Δημήτρης Χριστοδούλου ο ποιητής και στιχουργός

 

         ΔΗΜΗΤΡΗΣ  ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

   (Αθήνα 4/4/1924- Αθήνα 5/3/1991)

      Ποιητής, στιχουργός, μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός, μάχιμος αγωνιστής με τα λάβαρα της αριστεράς, πολιτικά ενεργός πολίτης.

        «Η μνήμη είναι το πιο διακοσμημένο μαυσωλείο»

                          Δημήτρης Χριστοδούλου

     Διαβάζοντας τις ποιητικές συλλογές του Δημήτρη Χριστοδούλου, έχεις την αίσθηση ότι ο πολυσχιδής ποιητής και εξαίρετος στιχουργός, πολυγραφότατος συγγραφέας, συνθέτει ένα διαρκές ανοιχτό ποίημα, ένα ποίημα ποταμό, με συγγενικές θεματικές ενότητες και όμορα κερματισμένα μέλη, οργανωμένο σε ιστορικούς και πολιτικούς κύκλους ανάλογα με τις χρονικές περιόδους της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας που καθρεπτίζει και μας εξιστορεί. Είτε γράφει μακροσκελή ποιήματα είτε συνθέτει λαϊκούς στίχους και λαϊκά τραγούδια που βρίσκονται στα χείλη του ελληνικού λαού, η παρουσία και συμμετοχή του στα δρώμενα και τα συμβάντα της Ιστορίας υπήρξε πάντα ενεργή, και από την πλευρά υπεράσπισης των πολυποίκιλων βασάνων και κακουχιών του ελληνικού λαού και των κατατρεγμένων ελλήνων. Η ποιητική αφήγηση του ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου είναι-κατά την γνώμη μας, και ενδέχεται να κάνουμε λάθος- ευθύγραμμη και όχι πάντα οργανικά λειτουργική. Το ιστόγραμμά της δεν έχει μόνο μεγάλες παύσεις αλλά και αρκετές εσωτερικές επαναλήψεις. Υπάρχει ένας κεντρικός πυρήνας ιστορικής αναφοράς και από εκεί και έπειτα ο πυρήνας διασπάται, θρυμματίζεται και διαθλάται άλλες φορές εύρυθμα και μελωδικά και άλλες φορές χάνοντας τον βηματισμό του, περιδιαβαίνει μέσα σε μία ομιχλώδη και μάλλον άρρυθμη πεζολογία, κάτι που δεν συναντάμε στην στιχουργική του λαϊκή παραγωγή την περισσότερο δομημένη και στην μελωδία και λυρισμό των τραγουδιών του που είναι όπως φαίνεται ακριβότερα δουλεμένα. Ο ποιητικός του λόγος δεν διακρίνεται για τις μεγάλες και έντονες εσωτερικές της δομής του λυρικές εντάσεις, αλλά και ούτε, μάλλον, προσομοιάζει με τα πολύστιχα συνθετικά ποιητικά έπη που γράφτηκαν στην ελληνική γλώσσα ή στην εθνική γλώσσα άλλων εθνών. Όπως είναι παραδείγματος χάρη το ποιητικό έργο του νομπελίστα μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, οι επικές εθνικές συνθέσεις του ποιητή Κωστή Παλαμά, οι επικές συνθέσεις του αγωνιστή ποιητή της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσου, το έργο του Χιλιανού ποιητή Πάμπλο Νερούντα που εικονογραφεί την αγωνιστική ιστορία των λαών της Νοτιοαμερικανικής ηπείρου. Οι λανθασμένες ενδέχεται αυτές ερμηνευτικές κρίσεις μου, μιάς γενικής και σύντομης επισκόπησης του ποιητικού του και μόνο έργου, ενός από τους σημαντικότερους έλληνες δημιουργούς της Γενιάς του, Α΄ Μεταπολεμική Γενιά και από τους πιο προβεβλημένους και αξιόλογους έλληνες ποιητές- στιχουργούς στην ιστορία του ελληνικού πενταγράμμου, στηρίχτηκε στις δύο πρώτες του συγκεντρωτικές συλλογές που είχα από παλαιότερα διαβάσει, σε δύο ακόμα τίτλους ποιητικών του συλλογών και στον τελευταίο τόμο Ανθολόγηση των Απάντων του από τον ποιητή και ανθολόγο Ηλία Γκρη και το Αφιέρωμα του περιοδικού «Μετρονόμος». Υπόψη μου έχω και ορισμένες κριτικές που γράφτηκαν για βιβλία του.

         Οι λέξεις

         παγώνουν κ’ αιωρούνται σταλαχτίτες θαμποί

         στον πεθαμένο αέρα

                      Δ.Χ.

Ο Δημήτρης Χριστοδούλου υπήρξε ένας από τους πιο αναγνωρισμένους έλληνες δημιουργούς στα χρόνια μετά την μεταπολίτευση. Η προδικτατορική του φήμη ως ποιητή και ιδιαίτερα και κύρια ως ευαίσθητου και πολυτάλαντου, εμπνευσμένου στιχουργού, εξακολούθησε να παραμένει ενεργή και μετά την επταετία. Τραγουδούσαμε τα τραγούδια του και σιγοψιθυρίζαμε τους στίχους του πέρα από το νεαρό της ηλικίας μας, στις φιλικές συντροφιές μας και παρέες που ψυχαγωγούμαστε και διασκεδάζαμε σε λαϊκές ταβέρνες και μαγαζιά, κουτούκια του Πειραιά. Γνωρίζαμε τα πεζά του και τα θεατρικά του καθώς και τα ποιητικά του, αλλά, σε αυτήν την τόσο έντονα πολιτικοποιημένη (και για μεγάλη μερίδα του ελληνικού λαού κομματικοποιημένη εποχή αμέσως μετά την δικτατορία), το ποιητικό ενδιαφέρον μας μονοπωλούσε το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου, του Τάσου Λειβαδίτη, του Κώστα Βάρναλη, του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Μιχάλη Κατσαρού. Θεωρούσαμε ότι ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου που μεσουράνησε στο καλλιτεχνικό στερέωμα των δεκαετιών 1950 και 1960, χάρη στην εξαίσια στιχουργική λυρική του ευαισθησία, καταπληκτική δεινότητα και μαεστρία, ανήκε στην κατηγορία των μεγάλων μας θρυλικών στιχουργών πρωτίστως. Η τεράστια στιχουργική κληρονομιά που κουβαλούσε και μετέφερε με την παρουσία του και μας κληροδότησε ο ποιητής και στιχουργός Δημήτρης Χριστοδούλου, μας έκανε να τον συγκαταλέγουμε στο πάνθεον των ελλήνων ποιητών στιχουργών όπως είναι ο Νίκος Γκάτσος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος,-η χρονικά μεταγενέστερη Λίνα Νικολακοπούλου, ο Άλκης Αλκαίος, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Διονύσης Σαββόπουλος, η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, ο Μάρκος Βαμβακάρης και άλλοι σπουδαίοι έλληνες και ελληνίδες στιχουργοί που συνόδευαν τις συντροφιές μας, τις φιλικές μας παρέες, τις πολιτικές συγκεντρώσεις μας, και μεγάλη μερίδα του ελληνικού λαού, λαϊκών στρωμάτων, στα κοινωνικά, πολιτικά, ατομικά τους βάσανα και οικογενειακούς στεναγμούς εντός της Ελλάδας και των Ελλήνων μεταναστών του Εξωτερικού στα τέσσερα σημεία του ορίζονταν, όπου ταξίδευαν οι έλληνες ως μετανάστες για καλύτερη τύχη των παιδιών και των άλλων μελών των οικογενειών των.

          Σε κρατώ πιο χαμηλά

          στο μεσοδόκι τ’ ουρανού.

          Αυτός που δεν υποπτεύθηκε

          μακάριος.

              Δ.Χ.

Ο Δημήτρης Χριστοδούλου, αυτός ο δεύτερος ψηλός της ελληνικής ποίησης (ο άλλος είναι ο Μανώλης Αναγνωστάκης) ευτύχησε να ακούσει τους στίχους του, τα  τραγούδια του, όπως: «Βράχο-βράχο τον καημό μου», «Παράπονο», «Καημός», «Θλιμμένη ματιά», «Γωνιά-γωνιά», «Χάθηκες», «Χωρισμός», «Τι να φταίει», «Ο Μέτοικος», «Η Μεσόγειος» και δεκάδες άλλα, όχι μόνο να τραγουδιούνται από μεγάλα ονόματα τραγουδιστών και τραγουδιστριών του ελληνικού πενταγράμμου, να μελοποιούνται από μουσικοσυνθέτες πανελλαδικής και παγκόσμιας εμβέλειας, να επενδύουν μουσικά ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, αλλά και να αγαπηθούν θερμά από ανώνυμα πλήθη του ελληνικού λαού, να σιγοψιθυρίζονται σε στιγμές βασάνων της ζωής τους. Συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μίμης Πλέσσας, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο Ζωρζ Μουστακί, ο Λίνος Κόκοτος, ο Μάνος Λοίζος, ο Γιάννης Γκούμας, ο Βασίλης Δημητρίου και πολλοί άλλοι στάθηκαν με σεβασμό και μελοποίησαν στίχους του. Με τις μουσικές ενορχηστρώσεις και εκτελέσεις τους πρόσφεραν στον στιχουργό-ποιητή την φήμη και την αναγνώριση, τον έκαναν «κτήμα» του ελληνικού λαού. Τραγούδια του ερμήνευσαν μεγάλες αντρικές και γυναικείες φωνές της ελληνικής δισκογραφίας, φωνές μυθικές, διαχρονικές της τελευταίας πεντηκονταετίας του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού στην πατρίδα μας. Όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης και η Μαρινέλλα, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και η Βίκυ Μοσχολιού, η Ντόρα Γιαννακοπούλου και η Μαίρη Λίντα. Ο Πάνος Τζανετής και ο Κώστας Χατζής, ο Πάνος Γαβαλάς και η Ρία Κούρτη, η Δούκισσα, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ και ο Σταμάτης Κόκοτας, ο Δημήτρης Μητροπάνος και ο Τόλης Βοσκόπουλος, η Μανταλένα και ο Γιάννης Πουλόπουλος, ο Αντώνης Καλογιάννης και η Πετρή Σαλπέα, η Χάρις Αλεξίου, ο Νίκος Ξυλούρης, ο Μανώλης Μητσιάς, η Έλενα Κυρανά, η Πόπη Αστεριάδου και τόσοι άλλοι σπουδαίοι ερμηνευτές.

          Όντας μόνος σου

          αρνήσου τη μοναξιά σου

          ν’ σ’ αρνηθεί και κείνη

          μέχρι

          το θάνατο.

             Δ.Χ.

Αλλά ιδιαίτερα ο μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης είναι εκείνος που με τους πολιτικούς του αγώνες και τις ευφυείς μουσικές συνθέσεις του, τα μεγαλειώδη μουσικά του έργα, στάθηκε ο κύριος πυλώνας της αμεσότερης επαφής και γνωριμίας μας με την έντεχνη ποίηση και λαϊκή στιχουργία. Οι μνήμες ζωής των παλαιών αριστερών αγωνιστών, της ηττημένης παράταξης του εμφύλιου σπαραγμού ακουμπούσαν, εύρισκαν «παρηγοριά» στους στίχους και τα τραγούδια του Δημήτρη Χριστοδούλου αυτού του παλαιού εαμίτη λογοτέχνη, του πάντα μαχητή και αγωνιστή. Και ίσως, αυτή του η καλλιτεχνική πλευρά, δηλαδή η δυναμικά στιχουργική, να επισκίασε την άλλη, την ποιητική του. Αν και ο ίδιος, θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως ποιητή, συγγραφέα. Θυμάμαι τι αίσθηση μας έκανε όχι μόνο το πρώτο του πεζογράφημα «Το Γούπατο» που εκδόθηκε το 1976 από τις εκδόσεις «Κέδρος»- αυτή η εκ των έσω αυτοβιογραφική ανασκόπηση των πολιτικών γεγονότων της Ελλάδας των τελευταίων δεκαετιών,  αλλά και όταν διαβάσαμε το μυθιστόρημά του «Ελ Ντάμπα» που κυκλοφόρησε τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1980, στο οποίο ο αριστερών φρονημάτων αγωνιστής Δημήτρης Χριστοδούλου μας έδινε μια πανοραμική εικόνα του στρατοπέδου  συγκέντρωσης στην Αίγυπτο, όπου βρίσκονταν εξόριστοι και έγκλειστοι, φυλακισμένοι έλληνες αριστεροί αγωνιστές της Αντίστασης οι οποίοι είχαν προβεί σε πατριωτικές πράξεις αντίστασης εναντίων των ξένων εισβολέων και κατακτητών, στρατόπεδο στο οποίο υπήρξε ως όμηρος-κρατούμενος και ο ίδιος ο αγωνιστής ποιητής. Πλείστα από τα έργα του-πεζά ή ποιητικά είναι αυτοβιογραφικά, περιέχουν στιγμές και καταστάσεις, γεγονότα αγωνιστικών δράσεών του. Κατατρεγμοί, διώξεις, φυλακίσεις, εγκλεισμοί, κυνηγητό, εξορίες, φακελώματα, βασανισμοί είναι μερικά από αυτά που τράβηξαν και πέρασαν οι έλληνες αγωνιστές που εντάχθηκαν στο αριστερό κίνημα των χρόνων τους, της ηττημένης παράταξης μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Μα ίσως, το τραγικότερο ήταν η προσωπική απογοήτευση και η διάψευση των οραμάτων τους, το κυνηγητό από τους ίδιους τους παλαιούς τους ομοιδεάτες συντρόφους τους. Ο Μανώλης Αναγνωστάκης, ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Τάσος Λειβαδίτης και άλλοι έγραψαν, ή μας μίλησαν για τις σκοτεινές αυτές περιόδους και της άσχημης τροπής και εξέλιξης που πήραν τα πράγματα με υπαιτιότητα των ηγετικών τους ομάδων, ιδεολογικών αρχηγών τους, των καθοδηγητών τους. Η ποιητική συλλογή «Αργά πολύ αργά μέσα στη νύχτα» του Γιάννη Ρίτσου δεν μας συγκινεί μόνο, ανεξάρτητα αν ασπαζόμαστε ή όχι την ιδεολογία που υπηρέτησε μέχρι το τέλος της ζωής του αλλά, μας αποκαλύπτει με την εξαιρετική ποιητική γραφή του την πτώση των πολιτικών οραμάτων τους.

          μέσα στον πανικό μας υπάρχουμε.

              Δ.Χ.

 Έτσι η εικόνα που είχαμε και διατηρούσαμε μέσα μας για τον αγωνιστή Δημήτρη Χριστοδούλου, ήταν ενός τίμιου και ακέραιου ατόμου, με «ηθικές» αξιακές αρχές και αγωνιστικό φρόνημα πολίτη. Ενός φτασμένου και τιμημένου δημιουργού πρόσχαρου, κοινωνικού, που πλησίαζε τον κόσμο γύρω του, κουβέντιαζε μαζί του ευχάριστα, συγχρωτίζονταν με τους ανθρώπους. Όσες φορές έτυχε να τον συναντήσω στις πολιτιστικές συναντήσεις του κινήματος της Αλλαγής που διοργανώνονταν και συμμετείχα, μου έκανε εντύπωση πρώτον η πελώρια κορμοστασιά του, το φλογερό αγωνιστικό του πάθος και δεύτερον η οικεία και χωρίς τουπέ παρουσία του ανάμεσά μας. Ποτέ όμως, ας μου συγχωρεθεί, ο προσωπικός αυτός τόνος, δεν του είπα ότι μέσα μου είχε στερεωθεί η εικόνα και η φήμη του ως μεγάλου και αγαπημένου στιχουργού. Θεωρούσα όπως φαίνεται λανθασμένα την ποίησή του κάτι σαν ευγενές «πάρεργο» του στιχουργικού του ταλέντου και της ευαισθησίας του, αν και η θητεία του στην ποίηση αρχινά από τις αρχές του 1950 και κρατά μέχρι σχεδόν τα τέλη του 1980. Βρίσκαμε περισσότερο ενδιαφέρουσα την όψιμη πεζογραφική παραγωγή του. Με το θεατρικό του έργο δεν είχαμε ασχοληθεί. Και αυτόν τον έλληνα, τον νεαρό φιλομαθή από φτωχή Αθηναϊκή οικογένεια Δημήτρη Χριστοδούλου, τον μεγαλωμένο μέσα στις στερήσεις και την φτώχεια, τον μαθητή νυχτερινού γυμνασίου αλλά με μεγάλη έφεση για γράμματα, σπουδές, ο έφηβος ο οποίος βασανίστηκε στα χρόνια της ακμής του από τους Γερμανούς κατακτητές, που φυλακίστηκε στα υπόγεια της οδού Μέρλιν όπου βρίσκονταν το αρχηγείο της Γκεστάπο, ως νεαρός εαμίτης πατριώτης αγωνιστής, ήρθε εκ νέου στην μνήμη μας με το αφιερωματικό τεύχος του περιοδικού «Μετρονόμος» που την επιμέλειά του έχει ο εκδότης του Θανάσης Συλιβός, και η Ανθολόγηση των ποιημάτων του από τον ποιητή και ανθολόγο Ηλία Γκρη, δύο εκδόσεις επαναγνωριμίας μας μαζί του που κυκλοφόρησαν το 2024.

          Κι όπως ο άνεμος

          να περάσω ωραίος

          πάνω απ’ τη θάλασσα.

      --

          Έχασα τη δύναμη να ηττηθώ

          με τη νίκη μου.

 

          Τώρα

          Χαϊδεύω

          με την καρδιά μου

          τον πόνο σας

          γυρίζω στους δρόμους

          τραγουδώντας το μόχθο σας

          μια λίμνη το στήθος μου

          ξέχειλη απ’ το δάκρυ σας.

              Δ.Χ. 

        Με την σύγχρονη αυτή Ανθολόγηση του ποιητικού έργου του Δημήτρη Χριστοδούλου, από γνωστά και άγνωστά μας δημοσιευμένα ποιήματά του, έχουμε πλέον μία επαρκή, ικανοποιητική εικόνα της ποιητικής του δημιουργίας, που όπως διαπιστώνουμε, μόνο το ποιητικό του έργο αποτελείται από 4 τόμους οι οποίο εκδόθηκαν πριν και μετά την απώλειά του. Η έκδοση αυτή (η Ανθολόγηση του Ηλία Γκρη) μας βοηθά να αναγνωρίσουμε-αν δεν το είχαμε κάνει ήδη, τον ποιητικό του χαρακτήρα, τις πλευρές του ποιητικού του προσώπου, τις ιστορικές και πολιτικές εσωτερικές πτυχώσεις της ποίησής του, τα σκαμπανεβάσματα του ύφους του, την περιπέτεια του λόγου του ανά δεκαετία. Ο αναγνωστικός μας χρόνος και οι μνήμες ξαναγύρισαν πίσω, στην εφηβεία μας που χαιρόμασταν και εξακολουθούμε ακόμα να απολαμβάνουμε τα τραγούδια του τα οποία είναι πάνω από την επικαιρότητα της αφορμής της σύνθεσής τους. Γιατί τα βάσανα του ανθρώπου δεν έχουν τελειωμό ούτε και η κοινωνική αδικία. Πιάσαμε ξανά στα χέρια μας τις ποιητικές του συλλογές που είχαμε προμηθευτεί τα προηγούμενα χρόνια, διαβάσαμε την ποίησή του μαζί και την ανθολογημένη από τον Γκρη, ο οποίος σαν ποιητής ο ίδιος θέλησε να μας φέρει σε επαφή μαζί της μέσω του δικού του ανθολογικού βλέμματος και επιλογών. Επέλεξε κατά την κρίση του τις ποιητικές συνθέσεις εκείνες, τις ποιητικές μονάδες που θεωρεί ότι δικαιώνουν την ενασχόλησή του με την ποίηση και την αναγνώρισή του ως σημαντικού ποιητή της Α΄ Μεταπολεμικής Γενιάς.

Η ΠΑΤΜΟΣ

Ερίζουν τα πόδια μου πυκνά

σαν δέντρα κάτω απ’ τ’ άγριο πελέκι

μες στη χοάνη της απύθμενης καρδιάς

ο Ιωάννης μελανός μ’ ένα τουφέκι.

 

Μα είναι Έλληνας, ερώτησα, ή Χριστιανός;

Είναι της νύχτας τιμωρός ή του ονείρου;

Είναι ο θάνατος που θα το πει έτσι κι αλλιώς

πώς δεν υπάρχει ανοχή

σ’ όσους υπάρξουν μπρός  στις πόρτες του απείρου.

 

Ακόμα τρίζουνε τα πόδια μου κι εγώ

πήρα τον λόγο μες στη νύχτα Ιωάννη

κρατάω την πένα σαν κουπί στο μακελειό

και πέφτω ζώντας. Στη χοάνη.

     Από Η. Γκρή, σ.363  

Η Ανθολόγηση αυτή είναι ένας φόρος τιμής στον ποιητικό του καθαρά λόγο και όχι στον στιχουργικό, των τραγουδιών του που τον επισκίασε, καλύφθηκε κατά κάποιον τρόπο η ποιητική του φωνή, και αναδείχθηκε αυτή των τραγουδιών του. Δίχως όπως φαίνεται να υποβαθμίζει η μία την άλλη δημιουργική του πλευρά, έστω και αν η δεύτερη επικράτησε σε ζήτηση της πρώτης. Όπως και νάχει οι διακυμάνσεις και οι μεταπτώσεις της ποιητικής γραφής του Χριστοδούλου φαίνονται στην ανθολόγηση του Ηλία Γκρη, παρατηρούμε τα χρονικά θεματικά και υφολογικά στάδια της, τους βηματισμούς που ακολουθεί ο ποιητής από ποιητική δεκαετία σε ποιητική δεκαετία. Ο πατριωτικός τόνος της φωνής του, η φιλοπατρία και η γνήσια αγάπη του για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό, η αντιπολεμική του πάντα διάθεση, η ερωτική του πλευρά και προβληματισμοί του, οι πολιτικές και κοινωνικές αποχρώσεις του λόγου του, ο όχι και τόσο ξεκάθαρος πάντα λυρισμός του. Οι επαναληπτικοί τονισμοί της γλώσσας του, ορισμένες στιγμές και η «κούραση» της ποιητικής του ανάσας που επανέρχεται συχνά στα ίδια μοτίβα που τον απασχόλησαν από τα πρώτα του βήματα. Δεν απουσιάζει η ταξιδιωτική πλευρά της γραφής του, οι περιγραφές χώρων και τοποθεσιών που επισκέφτηκε ή έζησε κατά την διάρκεια της αυτοεξορίας του την περίοδο της επταετίας. Αναγνωρίζουμε τις δραματικές πινελιές του, τους βαθμούς απογοήτευσης και απαισιοδοξίας του, οι συγκινήσεις του εμφανείς όπως και οι συνειδησιακές του μεταπτώσεις, οι αγωνίες και απορρίψεις του, ο αγωνιστικός, ανθρωπιστικός του παλμός, οι εντάσεις του απέναντι στις καταστάσεις που βιώνει, οι αξιακοί του κώδικες ζωής, η αγάπη προς την σύντροφό του, οι στιγμές άγχους του. Των διαφόρων προσμείξεων ποιητικών ρευμάτων που εγκολπώνει ο λόγος του, όπως πχ. ένα ήρεμο και σιγαλόφωνο ρυάκι υπερρεαλιστικής έκφρασης που αισθανόμαστε σε ποιητικές του μονάδες. Όλα αυτά με δύο λόγια που σπονδυλώνουν και αποτελούν την ραχοκοκαλιά της ποίησής του, τις ρίζες της, τις πηγές αναφοράς της, ακόμα και τους τριγμούς της «αρρυθμία» της, μας γίνονται γνωστά με τις δύο εκδόσεις βιβλίων του από τον «Μετρονόμο» και το αφιέρωμα του περιοδικού, το οποίο πέρα από τον ποιητικό του λόγο μεταφέρει κρίσεις και σχόλια, απόψεις συνθετών και ερμηνευτών για την στιχουργική του τεχνική, την πρόσληψη των λαϊκών τραγουδιών του από το ευρύ κοινό. Να σημειώσουμε επίσης, την εξαιρετική ανάλυση του ομότιμου καθηγητή και δοκιμιογράφου Θεοδόση Πυλαρινού στο κείμενό του, «Το ποιητικό έργο του Δημήτρη Χριστοδούλου», σελ. 10-16 το οποίο έρχεται επικουρικά-στις μέρες μας, να συμβάλλει στην εδραίωση της παρουσίας του Δημήτρη Χριστοδούλου ως ποιητή και στιχουργού παρόντα στο σήμερα, να στηρίξει εποικοδομητικά την ανθολόγηση των ποιημάτων του από τον Ηλία Γκρη. Το κείμενο ανάλυση που διαβάζουμε στο περιοδικό σελ. 10-16 είναι μεταφορά του Επίμετρου που συνοδεύει την Ανθολογία των ποιημάτων του σελ. 365-374.  Ανθολογία και Περιοδικό έρχονται να μας υπενθυμίσουν την παρουσία του να μας μιλήσουν για την προσφορά του, την συμβολή του στα ελληνικά γράμματα και τον πολιτισμό και στην μουσική αγωγή μας. Όπως και οι συντελεστές αναγνωρίζουν, η επαναγνωριμία με το έργο του και των σταθμών της δημιουργίας του, δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί δίχως την αμέριστη συμπαράσταση της εικαστικού συντρόφου του κ. Μαρίας Κανδρεβιώτου η οποία εξομολογείται στο αφιερωματικό τεύχος του «Μετρονόμου» για τον σύντροφο της ζωής της Δημήτρη Χριστοδούλου. Τα ποιήματα του Δημήτρη Χριστοδούλου στον μεγαλύτερο όγκο τους είναι άτιτλα και συνταγμένα το ένα μετά το άλλο, σαν μία ανοιχτή συγχώνευση του ενός μέσα στο άλλο. Όπως είχαμε προαναφέρει- κατά την γνώμη μας- είναι ένα διαρκές ποίημα ποταμός. Ορισμένες ποιητικές μονάδες φέρουν λατινική αρίθμηση ενώ υπάρχουν και εκείνες που φέρουν ως τίτλο γεωγραφικές περιοχές της χώρας μας από ταξιδιωτικές του εντυπώσεις. «Ύδρα», «Μυστράς» «Κύπρος» κ. ά. ονόματα δρόμων ή πλατειών της Αθήνας. «Οδός Ασκληπιού», «Πλατεία Κάνιγγος» ή είναι αφιερωμένες.

          Μιλάω για τους αιώνες της μεγάλης αλλαγής

          για τα περάσματα μιλώ.

 

          Μιλάω για τους παιάνες των οδών

          για τις ημέρες της βαθειάς παραδοχής

          για μια απέραντη εισβολή αγάπης λέω.

 

          Στην πόρτα των αιμάτων θα σταθώ.

 

          Την τελεσίδικη πορεία λέω.

 

          Μιλάω για την ανάταση των ποιητών

          για τους μεγάλους αρχηγούς των δρόμων λέω.

 

          Μιλάω για την επέλαση των τραγουδιών

          μιλάω για γη

          αυτή την έξοχη κραυγή

 

          για την μεγάλη μνήμη λέω. 

          ΟΙ ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΕΣ

1., ΝΥΧΤΟΦΥΛΑΚΕΣ, 1954

2., ΠΕΛΤΑΣΤΕΣ, 1956

3., ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΣΤΑΔΗΝ, 1957

4., ΕΣΤΙΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ, 1959./ β΄ έκδοση Γ. Φέξης 1961. [Καλλιγράφηση Λεωνίδας Χρηστάκης]

5., ΜΕΤΑ ΤΟ ΑΝΑΚΛΗΤΙΚΟ, 1960

6., ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΑ, 1961

7., ΠΑΡΟΔΟΣ, 1962

8., ΕΠΙ ΕΥΡΕΩΣ ΜΕΤΩΠΟΥ, 1964

9., ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1954-1964, εκδ. Ζαρβάνος 1964, σ.318 (1)

(1) Σημείωση:

Ο πρώτος συγκεντρωτικός τόμος περιλαμβάνει 8 Ποιητικές Συλλογές. –«ΝΥΧΤΟΦΥΛΑΚΕΣ (1954)». –«ΠΕΛΤΑΣΤΕΣ (1956)».- «ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΣΤΑΔΗΝ (1957). [(ΘΑΝΑΤΟ ΘΑΝΑΤΟΝ (1957). / ΣΤΙΓΜΑ (1958).)]» – «ΕΣΤΙΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ (1959, β΄ έκδ. 1961)».- «ΜΕΤΑ ΤΟ ΑΝΑΚΛΗΤΙΚΟ (1960)».- «ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΑ (1961) [ (ΥΔΡΑ ΑΝΑΜΕΝΟΥΣΑ (1962)]». –«ΠΑΡΟΔΟΣ (1962) [ ΑΝΟΙΞΗ, ΟΝΕΙΡΟ ΤΡΑΧΥ (1963)]».- «ΕΠΙ ΕΥΡΕΩΣ ΜΕΤΩΠΟΥ (1964)».

     Ο πρώτος τόμος ποιημάτων του Δημήτρη Χριστοδούλου όπως τον προμηθευτήκαμε από παλαιοπωλείο είναι αφιερωμένος από τον ποιητή στον Γιώργο Κούνδουρο, Απρίλης 1964. Η συλλογή «Νυχτοφύλακες» είναι αφιερωμένη από τον Δ. Χ. «ΣΤΟΝ ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΠΕΣΟΝΤΑ ΜΝΗΜΗ».Η συλλογή «ΕΣΤΙΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ» είναι αφιερωμένη «ΣΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΜΑΝΑ ΠΟΝΩ ΧΩΡΗΣΑΝΤΑΣ ΜΝΗΜΗ». Τέλος η συλλογή «ΕΠΙ ΕΥΡΕΩΣ ΜΕΤΩΠΟΥ» είναι αφιερωμένη στη σύζυγό του «ΣΤΗΝ ΜΑΡΙΑ ΚΑΝΔΡΕΒΙΩΤΟΥ». [Το ποίημα «ΜΕΤΩΠΟ» είναι αφιερωμένο «Της Μίνας Χριστοδούλου». Οι «ΚΑΒΟΚΟΛΟΝΕΣ» «στον Ν. Κωνσταντινέα». Το ΙΙ (β΄) «Εκ του συστάδην» «στη Γλαύκη». Το «ΘΑΝΑΤΩ ΘΑΝΑΤΟΝ» στη «Μάνα».].

Μεταφέρουμε από τον κολοφώνα:

« Τα «ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΧΙΛΙΑ ΕΝΙΑΚΟΣΙΑ ΠΕΝΗΝΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΙΛΙΑ ΕΝΝΙΑΚΟΣΙΑ ΕΞΗΝΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ» που είναι η συγκεντρωμένη εργασία του ποιητή μιας δεκαετίας τυπώθηκαν στο πρότυπον εκδοτικόν τυπογραφείον του Δημήτρη Ζαρβάνου Θεμιστοκλέους 80 για λογαριασμό του ποιητή σε 1050 αριθμημένα. Περιλαμβάνονται 8 συλλογές και 4 μεμονωμένα ποιήματα. Η συλλογή «Επί Ευρέως Μετώπου». Τυπώνεται και κυκλοφορεί μαζί με τον τόμο αυτό για πρώτη φορά. Οι αλλαγές που έγιναν στα ποιήματα είναι ελάχιστες. Το βιβλίο τυπώθηκε με την επιμέλεια του ποιητή και την βοήθεια του Α. Δασκαλόπουλου, το εξώφυλλο φιλοτέχνησε η Μαρία Κανδρεβιώτου.»

10., ΔΕΛΦΟΙ. Σύνθεση σε έξι μέρη, εκδ. Ζαρβάνος 1965, σ.48

11., ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΛΥΡΙΚΑ, Αθήνα 1966

12., ΠΡΟΜΑΧΟΙ, εκδ. Ζαρβάνος 1966, σ.64

13., ΑΙΧΜΕΣ, Αθήνα 1967, σ.80. –[Συνολική έκδοση εκδ. Πλειάς 5, 1976, σ.350]

14., ΜΕΤΟΙΚΕΣΙΑ, εκδ. Κέδρος 1972, σ.112

15., Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ, εικονογράφηση Μαρία Κανδρεβιώτου, εκδ. Ερμείας 1974, σ. 48

16., ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ*, [ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΘΡΗΝΟΥ. ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Παρίσι 1967. Ζωγραφική και γραφή Μαρίας Κανδρεβιώτου], εκδ. Ι. Χατζηνικολή 1974, σ.64

Σημείωση:

*Η συλλογή που κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1974 από τις εκδόσεις της Ιωάννας Χατζηνικολή (Πλουτάρχου 10 Αθήνα) περιλαμβάνει 9 ποιητικές μονάδες του με γαλλικό ή ελληνικό τίτλο, κόστιζε 150 δραχμές και είναι χειρόγραφη. (το βιβλίο έχει το νούμερο 689 που έχουμε μπροστά μας).  Όπως μας λένε οι εκδόσεις «Τα Ποιήματα «ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ» με αρχικό τίτλο «ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΘΡΗΝΟΥ» γράφτηκαν στο Παρίσι το 1967 τον καιρό της αυτοεξορίας του ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου και χειρογραφήθηκαν από την Μαρία Κανδρεβιώτου τον ίδιο καιρό..» και κυκλοφόρησαν στην Αθήνα. Τα εννέα ποιήματα είναι: 1. VERS PARIS 2. ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΛΩΖΑΝΗ 3. GARD DU NORD 4. ΠΩΣ ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ 5. ΕΛΛΗΝΑΣ 6. AUTORDUTE DU SUD 7. ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ 8. ΣΤΟ ΔΙΑΟΛΟ Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ 9. ΕΥΡΩΠΗ. Τα τέσσερα ποιήματα είναι αφιερωμένα σε γυναικεία και αντρικά πρόσωπα. Είναι φιλοτεχνημένα από την Μαρία Κανδρεβιώτου και η μέσα σελίδα γράφει ΠΑΡΙΣΙ 1967. Στην σελίδα 61 δημοσιεύεται ο «ΑΠΟΛΟΓΟΣ» υπογεγραμμένος με τα αρχικά Δ.Χ.- Μ.Κ. Διαβάζουμε:

«Οι ποιητές που θέλουν να υπηρετήσουν την υπόθεση της ποίησης πέρα για πέρα δεν πρέπει να υποχωρούν, μήτε σε συναισθήματα, μήτε σε επικαιρικά γεγονότα που παρέρχονται παίρνοντας, στον καιάδα τους και την εφήμερη παρουσία τους και τους στίχους που τα τραγούδησαν.  Όμως υπάρχουν γεγονότα στη ζωή τους και στη ζωή του έθνους που ανήκουν όπως οι δικτατορίες, οι εξορίες ή αυτοεξορίες, που παίρνουν διαστάσεις «ύβρεως» και τότε απαρτίζονται από τη σχεδία της τέχνης τους και κραυγάζουν! Σίγουρα αυτό λίγες φορές υπηρετεί την τέχνη τους, όμως αρκετές φορές υπηρετεί την μαρτυρία.

Έτσι πιστεύοντας ότι, αυτοί μου οι στίχοι πού γράφτηκαν κάτω απ’ το μαστίγιο της απελπισίας στο Παρίσι που αυτοεξορίστηκα, εγώ και η γυναίκα μου, είναι προσφορά πρώτα στη μαρτυρία κι’ έπειτα, ίσως, στην τέχνη της ποίησης, αποφάσισα μετά από εφτάμισυ χρόνια,, να τα εκδόσω. Τα ζωγράφισε και τα χειρογράφησε, ένα-ένα καθώς τα έγραφα, η Μαρία, κρατόντας, καθώς κι’ εγώ, μέσα απ’ αυτήν την μαρτυρία, ψηλά την καρδιά της. Τα τυπώνουμε τώρα κρατόντας, όλα τα στοιχεία που επέβαλε η στιγμή, όπως τα λατινικά στοιχεία σε τοπωνύμια του Παρισιού σε εκφράσεις, σε επικλήσεις, σε ειρωνείες, ακόμα και σε υπερβολές. Κρατάμε πάνω στο κείμενο τα λάθη γραφής, το τρέμουλο του χεριού, ακόμα και τις ανορθογραφίες όπως πέρασαν στις μεμβράνες με το πενάκι.

Πολλά ποιήματα απ’ αυτά όπως το VERS PARIS, διαβάστηκαν σε συγκεντρώσεις Ελλήνων χτυπημένων απ’ τη δικτατορία, μεταδόθηκαν από τους ξένους σταθμούς και κυκλοφόρησαν πολυγραφημένα με τον τρόμο της παρανομίας στη χώρα. Μας βοήθησαν να κρατηθούμε στα πόδια μας την ώρα της θεομηνίας.

    Τώρα μ’ αυτή την έκδοση της ευγενικής μας φίλης Ιωάννας Χατζηνικολή και την θερμή συμπαράσταση του Αντρέα Βαχλιώτη τ’ αφήνουμε στα χέρια του αντιδικτατορικού λαού μαρτυρία της πίκρας της εξορίας και του αγώνα μας.».    

17., ΜΝΗΜΟΝΙΟ, 1976

18., ΑΙΧΜΕΣ 1965-1975, εκδ. Πλειάς 1976, σ. 350 (2)

(2) Σημείωση:

     Ο δεύτερος συγκεντρωτικό τόμος «ΑΙΧΜΕΣ 1965-1975» συστεγάζει επτά + μία ποιητικές συλλογές. –«ΔΕΛΦΟΙ Σύνθεση σε έξη μέρη» (1965).- «ΠΡΟΜΑΧΟΙ» (1966).- «ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΛΥΡΙΚΑ» (1966).- «ΑΙΧΜΕΣ» (1967).- «ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ» (1974).-«ΜΕΤΟΙΚΕΣΙΑ» (1972).- «Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ» (1974).- «ΜΝΗΜΟΝΙΟ 1968-1975» (1976).

Διαβάζουμε στις σελίδες 347-348 δια χειρός Δημήτρη Χριστοδούλου στην «Σημείωση γι’ αυτή την έκδοση»

«1. Τα ποιήματα αυτά γράφτηκαν και τυπώθηκαν στη χρονική περίοδο 1965-1975 και καλύπτουν μιά περίοδο πολλαπλών αναζητήσεων και στόχων. Ήταν φυσικό να χαρακτηριστούν σαν ΑΙΧΜΕΣ. Έτσι, ο τίτλος αυτός, παρμένος από μιά συλλογή που περιέχεται σε τούτο τον τόμο, παύει να χαρακτηρίζει ιδιαίτερα αυτή τη γραφή, και γίνεται ο γενικός τίτλος όλων των ποιημάτων της περιόδου.

2. Το ποιητικό βιβλίο «ΔΕΛΦΟΙ, ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΕ ΕΞΙ ΜΕΡΗ» γράφτηκε και τυπώθηκε μέσα στο 1965, στις εκδόσεις «Ζάρβανος» για λογαριασμό του συγγραφέα.

3. Οι «ΠΡΟΜΑΧΟΙ», γράφτηκαν μέσα στο 1965. (Τα πεζά κείμενα προέρχονται από επίσημα αρχεία ή προφορικές μαρτυρίες) και τυπώθηκαν τον ίδιο χρόνο στις εκδόσεις «Ζάρβανος» για λογαριασμό του συγγραφέα.

4. «ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΛΥΡΙΚΑ» γράφτηκαν και τυπώθηκαν το 1966 από τα τυπογραφεία «Ι. Μακρή», για λογαριασμό του συγγραφέα.

5. Οι «ΑΙΧΜΕΣ» γράφτηκαν το 1966 και τυπώθηκαν το Γενάρη του 1967 από τα τυπογραφεία «Ι. Μακρή», για λογαριασμό του συγγραφέα.

6. Τα ποιήματα «ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ» γραμμένα από τον Μάη του 1967 μέχρι τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου στο Παρίσι, χειρογραφημένα σε χαρτί «κάλα» και ζωγραφισμένα, σελίδα- σελίδα, από τη Μαρία Κανδρεβιώτου, τυπώθηκαν στην Αθήνα για τις εκδόσεις «Χατζηνικολή» το 1974.

7. Το ευρύτερο σε έκταση ποιητικό βιβλίο «ΜΕΤΟΙΚΕΣΙΑ» περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα ποιήματα που γράφτηκαν στο Παρίσι από το 1967 μέχρι τον Ιούνιο του 1972 και τυπώθηκε στην Ελλάδα για λογαριασμό των εκδόσεων «Κέδρος» το Νοέμβρη του 1972.

8. Η συλλογή «Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ» γράφτηκε το 1972 (εκτός από το ποίημα «Το Δάσος» που γράφτηκε το 1970 στο Παρίσι) και τυπώθηκε από τις εκδόσεις «Ερμείας» το 1974.

9. Τα ποιήματα που περιλαμβάνονται στο «Μνημόνιο» γράφτηκαν από το 1968 ως το 1975 και δημοσιεύονται για πρώτη φορά σ’ αυτό τον τόμο.

10. Όλες οι ποιητικές συλλογές δημοσιεύονται χωρίς καμιά τροποποίηση ή αλλαγή, χωρίς προσθήκες, ή την καλούμενη «επεξεργασία» εκτός από τη στοιχειοθετική προσαρμογή κατά τις ανάγκες αυτής της έκδοσης.».

19., ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ, εκδ. Κέδρος 1977, σ.29/ β΄ 1982

20., ΝΕΤΡΟΝΙΑ, εκδ. Κέδρος 1978, σ.39

21., ΕΛΛΑΔΑ ΜΠΑΥ ΝΤΕΥ, εκδ. Κέδρος 1981, σ.62

22., ΝΤΙΣΚΟΤΕΚ,  εκδ. Κέδρος 1982, σ. 29

23., Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΘΑΡΑ, εκδ. Κέδρος 1983, σ.45

24., ΠΛΑΓΙΟΣ ΑΝΕΜΟΣ, εκδ. Κέδρος 1984, σ.64

25., ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΟΥ ΚΥΡΡΗΣΤΟΥ, εκδ. Κέδρος 1985, σ.47

26., ΟΥΛΑΦ ΠΑΛΜΕ, εκδ. Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1987, σ.27

27., Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΙ Ο ΕΒΕΝΟΣ, ΠΟΙΗΣΗ εκδ. Γνώση 1988, σ. 54

    [Η συλλογή αφιερώνεται «Στην μνήμη του Αφρικανού ποιητή Μπενζαμίν Μολόιζε»].

28., ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1977-1988. Αθήνα 1992*

(3) Σημείωση:

     * Ο τρίτος συγκεντρωτικό τόμος των ποιημάτων του περιλαμβάνει εννέα ποιητικές του συλλογές της τρίτης δεκαετίας της ποιητικής παραγωγής του. Η έκδοση αυτή είναι μεταθανάτια, όπως μας πληροφορεί ο ομότιμος καθηγητής Θεοδόσης Πυλαρινός πραγματοποιήθηκε με την φροντίδα της συζύγου του ποιητή εικαστικού Μαρίας Κανδρεβιώτου. Το Επίμετρο του ομότιμου καθηγητή και δοκιμιογράφου Θ. Πυλαρινού με τίτλο «Το ποιητικό έργο του Δημήτρη Χριστοδούλου», είναι μία εμπεριστατωμένη και ανά δεκαετίες αναλυτική επισκόπηση της σύνολης ποιητικής του κληρονομιάς. Το διαβάζουμε και στις σελίδες 10-16 του Αφιερωματικού τεύχους 84/ Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2021 «Δημήτρης Χριστοδούλου 100 χρόνια από τη γέννησή του» του περιοδικού «Μετρονόμος» του εκδότη και διευθυντή του περιοδικού Θανάση Συλιβού. Το κείμενο- ως Επίμετρο-, του Θ. Π. προέρχεται από την έκδοση Απρίλιος του 2024 του «Μετρονόμου», «Δημήτρης Χριστοδούλου, ΠΟΙΗΜΑΤΑ- ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ» Ανθολόγηση-Επιμέλεια: Ηλίας Γκρης. Επίμετρο: Θεοδόσης Πυλαρινός., σελ. 365-374.

      Στην σελίδα 369 της «Ανθολογίας» των ποιημάτων του μας λέει ο Πυλαρινός: «Το 2014 συμπληρώθηκε συγκεντρωμένο ολόκληρο το ποιητικό έργο του Χριστοδούλου με την κυκλοφορία από τον «Μετρονόμο», τις εκδόσεις του ομότιτλου περιοδικού που εκδίδει ο Θανάσης Συλιβός, ενός τέταρτου τόμου με τίτλο Ανέκδοτα ποιήματα, στον οποίο και συγκεντρώθηκαν αφενός ανέκδοτα και αφετέρου αθησαύριστα ποιήματά του, δημοσιευμένα σε εφημερίδες και δυσεύρετα πλέον, και εν πολλοίς λησμονημένα, περιοδικά.».

29., MARCIA FUNEBRE, εκδ. Γνώση 1992, σ.50.

30., ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Δ΄ τόμος, εκδ. Μετρονόμος 2014, σ.96.

 Τέλος, έχουμε τον πρόσφατο Ε΄ τόμο-ανθολογία.

31., ΠΟΙΗΜΑΤΑ. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ. ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ –ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΗΛΙΑΣ ΓΚΡΗΣ. ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, εκδ. Μετρονόμος και Ηλίας Γκρης 4, 2024, σ.380, τιμή 21,20 ευρώ.

    Ο πολυσέλιδος τόμος Ανθολόγηση του ποιητικού του έργου από τον ποιητή και ανθολόγο Ηλία Γκρη περιλαμβάνει ΠΡΟΛΟΓΟ σελ. 9-10, το κύριο σώμα των ανθολογούμενων ποιημάτων σελ. 15-363, και το ΕΠΙΜΕΤΡΟ του Θεοδόση Πυλαρινού σελ. 365-374. Ο Ανθολόγος και ορθά χωρίζει το υλικό ανά δεκαετίες. Η δεκαετία 1954-1964 περιλαμβάνει την συλλογή «Νυχτοφύλακες» έως «Επί Ευρέος Μετώπου». Την δεκαετία 1965-1975 με τις συλλογές «Δελφοί» έως «Ο ποιητής και ο Έβενος» και, την χρονική περίοδο 1988-1991, σελ, 345 έως 363, που δημοσιεύονται 19 ποιητικές μονάδες. Μας διευκρινίζει ο ανθολόγος Ηλίας Γκρης:

«Στην τελευταία περίοδο αυτού του τόμου περιλαμβάνονται ποιήματα «ανέκδοτα» μέχρι το θάνατο του ποιητή, που με αυτόν τον τίτλο εξέδωσε υστερότερα η σύζυγός του Μαρία Κανδρεβιώτου. Όλα είναι γραμμένα μετά το 1988 [έτος έκδοσης του Τρίτου τόμου]  εκτός από τη «φωνή της πέτρας», με χρονολογία γραφής το 1982, «Ύδρα», 1986, και ορισμένα άλλα, που δεν τα επέλεξα σ’ αυτήν την ανθολόγηση», σελ. 343.

          Ειμ’ εδώ πιο βαθύς μες στο φόβο μου

          μοναχός και ακούω τη μέλισσα.

          Κάθε μέρα ανεβαίνω τη μνήμη

          και θυμάμαι τη θάλασσα.

             Δ.Χ. 

Διευκρινιστικά

          Έχει κ’ η μέρα το βαθύ δικό της παραμύθι.

                   Δ.Χ.

     Το μικρό αυτό σημείωμα γράφεται με αφορμή το αφιέρωμα και την ανθολόγηση, του ποιητή, στιχουργού, μυθιστοριογράφου, διηγηματογράφου, θεατρικού συγγραφέα και ηθοποιού Δημήτρη Χριστοδούλου, (Αθήνα 4 Απριλίου 1924- Αθήνα 5 Μαρτίου 1991). Τα Ποιήματα που επιλέγω προέρχονται από τους δύο συγκεντρωτικούς τόμους και δύο του συλλογές που είχα προμηθευτεί και από την Ανθολόγηση του ποιητή και ανθολόγου Ηλία Γκρη. Ο Δημήτρης Χριστοδούλου υπήρξε μία πάντα ανήσυχη, μαχητική προσωπικότητα, μία πολιτικοποιημένη περσόνα της ελληνικής μεταπολεμικής ποίησης αγωνιστής.

     Στην δική μας καταγραφή σταθήκαμε αποκλειστικά στις ποιητικές του συλλογές, δεν κάναμε μνεία στις εκδόσεις των θεατρικών του έργων, των μυθιστορημάτων και των διηγημάτων του που δεν είναι και λίγα και χρήζει και αυτή του η παραγωγή ιδιαίτερης εξέτασης και της αναγνωστικής μας προσοχής.

          Τα Περιεχόμενα του Αφιερωματικού τεύχους του περιοδικού «ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ» τεύχος 84/10,11,12 2024, σε επιμέλεια Θανάση Συλιβού είναι τα εξής:

-Θανάσης Συλιβός, editorial Δημήτρης Χριστοδούλου 100 χρόνια από τη γέννησή του.

-Νίκος Λαγκαδινός, Δημήτρης Χριστοδούλου (1924-1991) «Φύλαγε πάντα σκοπός σε παραμεθόριο φυλάκιο»*

*είναι χαρακτηρισμός του συγγραφέα Βασίλη Βασιλικού για τον ποιητή και στιχουργό

-Αφήγηση στον Θανάση Συλιβό. Η Μαρία Κανδρεβιώτου μιλάει για τον σύντροφο της ζωής της Δημήτρη Χριστοδούλου.

-Δημήτρης Γκιώνης, «Ευτυχώς υπάρχει η ποίηση». Μνημονεύοντας τον ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου.

-Θεοδόσης Πυλαρινός, Το ποιητικό έργο του Δημήτρη Χριστοδούλου.

-Ο Ηλίας Γκρης για τον Δημήτρη Χριστοδούλου. Σ’ αυτόν τον κόσμο ο ποιητής αυτός είναι αναγκαίος.

-Γιάννης Γκούμας, Μεταφράζοντας και μελοποιώντας τον Δημήτρη Χριστοδούλου.

-Κώστας Φασουλάς, «Εκείνος που μας χάθηκε…». Ο στιχουργός Χριστοδούλου.

-Θανάσης Γιώγλος, Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί Δημήτρη Χριστοδούλου.

Γιώργος Π. Τσάμπρας, «Βγήκαμε κάποτε στο δρόμο κι ήμασταν δυο…» Λοϊζος- Χριστοδούλου.

-Ανατρέξτε στα γραπτά του Δημήτρη θα είστε πλουσιότεροι… Ο Μίμης Πλέσσας για τον Δημήτρη Χριστοδούλου.

-Αφήγηση στον Αλέξη Βάκη, Ο Αντώνης Καλογιάννης για τον Δημήτρη Χριστοδούλου. Ο φάρος που έσβυσε νωρίς…

-Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης για τον Δημήτρη Χριστοδούλου.

-Ο Πέτρος Βαγιόπουλος για τον Δημήτρη Χριστοδούλου. Έμειναν λοιπόν τα τραγούδια…

-Σταύρος Γ. Καρτσωνάκης, Δέκα αφανή και εμφανή ίχνη στη στιχουργική «νύχτα» του Δημήτρη Χριστοδούλου σε έξι στάσεις. «Κι αν έζησα στη μοναξιά ποτέ δεν ήμουν μόνος…»

-Δημήτρης Μπαγιέρης, Ο Δημήτρης Χριστοδούλου πύρινη και λυρική ρομφαία

-«100 χρόνια Δημήτρης Χριστοδούλου. Ο ποιητής με τα μεγάλα τραγούδια. [Γνώμες διαφόρων για τον Δ.Χ.]

-Εργογραφία Δημήτρη Χριστοδούλου. [Ποίηση 31 τίτλοι. Θέατρο 13 τίτλοι. Μυθιστορήματα 15 τίτλοι. Διηγήματα 5 τίτλοι].

-Δισκογραφία Δημήτρη Χριστοδούλου. Καταγραφή- Επιμέλεια Πέτρος Παράσχης.

      Στην σελίδα 61 ολοκληρώνεται το πλούσιο αφιέρωμα στον Δημήτρη Χριστοδούλου το οποίο διανθίζεται από σπάνιο φωτογραφικό υλικό.

    Η ύλη του  περιοδικού συνεχίζεται με το κείμενο του Γιάννη Γαλανίδη, Η ιστορική Δόμνα της Θεσσαλονίκης. Και, με μία θαυμάσια μελέτη του Δημήτρη Μπαλτά για Τα πολιτικά ποιήματα του Νίκου Καββαδία.

          Και όπως πήρε το δρόμο

          ο ποιητής

          για τον μεγάλο γυρισμό,

          ανοίξαν οι πυγολαμπίδες

          σαν κουκιά,

          να φωτιστεί το αύριο,

          η κατσαρόλα να γεμίσει

          όνειρο

          και η κουτσή καρδιά

          να βγει στο ξάγναντο

          να πάρει ένα αυγό

          απ’ αφρικάνικη σπηλιά.

             Δ.Χ.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Πέμπτη 3 Απριλίου 2025. Του Μεγάλου Κανώνος.

 «Ο πρότερον επί θρόνου/ γυμνός νυν επί κοπρίας καθηλκωμένος/ ο πολύς εν τέκνοις και περίβλεπτος,/άπαις και φερέοικος αιφνίδιον’/ παλάτιον γάρ την κοπρίαν, και μαργαρίτας/ τα έλκη ελογίζετο.». σελ.130. Από Αδαμιαίος Θρήνος. Ο Μέγας Κανών Ανδρέου Κρήτης. Εισαγωγή-κείμενο-μετάφραση-σχόλια κυρού Συμεών Κούτσα. Δ΄ έκδοση, εκδ. Αποστολική Διακονία της Ελλάδος, 2009.  

       

 

Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ και η παρουσία του έργου του στην χώρα μας

 

ΡΑΙΝΕΡ ΒΕΡΝΕΡ ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ

     (31/5/1946- 10/6/1982)

     «…Τα συναισθήματα είναι πολύ σημαντικά για μένα, αλλά τα συναισθήματα σήμερα τα εκμεταλλεύεται η βιομηχανία του κινηματογράφου, κι αυτό είναι κάτι που αντιπαθώ. Είμαι κατά της κερδοσκοπίας των συναισθημάτων.

     Απ’ την πλευρά της φόρμας, οι ταινίες μου φανερώνουν ένα είδος αποξένωσης. Προσεγγίζω το θέμα μιας σκηνής ως εξής: όταν η σκηνή έχει μεγάλη διάρκεια, όταν «επιμηκύνεται», τότε το ακροατήριο μπορεί αληθινά να δει τι συμβαίνει ανάμεσα στους χαρακτήρες που συμμετέχουν. Αν άρχιζα να κόβω σε πολλά πλάνα τη σκηνή, τότε κανένας δε θα καταλάβαινε περί τίνος πρόκειται.

     Μερικοί κριτικοί νομίζουν ότι κάνω χρήση αναφορών σε Αμερικάνικες ταινίες με έναν τρόπο ειρωνικό και βέβαια μπορώ να καταλάβω πως αποκτούν αυτήν την εντύπωση και πρέπει να το δεχτώ. Παρ’ όλα αυτά για μένα δεν είναι έτσι. Η κύρια διαφορά ανάμεσα στα Αμερικάνικα φιλμ και τα δικά μου είναι ότι ο Αμερικάνικος κινηματογράφος δεν είναι στοχαστικός-και δεν ήθελα και εγώ να πετύχω ένα στυλ που να ξεδιπλώνεται ελεύθερα, χωρίς όλους αυτούς, τους αναλογισμούς.

            Συνήθως χωρίζω τις ταινίες μου σε δύο κατηγορίες. Είναι οι ταινίες της μπουρζουαζίας, που είναι τοποθετημένες σε ένα καθορισμένο αστικό περιβάλλον, και κατόπιν είναι οι «κινηματογραφικές» ταινίες, που είναι τοποθετημένες σε τυπικά κινηματογραφικά περιβάλλοντα και περιέχουν το είδος της δράσης που συνήθως βλέπει κανείς στον κινηματογράφο. Η πρώτη κατηγορία καθρεφτίζει αστικούς μηχανισμούς συγκεκριμενοποιημένους σε μεγάλο βαθμό, και η δεύτερη κατηγορία είναι εμπνευσμένη από ταινίες διαφόρων αμερικανών….».

«Ο Φασμπίντερ για τον Φασμπίντερ, στο Αντρέας Ταρνανάς, σ. 7-8»

  ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ- ΘΕΑΤΡΟΓΡΑΦΙΑ- ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

1., 1965-Αλήτης της πόλης (Der Stadtstreicher)

2., 1966-Το μικρό χάος (Das kleine Chaos)

3., 1969-Η αγάπη είναι πιο κρύα από το θάνατο (Liebe ist kalter als der tod)

Προβλήθηκε από την ΕΤ-3, 1. μ. μ.

Βλέπε εφ. «Τα Νέα» 19/11/1997

4., 1969- Ο Έλληνας γείτονας (Katzelmacher)

Προβλήθηκε από την ΕΤ-3, 9 μ.μ., Τρίτη 8/9/1998.

Βλέπε εφ. «Τα Νέα» 8/9/1998 και εφ. «Ο Κόσμος του Επενδυτή» 5/9/1998

5., 1969-Οι Θεοί της πανούκλας (Gotter der pest)

Βλέπε Βασίλης Ραφαηλίδης, εφ. «Έθνος» 28/4/1985 «Ο υπόκοσμος των εκπεσμένων αγγέλων»

6., 1969-Γιατί ο κύριος Ρ. παθαίνει αμόκ; (Why does Herr R. run Amok?)

7., 1970-Το ποτάμι των νεκρών (Rio das Mortes),-ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

8., 1970- Γουάιτυ (Whity)-Αφιερωμένο στον Πέτερ Μπέρλιγκ

9., 1970-Ταξίδι για το Νικλασχάουζερ (Das Niklashauser fart)- ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

10., 1970-Ο Αμερικανός Στρατιώτης (Der Amerikanische soldat)

Προβλήθηκε από ΕΤ1-2 μ.μ.

11., 1970-Φυλαχτείτε από την ιερή πόρνη (Warnung vor einer heiligen nutte)

12., 1970-Πιονέροι του Ινγκολσταντ (Pionere in Ingolstadt)- ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

13., 1971-Ο έμπορος των τεσσάρων εποχών (Handler der vier jahreszeiten)

Προβλήθηκε στον κινηματογράφο «Αλκυονίδα» 18/4/1983.

Βλέπε: Βασίλης Ραφαηλίδης, εφ. «Έθνος» 8/5/1983, «Η συντριβή του αντιήρωα». – εφ. «Η Αυγή» 17/4/1983 «Μελόδραμα του Φασμπίντερ». -Ζήσης Τσιριγκούλης εφ. «Ελευθεροτυπία» 21/4/1983  

14., 1972-Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ (Die bitteren traken der Petra von Kant)

[Έγχρωμη γερμανική ταινία, 1972. Σκηνοθεσία- Σενάριο: Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ. Φωτογραφία: Μίκαελ Μπάλχαουζ. Μουσική: Οι Πλάτερς, Γουόκερ Μπράδερς, Τζιουζέπε Βέρντι. Παίζουν: Μαργκίτ Κάρστενσεν, Χάνα Συγκούλα, Κατρίν Σάσκε, Ιρμ Χέρμαν. Διάρκεια 114 λεπτά.]

Προβλήθηκε στις αίθουσες «Αλκυονίδα» και «Απόλλων».

Βλέπε: -Ν. Φένεκ Μικελίδης  εφ. «Ελευθεροτυπία» 22/3/1983.«Το άγχος της μοναξιάς». Οι νέες ταινίες (γράφουν: Ν. ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ- ΤΩΝΗΣ ΤΣΙΡΜΠΙΝΟΣ). – εφ. «Ελευθεροτυπία» 20/3/1983. -Παύλος Κάγιος, περ. «Γράμματα και Τέχνες» τχ.17/5,1983. -Βασίλης Ραφαηλίδης εφ. «Έθνος» 27/3/1983, «Η γυναίκα αντικείμενο…» -Η «αντιθεατρική» ματιά του Ρ. Β. Φ.

Προβλήθηκε και από την τηλεόραση 19/10/1990.

Γράφει η εφημερίδα «Ο Κόσμος του Επενδυτή» 16/12/2000: Τρεις ταινίες, ένα εισιτήριο. Ο Φασμπίντερ επιστρέφει. ‘Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ/ ‘Ο φόβος τρώει τα σωθικά’/ ‘Ο γάμος της Μαρίας Μπράουν’  

15., 1972-Πέρασμα θηραμάτων

16., 1972-Οχτώ ώρες δεν κάνουν μια μέρα (οικογενειακή σειρά)

17., 1973-Κόσμος που γυρίζει

18., 1973-Ο φόβος τρώει τα σωθικά (Angst essen seele auf)

Η ταινία προβλήθηκε από την ΕΤ-1 στην Κινηματογραφική Λέσχη.

Βλέπε: -Βασίλης Ραφαηλίδης εφ. «Το Βήμα» 20/2/1978 και στο Β.Ρ. «Λεξικό Ταινιών», εκδ. Αιγόκερως 1982, σ. 110-111 τόμος Δ΄. –περ. «Ραδιοτηλέραμα» 18/5/1984

19., 1973-Martha-ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

20., 1973- Νόρα Χέλμερ (Nora Helmer)- ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Προβλήθηκε από την δημόσια τηλεόραση.

Εξαιρετική μεταφορά του θεατρικού έργου του Νορβηγού δραματουργού Ερρίκου Ίψεν το «Κουκλόσπιτο». Ένα παιχνίδι σκιαγράφησης των χαρακτήρων, των εσωτερικών συγκρούσεων της συνείδησης των ηρώων, των διαθλάσεων πάνω στον καθρέφτη του ψυχικού άγχους και αδιεξόδων των προσώπων. Παραμορφωτικές εικόνες ανθρώπων πάνω στις γυάλινες επιφάνειες. Ιριδισμοί χειρονομιών και βλεμμάτων, κινήσεων και στάσεων. Η ευθραυστότητα των διαπροσωπικών σχέσεων, ερωτικές ψευδαισθήσεις, λεπτές ισορροπίες πριν την κατάρρευση του  κόσμου τους. Προσωπογράφηση με λεπτές πινελιές, χρώματα σκιερά της προσωπικότητας των ηρώων, του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο διαδραματίζεται το αστικό αυτό δράμα. Συγκλονιστική ταινία ενός σκηνοθέτη που υιοθέτησε στις κινηματογραφικές του δουλειές, τις τηλεοπτικές του παραγωγές τους δρόμους του μελοδράματος. Μια στυλιζαρισμένη ματιά αναπαράστασης του αστικού δράματος με τα εφόδια ενός ηθοποιού και σκηνοθέτη με παιδεία και εμπειρία θεατρική. Καλοδουλεμένη εξιστόρηση του θέματος από έναν αντισυμβατικό  και αντεργκράουντ δημιουργό του σύγχρονου Γερμανικού κινηματογράφου. Που γνώριζε να αφηγείται στις μελό ταινίες του τον κόσμο και τα προβλήματα ανθρώπων του κοινωνικού περιθωρίου, το αγεφύρωτο χάσμα των ταξικών διαφορών μέσα στο υπάρχον πολιτικό σύστημα. Το σύμπαν των κάθε κατηγορίας αποκλεισμένων ατόμων από τους κρατικούς θεσμούς, την θρησκευτική ηθική και οικογενειακή αγωγή. Ο κινηματογράφος του Φασμπίντερ δεν είναι μόνο έμφορτος από λαϊκά στοιχεία αλλά, ανήκει στην κατηγορία του λαϊκού σινεμά, του κινηματογράφου για τις μεγάλες κινηματογραφόφιλες μάζες και όχι για τις μορφωμένες ελίτ. Όπως επίσης, οι αυτοκαταστροφικές του τάσεις και επιλογές, σαν άτομο του Φασμπίντερ στο πως ερμήνευε ταξικά τα φαινόμενα και τις καταστάσεις, διοχετεύτηκαν μέσα στην κινηματογραφική του υπερπαραγωγή. Πάνω από σαράντα ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, θεατρικές παραστάσεις, ραδιοφωνικές σκηνοθεσίες, συγγραφή σεναρίων και διασκευών συμμετοχές στα καλλιτεχνικά συμβάντα της εποχής του. Πρέπει να είναι ο πιο σταθερός λάτρης του αμερικάνικου οράματος της έβδομης τέχνης από τους Γερμανούς σκηνοθέτες της γενιάς του. 

21., 1974-Fontane Effi Briest

Προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες «Ίλιον» και «Απόλλων».

Βλέπε εφ. «Ελευθεροτυπία» 18/11/1983, «Μια τραγική ηρωίδα».

Προβλήθηκε επίσης από την ΕΤ-2, 12 μ.μ. Βλέπε περ. «Διπλό Τηλέραμα» 12/10/1990.

22., 1974- Το παιχνίδι της τύχης (Faustrecht der freiheit)

Προβλήθηκε στην αίθουσα «Αλκυονίδα» Ιουλιανού 42 στην Αθήνα στις 4/10/1982. Στο πρόγραμμα υπάρχει κριτική της ταινίας από τον Βασίλη Ραφαηλίδη.

Προβλήθηκε και στην τηλεόραση Ο.40 μ.μ., Δες περ. «Διπλό Τηλέραμα» τχ. 747/29-6-1991. Και εκ νέου από την ΕΤ-3, 1.μ.μ. Βλέπε εφ. «Τα Νέα» 17/5/1999.

23., 1975-Η Μάνα Κούστερς πάει στους ουρανούς (Mutter Kusters’ fahrt zum Himmel)

Προβλήθηκε στις αίθουσες «Ελλη» και «Στούντιο» τον Δεκέμβριο του 1986.

Βλέπε: Νίνος Φένεκ-Μικελίδης, εφ. «Ελευθεροτυπία», «Προβλήματα έρωτα και μοναξιάς». – εφ. «Τα Νέα» 20/12/1986. – εφ. «Έθνος» 19/12/1986.- εφ. «Το Βήμα» 21/12/1986.- εφ. «Εβδόμη» 21/12/1986.

Η ταινία προβλήθηκε και από την ΕΤ-2. Δες εφ. «Εξόρμηση» 25/2/1990  

24., 1975-Φόβος για τον φόβο (Angst vor der Angst)-ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

25., 1976-Θέλω μονάχα να μ’ αγαπάτε (Ich will doch nur, dass ihr mich liebt)- ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

26., 1976-Το ψητό του Σατανά (ή Διαβόλου γέννα) (Satansbraten)

27., 1976-Κινέζικη ρουλέτα (Chinesisches roulette)

Η ταινία προβλήθηκε δύο φορές από ιδιωτικό κανάλι. 12 μ.μ. Δες περ. «Ραδιοτηλέραμα» 26/10/1990 και 24/5/1991. 

28., 1977- Η Γυναίκα του Σταθμάρχη-Bolwieser

Η ταινία προβλήθηκε από τον κινηματογράφο «Έλλη» 17/3/1984.

Την Τετάρτη 2/4/1997 προβλήθηκε από την ΕΡΤ-3 στις 23.30. δες εφ. «Κέρδος» 2/4/1997.

29., 1977-Γυναίκες στη Νέα Υόρκη (Frauen in New York)- ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

30., 1977-Απόγνωση (Despair- eine reise ins licht)

31., 1978-Η Γερμανία το φθινόπωρο (Episode of Deutscheland im Herbst)

32., 1979-Ο γάμος της Μαρίας Μπράουν (Die ehe der Maria Braun)

Βλέπε: Βασίλης Ραφαηλίδης εφ. «Το Βήμα» 5/2/1980, και Β. Ρ. «Λεξικό Ταινιών» τόμος Δ΄ σ. 112-, Αιγόκερως 1982.

Η ταινία προβλήθηκε και στην τηλεόραση. Βλέπε περ. «Τηλέραμα» τχ. 739/4-5-1991.

33., 1978-Η χρονιά με τα 13 φεγγάρια (In einem jahr mit 13 mondem)

Η ταινία προβλήθηκε στον κινηματογράφο «Άστυ» Κοραή 4, στην Αθήνα 6/4/1982.

Βλέπε Βασίλης Ραφαηλίδης εφ. «Το Βήμα» 6/4/1982, και Β. Ρ. «Λεξικό Ταινιών» τόμος 5ος, σ. 86-88, εκδ. Αιγόκερως 1983.

Η ταινία προβλήθηκε και από την ΕΡΤ-3 στις 23.00. δες εφ. «Το Βήμα» 9/7/1999.- εφ. «Τα Νέα» 9/7/1999. Προβλήθηκε και στον Αντέννα 1.10 στις 24/8/1991. Βλέπε περ. «Διπλό τηλέραμα».

34., 1979-Η τρίτη γενιά (Die dritte generation)

Η ταινία προβλήθηκε από την ΕΡΤ-3 1 μ.μ.

35., 1979-1980-Μια ταινία με 13 μέρη και έναν επίλογο (Berlin Alexanderplatz)- ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Προβλήθηκε σε συνέχειες από την δημόσια τηλεόραση και δόθηκε σε cd. από εφημερίδα. Εξαιρετική σειρά. Ανάπλαση της ατμόσφαιρας μιας ολόκληρης εποχής και της γερμανικής κοινωνίας και πολιτικού συστήματος. Θαυμάσιες ερμηνείες, ωραία φωτογραφία, εξωτερικά γυρίσματα και λήψεις, καλοδουλεμένο σενάριο. Κλίμα παρακμής και σήψης της γερμανικής κοινωνίας από έναν συμπατριώτη τους.

36., 1980-Λιλή Μαρλέν (Lili Marleen)

Βλέπε: Βασίλης Ραφαηλίδης, εφ. «Το Βήμα» 17/11/1981, και Β.Ρ. «Λεξικό Ταινιών» τόμος 5ος, σ. 85-86, Αιγόκερως 1983.

Η ταινία προβλήθηκε και από την τηλεόραση τις μεταμεσονύχτιες ώρες. Δες περ. «Διπλό Τηλέραμα» 31/8/1992.

37., 1981-Theater in Trance

38., 1981-Lola- Ο Γαλάζιος Άγγελος

Προβλήθηκε από τον κινηματογράφο «Έλλη» επί της οδού Ακαδημίας στην Αθήνα 27/10/1982.

Η ταινία προβλήθηκε και από την ΕΡΤ-3 στις 12.00 μ.μ.. Βλέπε εφ. «Ο Ριζοσπάστης» 31/3/1996. Επαναπροβλήθηκε από την ΕΡΤ-3 στις 22.30 τον Απρίλη του 1999. Δες και περ. «Διπλό Τηλέραμα» 14/4/1999.

39., 1981-Η νοσταλγία της Βερόνικα Φος (Die sehnsucht Veronika Voss)

Η ταινία όπως γράφει η εφημερίδα «Εξόρμηση» Κυριακή 5/3/1995: «Τα χρόνια του ‘80’. Το Ινστιτούτο Goethe θα προβάλει στην αίθουσα του, Ομήρου 14-16, την Τρίτη 7 Μαρτίου 1995, στις 7 μ.μ. την ταινία «Η νοσταλγία της Βερόνικα Φος» (1981), 104΄ Χρυσή Άρκτος, Φεστιβάλ Βερολίνου 1982.».

Προβλήθηκε και από την ΕΡ-2, 10.25. βλέπε -εφ. «Ελευθεροτυπία» 27/11/1989. Υπάρχει και η κινηματογραφική κριτική του Βασίλη Ραφαηλίδη εφ. «Έθνος» 5/1/1986. «Η ζωή είναι θέαμα»… αλλά και το θέαμα έχει τη δική του ζωή.

40., 1982-Κερέλ (Querelle)-Ο Καυγατζής

Η ταινία προβλήθηκε στους κινηματογράφους: «Εμπασσυ» στο Κολωνάκι, «Άστυ» στο κέντρο της Αθήνας, «Αλεξάνδρα» στους Αμπελόκηπους και στην αίθουσα «Οντεόν».

Βλέπε -Μαρία Παπαδοπούλου, εφ. «Τα Νέα» 3/12/1983. «Σπαραχτικό κύκνειο άσμα». -Ανδρέας Τύρος, εφ. «Το Βήμα» 4/12/1983,«Η αποθέωση του φθαρτού». – εφ. «Αυριανή» 5/12/1983. –εφ. «Ελευθεροτυπία» 2/12/1983 «Υπαρξιακή αναζήτηση». -Δημήτρης Δανίκας, εφ. «Ο Ριζοσπάστης (;)» 4/12/1983. Η ταινία «Ο Καυγατζής» όπως και άλλες ταινίες του γερμανού σκηνοθέτη, προσφέρθηκαν από την εφημερίδα «Το Βήμα» στους αναγνώστες της.

      Το κύκνειο άσμα του Γερμανού σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού, που βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες μετά τον θάνατό του. Η ταινία όταν προβλήθηκε στις ελληνικές αίθουσες είχε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία και σχολιάσθηκε θετικά ποικιλοτρόπως και δικαίως, περισσότερο από κάθε άλλη του κινηματογραφική παραγωγή. Ο εκπληκτικός ο χειρισμός του φακού, τα κοντινά του πλάνα, η περιστρεφόμενη κάμερα γύρω από τα πρόσωπα, η στενή παρακολούθησή τους σε κάθε κίνηση (χορευτική) του κορμιού τους, των χειρονομιών τους. Οι γωνιώδεις λείψεις, η εξαιρετική φωτογραφία, το προσεγμένο μοντάζ. Το ντεκόρ και τα σκηνικά των εξωτερικών πλάνων. Πολύ πετυχημένα και εύστοχα τα κοντινά πλάνα των «χορευτικών» κινήσεων και στάσεων των αντρικών σωμάτων στις μεταξύ τους διαμάχες για την δολοφονική ισχύ της επικράτειάς τους. Εμφανής και ξεκάθαρη η σκιαγράφηση της σεξουαλικής πρόκλησης, της παρακολούθησης των βλεμμάτων, των τεντωμένων στο έπακρο ενστίκτων τους μέσα σε ένα σκοτεινό, ανιχνευτικό παιχνίδι διαρκών σεξουαλικών προσκλήσεων και προθέσεων ναυτών. Ονείρων της φαντασίας του γάλλου συγγραφέα Ζαν Ζενέ και της αποδοχής τους από τον γερμανό σκηνοθέτη Ρ. Β. Φασμπίντερ. Ο σκηνικός φόντος και οι φαλλικοί συμβολισμοί του, οι κλειστοί και υγροί χώροι του λιμανιού, το κλίμα του, τα ημίγυμνα ιδρωμένα και λαδωμένα αντρικά κορμιά, η ακριβή αποτύπωση της σεναριακής γραφής στην απόδοση του μυθιστορηματικού λόγου, η σύνολη αισθητική αυτής της ταινίας ήταν κάτι το καταπληκτικό, ερέθιζε και καθήλωνε τον θεατή, ενεργοποιούσε ερωτικούς του μηχανισμούς και φαντασιώσεις, πλάνα χαράσσονταν ανεξίτηλα στην μνήμη του. Ακολουθούσαμε την ματιά του σκηνοθέτη σε αυτό το ερωτικό κυνηγητό μέσα και έξω από το μπαρ, στους σκοτεινούς δρόμους, τα υγρά και ομιχλώδη σοκάκια, πάνω στο καράβι. Αφουγκραζόμασταν το ερωτικό λαχάνιασμα των αντρικών φωνών, τα κάθε λογής υπονοούμενα. Ένιωθες ότι παρακολουθείς θεατρική παράσταση μέσω των κινηματογραφικών πλάνων. Ισορροπημένη και εμβληματική η θηλυκή, η γυναικεία παρουσία της Ζαν Μορό σε ένα σύμπαν καθαρά αντρικό, αρσενικής ηδονής και επιλογών. Εξαιρετική και η ευαίσθητη παρουσία του καπετάνιου, που υποδύονταν ο Φράνκο Νέρο, σε αυτά που εξομολογούνταν στο κασετοφωνικό του ημερολόγιο, στις εσωτερικές λυγμικές αποχρώσεις της φωνής του, στις κρυφές ηδονικές θωπείες του στα ιδρωμένα ημίγυμνα σώματα των ναυτών του καθώς καθαρίζουν το πλοίο. Η επιφυλακτική του στάση να μην προδοθεί, φανερωθούν στην πραγματικότητα ποιες είναι οι αληθινές του προθέσεις και σκοποί στις συζητήσεις του, στη ματιά του. Και, το σεξουαλικό «μήλο» της επιθυμίας από γυναίκες και άντρες ο Κερέλ, που τολμά για να κερδίσει και κεντρίσει τον πόθο της συζύγου του ιδιοκτήτη του μπαρ, παίζει μαζί του, ρισκάρει τη σωματική του παρθενιά στα ζάρια, και χάνει προς ικανοποίηση του άντρακλα μπάρμαν που τον γούσταρε για πάρτι του. Η σύζυγός του ήταν το δόλωμα-για τους πελάτες του μαγαζιού- στις δικές του επιβητορικές ορέξεις. Η εύθραυστη σεξουαλική αλήτικη αντρική παρουσία του ηθοποιού Μπραντ Νταίηβιντ, ήταν η σωστότερη επιλογή από τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ να υποδυθεί ο ηθοποιός αυτός τον δύσκολο αυτόν ρόλο. Τον πρόωρα χαμένο Μπραντ Νταίηβιντ τον είχαμε απολαύσει και στην ταινία «Το Εξπρές του Μεσονυχτίου». Όλο το καστ των ηθοποιών έδωσε τον καλύτερο καλλιτεχνικό εαυτό του, δοκιμάστηκε με επιτυχία το υποκριτικό τους ταλέντο κάτω από την σκηνοθετική καθοδήγηση του σύγχρονου γερμανού σκηνοθέτη, αποκαλύφθηκε η τεχνική τους. Σε αυτό βοήθησε και η φωτογραφία του Ξαβιέ Σβάρτζενμπέργκερ, καθώς και η μουσική επένδυση της ταινίας από τον Πέερ Ράμπεν. Ήταν η καλύτερη εκδοχή, μεταφορά του μυθιστορήματος του γάλλου συγγραφέα  Ζαν Ζενέ στην κινηματογραφική οθόνη και όπως φαίνεται, η ωριμότερη δουλειά του «αυτόχειρα» γερμανού σκηνοθέτη, όπου μετά την ελληνική μεταπολίτευση, το 1975 μαζί με φιλικά του πρόσωπα ταξίδεψε και έκανε τις διακοπές του στην Ελλάδα, στην Σκόπελο. Ο Ρ. Β. Φασμπίντερ έφυγε ξαφνικά στον ύπνο του από έναν συνδυασμό ποτών και επικίνδυνων ναρκωτικών ουσιών. Η κινηματογραφική αυτή μεταφορά μας φανερώνει ότι όταν η κινηματογραφική δουλειά είναι καλοδουλεμένη και προσεγμένη και την χειρίζονται έμπειρα χέρια, γνωρίζει να μην προδίδει το μυθιστορηματικό στόρι, την αφήγηση του λογοτέχνη, το ύφος και τον λόγο, το όραμα γραφής του συγγραφέα, αλλά να αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την μυθοπλασία, να την καθρεφτίζει πάνω στη λευκή οθόνη, να την αναπαριστά ισότιμα και ισάξια, στα συμπερασματικά κοινά βαδίσματα της τέχνης του μυθιστοριογράφου και του κινηματογραφικού φακού ως αλληλοσυμπληρωματικά φανερώματα κοινών στοχεύσεων ζωής και εμπειριών μιας μερίδας του κοινωνικού σώματος στις εκδηλώσεις των ερωτικών τους επιλογών στα μάτια του θεατή-αναγνώστη. Με την έγχρωμη σινεμασκόπ 35mm αυτή ταινία του των 120 λεπτών, ο γερμανός σκηνοθέτης κατόρθωσε να συνδυάσει το «ζωώδες» του ανθρώπινου σεξουαλικού ενστίκτου με μια οπτική αισθητική και ερωτική πρόθεση, που, όχι μόνο δεν σκανδάλιζε αλλά αντίθετα σε προσκαλούσε να απολαύσεις το παιχνίδι αυτό μεταξύ του έρωτα και του θανάτου. Του φόβου και της ερωτικής αποκάλυψης. Της στέρησης και της απόλαυσης ως θέαμα, της αντρικής πτώσης και του επικίνδυνου ρίσκου, το παράτολμο, με ότι θεωρεί πολιτικά νόμιμο και ηθικά σωστό ο αστικός πολιτισμός και οι θεσμοί του, το καπιταλιστικό σύστημα διακυβέρνησης. Το Βλέμμα του Φασμπίντερ καθαρά ταξικό (από πεποίθηση των όρων των περιπετειών του βίου του) δεν έχει την λεπτότητα και την ραφινάτη ευαισθησία του ιταλού σκηνοθέτη, την περίτεχνη και πολύχρωμη αισθητική του ιταλού Λουκίνο Βισκόντι, ο Βισκόντι, ο κόκκινος κόμης όπως τον αποκαλούσαν, με τις όμορες ερωτικές επιλογές δεν θα αποχωριζόταν ποτέ την αριστοκρατική του ματιά για χάρη μιάς μερίδας ανθρώπων του περιθωρίου, όπως έπραξε ο Φασμπίντερ, ακόμα και τα ερωτικά του (άντρα- γυναίκα) ζεύγη που απεικονίζει σε ταινίες του, παρουσιάζει τους κινηματογραφικούς ήρωές και ηρωίδες του σε διαπροσωπικές σχέσεις που αντλούνται από γνωστά μας μυθιστόρημα, και έχουν ταξική καταγωγή, δεν θέλει να καταστρέψει την αισθητική της ματιάς και του φακού του για να φανεί ο νατουραλισμός της ίδιας της ζωής των ανθρώπων. Ο Λ. Βισκόντι βλέπει και ερμηνεύει τον κόσμο σαν καλλιτέχνης αντίθετα από τον Ρ. Β. Φασμπίντερ που ερμηνεύει τα πράγματα γύρω του και τις καταστάσεις ως γερμανός αντισυμβατικός πολίτης που, στηλιτεύει την Γερμανική κοινωνία, το γερμανικό πολιτικό σύστημα το οποίο προσπαθεί να σκεπάσει, να «ξεχάσει» το ναζιστικό ιστορικό παρελθόν του. Ο ρεαλισμός της ίδιας της ζωής και των σχέσεων των αληθινών ανθρώπων που έχει γύρω του με τα όποια ψεγάδια της ταυτότητάς τους είναι που ενδιαφέρει να εικονογραφήσει ο Φασμπίντερ, την ερωτική τους αγριάδα, τα σεξουαλικά πάθη, τις ακραίες, οριακές επιλογές τους και όχι η εξαγνιστική παρουσία τους πάνω στην λευκή οθόνη. Αυτή του η ματιά συγγενεύει με ταινίες της δεύτερης περιόδου του ιταλού ποιητή και σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι, μόνο που ο Φασμπίντερ πάει τα πράγματα της πραγματικής ζωής ακόμα πιο βαθειά στα άκρα, στον σκοτεινό και δολοφονικό κόσμο των ναρκωτικών. Άγριες, ωμές, ακατέργαστες, αχειραφέτητες πολιτικά οι ζωές του φιλικού του περιβάλλοντος που επιλέγει ως ερμηνευτές στις ταινίες του, εξίσου ωμές και προκλητικές και οι ατομικές του επιλογές και αντισυμβατικής συμπεριφοράς του βίου του. Στην οθόνη αυτήν την τραγική αλήθεια θέλει να εκφράσει ο κινηματογραφικός του λόγος. Την πραγματικότητα της αλήθειας της ζωής και όχι της τέχνης. Ας επαναλάβουμε κουραστικά, ταξικό το βλέμμα του Φασμπίντερ όχι όμως αποστασιοποιημένο όπως θα το ήθελε η Μπρεχτική λογική και τεχνική στο θεατρικό σανίδι. Ενδέχεται αν κέρδιζε τον χρόνο της ζωής του και ζούσε δίχως τις καταστροφικές του επιλογές, για μερικές δεκαετίες ακόμα, να μας έδινε και άλλα του αριστουργήματα, διαφορετικής φιλοσοφίας, καθαρά αισιόδοξης διάθεσης και ατμόσφαιρας και όχι βουτηγμένες μέσα σε αυτό το κλίμα παρακμής, φθοράς και πεσιμισμού, απαισιοδοξίας και προσωπικού άγχους. Αλλά με υποθέσεις δεν μπορούμε να συναγάγουμε ούτε του βίου ούτε της καλλιτεχνίας- της τέχνης- συμπεράσματα. Τι θα επαναδανείζονταν από τις παλαιές του ταινίες και άλλες σκηνοθετικές και σεναριακές του δουλειές κανείς δεν ξέρει, ίσως οι θεατρικές του ενασχολήσεις να τον απορροφούσαν περισσότερο και να τον πρόβαλαν με άλλο «πρόσημο» στο ευρύ παγκόσμιο κοινό της έβδομης τέχνης. Σίγουρα πάντως ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ άφησε τα ίχνη του στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου, και οι μελλοντικές γενιές των κινηματογραφόφιλων δεν θα τον θυμούνται για την όποια παρατεταμένη κραιπάλη και ακρότητες επιλογών του βίου του αλλά, από ταινίες του που σπουδάζουν βασανιστικές και αποτυχημένες ζωές ανθρώπων, την χαρτογράφηση των ερωτικών ενστίκτων, των αδιεξόδων που αντιμετώπιζαν οι ξένοι μετανάστες στην πατρίδα του, την διερεύνηση στις νεότερες συνειδήσεις των γερμανών πολιτών του ναζιστικού ιστορικού παρελθόντος τους. Όπως και νάχει, η εμφάνιση της γυναικείας ταυτότητας, των χαρακτηριστικών βαθμίδων της προσωπικότητάς τους είναι πιο ισχυρή στις ταινίες του. Δεν έχουμε αν δεν λαθεύω την κάπως μισογυνική ματιά ενός Άλφρεντ Χίτσκοκ ή την υπερβολική έκθεση των υστερικών γυναικείων συμπεριφορών, της καταθλιπτικότητας ενός Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Ακόμα και οι αστυνομικές του ταινίες δεν έχουν την βιαιότητα των αμερικάνικων ταινιών, είναι η γκανγκστερική ευρωπαϊκή εκδοχή μιας μίμησης όχι και τόσο πετυχημένης κατά την γνώμη μας. Η δε προσωπική του μούσα- η συμμαθήτριά του στην θεατρική σχολή που σπούδασαν στα πρώτα κοινά βήματά τους- η Χάνα Σιγκούλα δεν διαθέτει ίσως τα στοιχεία εκείνα της δηλητηριώδους γυναίκας αράχνη που έχουν άλλες βαμπ ηθοποιοί συνάδελφοί της του Χόλυγουντ. Όσο για τους «Θεούς της πανούκλας» τους συναντάει ο θεατής γύρω του και κατόπιν τους βλέπει στις ταινίες του.    

 ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΚΡΑ ΔΑΚΡΥΑ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑ ΦΟΝ ΚΑΝΤ

Βλέπε:

-Παύλου Κάγιου, περ. «Γράμματα και Τέχνες» τχ.17/5, 1983, σ. 24 -Μηνάς Χρηστίδης, εφ. «Έθνος» 21/12/1987. Μια παράσταση αληθινή έκπληξη. «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ» του Φασμπίντερ στο Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας. -εφ. «Εξόρμηση» 25/3/1989. Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα Φον Καντ. Για δεύτερη συνεχή χρονιά στο θέατρο της οδού Κεφαλληνίας

ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ, ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ

Βλέπε:

-Μαρία Θωμαδάκη, εφ. «Η Εβδόμη» 14/12/1986. «Μια παράσταση σοκ…». -Σωτηρία Ματζίρη, εφ. «Ελευθεροτυπία» 22/2/1987.Με αφορμή μια παράσταση στην Αθήνα. «Σκουπίδια, πόλη και θάνατος».

ΑΙΜΑ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ

Βλέπε:

-Άγγελος Βογάσαρης, εφ. «Η Φωνή του Πειραιώς» 22/11/1988.«ΤΟ «ΑΝΤΙΘΕΑΤΡΟ» Μ. ΞΕΝΟΥΔΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΡΑΪΝΕΡ Β. ΦΑΣΣΜΠΙΝΤΕΡ «ΑΙΜΑ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ»»

ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ (του Γκολντόνι)  

Βλέπε:

-εφ. «Ελευθεροτυπία» Παρασκευή 6/5/1994. Το κατά Φασμπίντερ «Καφενείο» του Γκολντόνι. -εφ. «Εξόρμηση» Κυριακή 15/5/1994.Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ (του Γκολντόνι) Από ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ στο Θέατρο ΡΟΕΣ στο Γκάζι. «Μανία για το κέρδος». -εφ. «Πριν» 15/5/1994, «Ο Φασμπίντερ συναντά τον Γκολντόνι». -Λέανδρος Πολενάκης, εφ «Η Αυγή» 29/5/1994. Γκολντόνι- Φασμπίντερ («Καφενείο») από το Θέατρο των Καιρών.  «Η δύναμη της ζωής».

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗ ΒΡΕΜΗ

Βλέπε:

-Δημήτρης Ρηγόπουλος, εφ. «Η Καθημερινή» 11/4/1995 σ.15. «Ελευθερία» στο Βόλο». Επιτυχία σημειώνει το έργο του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ στη θεσσαλική πόλη. -Σπύρος Παγιατάκης, εφ. «Η Καθημερινή» 14/5/1995. «Δηλητήριο και… νέες δαντέλες». «Ελευθερία στη Βρέμη» του Ρ. Βέρνερ Φασμπίντερ, στο ΔΗΠΕΘΕ Βόλου.- -Μυρτώ Παπαδοπούλου, εφ. «Το Βήμα» 14/5/1995, σ. Γ11. «Στην Αθήνα μέσω Βρέμης». -εφ. «Η Ναυτεμπορική» 18/5/1995 «Φασμπίντερ από τη Βρέμη στην Αθήνα». Στο θέατρο «Πόρτα».- -Σπύρος Νικολετάτος, εφ. «Αυριανή της Κυριακής» 28/5/1995. «Ελευθερία στη Βρέμη» Θέατρο ΠΟΡΤΑ. -Λέανδρος Πολενάκης, εφ. «Κυριακάτικη Αυγή» 4/6/1995, σ.33. «Η γοητεία της φρίκης». «Ελευθερία στη Βρέμη» του Φασμπίντερ με το ΔΗΠΕΘΕ Βόλου. -Γιάννης Βαρβέρης, περ. «Η Λέξη» τχ. 127/5,6,1995 σ.441-. Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ. ΤΟ ΔΗΠΕΘΕ ΒΟΛΟΥ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΠΟΡΤΑ. Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ: «Ελευθερία Βρέμη».

-Βασίλης Μπουζιώτης, περ. Έψιλον τχ. 43/2-2-1991. Ο σκηνοθέτης ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΥΛΙΔΗΣ. «Ο ΡΑΙΝΕΡ ΕΛΕΓΕ ΠΑΝΤΑ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥΣ».

ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΥΤΗ ΠΕΤΡΑ

Βλέπε:

-εφ. «Ελευθεροτυπία» 17/4/1996. «Ένα νεανικό έργο του Φασμπίντερ». -εφ. «Η Αυγή» 18/4/1996 «Πόρτες και σύννεφα στο «Σημείο»».

“PREPARADISE SORRY NOW”

Βλέπε:

-εφ. «Ελευθεροτυπία» 8/5/1997. «Στην κόλαση του Φασμπίντερ»

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΑΙΝΕΡ ΒΕΡΝΕΡ ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ

-Μαρία Αδαμοπούλου, εφ. «Κυριακάτικη» 29/1/1995, σ.45, Εις μνήμην Ράινερ Βέρνερ

-Ορέστης Ανδρεαδάκης, εφ. «Η Αυγή» 17/12/2000 Φασμπίντερ επί τρία.

-Δημήτρης Δανίκας, εφ. «Το Βήμα» 12/7/1992, Φλεγόμενος Φασμπίντερ.

-Δημήτρης Δανίκας: Παρουσίαση, εφ. «Τα Νέα» 13/12/2000, Παράδεισος και Κόλαση.

-Ι. Ζουμπουλάκης, εφ. «Το Βήμα» Πέμπτη 14/12/2000, σ.36, Ο σκηνοθέτης του συναισθηματικού περιθωρίου.

-Ρ. Θ., εφ. «Τα Νέα» 1/6/1984, Τρείς ώρες Φασμπίντερ.

-Αριστομένης Καλκαβούρας, εφ. «Κυριακάτικη»  11/5/1997 σ.52, Ο δάσκαλος που δεν είχε μαθητές.

-Κώστας Θ. Καλφόπουλος, εφ. «Η Καθημερινή» 25/12/2007, Στον τόπο της γαλήνης του Ρ. Β. Φ.

-Στράτος Κερσανίδης, εφ. «Η Εποχή» Κυριακή 7/6/1992, Ο ωραίος «καβγατζής».

-Ελένη Μάρα, εφ. «Η Εποχή» Κυριακή 17/5/1992, σ. 21, Οι θεατρικές καταβολές του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ.

-Ανδρέας Μιχελουδάκης, περ. «Ιδεοδρόμιο» Έξτρα Μάης 1996, σ. 8-9, Ο Φασμπίντερ και το Φίστφακινγκ.

-Χαρά Μπακονικόλα, περ. «Νέα Εστία» τχ. 1660/1-9-1991, σ. 1152-, Οικείες μειονότητες στο Θέατρο Ρ. Β. Φ.

-Λένα Παπαδημητρίου, εφ. «Το Βήμα» 29/1/1995, σ. Γ6, Φασμπίντερ ο άσωτος υιός.

-Ελένη Πετάση, εφ. «Το Βήμα» 17/8/1986, Ο άγνωστος Φασμπίντερ του θεάτρου.

-Τάσος Τέλλογλου, εφ. «Η Καθημερινή» Τρίτη 23/6/1992, Εκδηλώσεις νοσταλγίας για τον Ρ. Β. Φασμπίντερ.

-Θανάσης Λάλας, εφ. «Το Βήμα» 8/10/1995, συναντά την Χάνα Σιγκούλα. Η ηθοποιός-μούσα.

-Ελένη Πετάση, εφ. « Κυριακάτικη» 3/8/1997, σ. 40, Τα μυστήρια της Χάνα.

-Η. Μ. Επιμέλεια, εφ. «Η Κυριακάτικη Αυγή» 8/8/1999, Χάνα Σιγκούλα: Νιώθω σαν ταξιδιώτης της ζωής.

Επίσης βλέπε:

-ΡΑΪΝΕΡ ΒΕΡΝΕΡ ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗ ΒΡΕΜΗ, (Αστικό δράμα). μετάφραση: ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΜΑΤΖΙΡΗ. Εκδ΄. «Δωδώνη», Αθήνα 6, 1990, σ. 58. [Μικρή Θεατρική Βιβλιοθήκη Νο 19.

[Το θεατρικό περιλαμβάνει: ΠΡΟΛΟΓΟ (Βιογραφικά./ Για το θέατρο του Φασμπίντερ./ Το έργο Κρύος καφές από τη Βρέμη./ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ- Σκηνοθεσίες. –Διασκευές- Δραματογραφία. –Ραδιοθέατρο. – Κινηματογράφος- Τηλεόραση.]

-ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ*, ΠΟΝΗΡΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ για τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ. Επιμέλεια, σχολιασμοί, συλλογή κειμένων, στοιχεία βιογραφίας: Λεωνίδας Χρηστάκης. Διόρθωση: Τίνα Χάρη, εκδ. Μικρή Συλλογή «ΔΕΛΦΙΝΙ», Αθήνα 1995, σ. 48

*πρώτη επί μέρους, δημοσίευση, περιοδικό «Ιδεοδρόμιο» Νο 4/109, Αθήνα 1991.

Από το «αυτί» της έκδοσης:

«Ο Rainer Werner Fassbinter γεννήθηκε στο Μπαντ Βερισχόφεν της Βαυαρίας το 1946. Ο πατέρας του ήταν γιατρός και η μητέρα του μεταφράστρια και αργότερα ηθοποιός σε πολλές ταινίες του του γιού της, ως Λίλο Πέμπαϊτ. Όταν οι γονείς του πήραν διαζύγιο, αυτός έμεινε με την μητέρα του, που, για να τον ξεφορτώνεται και να του επιτρέπει να εκτονώνεται, τον έστελνε σχεδόν καθημερινά στον κινηματογράφο.  Το 1964 ο Ράινερ Βέρνερ εγκαταλείπει πάντα τα είδη μόρφωσης και σπουδών, ενώ αρχίζει μαθήματα σε μια ιδιωτική Σχολή Θεάτρου, όπου γνωρίζει μια όμορφη νέα γυναίκα, που δεν ήταν άλλη από την Χάννα Σιγκούλα, που αργότερα θα τη μεταμορφώσει σε μια από τις αγαπημένες του πρωταγωνίστριες. Στα μέσα του 1967 μπαίνουν και οι δυό τους στην θεατρική ομάδα του“Action Theater”, που έδινε παραστάσεις στην Millerstrasse του Μονάχου. Τον Απρίλη του 1968 ανεβαίνει το πρώτο θεατρικό έργο του Φασμπίντερ, μια παραλλαγή με πολλές θύμισες Μαρκησίου ντε Σαντ, με ανοιχτές σκηνές σεξ επί σκηνής επί σκηνής. Σ’ ένα μήνα η Αστυνομία κλείνει το θέατρο. Ο Φασμπίντερ μαζί με άλλους ιδρύουν το ‘Anti- teater”, που βρίσκει τελικά στέγη στο πίσω δωμάτιο ενός μπαρ στον Σβάμπινγκ. Στα τέλη του 1969 το θέατρο εκδιώκεται και ο θίασος μένει άστεγος παίζοντας εδώ και κει. Αρχίζει να γυρίζει ταινίες μεγάλου μήκους, με την οικονομική βοήθεια ενός γερμανού χρηματιστή. Χρεώνεται και οι ταινίες δεν πηγαίνουν καλά. Συνεχίζει το Θέατρο σε γερμανικές πόλεις, Ραδιοφωνικές εκπομπές και τηλεοπτικές παραγωγές. Συμμετέχει σε ταινίες, ως ηθοποιός, και παίζει και σε ταινίες που έχει γράψει ο ίδιος τα σενάρια! Το 1970 παντρεύεται την ηθοποιό του “Anti- teater” Ίνγκριντ Κάβεν. Σε μερικούς μήνες χωρίζουν. Το 1971 ιδρύει την ανεξάρτητη κινηματογραφική εταιρία παραγωγής ταινιών “Tango Film”, που θα είναι παραγωγός όλων των ταινιών του μέχρι το θάνατό του».

-ΑΝΤΡΕΑΣ ΤΑΡΝΑΝΑΣ, ΡΑΪΕΡ ΒΕΡΝΕΡ ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ, Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΑΡΘΡΟΥ. Εκδ. Αιγόκερως, 1984, σ. 96. Κινηματογραφικό Αρχείο, Διεύθυνση: ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΛΔΑΤΟΣ, Ρ.Β.Φ. Νούμερο 3.

Περιλαμβάνει:- «Ο ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ», 5-8.- Αντρέας Ταρνανάς, «Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΑΡΘΡΟΥ», 9-55. [1. Απ’ τον Καλιγκάρι στο γερμανικό θαύμα./ 2. Απ’ το θαύμα στο τραύμα και στην αμφισβήτηση./ 3. Ο κινηματογράφος./ 4. Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ./5. Η κοινότητα των αντιθέτων./6. Η ανάγνωση της ιστορίας μεσ’ από το πρόσωπο./ 7. Ο έρωτας σαν πολιτική μεταφορά.]. –ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ Ρ.Β. ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ, 57.- ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ, 59-94. Τέλος στην τελευταία σελίδα 95 καταγράφονται δύο ταινίες σε Σενάριο του Ρ. Β. Φασμπίντερ που σκηνοθετήθηκαν από άλλους σκηνοθέτες. 1969 ο Πέτερ Μόλαντ και 1976 ο Ντάνιελ Σμιτ. Και οι 8 ταινίες από το 1967 έως το 1978 που εμφανίζεται ως ηθοποιός.

Το βιβλίο περιλαμβάνει ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τις ταινίες του Φασμπίντερ. Και μια μικρή επισήμανση. Στην σελίδα 30 η φωτογραφία από το «Ταξίδι για το Νικλασχάουζερ» παρουσιάζει έναν «σταυρωμένο νεαρό» μέσα σε ένα περιβάλλον όπου βρίσκονται πεταγμένα παλαιά αυτοκίνητα και ανταλλακτικά τους. Η εικόνα με τον Εσταυρωμένο θυμίζει την ανάλογη εικόνα από ταινία- θεατρικό έργο του ισπανού Φερνάντου Αρραμπάλ.

-ΚΟΥΡΤ ΡΑΑΜΠ- ΚΑΡΣΤΕΝ ΠΕΤΕΡΣ, ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ, μετάφραση Νίκου Μαστοράκη, εκδόσεις Κάκτος 1992, σ. 446. Το αποτελούμενο από 23 Κεφάλαια βιβλίο, απαραίτητο στη Φασμπιντερική βιβλιογραφία,  «ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ Αγάπη πιο κρύα κι από τον θάνατο» κυκλοφόρησε σε εκδοτικές μορφές, με διαφορετική φωτογραφία του γερμανού σκηνοθέτη στο εξώφυλλο. Η πρώτη έκδοση στοίχιζε 2600 παλαιές δραχμές η δεύτερη 18. 72 ευρώ. Η αυλαία του τόμου ανοίγει με στίχους του Μπαϊράμ Αλ-Τουνσί για την Αιγύπτια τραγουδίστρια Ουμ Καλσούμ. Διαβάζουμε από τον «Πρόλογο»

«Όταν αποφασίσαμε να γράψουμε το βιβλίο αυτό για τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, ο Κουρτ Ράαμπ μου είπε πως την ιδέα αυτή την είχε κατά νου εδώ και δύο χρόνια. Ο θάνατος λοιπόν του Φασμπίντερ στάθηκε η αφορμή και όχι η αιτία για την πραγμάτωσή της.

     Μας ήταν από την αρχή σαφές ότι το βιβλίο αυτό δε θα έπρεπε να ασχοληθεί καθόλου με την κινηματογραφική τέχνη του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ. Τέτοια βιβλία έχουν ήδη κυκλοφορήσει αρκετά και σίγουρα θ’ ακολουθήσουν κι άλλα πολλά. Τις αναλύσεις των έργων του μετά χαράς τις αφήνουμε στους επαγγελματίες ειδικούς, που άλλωστε έχουν στύψει το μυαλό τους κι έχουν δώσει στα έργα του ερμηνείες και προεκτάσεις που ο Φασμπίντερ δεν είχε δει ούτε στον ύπνο του (εκ των υστέρων βέβαια τις οικειοποιήθηκε πρόθυμα).

          Ο Κουρτ Ράαμπ έγραψε την ιστορία της ζωής του Ρ.Β.Φ. όπως την είχε βιώσει, ζώντας μαζί του, από πρώτο χέρι. Φυσικά αυτό θα μπορούσε να το κάνει σωστά μόνο αν εξέθετε τα πάντα χωρίς ενδοιασμούς κι επιφυλάξεις, μη διστάζοντας να εκθέσει ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό.

     Όταν λέμε βιογραφία εννοούμε την περιγραφή της ζωής ενός προσώπου. Σύμφωνα λοιπόν μ’ αυτό, σε τούτο δω το βιβλίο έχουμε δύο βιογραφίες: μια του βιογραφούμενου, του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, και μια του βιογράφου του, Κούρτ Ράαμπ.»…. σελ. 11-12.

-RAINER WERNER FASSBINDER, μετάφραση ΝΑΤΑΛΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Επιμέλεια: ΑΡΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, εκδ. Πλέθρον 1985, σ.270 στην Σειρά ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ/ Κινηματογράφος 6.

Περιέχει: -YAAK KAESUNKE, Ιστορία του Αντιθεάτρου, 7-16. [γράφει για το ξεκίνημα του Ρ.Β. Φ.]. -PETER IDEN, Ο δημιουργός εντυπώσεων, 17-29 [μιλά για την σχέση του Ρ.Β. Φ. με το Θέατρο].  -WILFRIED WIEGAND, Η κούκλα μέσα στην κούκλα, 31-62. -WOLFRAM SCHUTTE, Το όνομά του: Μια εποχή, 67-79. [αναφέρεται στην τελευταία περίοδο (1974-1982) της δημιουργίας του]. -WILFRIED WIEGAND, Ρ. Β. Φασμπίντερ/ Πρώτη συνέντευξη, 81-96. -PETER W. JANSEN, Ρ. Β. Φασμπίντερ/ Δεύτερη συνέντευξη,  97-118.-WILHELM ROTH, Σχολιασμένη Φιλμογραφία, 119-141. [Διαβάζουμε: «Οι περιλήψεις των ταινιών είναι χρήσιμες, ζωντανεύουν την μνήμη και υποβοηθούν την αναγνώριση των ταινιών. Γι’ αυτό, η εισαγωγή στο καθένα απ’ τα ακόλουθα κείμενα, που αναφέρονται σε κάθε μία ταινία του Φασμπίντερ ξεχωριστά, γίνεται με μια περίληψη. Θα πρέπει όμως να λάβουμε υπ’ όψη μας ορισμένες ιδιορρυθμίες:…». Μέχρι την σελίδα 237 έχουμε την σύντομη περίληψη 39 ταινιών. Ακολουθούν και 3 Μαγνητοσκοπήσεις του. -HANS HELMUT PRINZLER, Οι σελίδες «ΣΤΟΙΧΕΙΑ» Σ. 243-269, έχουμε: ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, 243-246. Ακολουθούν σελ. 246-251 που περιλαμβάνουν "ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ- ΔΙΑΣΚΕΥΕΣ-ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΕΣ». «ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΤΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟ». «ΡΟΛΟΙ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ». «ΤΑΙΝΙΕΣ- ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ» (συνολικά από το 1969/1970 έως 1982 έχουμε 12 εκπομπές αφιερωμένες αποκλειστικά στον Ρ.Β.Φ.). Έπεται η «ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ», 252-265 (από το 1965 με τον Αλήτη έως το 1982 με το κύκνειο άσμα του, τον Κερέλ). Στις σελίδες 266-269 έχουμε ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. Δημοσιεύσεις του Φασμπίντερ./ Βιβλία και μπροσούρες για τον Ρ.Β. Φασμπίντερ./ Συνεντεύξεις με τον Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ. (Η Βιβλιογραφία είναι ξενόγλωσση).

Από το οπισθόφυλλο: «Όταν διηγούμαι ιστορίες για ανθρώπους, όπου θέλω να πω απ’ την αρχή ότι στενοχωριέμαι, που είναι αναγκασμένοι να ζήσουν με τον τρόπο που ζουν, πρέπει κάπως να το δείξω. Το δείχνω με τη βοήθεια χώρων, που για να το ξαναπούμε, διαμορφώθηκαν σαν δυνατότητες φυγής για την ύπαρξή τους. Ο κινηματογράφος είναι μία μετατροπή των σκέψεων σε αισθήσεις, και το να δείξεις τη στενότητα της φαντασίας με τη βοήθεια της στενότητας των χώρων, βρίσκω στ’ αλήθεια πως είναι κάτι απόλυτα λογικό.». Ρ.Β. Φ. από τηλεοπτική συνέντευξη.

 -Νικόλαος Φ. Ρήγας, (βιβλίο). Προσεγγίσεις-Κριτικές ενατενίσεις, Αθήνα 1986, σ. 91-,99-,102-,110-,.

         Ο σκηνοθέτης Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ όπως μεταξύ άλλων διαβάζουμε στο αυτοβιογραφικό βιβλίο των Κ. Ρααμπ-Κ. Πέτερς ΦΑΣΜΠΙΝΤΕΡ των εκδόσεων «Κάκτος», (εδώ να σημειώσουμε ότι ο αναγνώστης θα πρέπει να προσέξει την σελιδαρίθμηση των Περιεχομένων συναντάμε λαθάκια, δηλαδή δεν υπάρχει αντιστοιχία στις σελίδες), «Άφηνε τους συνεργάτες του να αισθάνονται ότι η ελευθερία τους και η αυτοπεποίθηση τους είχαν ένα όριο, δεν τους επέτρεπε ποτέ την τέλεια αυτοδυναμία. Μπορείς να κάνεις πολλά, να φτάσεις ψηλά, αλλά μη ζητήσεις ποτέ την κορυφή.». σελ. 235. Εμφανείς χαρακτηρισμοί της προσωπικότητας του γερμανού σκηνοθέτη, των δυναστικών συμπεριφορών του και αντιδράσεων απέναντι στους συνεργάτες του. Ο Κούρτ Ρααμπ υπήρξε ο σταθερός σκηνογράφος των ταινιών του. Αξίζει να προσεχθούν και ορισμένες άλλες παρατηρήσεις του, όπως αυτές που μας αφηγείται στην σελίδα 205 για το έργο τα «Πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ».:

     «Επειδή για τον Ράινερ το να κάνει μόνο θέατρο δεν του ήταν αρκετό, χρησιμοποίησε τον ελεύθερο χρόνο του στην προετοιμασία και το γύρισμα ενός νέου φιλμ. Έγραψε λοιπόν και σκηνοθέτησε τα «Πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ», όπου οι κυρίες Κάρστενσεν, Σιγκούλα, Χέρμαν, Μάτες, Φάκελντεϊ και Σάκε μας χάρισαν έναν αξέχαστο καλλιτεχνικό συναγωνισμό.

     Το έργο αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να παιχτεί κι από έξι άντρες, γιατί ήταν ένα έργο για άντρες, αφού το είχε εμπνευστεί από την ίδια του τη ζωή. Ήταν η ιστορία της σχέσης του με τον Γκίντερ Κάουφμαν. Η Πέτρα φον Καντ, αυτή η συναισθηματική και συγχρόνως πρακτική γυναίκα που φτάνει μέχρι την αυτοκτονία, την κατάθλιψη και τον κυνισμό, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Φασμπίντερ. Η ερωμένη της, η Κάρεν Τιμ, είναι ο Γκίντερ Κάουφμαν. Αλλά και εμείς οι υπόλοιποι είχαμε τη μερίδα μας σ’ αυτό το έργο. Εγώ μπορώ εύκολα ν’ αναγνωρίσω τον εαυτό μου στην ηλιθιωδώς φλύαρη Ζιντονέ φον Γκλάζεναπ. Η κόρη, που φαίνεται ότι δεν έχει ιδέα από την αυτοκαταστροφική μανία της μητέρας της, είναι μάλλον ο Χάρι Μπερ. Η μητέρα της Πέτρα, ψυχρή και χωρίς συναισθήματα, που φροντίζει πάνω από όλα για το συμφέρον της, είναι φυσικά η ίδια του η μητέρα. Η βουβή υπηρέτρια που ανέχεται τα πάντα, δεν αντιμιλά ποτέ και στο τέλος φεύγει μετά την Κάρεν είναι ο Πέερ Ράμπεν. Σ’ αυτόν αφιέρωσε και το φιλμ: «Στον άνθρωπο που έγινε μια Μαρλένε…».

          Οι εκ βαθέων εξομολογήσεις του στενότερου συνεργάτη του, σκηνογράφου για τον μέντορα σκηνοθέτη του, ανακαλούν στην μνήμη μας, την αλλαγή των φύλων και ρόλων των ηρώων και ηρωίδων του γάλλου πεζογράφου Μαρσέλ Προύστ και του ωκεάνιου πολύτομου μυθιστορήματός του «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο». Όπως και νάχει, καμία δημιουργία δεν είναι παρθενογένεση και όλα φέρουν μέσα στην δομή τους στοιχεία και υλικά από την προσωπική ζωή του συγγραφέα- δημιουργού. Η φόρμα και το είδος του έπεται της επιθυμίας ανάπλασης στιγμών και περιπετειών της ζωής του όποιου δημιουργού, ατόμων του οικογενειακού ή του φιλικού περιβάλλοντός του. Οι χαρακτήρες είναι οι Άλλοι. Οι πραγματικοί όμως Άλλοι της ζωής και όχι της φαντασίας.

     Περατώνοντας το δεύτερο εκτενέστερο σημείωμα για τον σύγχρονο γερμανό σκηνοθέτη, ηθοποιό και σεναριογράφου Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ ας αναφέρουμε εν τάχει τα ακόλουθα. Το κινηματογραφικό έργο του γερμανού σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ ήταν αρκετά γνωστό και αγαπητό στην δική μου μεταπολιτευτική γενιά από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Είτε μόνος μου είτε με παλαιούς φίλους, είχα παρακολουθήσει τις ταινίες του που είχαν προβληθεί στην Ελλάδα στις κινηματογραφικές αίθουσες, στα διάφορα αφιερώματα στην δημόσια και ιδιωτική τηλεόραση της εποχής, σε κινηματογραφικές προβολές προς τιμή του. Πολλές ταινίες του τις είχαμε δει δύο και τρείς φορές, όπως παραδείγματος χάρη τον «Καυγατζή», όταν προσφέρθηκαν από ημερήσια εφημερίδα στους αναγνώστες της. Παρακολουθήσαμε επίσης, την κινηματογραφική εκδοχή «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ» όπως και την θεατρική παράστασή της με την εξαίρετη Μπέτυ Αρβανίτη στην Κυψέλη στο Θέατρο «ΠΡΑΞΗ» με το εκλεκτό επιτελείο και συνεργάτες της. Είδαμε ακόμα και ορισμένες άλλες θεατρικές παραστάσεις θεατρικών έργων του που παραστάθηκαν σε ελληνικές σκηνές. Συγκέντρωνα στοιχεία και πληροφορίες όπου τις εύρισκα για τις ταινίες του, τα θεατρικά του έργα και την εν γένει ατομική του ακτιβιστική πολιτική συμπεριφορά και καλλιτεχνική διαδρομή. Αυτό το υλικό αναρτώ σήμερα όπως το διαφύλαξα. Σίγουρα δεν είναι ολοκληρωμένο, και στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και στο Γερμανικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, και σε άλλες πόλεις, έχουν δημοσιευθεί και άλλες εργασίες για τις ταινίες του, έχουν δοθεί ομιλίες για την ζωή και το έργο του. Οι τόμοι με τις Θεατρικές Κριτικές του Κώστα Γεωργουσόπουλου, του Γιάννη Βαρβέρη και άλλων θεατρολόγων, περιέχουν θεατρικές κρίσεις και σχολιασμούς για το θέατρό του στις ελληνικές σκηνές. Στα περιοδικά που ασχολούνται και καταγράφουν τις παγκόσμιες παραγωγές όπως ο «Σύγχρονος Κινηματογράφος», «Η Χιονάτη» και άλλα βρίσκει κανείς πληροφορίες και σίγουρα, στα βιβλία και το κινηματογραφικό αρχείο του Γιάννη Σολδάτου. Τέλος, θα άξιζε μια παράλληλη εργασία και έρευνα μεταξύ του μυθιστορήματος του γάλλου ακτιβιστή πεζογράφου Ζαν Ζενέ και του βιβλίου του «Ο Καυγατζής» με την Φασμπιντερική μεταφορά του. Όπως και των δύο θεατρικών έργων, του Νορβηγού Ερρίκου Ίψεν, «Νόρα το Κουκλόσπιτο» και το «Καφενείο» του  ιταλού Κάρλο Γκολντόνι.

     Η κινηματογραφική, θεατρική και καλλιτεχνική διαδρομή του γερμανού παραγωγικότατου σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού ολοκληρώθηκε και διακόπηκε-απότομα- το 1982, χρονιά του θανάτου του. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν η μνήμη του ίδιου και του έργου του δεν λησμονήθηκαν, η όποια σημαντική μικρή ή μεγάλη προσφορά του στον σύγχρονο γερμανικό και παγκόσμιο κινηματογράφο. (Ο Βίμ Βέντερς είναι μία άλλη περίπτωση). Οι ταινίες του, οι περισσότερες είναι αυτοβιογραφικές, όχι μόνο της δικής του ζωής και των ριψοκίνδυνων περιπετειών του, της κυνικότητας με την οποία ερμήνευε και αντιμετώπιζε τα της κοινωνίας και των δημόσιων συμπεριφορών του, αλλά, και εκείνες που φιλοτεχνούν και βασίζονται στις ζωές των στενών συνεργατών του, -ή τουλάχιστον-πολλές από αυτές βλέπονται ακόμα και παρουσιάζουν καλλιτεχνικό ενδιαφέρον στην ταραγμένη πολιτικά και κοινωνικά εποχή μας. Η κινηματογραφική αισθητική μας σίγουρα άλλαξε, σε αυτό συνέβαλε και η ανάπτυξη και διάδοση των τηλεοπτικών προγραμμάτων και οι τηλεοπτικές σειρές, όμως θεωρώ κατά την κρίση ενός ανώνυμου κινηματογραφόφιλου, ότι ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ, δεν ανήκει μόνο στην γενιά του και την δική μας, την μεταπολιτευτική, που τον γνωρίσαμε και ήρθαμε σε επαφή  με τις κινηματογραφικές του ταινίες και τα θεατρικά του έργα, υπερβαίνει τα κράσπεδα των χρόνων της εποχής του. Όσον αφορά την ελληνική ομοφυλόφιλη κοινότητα, ήταν η δεύτερη απώλεια μετά την δολοφονία του ιταλού ποιητή και σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι λίγα χρόνια νωρίτερα που τάραξε τον «εφησυχασμό» της. Οι ομοφυλόφιλοι όπως και οι ετεροφυλόφιλοι ήσαν και αυτοί άτομα με τις αρετές και τα κουσούρια τους, μια και προέρχονταν από το ίδιο κοινωνικό σώμα και περιβάλλον, μεγάλωναν και ανατρέφονταν, διαπαιδαγωγούνταν κάτω από  τις ίδιες συνθήκες και αντίξοες καταστάσεις. Τέλος, σύγχρονο κοινωνιολογικό και πολιτικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ταινίες του που σπουδάζουν τα προβλήματα και τα αδιέξοδα των ξένων μεταναστών που βρήκαν εργασία και τόπο διαμονής, εγκατάστασης στην πατρίδα του την μεταπολεμική Γερμανία, η οποία ακόμα αγωνίζονταν να λησμονήσει ή να «αποκρύψει»-με την σιωπή της!- το γερμανικό τραύμα. Την περίοδο της ναζιστικής επικράτησης και την εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων, ιδιαίτερα της Εβραϊκής φυλής. (Αν και ο Φασμπίντερ είχε χαρακτηριστεί ως "αριστερός" αντισημίτης). Μία από τις ταινίες του Ρ. Β. Φασμπίντερ έχει σαν θέμα έναν Έλληνα γείτονα μετανάστη. Τώρα, αν προείδε την πανίσχυρη οικονομική επικράτηση και πολιτική εκμεταλλευτική κυριαρχία του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος της νέας εικοσαετίας της τρίτης του ανθρώπου χιλιετίας της Ιστορίας της Ανθρωπότητας είναι ένα ανοιχτό ζήτημα και ίσως αναπάντητο. Δεν μπορούμε να εικάσουμε ούτε τις κρίσεις ούτε τις θέσεις του αν ζούσε μερικά χρόνια περισσότερο και δεν έμπλεκε με αυτά που έμπλεξε, ούτε στο πως θα υποδέχονταν τις νέες του ταινίες το κατεστημένο του Χόλυγουντ ή των άλλων Κινηματογραφικών Φεστιβάλ. Εξάλλου την μελό πλευρά των ταινιών του και την «καταθλιπτική» ταυτότητα πολλών γυναικών ηρωίδων του, τις βλέπουμε σήμερα, στις «υστερικές» αντιδράσεις και στάσεις των γυναικών σε αρκετές ηρωίδες του ισπανού Πέδρο Αλμοδοβάρ, του οποίο το έργο εμπεριέχει αρκετά και εύγλωττα αυτοβιογραφικά στοιχεία του βίου του όπως και του γερμανού σκηνοθέτη. Θα άξιζε ίσως να ενταχθεί στο πρόγραμμα της δημόσιας τηλεόρασης ή ιδιωτικής,-να προγραμματιστεί- να επαναπροβληθεί η επιτυχημένη καλογυρισμένη τηλεοπτική του σειρά του 1979-1980 BERLIN ALEXANDERPLATZ.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Τρίτη 1 Απριλίου 2025.

Πρωταπριλιά σήμερα, άραγε ο πρότερος της απόλαυσης βίος ή ο μετέπειτα-τα στερνά- της μετανοίας της Μαρίας της Αιγυπτίας φανερώνει την αλήθεια των βιωμένων εμπειριών της ανθρώπινης ύπαρξης. Η Ανθρώπινη φύση εκφράζει την αλήθεια της ή ο Θεός της Ιστορίας ψεύδεται;