Μνήμη πανεπιστημιακού ΤΖΙΝΑΣ ΠΟΛΙΤΗ

 

              ΜΝΗΜΗ  ΤΖΙΝΑΣ  ΠΟΛΙΤΗ

 

            Ανάμεσα στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις της πατρίδας μας, έφυγε πλήρης ημερών μία εμβληματική φωνή της πανεπιστημιακής διανόησης της ανανεωτικής αριστεράς, η ομότιμη καθηγήτρια της Αγγλικής Λογοτεχνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τζίνα Πολίτη (Αθήνα 1930- Αθήνα 24/5/2023). Η πολιτική κηδεία της θα τελεστεί την Δευτέρα που μας έρχεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Πανεπιστημιακός με εμπειρία και πολλά εφόδια, διδάκτωρ της αγγλικής φιλολογίας, ελληνίδα δασκάλα, επιστήμονας διεθνούς ακτινοβολίας, σοβαρή ερευνήτρια και κριτικός, πρωτοπόρα προσωπικότητα στο χώρο της ανωτάτης εκπαίδευσης με κύρος, έχαιρε τον σεβασμό και την εκτίμηση τόσο των συναδέλφων της και των συνεργατών της όσο και των φοιτητών και φοιτητριών της στα πανεπιστημιακά έδρανα και τις αίθουσες των ξένων κολεγίων στα οποία δίδαξε, στις ερευνητικές της ενασχολήσεις και τα γραπτά και δημοσιεύσεις της εντός και εκτός ελλάδος. Εμφύσησε την αγάπη και εμψύχωσε την έλξη των ελλήνων φοιτητών στην Αγγλική Λογοτεχνία και Μυθιστορηματική παράδοση. Οικοδόμησε γερά θεμέλια επικοινωνίας μεταξύ των ελλήνων αναγνωστών και ανθρώπων των γραμμάτων με τους άγγλους συναδέλφους τους. Η πρώτη της εργασία κυκλοφόρησε στο Άμστερνταμ, στην Ολλανδία, και αποτελεί μέχρι σήμερα μοντέλο διδασκαλίας για προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, βασική πηγή βιβλιογραφικής αναφοράς. Πολύτιμη υπήρξε η προσφορά της τόσο στο Τμήμα της Αγγλικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όσο και στην ανοδική πορεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου ευρύτερα. Αξιόλογη μεταφράστρια, δίγλωσση συγγραφέας (έγραφε εξίσου άριστα αγγλικά και ελληνικά), σημαντική δοκιμιογράφος, εύστοχη αρθρογράφος σε ελληνικά και ευρωπαϊκά περιοδικά του χώρου της λογοτεχνίας, επιστημονικά έντυπα και στον ημερήσιο τύπο η Τζίνα Πολίτη, τίμησε τα ελληνικά γράμματα με τις ευρηματικές έρευνές της και τα γραπτά της, την πανεπιστημιακή της διαδρομή. Υπήρξε ενεργός πολίτης και ερευνήτρια, συγγραφέας μέχρι των πρόσφατων επίγειων ημερών της. Με την πολυετή ευδόκιμη και γόνιμη θητεία της στα πανεπιστημιακά έδρανα εντός και εκτός Ελλάδος, τις σημαντικές της σπουδές, τις ομιλίες και διαλέξεις της, τις επιστημονικές της εργασίες, τις εκπαιδευτικές καινοτόμες προτάσεις, διεύρυνε τα όρια της φήμης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενός δημόσιου εκπαιδευτικού ιδρύματος δημοκρατικών προδιαγραφών, φυτώριο της διάδοσης της δημοτικής γλώσσας στο οποίο από την ίδρυσή του θήτευσαν σπουδαία ονόματα της ελληνικής διανόησης, σημαντικότατοι έλληνες και ελληνίδες καθηγητές όπως: ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Ιωάννης Θ. Κακριδής, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Απόστολος Βακαλόπουλος, ο Σάββας Αγουρίδης, ο Δημήτρης Μαρωνίτης, ο Γιώργος Σαββίδης, η Άλκη Κυριακίδου- Νέστορος, ο Μανόλης Ανδρόνικος και μια πλειάδα άλλων επιφανών ελλήνων επιστημόνων μέχρι των ημερών μας. Αυτής της μακράς πανεπιστημιακής ελληνικής παράδοσης υπήρξε κρίκος και η Τζίνα Πολίτη, στο Τμήμα Αγγλικής Λογοτεχνίας και Γλώσσας όπου υπηρέτησε με πάθος και σθένος, υψηλών προδιαγραφών ποιότητα. Η Τζίνα Πολίτη στάθηκε δημιουργικός αρωγός και συμβουλάτορας στις ερευνητικές εργασίες και μελέτες των νέων φοιτητών και φοιτητριών της Σχολής. Οι τομείς των ερευνητικών της εργασιών υπήρξαν πολυσχιδείς και καρποφόροι, όσον αφορά το αγγλικό μοντέρνο και μοντερνιστικό μυθιστόρημα της αγγλοσαξονικής παράδοσης με τις συγκριτικές της μελέτες. Έφερε στην επιφάνεια μυθιστορηματικούς σταθμούς της εξέλιξης της αγγλικής πεζογραφίας, παλαιότερους χρόνους επικοινωνίας μεταξύ άγγλων ποιητών και ελλήνων λογίων, πέρα αυτών, δεν παράβλεψε να ασχοληθεί με υπευθυνότητα και με αντίστοιχους πεζογραφικούς σταθμούς και μυθιστορηματικά και ποιητικά έργα της ελληνικής παλαιότερης και νεότερης λογοτεχνικής διαδρομής. Πέρα των πολύχρονων ερευνητικών και πανεπιστημιακών διδασκαλικών εστιάσεων της η Τζίνα Πολίτη μας άφησε και ένα μικρό μεν, αλλά άξιο λόγου διηγηματικό δικό της αποτύπωμα και επιφυλλιδογραφία.

Η Τζίνα Πολίτη ως ερευνήτρια και επιστήμονας ευτύχησε να βραβευθεί για τις εργασίες της και την προσφορά της από φορείς του πολιτισμού και της ελληνικής πολιτείας, είδε μεθόδους της έρευνάς της , θέσεις και θεωρίες της περί λογοτεχνίας, του αγγλικού μοντέρνου μυθιστορήματος να διδάσκονται σε σχολές του εξωτερικού. Βιβλία της κυκλοφορούν στο εξωτερικό και την ελλάδα από διάφορους εκδοτικούς οίκους. Σταθερός εκδοτικός συνεργάτης της υπήρξαν οι εκδόσεις «Άγρα». Στο ιστολόγιο της ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ διαβάζει ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης τίτλους βιβλίων της και συμμετοχές της σε σύμμεικτους τόμους. Υπήρξε πολυγραφότατη και ακούραστη ερευνήτρια-τα περιοδικά στα οποία δημοσίευσε τις σημαντικές εργασίες της για την αγγλική, την νεοελληνική και συγκριτική λογοτεχνία είναι δεκάδες, όπως: «Η Ποίηση», η «Νέα Εστία», «η Λέξη», το «Σημείο» (Κύπρος), η «Επιστημονική Σκέψη», τα «Σύγχρονα Θέματα», «Νέο Επίπεδο». Το Κερκυραϊκό περιοδικό «Πόρφυρας», το «Εντευκτήριο» και «Ο Παρατηρητής» από την Θεσσαλονίκη, τα πολιτικά περιοδικά «Ο Πολίτης» και «Αντί». Εργασίες της διαβάζουμε και σε τόμους της «Επιστημονικής Επετηρίδας» της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. κλπ. Δημοσιεύματά της συναντάμε ακόμα στον ημερήσιο ή εβδομαδιαίο ελληνικό τύπο, όπως «Τα Νέα», «Η Αυγή», «Η Καθημερινή». Συμμετείχε με ανακοινώσεις της σε αρκετά ελληνικά και διεθνή συνέδρια, πραγματοποίησε Ομιλίες και Διαλέξεις στην ελληνική και αγγλική γλώσσα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Αρκετές μελέτες της γράφτηκαν απευθείας στην αγγλική γλώσσα και παρουσιάστηκαν σε σημαντικά αγγλόγλωσσα περιοδικά της ευρώπης, η δε μετάφρασή τους στα ελληνικά έγινε από την ίδια ή την «συμπαράσταση» γυναικών συναδέλφων της. Δεν απουσιάζουν οι εργασίες και ανακοινώσεις της σε Σύμμεικτους τόμους που διαπραγματεύονται θέματα και προβλήματα που άπτονται των επιστημονικών και ερευνητικών της ενδιαφερόντων, μυθιστορηματικά έργα της αγγλικής και ελληνικής λογοτεχνίας. Αν δούμε συνολικά τις μελέτες, ομιλίες, διαλέξεις και εργασίες της, θα διαπιστώσουμε ότι είναι πάρα πολύ εύστοχοι και πετυχημένοι οι συγκεφαλαιωτικοί τίτλοι τους οποίους η Τζίνα Πολίτη δίνει στα μελετήματά της. Από μόνοι τους οι τίτλοι «της μαρκίζας» των δημοσιευμάτων της αποτελούν αφορμή για δημιουργική έρευνα και ανάλυση, σε σχέση πάντα με το έργο που εξετάζει και την θεωρία που μας προτείνει. Θεωρείται και είναι μία από τις σοβαρότερες  γυναικείες συγγραφικές και ερευνητικές ελληνίδες φωνές, δοκιμιογράφους των χρόνων μας. Είναι μία από τις γυναικείες παρουσίες οι οποίες αρχιτεκτόνησαν με την παρουσία τους τον θηλυκό δοκιμιακό λόγο στην χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες. Φωνές θηλυκής ετερότητας οι οποίες σμίλεψαν την γυναικεία ελληνική παράδοση, κόμισαν έναν άλλον αέρα στην έρευνα σχετικά με τον ευρωπαϊκό και ελληνικό μοντερνισμό στο χώρο της γραφής. Συμβάδισε ισότιμα με την αντρική ελληνική παρουσία σε παρόμοιας φύσεως λογοτεχνικά και της γραφής ζητήματα που, απασχόλησαν, τις τελευταίες δεκαετίες διαφόρους συγγραφικούς κλάδους. Βλέπε πχ. τις μελέτες της Μορφίας Μάλλη, του Νάσου Βαγενά, του Νάνου Βαλαωρίτη, του Κώστα Βούλγαρη, του παλαιότερου ποιητή Νικόλαου Κάλλας, της Μαντώς Αραβαντινού, της Ρούλας Αλαβέρα, της Καίης Τσιτσέλη, της Ζωής Σαμαρά, του Βρασίδα Καραλή και αρκετών άλλων ελλήνων και ελληνίδων ποιητών και πεζογράφων, δοκιμιογράφων οι οποίοι άνοιξαν νέους δρόμους στην έρευνα και τα μοντέρνα βαδίσματα της σύγχρονης γραφής και έκφρασης. Μιάς διαφορετικής ποιότητας ποιητικής του ποιητικού, του πεζογραφικού και του δοκιμιακού λόγου. Η Τζίνα Πολίτη, η ενεργός πολίτης και επιστήμονας προερχόμενη από τον χώρο της ανανεωτικής αριστεράς στην χώρα μας έχει προβεί σε σημαντικές προτάσεις και θέσεις για τον ρόλο και την σημασία της δημόσιας ανωτάτης εκπαίδευσης. Πίστευε στην δημόσια λειτουργία του ελληνικού πανεπιστημίου, μία θέση, που ενδέχεται, αρκετοί από τους θαυμαστές των ερευνητικών της εργασιών και διοικητικών προτάσεων συμφωνούντες, να μην αποδέχονται. Δηλαδή στο ότι πρέπει και το ελληνικό κράτος να αποκτήσει ιδιωτικά ανώτατης παιδείας ιδρύματα, δίχως αυτό να σημαίνει ούτε υποχρηματοδότηση, ούτε υποστελέχωση των δημόσιων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αλλά μία παράλληλη εκπαιδευτική πορεία. Εξάλλου, το πανεπιστημιακό δυναμικό των ελληνικών πανεπιστημιακών σχολών είναι εξαιρετικό, πολύ γερά καταρτισμένο και με εφόδια εξίσου  αξιόλογα με αυτά των ξένων συναδέλφων τους. Πέρα από το γεγονός ότι, όπως και η Τζίνα Πολίτη, αρκετοί έλληνες πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και ερευνητές, συγγραφείς έχουν διδάξει σε ξένα κολέγια σε χώρες του δυτικού κόσμου. Μία συνταγματική τροποποίηση ενδέχεται να βοηθούσε και την ελληνική δημόσια εκπαίδευση και να διεύρυνε τους ορίζοντες της ελληνικής παιδείας. Σκέψεις ενός φορολογούμενου ανώνυμου πολίτη ο οποίος διαβάζει και θαυμάζει το έργο της Τζίνας Πολίτη που έφυγε πριν λίγες μέρες από κοντά μας.  Όσον αφορά την ελληνική συγγραφική επικράτεια η συνεισφορά της υπήρξε καίρια. Η μελέτη της για τον Ανδρέα Καρκαβίτσα και τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη μόνο να μας ήταν γνωστές θα άξιζε να προσεχθεί η παρουσία της και το ύφος της γραφής της. Η γυναικεία της θεώρηση και ματιά, να επαναλάβουμε, εμπλούτισε τον γυναικείο δοκιμιακό λόγο και έρευνα στην χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Η σκέψη της δεν είναι «ακραία» είναι συν-διαλεκτική, αν μπορώ να εκφέρω έναν τέτοιον όρο. Είτε στην πρώτη φάση των ερευνών και ερμηνειών της είτε κατόπιν όπου τροποποιεί κατά κάποιον τρόπο το θεωρητικό της μοντέλο, ή σωστότερα το επεκτείνει ο λόγος της διαθέτει μία επικοινωνιακή άνεση, μεταφέρει στοιχεία άγνωστα σε εμάς τους έλληνες αναγνώστες της αγγλοσαξονικής μυθιστορηματικής παράδοσης με έναν τρόπο οργανικά λειτουργικό και άμεσο. Το ύφος της, δεν μπορεί παρά να είναι πυκνό για τέτοιας σπουδής εργασίες, υπάρχουν ελάχιστα σημεία των κειμένων της τα οποία είναι κάπως δυσνόητα αλλά αυτό ίσως να οφείλεται στο εύρος των γνώσεών της και την έλλειψη κατάρτισης του έλληνα αναγνώστη. Η γλώσσα της είναι στρωτή και άμεση στα ευρύτερα και στενότερα νοήματά της. Ο έλληνας πάντως αναγνώστης των εργασιών της οφείλει να διαθέτει γερές και στέρεες πολυστρωματικές γνώσεις στους τομείς που εργάζεται και ερευνά η ελληνίδα επιστήμονας Τζίνα Πολίτη. Και δεν είναι αναγνωστική ντροπή να αναγνωρίσουμε ότι ορισμένες εργασίες της πρέπει να διαβαστούν και δύο και τρείς φορές για να γίνουν κατανοητά τα λεγόμενά της και τα συμπεράσματά της. Όπως όμως και νάχει, ο αναγνώστης βγαίνει κερδισμένος. Χαίρεται που μετέχει στο της λογοτεχνίας αυτό ανοιχτό παιχνίδι, με «όρους» μάλιστα και «κανόνες» που προτείνει μία ελληνική γυναικεία φωνή της σύγχρονης κριτικής σκέψης.

     Οι κριτικές για τα βιβλία της που κυκλοφορούν είναι πάρα πολλές και διάσπαρτες μέσα στον χρόνο, προέρχονται από διαφόρους χώρους και έντυπα. Από τον καθηγητή και δοκιμιογράφο, κριτικό, κυρό Δημήτρη Ν. Μαρωνίτη, ο οποίος στο περιοδικό «Ο Πολίτης» τχ. 31/31-1-1997 σε ένα προσωπικό και ευαίσθητο κείμενό του μας παρουσιάζει το βιβλίο της «Συνομιλώντας με τα κείμενα»-Δοκίμια για τους Ανδρέα Κάλβο- Ανδρέα Καρκαβίτσα, Μίλτωνα-Φιλαρά-Ρηγόπουλο-Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη-Οδυσσέα Ελύτη-Δημήτρη Δημητριάδη-Θανάση Βαλτινό, εκδόσεις Άγρα, Οκτώβριος 1996, σ.298, μιλώντας μας παράλληλα και για την ανθρώπινη γνωριμία και επιστημονική σχέση που είχε μαζί της και την μακροχρόνια φιλία τους. Στο ίδιο περιοδικό και στις σελίδες που ακολουθούν για την σπονδυλωτή αυτή δοκιμιακή εργασία της Τζίνας Πολίτη, το βιβλίο μας το παρουσιάζει κριτικά και η δοκιμιογράφος Άννα Τζούμα. Επίσης ο κυρός καθηγητής Δ. Ν. Μαρωνίτης στην στήλη που διατηρούσε στην εφημερίδα «Το Βήμα», κάτω από τον τίτλο “Millennium” της 5/12/1999, αναφέρεται σε άλλο βιβλίο της: «Στα όρια της γραφής»- Δοκίμια για τους Μπέκετ, Τζόϋς, Κάφκα, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, Οκτώβριος 1999, σ.208. Οι εκδόσεις Άγρα του Σταύρου Πετσόπουλου είναι ο εκδοτικός οίκος ο οποίος συνεργάστηκε στενά η Τ. Π. ενώ μελέτες της και διηγήματά της, μεταφράσεις της έχουν κυκλοφορήσει και από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», «Ερατώ», «Νήσος», «Πόλις» κ.ά. Από τα βιβλία της προσέχτηκαν ακόμα: «Η ανεξακρίβωτη σκηνή»-Δοκίμια για τους: Νίκο Καζαντζάκη, Άγγελο Τερζάκη, Μ. Καραγάτση, Γιάννη Πάνου, Στρατή Τσίρκα, Λώρενς Ντάρρελλ, Ρέα Γαλανάκη, Γιάννη Κιουρτσάκη, Δημήτρη Δημητριάδη, εκδόσεις Άγρα, Μάιος 2001, σ.304. Το «Δοκίμια για το ιστορικό μυθιστόρημα»- Σταθμοί στην εξέλιξη του είδους. Δοκίμια για τους Walter Scott, Charles Dickens, Patrick Suskind, εκδ. Άγρα, Απρίλης 2004, σ. 225 και λοιπά. Το περισσότερο προσεγμένο μάλλον, είναι το βιβλίο της «Συνομιλώντας με τα κείμενα». Για την έκδοση γράφτηκαν αρκετά θετικά σχόλια και κείμενα. Βλέπε πχ. την γυναικεία ερμηνευτική ματιά της κριτικού Μαριάννας Σπανάκη, «Ο ελληνικός κριτικός λόγος ανανεώνεται» στην εφημερίδα «Η Καθημερινή 2/3/1997, και την αντρική κριτική αντίστοιχη του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, «Η τέχνη της ερμηνείας», στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», Τετάρτη 30/7/1997. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε (εφόσον το γνωρίζουμε) και το σημείωμα της Μάρης Θεοδοσοπούλου στις «Στάσεις» στην εφημερίδα «Η Εποχή» 17/9/2006 για την μελέτη της Τζίνας Πολίτη, «Περί αμαρτίας, πάθους, βλέμματος και άλλων τινών» εκδ. Άγρα, Απρίλιος 2006, σ.232, όπως και την δισέλιδη ερμηνεία της Μάρας Γιαννή στο περιοδικό «Αντί» τχ. 711/14-4-2000 για το «Στα όρια της γραφής», εκδ. Άγρα, Αθήνα, 10, 1999, σ.208. Τέλος, η Γ. Φαρίνου- Μαλαματάρη στο κείμενό της «Η λογοτεχνία και οι προϋποθέσεις της» στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» της 9/1/2001 μας παρουσιάζει τον αφιερωματικό τιμητικό τόμο στην Τζίνα Πολίτη. Βλέπε Τίνα Κροντήρη, Κατερίνα Κίτση- Μυτάκου (επιμέλεια) «Η λογοτεχνία και οι προϋποθέσεις της. Τιμητικό αφιέρωμα στην Τζίνα Πολίτη», εκδ. University Stydio Press, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 288, από τον τόμο αυτόν αντιγράφω για την πληρέστερη γνωριμία μας με την πανεπιστημιακό τις εισαγωγικές σελίδες «Για την τιμωμένη», σ.9-12.

     Ο γράφων, ήρθε σε επαφή με τα κείμενα και την σκέψη της Τζίνας Πολίτη αν η μνήμη δεν με απατά, με ένα παλαιότερων εφηβικών μου αναγνωστικών χρόνων μικρό βιβλιαράκι 84 σελίδων το οποίο κυκλοφόρησε με τίτλο «ΚΡΙΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ», από τις Εκδόσεις Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα Απρίλιος 1979. Τις διορθώσεις και την επιμέλεια του βιβλίου είχε ο συγγραφέας και κριτικός της παιδικής λογοτεχνίας Κυριάκος Ντελόπουλος. Το μικρό αυτό πόνημα της Τζίνας Πολίτη περιλαμβάνει τις επιφυλλίδες και τα άρθρα που δημοσίευσε από το 1976 και 1979 στις σελίδες της Φιλολογικής Καθημερινής. Σημειώματα στην έγκριτη πρωινή εφημερίδα η οποία διαμόρφωσε όπως ελπίζει και η συγγραφέας «την αντίληψη, της γνώμης και του γούστου» του αναγνωστικού κοινού. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στα κείμενα «Ιδεολογία και Γραφή» και περιλαμβάνει τις ενότητες: Γλώσσα και ιδεολογία. – Λογοτεχνία και γνώση: Ένα ιδεολογικό πρόβλημα Ιδεολογία και μυθιστόρημα: Η αυτογνωσία των Βικτωριανών.- Προφητεία και αποτέλεσμα: Η γραφή σαν μέρος της εικόνας. Και στα κείμενα κάτω από τον γενικό τίτλο «Για την Ποίηση». Κεφάλαιο που περιλαμβάνει τις ενότητες: Πλεύση για ανάγνωση.- Η έκφραση της νοσταλγίας και το πρόσωπο του ποιητή.- Ποίηση και καθημερινή πραγματικότητα.- Η απώλεια της μούσας.

     Στο αφιέρωμα αυτό μνήμης και τιμής στην Τζίνα Πολίτη, σκέφτηκα-και εν όψει των δεύτερων βουλευτικών εκλογών της 25 Ιουνίου 2023 στα Λογοτεχνικά Πάρεργα, να μην αντιγράψω ένα καθαρά φιλολογικό ή επιστημονικό και ερευνητικό κείμενο της Τζίνας Πολίτη αλλά, από τις επιφυλλίδες της οι οποίες δημοσιεύτηκαν στην απογευματινή πολιτική εφημερίδα «Τα Νέα» των χρόνων 1990 και 1991 χρόνων και πάλι ταραγμένων πολιτικά, με την οποία η Τζίνα Πολίτη συνεργάζονταν. Τα κείμενά της άπτονται και των δύο επιπέδων, της Γραφής και της Πολιτικής. Συσχετίζουν τις δύο μορφές τέχνης, της συγγραφικής με την πολιτική. Είναι κείμενα τα οποία παρωδούν ή σατιρίζουν ή καυτηριάζουν, στηλιτεύουν ή λοιδορούν με σοβαρό και ήρεμο τρόπο, νηφάλια γλώσσα την πολιτική κατάσταση και τις πολιτικές και κυβερνητικές αποφάσεις και εξελίξεις εκείνων των χρόνων στην χώρα μας. Με τα γνωστά μας προβλήματα τόσο στον κυβερνητικό όσο και στον της αντιπολίτευσης χώρο. Εύστοχοι σχολιασμοί, σύντομα και περιεκτικά κείμενα τα οποία μας προκαλούν θυμηδία,-γελάμε με την ελληνική κουτοπονηριά και παθογένεια η οποία από την εποχή του σατιρικού ποιητή Γεωργίου Σουρή δεν έχει αλλάξει και πολύ. Επιφυλλίδες που φωτίζουν πολιτικές και κοινωνικές μας νοοτροπίες των πολιτικών κυβερνητών μας και εκπροσώπων μας. Σύντομα σχετικά δημοσιεύματα τα οποία δεν αναφέρονται στα της ελλάδος πολιτικό και κυβερνητικό σύστημα εξουσίας και διακυβέρνησης αλλά και σε άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως πχ. την περίοδο της πρωθυπουργού της Αγγλίας από την Μάργκαρετ Θάτσερ. Ορισμένα δημοσιεύματά της προέρχονται- θίγουν μνήμες προσωπικών παιδικών της αναμνήσεων και του οικογενειακού της περιβάλλοντος. Ακόμα και σήμερα οι επιφυλλίδες αυτές διαβάζονται ευχάριστα και έχουν δρασκελήσει τα κράσπεδα της επικαιρότητας και ίσως και του χρόνου.

               ΠΑΡΩΔΙΕΣ

       «Ο Ιουλιανός εν Νικομηδεία»

Άστοχα πράγματα και κινδυνώδη

Οι έπαινοι για των Ελλήνων τα ιδεώδη.

Οι φιέστες κ’ οι επισκέψεις στους ναούς

των πολυεθνικών. Οι ενθουσιασμοί για την αρχαία Ολυμπία.

Με τον «τέως» οι συχνές συνομιλίες.

Οι περί «εθνικής ομοψυχίας»-άμα λάχει-θεωρίες.

Και να το αποτέλεσμα. Ο Ισπανός δείχνει ανησυχία

μεγάλην. Ο Κωνσταντίνος έχει κάποιαν υποψία,

Α οι συμβουλεύσαντες δεν ήσαν διόλου συνετοί

Παράγινε-λέγει η επιτροπή-η ιστορία αυτή,

και πρέπει εξ άπαντος να παύσει ο θόρυβός της.

Οι Ολυμπιακοί πηγαίνουν πάλιν στην Αμερική,

στην ξακουσμένη πολιτεία της Ατλάντας,

όπου ο λαός μετ’ ευλαβείας πολλής

με κόκα-κόλα κοινωνεί και «κόκα-κόλα» άδει.

Όχι στην Ψωροκώσταινα. Που κάνει το σ… τό της παξιμάδι!

                  «Για Νάρθουν»

Ένα κερί αρκεί. Το φώς του αμυδρό

αρμόζει πιο καλά, θα ‘ναι πιο συνεπές

σαν έρθει για ψήφιση, σαν έρθει το Ασφαλιστικό.

Ένα κερί αρκεί. Η Βουλή απόψι

να μην έχει φως απ’ τη ΔΕΗ. Μέσα στην ρέμβην όλως

και την υποβολή, και με το λίγο φως

μέσα στη ρέμβην έτσι θα οραματισθούν

για νάρθουν των συνταξιούχων, για νάρθουν οι Σκιές.

                 «Οι Ψυχές των Γερόντων»

Μες στα παληά τα σώματά των τα φθαρμένα

κάθονται των Προέδρων οι ψυχές.

Τι θλιβερές που είναι οι πτωχές

και πώς κρατιούνται από την εξουσία των κομμάτων που

τραβούνε.

Πώς τρέμουν μην την χάσουνε και πώς την αγαπούνε

οι πεισματάρικες κι αλαζονικές

ψυχές, πού κάθονται- κωμικοτραγικές-

μες στα παληά των τα πετσιά τ’ αφανισμένα.

                 «Τελειωμένα»

Μες στην αντιφωνία και στες υποψίες,

με ταραγμένο νου και τρομαγμένα μάτια,

συνεδριάζουνε και σχεδιάζουνε το πώς να σώσουμε

τον «μαρξισμό- λενινισμό», το «δημοκρατικό

συγκεντρωτισμό» από το βέβαιο

κίνδυνο που έτσι φρικτά τους απειλεί.

Κι όμως λανθάνουμε, δεν είν’ αυτός στο δρόμο.

Ψεύτικα ήσαν τα μηνύματα

(ή δεν τ’ ακούσαμε, ή δεν τα νοιώσαμε καλά).

Άλλη καταστροφή, που δεν την φανταζόμεθαν,

εξαφνική, ραγδαία πέφτει επάνω μας,

κι ανέτοιμους-πού πιά καιρός-μας συνεπαίρνει.

                 «Όσο Μπορείς»

Κι αν δεν μπορείς να κάνεις το Κόμμα όπως το θέλεις,

Τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην το εξευτελίζεις

μες στην πολλή συνάφεια, στους συμβιβασμούς,

μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην το εξευτελίζεις, πιαίνοντάς το,

γυρίζοντας συχνά κι εκθέτοντάς το

στων διαβουλεύσεων και των επαφών

την ευκαιριακή συνεργασία

ως που να γίνει σα μια ξένη ιστορία.

                 «Η Σατραπεία»

Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις

(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις),

και φεύγεις με κατεύθυνση Ρηγίλλης

και πιαίνεις στον καινούργιο Αρχηγό

που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,

και σε προσφέρει Υπουργεία και τέτοια…

                 «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον»

Σαν έξαφνα ώρα μεσάνυχτ’ ακουσθεί

το απορριμματοφόρο του δήμου να περνά

με κρότους απαίσιους, με οσμές-

την τετραετία σου που ενδίδει πια, τα έργα σου

που απέτυχαν, τα πολεοδομικά σχέδια

πού βγήκαν όλα πλάνες μη ανωφέλετα θρηνήσεις.

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,

αποχαιρέτα την, Αθήνα που σου φεύγει.

Πρό πάντων να μην γελασθείς, να πεις πως

ήταν όνειρο, πώς απατήθηκαν οι ψηφοφόροι

με μάταιες ελπίδες τέτοιες για ν’ αναδειχθείς.

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος

σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,

πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,

κι ανέπνευσε βαθειά το νέφος, αλλ’ όχι

με των καρδιακών τη δύσπνοια και τη δυσφορία,

ως τελευταία απόλαυσι τους ρύπους,

το πνιγηρό καυσαέριο του φαύλου δακτυλίου,

κι αποχαιρέτα την, τη δημαρχία που χάνεις.

                 «Μονοτονία»

Το ένα εκλογικό σύστημα, άλλο

παραλλαγμένο ακολουθεί. Θα γίνουν

τα ίδια μαγειρέματα, θα ξαναγίνουν πάλι-

Όμοιες εκλογές μας βρίσκουνε και μας αφίνουν.

Νόμος περνά και φέρνει άλλον νόμο.

Αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει.

Ειν, τα καλπονοθευτικά, τα χθεσινά εκείνα.

Και καταντά η ψήφος πια σαν ψήφος να μη μοιάζει.

1., Βλέπε: Κ. Π. Καβάφη, Ποιήματα

Σημείωση των «ΝΕΩΝ»: Η Τζίνα Πολίτη είναι καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Εφημερίδα «Τα Νέα» 8 Νοεμβρίου 1990

Σημείωση:

Παρωδίες Καβαφικών ποιημάτων έχουμε και από άλλους έλληνες και ξένους ποιητές. Είναι ένα σύνηθες στοίχημα αναμέτρησης που βάζουν διάφοροι ποιητές και μυθιστοριογράφοι με το Καβαφικό ποιητικό έργο και συνήθως ο πειραματισμός αυτός έχει αίσιο αποτέλεσμα. Το ίδιο το σώμα της Καβαφικής ποίησης εξάλλου, προσφέρει τις δυνατότητες και τα εχέγγυα, τις προϋποθέσεις διαφόρων ερμηνειών και εσωτερικών του ανακατατάξεων,  θεματικών παραλλαγών του. Και αυτή είναι η ομορφιά του και στηρίζεται η αναγνωστική διαχρονικότητά του. Η ειρωνική ματιά-του παμπόνηρου γέρου της «αμαρτωλής» Αλεξάνδρειας, της «κολασμένης» πολυεθνικής, πολυπολιτισμικής και πολυθεϊστικής Αλεξάνδρειας, στην οποία έζησε και δημιούργησε ο Κωνσταντίνος Π. Φωτιάδης Καβάφης, ανάμεσα σε ένα κοιμητήριο και έναν οίκο ανοχής, αυτό το ομιχλώδες και ερωτικής ατμόσφαιρας ανθρώπινο περιβάλλον, η ομορφιά με τον θάνατο αντάμα, είναι το χωροχρονικό πλαίσιο ότι απόμεινε από την ιστορική εποχή και παρακμή των Πτολεμαίων, της Κλεοπάτρας και των αιρετικών χριστιανών, των ένθεων, που ηλεκτρίζει το Καβαφικό ποιητικό σώμα ως σκηνικό και κύριο συστατικό των ιστορικών θεμάτων των Καβαφικών ειρωνικών και παρωδιακών ποιημάτων του. Ένα σώμα παρωδίας ως υλικό μιάς σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας που φιλοτεχνείται με παρωδικό τρόπο. Θα τολμούσαμε να γράφαμε ότι η Καβαφική φωνή είναι ένα διαρκές ανοιχτό ηχείο ερωτημάτων ή και διλημμάτων το οποίο ταιριάζει σε κάθε παιχνίδι της ιστορίας, της λογοτεχνικής ερμηνείας και του προσωπικού μας βίου κάθε φορά αλλιώς.

     Άλλες καλογραμμένες πολιτικών αιχμών επιφυλλίδες της Τζίνας Πολίτη στην απογευματινή εφημερίδα «Τα Νέα» εκείνων των εποχών, σε πρόσωπα, καταστάσεις, κομματικές και πολιτικές ενέργειες, δημοτικές αποφάσεις που όλοι μας αναγνωρίζουμε είναι μεταξύ άλλων: «Αλληγορία», Νέα 3/4/1990. ««Σιδηρά κυρία» και απομιμήσεις»", Νέα 11/12/1990. «Το γράμμα της Αντιγόνης», Νέα 9/8/1990 και άλλες που θίγουν τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας, των πανεπιστημιακών σχολών κλπ.

                          Για την τιμωμένη

     Η Τζίνα Πολίτη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε με υποτροφία στο Columbia University της Νέας Υόρκης καθώς και στο πανεπιστήμιο Cambridge της Αγγλίας, απ’ όπου πήρε το διδακτορικό της δίπλωμα. Δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Cambridge ως Fellow του κολεγίου Churchill και ως Helen Cam Visiting Fellow. Το 1980 εκλέχθηκε Έκτακτη Καθηγήτρια στην τότε έδρα της Αγγλικής Λογοτεχνίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου κι από το 1983 έως το 1997 υπήρξε τακτική καθηγήτρια στο Τμήμα Αγγλικής και Φιλολογίας του ίδιου ιδρύματος. Το 1998 ανακηρύχθηκε ομόφωνα ομότιμη καθηγήτρια και τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου της απενεμήθη από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας το «Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας και Έρευνας» στη μνήμη των Β. Ξανθόπουλου και Σ. Πνευματικού από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας.

     Τα ερευνητικά κι επιστημονικά ενδιαφέροντα της Τζίνας Πολίτη είναι ποικίλα και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, όπως Θεωρία και Ιστορία του Αγγλικού Μυθιστορήματος, Μοντερνισμός, Φεμινιστική Θεωρία, Ιστορικό Μυθιστόρημα και Φιλοσοφία της Ιστορίας, Νεοελληνική και Συγκριτική Λογοτεχνία. Δημοσίευσε ένα μεγάλο αριθμό εργασιών σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε τις εξής: ‘Jane Eyre Classified” στο περιοδικό Literature and History, “Discourses of History and Discourses on History at the Time of the Historical Novel” και “Narrative and Historical Transformations in The Bride of Lammermoor” στο Scottish Literary Journal, “Is this the Love’ or the Origins of Logomachia” στο  Literature and Theology, “Speculative Narratives, Phallic Females and Political Nightmares” στο Nineteenth- Century Contexts, “The Gibbet-maker” στο Notes and Queries, “Re-Reading Titus Andronicus” και “Fall and Redemption of Language in the 17^th century” στην Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και “Facts and Fictions” στο Roman et Societe. Επίσης δημοσίευσε δοκίμια σε συλλογικούς τόμους, όπως: “The Written and the Unspoken” στο English Studies in Transition (Λονδίνο, 1993), “The Tongue and the Pen” The Greek Novel AD 1-1985 (Κέντ, 1988), “The Hell of Paradise: A propos of Rasselas” στο Espaces et Representations (Παρίσι. 1891).

      Το 1976 εκδίδεται στο Άμστερνταμ το βιβλίο της The Novel and its Presuppositions: Changes in the Conceptual Structure of Novels in the 18^th and 19^th Centuries, το οποίο αποτελεί σημαντική προσφορά στη θεωρία του μυθιστορήματος και χρησιμοποιείται ως βασική βιβλιογραφική πηγή σε μαθήματα αφηγηματολογίας προπτυχιακού καθώς και μεταπτυχιακού επιπέδου στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και σε άλλα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Αφετηρία του βιβλίου είναι η σκέψη πως αναντίρρητη προϋπόθεση της αφήγησης είναι η δομή ενός κάποιου κόσμου και μιας κάποιας θεωρίας για τον ανθρώπινο νου που δρα και σκέπτεται εντός αυτού του κόσμου. Το μυθιστόρημα, κατά συνέπεια, αντικατοπτρίζει τα εννοιολογικά σχήματα που λειτουργούν κατά την εποχή της συγγραφής του και συγχρόνως τα αξιολογεί. Η αξιολόγηση αυτή αντανακλάται στις συμβάσεις του αφηγηματικού λόγου, οι οποίες μεταβάλλονται διαρκώς σε συνάρτηση πάντα με τις μεταβολές στις οποίες υπόκειται η εννοιολογική δομή. Με βάση το σκεπτικό αυτό, η μελέτη επικεντρώνεται στα μυθιστορήματα Tome Jones, Pamela, Moll Flanders, Tristram Shandry, Vanity Fair και Bleak House και αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο ενσαρκώνονται και εκτιμούνται οι θεωρητικές κατασκευές της εποχής τους. Σύμφωνα με κορυφαίους κριτικούς της λογοτεχνίας, όπως ο Frank Kermode και ο David Lodge, το βιβλίο πρωτοτυπεί καθώς συνδυάζει ιστορικές και φορμαλιστικές προσεγγίσεις και πετυχαίνει σύγχρονες αναγνώσεις των αγγλικών μυθιστορημάτων του 18^ου και 19^ου αιώνα. Τόσο το βιβλίο της Τζίνας Πολίτη όσο και η μετέπειτα συνεχής ερευνητική της ενασχόληση με τη θεωρία και την ιστορία του μυθιστορήματος έχουν τύχει διεθνούς αναγνώρισης.

          Το 1996 εκδίδει στην Αθήνα το βιβλίο Συνομιλώντας με τα κείμενα, μια συλλογή δοκιμίων για τη νεοελληνική λογοτεχνία που καλύπτει ένα ευρύ χρονικό φάσμα και μια αντιπροσωπευτική επιλογή ποιητών και πεζογράφων. Προτείνει καινοτομικές αναγνώσεις για κείμενα που ανήκουν σε διαφορετικό χώρο και χρόνο, όπως ο Φιλόπατρις του Κάλβου και η ποίηση του Ελύτη, Η Λυγερή και Ο Αρχαιολόγος του Καρκαβίτσα, η Ορθοκωστά του Θ. Βαλτινού και το Πεθαίνω σα Χώρα του Δ. Δημητριάδη. Παίρνοντας πάντα υπόψη την ιστορική και εννοιολογική διάσταση των κειμένων, φωτίζει άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές τους. Στη μελέτη της για τη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη, για παράδειγμα, εξετάζει το νεοελληνικό κείμενο σε σχέση με το δαρβινικό διακείμενο, ενώ στην έρευνά της για την αλληλογραφία του διπλωμάτη και λόγιου Λεονάρδου Φιλαρά με τον Μίλτωνα αποκαλύπτει πως η σχέση των δύο αντρών συνέβαλε στο να γίνει ο Άγγλος ποιητής του 17^ου αιώνα οικείο σύμβολο πολιτικών ελευθεριών στην προεπαναστατική Ελλάδα.

          Πρόσφατα, τον Νοέμβρη του 1999, δημοσίευσε στην Αθήνα και μια δεύτερη συλλογή δοκιμίων με τίτλο Στα όρια της γραφής: δοκίμια για τους Μπέκετ, Τζόυς, Κάφκα. Τα δοκίμια αυτά αποτελούν μια ριζοσπαστική ερμηνεία των εκπροσώπων του Μοντερνισμού. Χρονολογούνται από το 1969, όταν έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται η αντίθεση της Τζίνας Πολίτη στον παραδοσιακό διαχωρισμό ανάμεσα στο παράλογο και στο λογικό ή μη παράλογο.

          Το ερευνητικό έργο της Τζίνας Πολίτη συνοδευόταν πάντα από μια ακούραστη και ανεξάντλητη διδακτική διοικητική και οργανωτική δράση. Κατά τη δεκαπεντάχρονη παρουσία της στο Τμήμα Αγγλικής του Α.Π.Θ. σμίλεψε τη φυσιογνωμία του Τμήματος με τρόπο μοναδικό και ανεπανάληπτο. Ο ρόλος της στη διαμόρφωση των προπτυχιακών σπουδών και στην ίδρυση του Μεταπτυχιακού Προγράμματος, στη διδασκαλία σεμιναρίων και στην καθοδήγηση μεταπτυχιακών φοιτητών και υποψηφίων διδακτόρων ήταν καθοριστικός. Με το πάθος που η ίδια έχει για τη λογοτεχνία ενέπνεε και παρότρυνε μέλη του Τμήματος να συνεχίσουν τη διδακτορική και μετά-διδακτορική τους έρευνα, με αποτέλεσμα να καταξιωθούν οι Αγγλικές Σπουδές στην Ελλάδα και να ωριμάσει στο Τμήμα Αγγλικής ένας ισχυρός και δραστήριος πυρήνας διδασκαλίας κι έρευνας γύρω από την αγγλική λογοτεχνία και τον πολιτισμό. Η θέση που  σήμερα έχει το Τμήμα στον χώρο της λογοτεχνίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία της Τζίνας Πολίτη, στην επιρροή της και στην ατμόσφαιρα που δημιούργησε. Μια ατμόσφαιρα που θεώρησε την έρευνα όχι πολυτέλεια, ούτε καν αναγκαία για τη βελτίωση της διδασκαλίας, αλλά απλά δεδομένη, μέρος της καθημερινής ζωής. Σελίδα 9-12.

ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ. Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ. Επιμέλεια: Τίνα Κροντήρη και Κατερίνα Κίτση-Μυτάκου. Εκδόσεις  University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 288

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

«Γίνομαι «εικόνα» σημαίνει προσφέρω στον κόσμο τα μάτια   μου για να καθρεφτίζεται και μες στις εικόνες του ανακαλύπτω τα μάτια μου.»

              Τζίνα Πολίτη

            Το κείμενο με το οποίο συνοδεύω το σημείωμα στη μνήμη της πανεπιστημιακού, καθηγήτριας, δοκιμιογράφου και μεταφράστριας Τζίνας Πολίτη, προέρχεται από το βιβλίο Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ τιμητικό αφιέρωμα στην Τζίνα Πολίτη, επιμέλεια Τίνα Κροντήρη και Κατερίνα Κίτση- Μυτάκου, Εκδόσεις  University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1999, σελίδες 9-12 κάτω από τον τίτλο Για την τιμωμένη μετά τον Πρόλογο σ.7-8 των δύο επιμελητριών του  τόμου. Ακολουθεί η Εισαγωγή: Προϋποθέσεις των Τίνα Κροντήρη και Κατερίνα Κίτση-Μυτάκου. (Ο λόγος, η γραφή- Η λογο-τεχνία- Η ανάγνωση της λογοτεχνίας) σ.13-20. Και έπονται τα κείμενα των ελλήνων και ξένων συμμετεχόντων σ.21-282, ο Τιμητικός τόμος ολοκληρώνεται με τα Βιογραφικά σημειώματα σ.283-286 των συγγραφέων. Οι μελέτες δημοσιεύονται στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα. Οι συμμετέχοντες είναι κατά κύριο λόγο πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, από διάφορους κλάδους και ειδικότητες της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και όχι μόνο. Διαθέτουν πλούσια ερευνητική και συγγραφική παρουσία. Προέρχονται κυρίως από την Ελλάδα, την Αγγλία, πανεπιστήμιο του Cambridge, η Dame Gillian Beer, και την Κυπριακή Δημοκρατία, η Νάντια Χαραλαμπίδου. Γράφουν οι: Kay Cicellis, LEXODRAMA.-Έλση Σακελλαρίδου, ΧΕΙΡΟ-ΓΡΑΦΙΑ.-Κατερίνα Κίτση-Μυτάκου, ΚΕΙΜΕΝΟ, ΕΠΙΘΥΜΙΑ, ΜΕΤΑ-ΓΡΑΦΗ.-Ζωή Σαμαρά, ΓΥΝΗ ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΣ.- Karin Boklund-Lagopoulou, THE HERMENEUTICS OF DRAB: SIXTEENTH- CENTURY LYRICS IN CONTEXT. -E. Douka-Kabitoglou, ROMANTISCM AND THE FEMININE: FELICIA HEMANS’ “PROPERZIA ROSSI”.- Χ. Δ. Γουνελάς, ΣΤΟ ΑΝΤΙΚΑΘΡΕΦΤΙΣΜΑ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝΕΤΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ: ΕΝΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ.- Τίνα Κροντήρη, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΑΙ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΤΡΑΓΙΚΟΥ ΗΡΩΑ. –Λίλα Μαράκα, ΤΟ ΚΑΤΟΠΤΡΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΧΑΪΝΕΡ ΜΥΛΛΕΡ. -Ruth Parkin-Gounelas, REVEALED OR HIDDEN? PHANTOMS OF SECRETS IN GEORGE ELIOT’S THS LIFTED VELL. Μαίρη Μικέ, ΤΑ ΑΠΥΛΩΤΑ ΚΑΙ ΔΥΣΦΗΜΑ ΣΤΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ: ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ «ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ» ΣΕ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ (1870-1920). –Νάτια Χαραλαμπίδου, Η ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΛΤΙΝΟΥ: Ο ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ. – Παναγιώτης Μουλλάς, ΠΡΟΑΓΓΕΛΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. -Gillian Beer, SATIRE, VOICE, AND NINETEENTH-CENTURY SCIENCE.

      Θα κλείσω το τιμητικό στη μνήμη της Τζίνας Πολίτη σημείωμα, δίνοντας ελάχιστες γενικές πληροφορίες σχετικά με την Αγγλική Λογοτεχνία και τους έλληνες και ελληνίδες, οι οποίοι προηγήθηκαν των προηγούμενων δεκαετιών της Τζίνας Πολίτη ή μόχθησαν παράλληλες δεκαετίες ώστε να μας φέρουν κοντά, να μας μυήσουν με τις μελέτες και εργασίες τους στην Αγγλική Λογοτεχνική παράδοση. Ενδεικτικά ονόματα και έργα γέφυρες επικοινωνίας των αναγνωστών δύο διαφορετικών παραδόσεων και λαών. Α) ΤΖΙΝΑ ΠΟΛΙΤΗ, ΠΕΡΙ-ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1593- 1854. ΚΕΙΜΕΝΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ, ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ. Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2008.

- Β) Γ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ΑΡΝΑΚΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, Αθήνα, 1945.-Γ) ΜΕΡΟΠΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΓΓΛΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Εκδόσεις Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήνα 1986.-Δ) ΑΛΚΗ ΑΓΓΕΛΟΓΛΟΥ, ΔΕΚΑ ΑΓΓΛΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ, εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1990-Ε) ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ Κ. ΠΛΑΚΩΤΑΡΗ, ΑΓΓΛΟΣΑΞΩΝΙΚΑ. Φιλολογικά μελετήματα. Εκδόσεις Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1977.-ΣΤ)ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΕΛΙΟΥ, ΔΥΟ ΑΓΓΛΙΔΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ, εκδόσεις Γ. Φέξη, Αθήνα 1963.-Ζ) Δημήτρης Ε. Τουρνάκης, Ελληνολάτραι Άγγλοι Ποιηταί και Πεζογράφοι. Η ζωή και το έργο τους, Αθήνα, 1973/1974;-Η) Π. Γ. ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ, ΕΠΕΑ ΠΤΕΡΟΕΝΤΑ, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1986.-Θ)Ζ. Δ. ΑΪΝΑΛΗΣ,-Μ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ, Οι ποιητές των Λιμνών και η Σχολή της Ιένα, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2011.- Ι) ΜΑΡΙΟΣ ΒΥΡΩΝ ΡΑΪΖΗΣ, ΑΓΓΛΟΦΩΝΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ. Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1980. Και Κ) ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ, ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ, ΔΟΚΙΜΙΑ. Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1981.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Σάββατο, 27 Μαϊου 2023.

Μάνος Χατζιδάκις λόγος για τους Έλληνες νέους

 

Λόγος  περί  πολιτικής Δημοκρατίας

        ή

ο Μάνος Χατζιδάκις μας μιλά για την Εξουσία

 

Ο λόγος για τους Έλληνες νέους του ‘88

     Ζω μιά περίεργη αλλά και παραδοσιακή κατάσταση τα τελευταία χρόνια εδώ στον τόπο μας. Επειδή τόλμησα και τολμώ να εκφράζομαι ελεύθερα και κατά την κρίση μου, χωρίς επιφυλάξεις, μιά και δεν γίνεται να με σωπάσουν ή να με καταδιώξουν, μου απέδωσαν την ιδιότητα του «εθνικού υβριστή»- αφού είθισται όλα τα καλά του τόπου μας να παίρνουν και τον τιμητικό τίτλο του εθνικού. Παράλληλα, άρχισαν οι προτάσεις από εφημερίδες και ραδιοφωνικούς Σταθμούς, να καλύπτω ανεμπόδιστα την ελευθερία Λόγου που θέλουν να προβάλλουν. Με αναστάτωσε η εκδοχή αυτή κι ευγενικά άρχισα να αρνούμαι. Κατάλαβα πώς ήθελαν να μου φορέσουν τον μανδύα του γραφικού, για να πάψω να είμαι επικίνδυνος, όπως ακριβώς και στην περίπτωση των  τρελών που τους φοράν ζουρλομανδύα, με πλατύ χαμόγελο και αισθηματική κατανόηση. Θα παρατηρήσατε φυσικά, όσοι από σας εξακολουθούν να παρατηρούν, τι έγινε και τι εξακολουθεί να γίνεται με τον μεγάλο ζωγράφο μας Γιάννη Τσαρούχη. Άνθρωπος σπάνιας ευφυΐας και μεγάλου ταλέντου, συνομιλεί με λεκτικούς κανόνες δικής του επινοήσεως και συνδιαλέγεται, με αποφθέγματα τα οποία αποτελούν και απάντηση στον συνομιλητή μα και μιά οριστική διατύπωση στο θέμα που τον απασχολεί. Πώς τον αντιμετωπίζει το επίσημο κράτος αφού δεν μπόρεσε να τον διώξει; Το μισό σαν έκφυλο, ζητώντας την κεφαλήν του επί πίνακι- «Αυριανή» και Σία, μιά και δυστυχώς αποτελούν προς το παρόν το μισό κράτος. Το άλλο μισό, το «προοδευτικό», με χαμόγελο και συγκατάβαση αντιμετωπίζει την μεγαλοπρεπή παρουσία του, καταλήγοντας να τον παρουσιάσει μπροστά στην κοινή Γνώμη σαν διασκεδαστή και γραφικό-άρα ακίνδυνο. Τις δηλώσεις του τις μετατρέπει σε γνωμικά και την απέριττη ιδιωτική ζωή του σε ιδιόρρυθμη και… συγχωρητέα. Ο Τσαρούχης ή δεν είναι σε θέση ν’ αντιδράσει ή, πιό σοφά, αδιαφορεί. Εγώ όμως αγανακτώ και το καταγγέλλω. Σε μια παρόμοια ακριβώς παγίδα δεν εννοώ να πέσω.

     Η Κρατική εξουσία αγαπά τους εραστές της και καταδιώκει όσους την αντιπαθούν και την εχθρεύονται. Είναι μιά εγωπαθής και ανεγκέφαλη Κυρία, που εννοεί να οικειοποιείται, με τους εκάστοτε επίσημους εραστές της, τις έννοιες Πατρίδα, Έθνος, Εκκλησία, Οικογένεια και όλα τα καταλήξαντα σε αντιπαθή και ανυπόληπτα οχυρά των κρατούντων. Και είδαμε στα χρόνια αυτά το Κομμουνιστικό Κόμμα π.χ., από την ώρα που δήλωσε μελλοντικός εραστής της Κυρίας και μάλιστα με «δημοκρατικές διαδικασίες», να γίνεται νόμιμο μέλος της πολιτείας, να εκκλησιάζεται, να σκέφτεται «εθνικά», να συνυπάρχει και να… περιμένει. Πού καιρός για επανάσταση! Και γιατί άλλωστε; Να διορθωθεί τί και μ ποιό τρόπο; Όλες οι επαναστάσεις καταλήγουν στην κατάκτηση της ανεγκέφαλης, όπως είπαμε, Κυρίας. Της Εξουσίας. Αυτή η κατάκτηση, ως γνωστόν, δημιουργεί Δίκαιον, μακράν των ονειρικών στόχων μιάς επανάστασης. Οι άνθρωποι πού προκύπτουν από μιά επανάσταση, περιέχουν τα ίδια συστατικά με τους αποχωρήσαντες ή τους ηττηθέντες. Η καταπίεση ευνοεί την αντίσταση και την ψυχική υγεία. Η επιτυχία και η επικράτηση κάνει ν’ αναβιώνει η εγωπάθεια, ο απολυταρχισμός, ο συγκεντρωτισμός και η απανθρωπιά. Η αντίσταση ξαναγεννά. Η Εξουσία φθείρει, καταστρέφει τα ζωογόνα κύτταρα του ανθρώπου. Χρειάζεται ισχυρή παιδεία για ν’ ανθέξει κανείς στην έννοια της Εξουσίας και της επιτυχίας.

     Ο άνθρωπος σε μιά «έξυπνη» στιγμή του, έβγαλε τον Θεό και τον Δαίμονα από μέσα του και τους εναπόθεσε στους ουρανούς. Θέσπισε Νόμους, έχτισε εκκλησίες κι έγινε ανεύθυνος στην μοίρα του, μοιράζοντας τις ευθύνες έξω από αυτόν. Μιά σειρά τελετουργιών προδικάζουν την επιρροή του καλού ή του κακού. Κι έτσι αφέθηκε να τον καθοδηγεί η ανθρώπινη αδυναμία του κι όχι μιά σμιλεμένη ανθρώπινη κρίση. Η πολιτεία, το Κράτος, ευνοεί την εκπαίδευση εκείνη που δεν απελευθερώνει τον άνθρωπο αλλά τον περιορίζει σε ειδικά πλαίσια, επωφελή για το «σύνολο». Και η ανθρώπινη κρίση άρχισε να περιορίζεται στα καθ’ ημάς κι όχι στις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης μας. Πώς να αντιδράσουμε όταν η μεγάλη πλειοψηφία ζει την πλάνη πώς εκπροσωπείται από τους τυχοδιώκτες του Τύπου και της Πολιτικής και πώς η θέλησή της κυβερνά; Πώς θα μπορέσει ν’ αποφύγει τη θανάσιμη ψευδαίσθηση που έντεχνα έχουν δημιουργήσει οι εκάστοτε κρατούντες κι ακόμη περισσότερο οι ψευτοσοσιαλιστές και οι αριστερίζοντες καιροσκόποι; Χίλιες φορές προτιμώ τους ιδαλγούς της παλαιάς αριστεράς από τους σοσιαλίζοντες τυχοδιώκτες, τους δήθεν πολέμιους της αντιδραστικής Δεξιάς. Η Δεξιά δεν υπάρχει, τουλάχιστον με την παραδοσιακή της συντηρητική μορφή. Μιά καινούργια τάξη αρχίζει να γεννιέται από τους φωτισμένους και ανησυχούντες κάθε παράταξης. Και φυσικά καλούμεθα να ζήσουμε διωγμούς και καταδιώξεις όλων αυτών των ανήσυχων και πεφωτισμένων, στο όνομα του λαού και του Σοσιαλισμού, ετούτη τη φορά. Όπως παλιά στο όνομα της Πατρίδας και του Έθνους ημών του Ιερού. Ποτέ δεν πρόκειται να τελειώσει η ανθρώπινη περιπέτεια αλλά και η ανθρώπινη ευπιστία. Πάντα ο άνθρωπος θα πιστεύει, πώς τα όνειρά του θα δικαιωθούν. Αλλά και πάντα θα αγνοεί πώς ο ίδιος καταστρέφει τα όνειρά του με το να ξυπνά κάθε πρωί. Κάθε πρωί κι όχι για πάντα, μιά και μόνη φορά.

          Το θέμα όμως παραμένει επιτακτικό και τυραννικό. Πώς ένας πολίτης που σκέφτεται και δεν εννοεί να συμβιβάζεται ή να βολεύεται στις ομαδικές πλάνες, μη συμμετέχοντας στα ομαδικά ή συντεχνιακά συμφέροντα, πώς ένας τέτοιος πολίτης είναι δυνατόν να διατηρήσει τη φωνή του και τη σημασία της, με το κύρος που του παρέχει η επιτυχής προσωπική του εργασία; Εδώ παρατηρούμε μιά συνεχή διαρροή επιτυχών πολιτών που για τον ένα ή άλλο λόγο δεν άντεξαν στην επιτυχία ή στην καθιέρωση. Το Κράτος τους κολακεύει με τη συμμετοχή τους στην άσκηση πολιτικών πράξεων. Τους χρίζει βουλευτές. Ένας πρώτος κι εύκολος εκμαυλισμός τους. Τους εισάγει στη Βουλή κι ενώ είναι γνωστό πώς η  Βουλή έχει πάψει προ πολλού ν’ αποτελεί κέντρο λήψεως αποφάσεων. Έχει καταλήξει σε κέντρο επικυρώσεως κυβερνητικών αποφάσεων. Είναι μιά βιτρίνα-επίφαση μιάς δήθεν Δημοκρατίας. Και ο «επιτυχών» ευνουχίζεται σε μιά παράσταση πού έχει πάψει πρό πολλού να σημαίνει κάτι παραπάνω από μιά «τελετουργία νεκρού θέματος».

          Και το κακό είναι πώς οι πολίτες συνηθίζουν στην παρερμηνεία των λέξεων και στις κενές περιεχομένου σπουδαιοφανείς ορολογίες, που επικίνδυνα έχουν επικρατήσει στους νεοελληνικούς καιρούς μας. Κι όχι μόνο στον τόπο μας, αν κι εδώ το κακό έχει παραγίνει. Έχουμε φτάσει σ’ εγκληματικά όρια, και η αντίδρασή μας δεν πρέπει να χωράει αναστολή. Προφέρονται ανενδοίαστα λέξεις-φράσει χωρίς ίχνος από το αρχικό τους περιεχόμενο. Και χαρακτηρίζεται η κυβερνητική δραστηριότητα από μιά τέτοια κενή περιεχομένου λεξιχρησία χωρίς ενδοιασμό, ντροπή ή επιφύλαξη, που υποτιμά την στοιχειώδη νοημοσύνη του Έλληνα πολίτη, τουλάχιστον στο ποσοστό των μ’ ευαισθησία ανησυχούντων και σκεπτομένων. Ζούμε την προετοιμασία νεοφασιστικών καιρών, στ’ όνομα του παντοδύναμου λαού και των «απλών» ανθρώπων. Και φυσικά ήταν επόμενο να φανούν «δημοσιογραφικά» όργανα για να υπηρετήσουν τον προετοιμαζόμενο νεοφασισμό, με εκχυδαϊσμένη γλώσσα, εσκεμμένες λεξινοθείες και ευτελείς κολακείες γερόντων και υποαναπτύκτων πολιτών. Με τη βασική γραμμή: «Όλοι οι επιφανείς επώνυμοι είναι φαύλοι, λαθραία αναδειχθέντες και επιπλέον ανώμαλοι. Μην θλίβεσαι εσύ απλέ πολίτη που δεν τους μοιάζεις. Πρέπει να τους απεχθάνεσαι και σε περίπτωση που το Κράτος γίνει στα μέτρα μας, θα τους εξαφανίζουμε, να μην ντροπιάζουν την πάτρια γη. Εσύ είσαι ανώτερος, υγιέστερος, εκλεκτότερος, περιφρόνησέ τους. Είσαι ο περιούσιος, άρα γίνου όργανό μας, επιδιώξεών μας, της Κυβερνήσεώς μας. Επιπλέον αγανάκτησε κι ανέλαβε μόνος σου με βίαιες πράξεις την θέση σου απέναντί τους, μιά και η Πολιτεία δεσμεύεται με… αντιδραστικούς ακόμη Νόμους».

          Αυτός είναι ο καυγάς κι εδώ πάνω δουλεύουν οι «άτεγκτοι ελεγκτές του Δημοσίου μας βίου» και τα δημοσιογραφικά τους όργανα. Το δηλητήριο σταλάζει λίγο-λίγο στην ψυχή και διαμορφώνει τις πρώτες μάζες που θ’ αναλάβουν τις πρωτοβουλίες. Θυμίζουν φυλλάδες Μονάχου πρίν από την άνοδο του Χίτλερ και αντίστοιχες στην Ιταλία του ’20 πρίν από την επικράτηση του Φάτσιου. Κολακεία των καθυστερημένων και αφελών και κατασκευή ομάδων αγανακτισμένων πολιτών.

          Μιά ομάδα ύποπτης προέλευσης και σκοτεινού παρελθόντος σχημάτισε εκδοτικούς οργανισμούς και απρόσμενα πήρε και εύσημα απ’ τον πρωθυπουργό μες στη Βουλή’ εκπροσωπείται από μέλη της Κυβερνήσεως μιά θρασύδειλη κι εκχυδαϊσμένη γλώσσα και μιά ύπουλη εκπροσώπηση λαϊκών στρωμάτων. Φαινόμενο που καμιά Δημοκρατία οσονδήποτε κι αν είναι φιλελεύθερη δεν μπορεί ν’ ανεχθεί. Η ανοχή είναι ένα λάθος που ίσως κληθούμε στο μέλλον να την πληρώσουμε ακριβά. Και σε μιά μελλοντική δικτατορία, δεν θα ΄χουμε πολίτες, έστω και με μιάς μεταπολεμικής προέλευσης ευαισθησία, για ν’ αντιδράσουν. Θα ‘χουμε νεαρούς ημιρατσιστές, ποδοσφαιρόφιλους κι αυριανιστές που θ’ αναλάβουν την υπεράσπιση πάλι του Έθνους, της Πατρίδος και της τρισχιλιετούς Ιστορίας μας. Φρίκη, αλλά όχι και τόσο απίθανη ή μακρινή.

          Τέλος: Ο Θάνατος μιάς αληθινής και δυνατής για τον τόπο φυσιογνωμίας, είναι όπως και να το κάνουμε ανακουφιστικός. Γι’ αυτό και το γιορτάζουν τόσο, η πολιτεία κι ο λαός, τιμώντας τον, αυτόν τον τόσο επιφανή θανόντα. Όλοι σκέφτονται: Επιτέλους, δεν θα προχωρήσει άλλο, κι ακόμη, θα μπορέσουμε να αποσιωπήσουμε ό,τι μας ενοχλεί, θα παρερμηνεύσουμε ό,τι μας ξέφυγε, θα εκμεταλλευτούμε τις ασάφειες και φυσικά την πνευματική ανεπάρκεια των πολιτών. Θα του κατασκευάσουμε μνημείο στα μέτρα μας: Ακίνδυνο. Θα τον κάνουμε σύμβολο- απαραιτήτως- εθνικό.

          Μόνο που κληρονόμοι κι εχθροί είμαστε εμείς οι ίδιοι.

Κι αυτό είναι η μοίρα μας σαν Έθνος και σαν φυλή. Πολιτισμένοι και βάρβαροι υπήρξαμε εξ αρχής. Κι έτσι θα πορευτούμε. Ολίγον τι πολιτισμένοι και κάπως περισσότερον βάρβαροι, όσο προχωράει ο καιρός!, σελίδες 173-178.

Σχετικά:

         «Επιτρέψτε μου να πω δυό λόγια για τη σημερινή επέτειο. Δεν θα σας μιλήσω με συνθήματα. Θα σας μεταφέρω πρώτα τις σκέψεις μου και μετά αντιδράστε κατά την κρίση σας»

     Έτσι αρχινά ένα άλλο του κείμενο, «Για την 13^η επέτειο της αποκατάστασης της Δημοκρατίας» σελ. 156-160, ο Μάνος Χατζιδάκις, και συμπεριλαμβάνεται και αυτό όπως και το άλλο που αναδημοσιεύω, στον τόμο Μάνος Χατζιδάκις «Ο ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ» εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1988, σ.156. Και συνεχίζει ο Μελωδός των Ονείρων μας τους κριτικούς συλλογισμούς του:

          «Όμως, οφείλουμε να ομολογήσουμε όσο κι αν δεν μας είναι αρεστό, πώς η πτώση της Χούντας δεν υπήρξεν μόνο έργο μιάς καθολικής λαϊκής αντίστασης. Διότι βλέπετε όλες οι μεταπολεμικές μας κυβερνήσεις δεν φρόντισαν να κατασκευάσουν ελεύθερους έλληνες πολίτες, ώστε η Χούντα, η κάθε Χούντα, να μην μπορεί να σταθεί ούτε λίγες ώρες. Το έθνος αντιπροσωπεύτηκε από τα φαντάσματά του. Από τα Μακρονήσια, τις Ασφάλειες, τις παρακρατικές οργανώσεις και κάθε λογής άθλια γεννήματα χωροφυλάκων και αρρωστημένων σαδιστών, πού μόνο κατάλληλοι δεν ήσαν για να κατασκευάσουν ελεύθερους πολίτες. Η πτώση της Χούντας υπήρξε αποτέλεσμα συγκυριών και μιάς αγιάτρευτης ως τη στιγμή εθνικής καταστροφής-της τουρκικής κατοχής στην Κύπρο.» Ενώ τελειώνει το πολιτικό κείμενό του με: «Αυτά τα λίγα είχα να πω, σαν ελεύθερος Έλληνας πολίτης. Και σας ευχαριστώ». Σελ.160.  

     Ευτύχησε η γενιά μου μετά την πολιτική μεταπολίτευση του 1974, να δει την Τέχνη με την Πολιτική να συμβαδίζουν αρμονικά στις γενικές τους «προγραμματικές» πολιτικές και προβληματική για την αλλαγή και τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας, την πολιτική χειραφέτηση και κοινωνική απελευθέρωση των Ελλήνων, που έβγαιναν τραυματισμένοι από μια επτάχρονη δικτατορία. Ο πολιτικός λόγος που εξέφραζαν οι έλληνες λόγιοι, οι διανοούμενοι, οι ανθρώποι του πνεύματος, οι καλλιτέχνες, οι δημοσιογράφοι, οι συγγραφείς, οι ποιητές, οι ηθοποιοί, οι μουσικοί, οι μουσικοσυνθέτες, οι σκηνοθέτες κλπ., ενώνονταν ή συνδιαλέγονταν με τον πολιτικό λόγο των σύγχρονων πολιτικών. Ήταν ένα είδος προέκτασης της πολιτικής σκέψης της εποχής με άλλους τρόπους έκφρασης και αντίδρασης. Η πολιτική στάση και φωνή των ανθρώπων της τέχνης των γραμμάτων και των τεχνών, διέθεται και εξέφραζε το άλλο ήθος της πολιτικής, που είχε χαθεί από τους πολιτικούς και την κομματική μονοσήμαντη διαχείρισής τους. Ελεύθερες φωνές ελλήνων καλλιτεχνών, ενεργά συμμετεχόντων στα κοινά, οι οποίες μας μιλούσαν για την πολιτική αξιοπρέπεια του έλληνα πολίτη, τον σεβασμό του που απαιτούσαν από τις κρατικές αρχές, το δικαίωμά του στην αυτοδιάθεση σε κοινωνικό και ατομικό επίπεδο, την αλλαγή των θεσμών της κυβερνητικής εξουσίας, των δομών της πολιτείας που φυλάκιζε κάθε αντιφρονούντα ενέργεια και ιδέα. Την οργισμένη αυτή αγωνιστικότητα του  Ελληνικού Λαού που σαν φουρτουνιασμένο ποτάμι ξεχείλιζε και πλημμύριζε τους δρόμους και τις πλατείες, τα στάδια και τις μεγάλες συνεδριακές αίθουσες, εξέφραζε ο επαναστατικός και αντισυμβατικός πολιτικός λόγος και γραφή των ανθρώπων του πνεύματος και των τεχνών, στα έντονα πολιτικοποιημένα και κομματικοποιημένα χρόνια μετά την μεταπολίτευση των εφηβικών μας χρόνων. Καθρέφτιζε την αρχή της έλλειψης εμπιστοσύνης των Ελλήνων και Ελληνίδων απέναντι στους πολιτικούς και στην πολιτική των μεγάλων επαναστατικών ιδεολογιών του προηγούμενου αιώνα. Ένας πολιτικός λόγος αμφισβήτησης μέσα από διάφορα ηχεία προφορικού και γραπτού λόγου. Ο Πολιτισμός ήταν η άλλη μορφή της πολιτικής χειραφέτησης του ελληνικού λαού. Οι φωνές, οι σκέψεις, ο δημόσιος λόγος και η δημόσια έκθεσή τους, η ατομική στάση των ενεργών πολιτών προερχόμενων από τον χώρο του πολιτισμού, ενέπνεε τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, τους εμψύχωνε, στέριωνε την αγωνιστική τους συνείδηση, ενεθάρρυνε το επαναστατικό τους φρόνημα, καθοδηγούσε αρκετές φορές την ψήφο τους στις εκλογές. Αυτό δεν μας φανερώνει ο βίος και η πολιτεία, οι συνθέσεις και τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη; Η μουσική παρουσία του Μάνου Λοΐζου, του Χρήστου Λεοντή, του Μελωδού των Ονείρων μας Μάνου Χατζιδάκι, οι στίχοι και οι μουσικές συνθέσεις του Διονύση Σαββόπουλου, του Γιάννη Μαρκόπουλου και σύγχρονων καλλιτεχνών; Οι φωνές και οι ερμηνείες του Γιώργου Νταλάρα, της Μαρίας Φαραντούρη, του Γρηγόρη Μπιθικώτση, της Μαρίας Δημητριάδη, του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, του Νικόλα Άσιμου, της Μελίνας Μερκούρη, του Μάνου Κατράκη δεν ήταν φωνές πολιτικές, ορόσημα της εποχής τους; Η καλλιτεχνική επιθυμία της τραγωδού Άννας Συνοδινού και ο οραματισμός της να κατασκευασθεί στο λόφο του Λυκαβηττού υπαίθριο θέατρο δεν είχε τα εχέγγυα μιάς πολιτικής της στάσης; Η βουλευτική παρουσία του ηθοποιού Κώστα Καζάκου δεν είχε ισχυρό πολιτικό συμβολισμό; Φωνές και γραφές από διάφορα είδη της τέχνης, ελλήνων καλλιτεχνών οι οποίες μας προσέφεραν ακόμα και τα δεδομένα να τις αμφισβητήσουμε. Αμφισβητήστε μας έλεγε ο πολιτικός Ανδρέας Παπανδρέου σε σύναξη των ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών. Αμφισβητήστε μας έλεγε σε πολιτικές του ομιλίες σε πλατείες ο αριστερός Μίκης και ιδρυτής των Λαμπράκηδων, το ίδιο και άλλοι μεμονωμένοι καλλιτέχνες. Ο Πολιτισμός και η Πολιτική ακολουθούσαν κοινή πορεία έστω και αν ο πρώτος συνήθως αντιπολιτεύονταν την δεύτερη, καυτηρίαζε τις πολιτικές της ανακολουθίες, στηλίτευε τις υποσχέσεις που ενώ τις εξήγγειλε, δεν τις κρατούσε ο πολιτικός εκλεγμένος εκπρόσωπός μας. Ο δημοσιογραφικός λόγος του Γιώργου Βότση στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» συναντούσε την ποιητική φωνή της Ρωμιοσύνης, του Γιάννη Ρίτσου, ο επίσης δημοσιογραφικός λόγος του Γιώργου Μασσαβέτα ακουμπούσε την πολιτική δημοσιογραφία του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου. Η ιστορική και πολιτική συγγραφική δημιουργία του Σπύρου Λιναρδάτου διασταυρώνονταν με την δημοσιογραφική και συγγραφική πένα του Γιάννη Καψή. Ο ιστορικός λόγος του Τάσου Βουρνά με την δημοσιογραφική φωνή του Γιώργου Λιάνη. Η βιβλιοκριτική φωνή του Κώστα Σταματίου στην εφημερίδα «Τα Νέα» ή του Κώστα Τσαούση στο «Έθνος» ιχνογραφούσε ανάγλυφα τόσο το λογοτεχνικό πεδίο όσο και το ιστορικό, το πολιτικό της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το ίδιο και οι φωνές του Αλέξανδρου Κοτζιά στην εφημερίδα «Η Καθημερινή», του Μ. Μ. Παπαϊωάννου στον «Ριζοσπάστη». Δεν έχουν πολιτική χροιά οι βιβλιοκριτικές του Ευγένιου Αρανίτση, του Παντελή Μπουκάλα, του Δημοσθένη Κούρτοβικ, τα κείμενα του Τάκη Θεοδωρόπουλου; Η μυθιστορηματική παραγωγή του συγγραφέα και πολιτικού Βασίλη Βασιλικού δεν συνδέεται στενά με τις πολιτικές αναταραχές των δεκαετιών 1960, 1970, 1980; Από την εποχή του «Ζ» στην περίοδο του «Κ» του «σκανδάλου Κοσκωτά». Τα μυθιστορήματα του Σπύρου Πλασκοβίτη δεν βασίζονται σε πολιτικά γεγονότα της ελληνικής επαρχίας; «Το φράγμα». Η κινηματογραφική αισθητική του σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά δεν είναι αμιγώς πολιτική; «Ο αγνοούμενος», το «Ζ». Ο κινηματογραφικός φακός του σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη δεν συνάντησε την πολιτική μουσική του στιχουργού και μουσικοσυνθέτη Διονύση Σαββόπουλου; «Happy day». Ο ρωμαλέος πολιτικός στίχος του ποιητή Νίκου Γκάτσου δεν έδεσε αρμονικά με την μουσική έκφραση του Σταύρου Ξαρχάκου, του Μάνου Χατζιδάκι, του Γιώργου Χατζηνάσιου; Ο Νίκος Κούνδουρος δεν υπήρξε ένας πολιτικά σκεπτόμενος «διανοούμενος» όταν συναντούσε στην κινηματογραφική του διαδρομή όχι μόνο τον «Λόρδο Βύρωνα». Ο σκηνοθέτης Θεόδωρος Αγγελόπουλος δεν εξέφρασε με τις ταινίες του τα χαμένα όνειρα της μαρξιστικής ιδεολογίας, τα προδομένα οράματα της ηττημένης αριστερής παράταξης; Η παρουσία της ηθοποιού Εύας Κοταμανίδου δεν είναι και καλλιτεχνική και πολιτική; Η ποιητική σύνθεση του νομπελίστα μας ποιητή «Μαρία Νεφέλη» δεν είναι πέρα των άλλων, μία πολιτική ποιητική «μπροσούρα»; Ο πεζογραφικός λόγος του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη δεν διαπραγματεύεται πολιτικά ζητήματα προγενέστερων αγροτικών εποχών; Η ποιητική φωνή του Κωστή Παλαμά, του Κώστα Βάρναλη, του πεζογράφου Ίωνα Δραγούμη, του Ζήσιμου Σκάρου κλπ.

Η ατομική γλώσσα και προσωπική γραφή των καλλιτεχνών και των συγγραφέων, ενδέχεται να αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον, να γίνεται περισσότερο αρεστή όταν εκφράζει και καθρεφτίζει την πολιτική προβληματική και τις θυελλώδεις ιστορικές ταυτότητας περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Κλασικό παράδειγμα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο Ανατόλ Φράνς, ο Ονόρε ντε Μπαλζάκ, ο Δουμάς, ο Κάρολος Ντίκενς κλπ. Είναι εύλογο λοιπόν, οι έλληνες λόγιοι και άνθρωποι της τέχνης να υιοθετούν τον πολιτικό λόγο, όταν μάλιστα, απευθύνονται σε έναν πανάρχαιο ιστορικό Λαό, τον Ελληνικό, ο οποίος έζησε για μεγάλα ιστορικά διαστήματα σε ταραγμένες πολιτικά εποχές. Περιόδους σκλαβιάς, πολέμων, ξένων εισβολών και επεμβάσεων, τραυματικές και διχαστικές, εμφύλιους σπαραγμούς. (Εμείς οι Έλληνες αν δεν πολεμούσαμε τους γειτονικούς λαούς κάναμε εμφύλιους πολέμους μεταξύ μας. Πάντα όμως είμασταν ετοιμοπόλεμοι). Ίσως ο ελληνικός λαός να είναι ένας από τους πιό πολιτικοποιημένους λαούς τουλάχιστον της μεσογειακής λεκάνης. Φωνές και γραφές των προηγούμενων δεκαετιών, ποιητών όπως ο Γιώργος Κοτζιούλας, ο Κώστας Βάρναλης, ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Νίκος Παππάς και πολλοί άλλοι έγιναν ποιητικά σύμβολα της εποχής τους εξαιτίας της πολιτικής τους γραφής, βάδισαν πάνω σε πολιτικές και τις ιδεολογίας ράγες, το ίδιο έπραξαν και ακολούθησαν οι λόγιοι και οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών της σύγχρονης πολιτικής και πνευματικής περιόδου μετά το 1974. Θα τολμούσαμε να σημειώναμε ότι ακόμα και η πολύμοχθη ατομική προσπάθεια της μουσικού Δόμνας Σαμίου να επισκέπτεται διάφορες περιοχές της αγροτικής υπαίθρου, χωριά και απάτητες περιοχές της ελληνικής επαρχίας, να ανακαλύπτει και να διασώζει, καταγράφει αυθεντικές φωνές, δημοτικά τραγούδια, δημοτικά λαϊκά ακούσματα, αυθεντικούς μουσικούς δημοτικούς ήχους και μουσικές αισθήσεις και οσμές, ηχοχρώματα της ελληνικής παράδοσης, και πολλές να μας τις επανερμηνεύει και εκτελεί, να μας τις γνωρίζει, να τις καθιστά κτήμα του Ελληνικού Λαού, να τις διασώζει στο χρόνο, ήταν μία πολιτική πράξη με την βαρύτητα του προσωπικού της ήθους προσφοράς. Όπως αντίστοιχα και οι συνθέσεις και πολλά από τα τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη, του Απόστολου Καρδάρα, στίχοι της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου, του Λευτέρη Παπαδόπουλου, του Άλκη Αλκαίου. Οι μουσικές εκπομπές του Γιώργου Παπαστεφάνου, του Γιάννη Πετρίδη, (που εξακολουθεί να μας διδάσκει την ιστορία του παγκόσμιου μουσικού στερεώματος και να φωτογραφίζει τις πολιτικές συνθήκες της εποχής του) τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές που διέσωσαν την εντιμότητα και την αλήθεια, την μαρτυρία μιάς μουσικής παράδοσης ενταγμένης μέσα στην πολιτική εικόνα της εποχής της.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οφείλουμε να εξετάσουμε και να εντάξουμε τον φιλτραρισμένο αισθητικά ομιλούντα λόγο και γραφή του Μάνου Χατζιδάκι, τον διαρκή πολιτικό και περί αισθητικής σχολιασμό του. Ενός λόγου τολμηρού ακόμα και σήμερα, αναρχικού σε αρκετές του διαστάσεις, επαναστατικής πνοής και αγωνιστικών προθέσεων. Μιάς φωνής καθαρά πολιτικής, ακηδεμόνευτης, ανεξάρτητης, σοβαρής, κατανοητής, εφευρετικής στην προβληματική της, που δεν κοιτούσε να γίνεται αρεστή στα αυτιά μας αλλά, να κεντρίσει επαναστατικά και ανθρωπιστικά την συνείδησή μας. Να εμπλουτίσει το πολιτικό μας σκεπτικό, να αλλάξει τις πολιτικές μας κατεστημένες πρακτικές και σκέψεις. Είναι η φωνή ενός αυθεντικού και ευαίσθητου, ελεύθερου καλλιτέχνη ο οποίος κατόρθωσε να συζεύξει το ήθος της τέχνης του με το ήθος της πολιτικής του στάσης σαν ατόμου και συμπεριφορά σαν ενεργού πολίτη αυτής της χώρας στην εποχή του. Ένας μουσικός και της ελληνικής παιδείας παιδαγωγός ο οποίος ύφανε την αισθητική με την πολιτική τέχνη, λόγο και αντιπολιτευτική κριτική απέναντι σε κάθε μορφής καταπίεση, συστήματος εξουσίας. Ένας σε όλες του τις συνδηλώσεις αντιεξουσιαστικός λόγος, με βαθύ σεβασμό στην ανθρώπινη ελευθερία, ελεύθερη βούληση, ακηδεμόνευτη κρίση. Η γραφή του δεν ακροβατεί, η σκέψη του δεν έχει ιδεολογικές εμμονές, δεν στέκεται σε πολιτικές συνήθειες του συνόλου ή κομματικές ανακολουθίες της μιάς ή της άλλης πολιτικής παράταξης. Στέκεται «επιθετικά» τόσο στην «δική του» πολιτική κυβερνητική παράταξη όσο και της αντιπάλου αντιπολιτευτικής. Η φωνή του Μάνου Χατζιδάκι δεν είναι αναξιόπιστη πολιτικά, δεν ψεύδεται στον πολιτικό του σχολιασμό, δεν λυγίζει από ιδιοτελές συμφέρον, είναι η κριτική μαρτυρία και η κοινωνική και πολιτική αγωνία της ιστορίας της εποχής του. Είναι ένας λόγος πάντα εμπνευσμένος και σοβαρός, επιχειρηματικός, έχει την δική του ποιότητα και ανεξαρτησία. Είναι ευγενής και οξύς αλλά όχι θανατηφόρος. Έχει στοιχεία διαχρονικότητας και όχι επικαιρικότητας. Δεν είναι δηλαδή εφήμερος βασιζόμενος μόνο στο γεγονός και την παθογένεια της κατάστασης που ακτινογραφεί και αποτυπώνει. Είναι ενεργητικά συμπαραστατικός καθώς μας μιλά για την ατεχνία της πολιτικής και των πολιτικών συμπεριφορών. Δεν «εξαφανίζει» τον πολιτικό λόγο που αμφισβητεί, δεν τον συνθλίβει, αντίθετα, τον αναδεικνύει στις σωστές του διαστάσεις και πολιτικές ανάγκες, αυτές που εκφράζουν τα οράματα και τις ανάγκες των απλών Ελλήνων, τα κοινωνικά και ατομικά τους όνειρα. Είναι συντροφικός της πολιτικής και όχι αποκαθηλωτικός. Δεν είναι ανταγωνιστικός, ο Μάνος Χατζιδάκις στηλιτεύει νοοτροπίες. Σκέψεις κλειστές, ανώριμες, ανιστόρητες, συντηρητικές. Ευνουχισμένες από τα κάθε λογής και ιδεολογίας συστήματα της Εξουσίας.

     Σε λίγες μέρες θα πάμε όλοι μας να ψηφήσουμε ότι η πολιτική του καθενός συνείδηση και πολιτική ιστορική του περιπέτεια του «επιβάλει» ας αναζητήσουμε εκ νέου την φωνή του Μάνου Χατζιδάκι θα είναι ένας σοφός σύμβουλος στην εκλογική και πολιτική μας επιλογή. Όχι σαν μία ακόμα «γκουρού» πολιτική φωνή των ημερών μας, αλλά, σαν την πολιτική φωνή και ανοιχτή σκέψη ενός ελευθερόφρονα Έλληνα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Πέμπτη 18 Μαϊου 2023