι κι εκείνη, ολότελα ανορθόδοξα-αν μπορεί
να το πει κανείς -, μ’ ένα επίρρημα ξεμοναχιασμένο, με μιά πρόθεση, μ’ ένα
ερωτηματικό ή τρείς τελείες, θα τονίσει κάποιον παραλογισμό, θα επισημάνει τον
δισταγμό, θα υπογραμμίσει τις αντιθέσεις.
Μέσ’ απ’
αυτή την αναζήτηση, πού, συνοδοιπορεί με την αγωνία και την οδύνη της
δημιουργίας, υψώνεται η ποίηση της Μαρίας Λαϊνά με μιά θαυμαστή ποιότητα και
δύναμη, τέτοια που όχι μόνο να την εντάσσει στους λίγους ξεχωριστούς
εκπροσώπους της γενιάς της, αλλά και να στέλνει το μήνυμά της σε ξένες χώρες,
όπως στην Αγγλία, Αμερική, Καναδά, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία και Ουγγαρία.
Δείγματα
από τη συλλογή της «Σημεία Στίξεως», πού σύντομα θα κυκλοφορήσουν από τον
ΚΕΔΡΟ, παραχώρησε η ποιήτρια στα «Ε»:
ΚΥΡΙΩΣ
γλυκαμένη από το θυσανωτό
μπλε της ψίθυρο
η ποίηση
κυρίως
δυναμώνει τον ήχο
της σιωπής.
ΨΥΧΙΚΑ ΙΧΝΗ
Κανένα σχήμα
εκτός από τη μοναξιά τους
και τη
σιωπηλή τους αναμέτρηση
με το προσωρινό
Σαν μόλις γεννημένα άλογα
στα βήματα της νύχτας.
ΑΝΤΙΣΤΙΞΗ
Ό τ α ν τ
α ρ ο ύ χ α σ α ν
μ ο υ σ κ ε ύ ο υ ν ε μ ε τ
ρ έ λ α
Περπατώντας δίπλα μου
εσύ ή εγώ, πες μου είταν
Ό τ α ν κ ο ν
τ ά σ τ ι ς ρ ί ζ ε ς
τ ο υ μ υ α λ
ο ύ σ ο υ φ ω ν ά
ζ ε ι η κ α τ α σ τ ρ ο φ ή
κι εκείνο το κλιμακωμένο τίποτα
δικό σου ή δικό μου;
Πες μου
Ό τ α ν π ο λ
ύ κ ο ν τ ά σ τ ο
κ ό κ κ ι ν ο
π λ α γ ι ά ζ ε ι κ α ι
τ ο ά σ π ρ ο
θάνατος είναι ή ανάκτηση;
Τάκης
Μενδράκος,
περιοδικό
Επίκαιρα τεύχος 586/ 25-10-1979.
Ελάχιστες
πληροφορίες
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΤΗΣ
-περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ τχ.50/2, 1982, Δέκα οχτώ
λογοτέχνες της νεότερης γενιάς του 1970. σ.60-, Μαρία Λαϊνά
-Συνέντευξη στην Έλενα Δ. Χατζηιωάννου, εφημερίδα ΤΑ
ΝΕΑ 6/12/1990. Με χαμηλές φωνές. Η Μαρία Λαϊνά μιλάει για το έργο «Η
πραγματικότητα είναι πάντα εδώ» που θα ανέβει αύριο στο Θέατρο Τέχνης.
-Συνέντευξη στη Μαρία Αλβανού. Φωτό Γ. Στεργίου.
Περιοδικό ΕΝΑ τχ. 5/30-1-1991, σ.78-, «ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΙΛΑΕΙ ΑΔΙΑΚΟΠΑ ΣΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΜΟΥ…»
-Συνέντευξη στη Μικέλα Χαρτουλάρη. εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ
Τρίτη 31/5/1994, σ.35. Από τη Σιωπή στη Μοναξιά.
ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ
-εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, Δευτέρα 31/7/1995, σ.16-17.
Καππαδοκία: Πλημμυρισμένη από μνήμες ελληνικές…
-εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, Πέμπτη 22/7/1999, σ. 28-29. Ένα
τέλος που είναι πάντα παρόν
-εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 16/8, 2000 Διήγημα. Ο ΑΛΛΟΣ ΔΕΝ
ΥΠΑΡΧΕΙ. (εικονογράφηση Στάθης)
-περιοδικό ΠΟΙΗΣΗ τ.20/20, 2002, σ.69-80. Μετάφραση
Γερμανών ποιητών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1).
Ρόδινος Φόβος, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1992
-εφ. Η Αυγή 7/3/1993
-Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, εφ. Ελευθεροτυπία Τετάρτη
24/3/ 1993. Η δηλητηριώδης ομορφιά των κοριτσιών
- Στρατής Πασχάλης, περ. Ποίηση τ.1/Άνοιξη 1993,
σ.144
-Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, εφ. Το Βήμα 27/6/1993,
Ρόδινος φόβος ΙΙ*
-Τάκης Μενδράκος, περ. Αντί τχ. 529/6-8-1993.
Αποχρώσεις της ποιητικής περιπέτειας.
2).
«Το φαγητό» Μονόλογος, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1998
-Χρίστος Παπαγεωργίου, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή,
11/10/ 1998 σ.43. Η αισθητική του φαγητού.
-Βερονίκη Δαλακούρα, εφ. Η Καθημερινή 17/11/1998
Ένας μονόλογος- μονόπρακτο.
-εφ. Ελευθεροτυπία 13/12/1998. Στην στήλη Διάστιχο.
-Αργυρώ Μαντόγλου, περ. Αντί τχ. 680/12-2-1999. Η
διαλεκτική της επιθυμίας
ΞΕΝΗ
ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ. Επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις. Εκδ.
Λωτός, Αθήνα 1989, σ.476
-Ευγένιος Αρανίτσης, εφ. Ελευθεροτυπία 14/2/1990 Η
μετάφραση σαν ιδεολογία
-Άρης Μπερλής, εφ. Η Πρώτη Σάββατο 3/3/1990. «Σκοπός
της ανθολογίας η ποίηση».
ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ
ΚΟΥΝ
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ
-εφ. Το Βήμα 21/10/1990. «Η πραγματικότητα είναι πάντ
εδώ»
-εφ. Επικαιρότητα 13/12/1990, Επικοινωνία με την επώνυμη
γυναίκα…
-εφ.
Η Καθημερινή 13/12/1990, Ποιητικό έργο στο Θ. Τέχνης.
-εφ. Τα Νέα 14/12/1990 Με θερμούς υποστηρικτές και
κάποιους αρνητές
-Γιάννης Βαρβέρης, εφ. Η Καθημερινή 13/1/1991, Άλμα επί
ονείρω
-Δ. Κ., περ. Ο Πολίτης τχ. 111/3,1991, σ.61-62. Θέατρο
Τέχνης: Εικόνες από δύο παραστάσεις.
-Ελένη Βαροπούλου, εφ. Το Βήμα 3/2/1991, Εξομολογήσεις
εκ βαθέων.
-Νίνος Φένεκ Μικελίδης, εφ. Ελευθεροτυπία 1/4/1991,
Η βαρύτητα (και η ποίηση) των λέξεων.
-Αλκιβιάδης Μαργαρίτης, εφ. Τα Νέα 26/1/1991, «Η
πραγματικότητα είναι πάντα εδώ»
ΓΕΝΙΚΕΣ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
-Αλέξης Ζήρας, λήμμα σελίδα 1211 στο Λεξικό Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας, εκδόσεις Πατάκη, 2007.
-Αλέξης Ζήρας: Εισαγωγή. Δημήτρης Αλεξίου:
Επιμέλεια. ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ’70,* εκδόσεις
Όμβρος 2001, σ. 209-216.
*Ο τόμος περιέχει εργογραφικό των ποιητών της Γενιάς
του 1970, Βασική Κριτικογραφία, Αποσπάσματα από Κριτικές και Ανθολογήσεις
ποιημάτων.
Δεν
χρειάζεται να τονίσω ότι σε κάθε μελέτη ή ανθολογία που αναφέρεται στους
ποιητές και τις ποιήτριες της Γενιάς του 1970 συναντάμε και την παρουσία της
ποιήτριας Μαρίας Λαϊνά. Καθώς και στα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής
και των περιοδικών.
-Κώστας Παπαγεωργίου, Η Γενιά του 1970, εκδόσεις
Κέδρος 1989, σ. 24,30,88-89, 123-124.
-Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, Κειμενοφιλολογικά, εκδόσεις
Κέδρος 1997, σ. 46-61.
-Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, εφημ. Το Βήμα 16/6/1985. «Το
δικό της δίκιο. Τζένη Μαστοράκη- Μαρία Λαϊνά»
-Λογοτεχνία των Ελλήνων του Χάρη Πάτση, Αθήνα χ.χ.
σ. 320, τόμος 9ος.
-Τάκης Μενδράκος, Μικρές δοκιμές, εκδ. Σοκόλη 1990,
σ. 16-20.
- Κωστελένος, Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια, εκδ.
Παγουλάτος 1977, σ.251
-Δημήτρης Κακαλίδης, Η σοφία του ποιήματος, εκδ.
Μέγας Σείριος 1994, σ.260-263, 486-487.
-Ανδρέας Καραντώνης, περ. Νέα Εστία
τχ.1035/15-8-1970, σ. 1181. Βιβλ/κη «Επέκεινα»
-Βασίλης
Στεριάδης, στον τόμο 1975 του Χρονικού της γκαλερί ΩΡΑ. Και «Η Τέχνη της
Ανάγνωσης», εκδ. Γαβριηλίδης 2004, σ. 67-68, 240. Βιβ/κη «Αλλαγή τοπίου»
-Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, περ. Αλεβεβάν τχ.
1/1,3,1990, σ. 64
-Γιώργος Βέης, περιοδικό Διαβάζω τχ. 140/26-3-1986
-Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ, περιοδ. Καινούργια Εποχή,
Φθινόπωρο 1976.
-Στυλιανή Παντελιά, περ. ΠΟΙΗΣΗ τ. 2/ Φθινόπωρο
2008, σ. 281-287. Βιβλ/κη «Το Νόημα» κωμωδία.
-Στυλιανή Παντελιά, περ. ΠΟΙΗΣΗ τ.9/Άνοιξη 1997, σ.
269-273. Βιβλ/κη «Ένα κλεφτό φιλί».
-Πάρις Τακόπουλος, Τα Αντικριτικά τ. Α΄. Θέατρο 1990-1998,
εκδ. Ποταμός 2005, σ. 2,24,64.
-Σπύρος Κοκκίνης, Ανθολογία Νεοελληνικής Ποίησης,
εκδ. Εστία 1995, σ. 343-344. (ανθολογούνται 4 ποιήματα).
-εφημερίδα Η Καθημερινή Κυριακή 27/1/1991 «Μη
σκεπτόμενος» αρνητικός σχολιασμός.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς,
30 Δεκεμβρίου 2023
