Μ Ο Υ Σ Ι Κ Ε Σ Δ Ρ Ο Σ Ο Σ Τ Α Λ Ι Ε Σ
«Το παλιό προπατορικό
αμάρτημα ήταν στη βάση
του
το αμάρτημα της γνώσης. Το νέο προπατορικό
αμάρτημα
είναι, πρίν απ’ όλα, και πάνω απ’ όλα,
ένα
αμάρτημα μη αποδοχής, αν μου επιτρέπετε
την
έκφραση. Μιά άρνηση αποδοχή της αλήθειας
και
των νόμων που πηγάζουν απ’ αυτήν, νόμων
που
τους ονομάζουμε βασικούς.», σελ. 58
ΙΓΚΟΡ ΣΤΡΑΒΙΝΣΚΥ, ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ
Την Κυριακή που μας πέρασε, παρά τα
ανοιχτά πολεμικά μέτωπα της ανθρωπότητας στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο και την Μέση
Ανατολή και άλλες τοπικές στρατιωτικές περιφερειακές συρράξεις ανά την υφήλιο, εορτάστηκε
η Παγκόσμια Ημέρα της Μουσικής. Μέσα στην μαυρίλα, θλίψη και
απόγνωση των σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικών καιρών στο που βαδίζουμε σαν
ανθρώπινο είδος, το μέλλον της ανθρωπότητας, κράτησα σαν ονειρική ανάσα τους
δείκτες της Ελληνικής Ραδιοφωνίας στο θρυλικό και αγέραστο «Τρίτο Πρόγραμμα».
Το Πρόγραμμα που υπήρξε διευθυντής, εμπνευστής και σχεδιαστής της φιλοσοφίας
της πολιτιστικής μεταπολιτευτικής του μουσικής ταυτότητας ο Μελωδός των Ονείρων
μας Μάνος Χατζιδάκις. Ο Μάνος Χατζιδάκις υπήρξε κατά παγκόσμια ομολογία των
ανθρώπων της Τέχνης ένας ευφυής, ευρηματικός, φιλότεχνος διάκονος των Αρχαίων
Μουσών, ένας χρησμένος των εννέα Μουσών, κόρες της Μνημοσύνης. Μάνος
Χατζιδάκις, ένας ξεχωριστός Έλληνας του 20ου αιώνα, ιεροφάντης του
Ορφέα στον οποίο ο Θεός Απόλλωνας, ο Θεός του φωτός, του μέτρου και της
αρμονίας δώρισε τη Λύρα, (δηλαδή τη Μουσική) του δίδαξε την χρήση της. Όπως οι
αρχαίες Μούσες δίδαξαν στον αρχαίο Θεό Απόλλωνα την Λύρα, έτσι και οι Μούσα
Καλλιόπη (της Ποίησης) μαζί με την Ευτέρπη (της Μουσικής) δαφνοστεφάνωσαν έχρισαν ποιητή και μουσικό μύστη τους τον
«λαχειοπώλη του ουρανού» Μάνο Χατζιδάκι. Τον αποθησαυριστή των μουσικών
μυστικών ήχων και χρωμάτων της ελληνικής και παγκόσμιας μουσικής παράδοσης, των
ρυθμών και των μέτρων της ευαισθησίας των ανθρώπινων φωνών, των ερωτικών λυγμών
και στοχασμών, των ανατάσεων της σωματικής και ψυχικής ευαισθησίας. Ελευθερόφρων
Διονυσιαστής και Απολλώνιος ο Έλληνας Μάνος Χατζιδάκις, με ρηξικέλευθες
απόψεις και θέσεις για την πολιτική ελευθερία του ατόμου, την διακυβέρνησή του,
τα καθήκοντά του ως πολίτης. Πολλές από τις ιδέες του χαρακτηρίστηκαν αναρχικές,
ότι ξεπέρασαν τα κοινωνικά- πολιτικά εσκαμμένα των χρόνων του ακόμα και του
συντηρητικού κυβερνητικού χώρου που υποστήριζε. Χειραφετημένη σκέψη, ακηδεμόνευτος
στοχασμός και συνείδηση, σπάνιας ακτινοβολίας όσο λίγων Ελλήνων. Μια αστική
προσωπικότητα Έλληνα με έντονα και βαθιά τα λαϊκά χαρακτηριστικά στοιχεία της
ελληνικής παράδοσης. Πολύμορφα καλλιεργημένος Έλληνας δημοκράτης πολίτης όσο
λίγοι της Γενιάς του, μαζί με τους εκλεκτούς συνεργάτες του που στελέχωσαν το
«Τρίτο Πρόγραμμα» και μετέφεραν μαζί τους την φρεσκάδα των νιάτων τους, το
μπρίο της ανεξαρτησίας της ηλικίας του, την ανεμελιά της ζωής τους, τα φορτία
της ευαισθησία τους, τα αυτοσχεδιαστικά τους μουσικά όνειρα και στιχουργικά,
συνθετικά προσωπικά παιχνίδισμα, έδωσε τη δυνατότητα στους νέους και τις νέες
της Γενιάς μου οι οποίοι βγαίνοντας από μια σκοτεινή πολιτική περίοδο
αναζήτησαν δρόμους να μυηθούν στην μαγεία και την ονειροφαντασία της Μουσικής
και όχι μόνο. Δίδαξε ήθος λόγου, ποιότητα κοινωνικού σχολιασμού, ανέδειξε
ατομικά συναισθήματα, ευαισθητοποίησε αχαρτογράφητα νεανικά φτερουγίσματά μας,
μορφοποίησε ήχους και ρυθμούς της άγουρης και άπειρης ψυχής μας σύμφωνα με τις
μουσικές επιλογές του ίδιου και των μουσικών προτάσεων των συνεργατών του. Μας
μίλησε για την ελληνική παράδοση. Μας έμαθε την αξία της καλής ερμηνείας, του
καλού ποιοτικού τραγουδιού, μας έφερε σε επαφή με τους μυστικούς κόσμους της
Μουσικής. Μας κοινώνησε με τον άγνωστο, θεϊκό κόσμο της Δυτικής Κλασικής Μουσικής,
τα ρεύματά της, τις εκτελέσεις της, τους ερμηνευτές της, την ιστορική της
εξέλιξη και πορεία μέχρι τότε. Γίναμε χωρίς να το επιδιώκουμε και
συνειδητοποιούμε «Πυθαγόριοι», μαθητές της Πλατωνικής φιλοσοφίας όσον αφορά την
τέχνη της Μουσικής και την οργανική λειτουργία στις ζωές μας, όπως μας μιλάν οι
δύο αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι και νομοθέτες Πλάτων και Αριστοτέλης στα έργα τους.
Άκουσα όλο το εικοσιτετράωρο Μουσική
και ανέτρεξα για άλλη μία φορά στην Μαρτυρία ενός Μουσικού συνθέτη διαβάζοντας
το βιβλίο του που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Νεφέλη» εδώ
και 45 χρόνια. Είναι η κλασική μελέτη του Ιγκόρ Στραβίνσκι, ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ,
στη μορφή έξι μαθημάτων. Μετάφραση: Μιχάλη Γρηγορίου, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1980,
σελίδες 150, επιμέλεια έκδοσης- εξώφυλλο Τατιάνα Βολανάκη, Διορθώσεις Χριστίνα
Γιατζόγλου, τιμή 170 παλαιές δραχμές. Διαστάσεις 12,5Χ 21. Στην μέσα σελίδα
διαβάζουμε: «Το βιβλίο αυτό αποτελεί σειρά μαθημάτων που έδωσε ο Στραβίνσκυ το
σχολικό έτος 1939-40 στο Χάρβαρντ. Η μετάφραση έγινε από τα αγγλικά. Πρώτη
έκδοση 1942».
Περιλαμβάνει:
Darius
Milhaud, Πρόλογος.
- I. ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ
ΓΝΩΡΙΜΙΑ.- II. ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ. - III. Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ.- IV. ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ. - V. ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ
ΜΟΥΣΙΚΗΣ.- VI. Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ. – ΕΠΙΛΟΓΟΣ.
Ενδεικτικές δροσοσταλιές της μουσικής
σκέψης του Ιγκόρ Στραβίνσκι.
«Έγινα επαναστάτης παρά τη θέλησή μου.
Τα επαναστατικά ξεσπάσματα βέβαια δεν είναι ποτέ εντελώς αυθόρμητα. Υπάρχουν
πάντα πονηροί άνθρωποι που προκαλούν επαναστάσεις για συμφεροντολογικούς
σκοπούς. Πρέπει να φυλάγεσαι πάντα μην τυχόν και παρεξηγηθείς από εκείνους που
σου καταλογίζουν προθέσεις που εσύ δεν είχες.».
--
«Στ’ αλήθεια, μου είναι πολύ δύσκολο
να σας αναφέρω έστω και ένα γεγονός στην Ιστορία της Τέχνης που θα μπορούσε να
χαρακτηριστεί σαν επαναστατικό. Η τέχνη, απ’ την ίδια της τη φύση είναι
εποικοδομητική. Η επανάσταση δηλώνει μιά ανατροπή της ισορροπίας των πραγμάτων.
Μιλώντας για επανάσταση αναφερόμαστε σε μια κατάσταση παροδικού χάους. Η τέχνη
όμως είναι το αντίθετο του χάους. Δεν εγκαταλείπεται ποτέ στο χάος χωρίς να απειλείται ταυτόχρονα
η ίδια της η ύπαρξη.»
--
«Στις μέρες μας ο χαρακτηρισμός ενός
καλλιτέχνη σαν επαναστατικού, ισοδυναμεί συνήθως με έπαινο. Ίσως γιατί ζούμε σε
μια εποχή όπου η επανάσταση χαίρει ενός είδους γοήτρου στους κύκλους της ελίτ.»
--
«Κάθε μουσική κατασκευή, όσο στρυφνή
κι αν είναι, δικαιώνεται στο μέτρο που είναι ουσιαστικά πρωτότυπη.»
--
«Η πρωτοποριακή μας ελίτ στη μόνιμή
της προσπάθεια να ξεπεράσει τον εαυτό της περιμένει και απαιτεί από τη μουσική
να υπηρετεί το γούστο της πιό παράλογης κακοφωνίας».
--
«Τέχνη, με την αληθινή σημασία του
όρου, είναι ένας τρόπος να κατασκευάζεις έργα, σύμφωνα μ’ ορισμένες μεθόδους,
που έχουν αποκτηθεί είτε από τη μαθητεία ή από την εφευρετικότητα. Οι μέθοδοι
με τη σειρά τους δεν είναι άλλο παρά τα σίγουρα και προκαθορισμένα εκείνα
κανάλια που εξασφαλίζουν την ορθότητα των ενεργειών μας.».
--
«Προσωπικά, το μουσικό φαινόμενο
αρχίζει να με ενδιαφέρει μόνο όταν ξεπηδάει από τον ολοκληρωμένο άνθρωπο. Εννοώ
τον άνθρωπο πού είναι οπλισμένος με όλη του την αισθαντικότητα, τις ψυχολογικές
ικανότητες και τα διανοητικά του εφόδια.
Μόνο ο ολοκληρωμένος άνθρωπος είναι
ικανός να επιχειρήσει αυτή τη μορφή υψηλού στοχασμού, στην οποία θα πρέπει τώρα
να στρέψουμε την προσοχή μας. Γιατί το φαινόμενο της μουσικής δεν είναι άλλο
παρά μιά εκδήλωση του στοχασμού. Δεν πρέπει να σας τρομάξει αυτή η διατύπωση.
Προϋποθέτει απλώς τη συνειδητοποίηση πώς η βάση της μουσικής δημιουργίας
μοιάζει μ’ ένα προκαταρκτικό ψηλάφισμα:
μιά θέληση που κινείται αρχικά σ’ ένα
αφηρημένο πεδίο, με σκοπό να δώσει μορφή σε κάτι συγκεκριμένο.»
--
«Κάθε μουσική, τόσο αυτή που υπόκειται
στη φυσιολογική ροή του χρόνου, όσο κι αυτή πού διαφοροποιείται απ’ αυτόν,
εγκαθιδρύει μια ιδιαίτερη σχέση, ένα είδος αντίστιξης ανάμεσα στη ροή του
χρόνου, στη διάρκεια της ίδιας της μουσικής και στα υλικά και τις τεχνικές,
μέσω των οποίων εκδηλώνεται η μουσική.».
--
«Η μουσική που βασίζεται στον
οντολογικό χρόνο υπακούει σε γενικές γραμμές στην αρχή της ομοιομορφίας. Η
μουσική που πηγάζει από τον ψυχολογικό χρόνο βασίζεται στην αρχή της
αντίθεσης.».
--
«Η διάρθρωση του μουσικού λόγου
αποκαλύπτει την ύπαρξη μιάς κρυφής διασύνδεσης ανάμεσα στο τέμπο και την
εναλλαγή των μουσικών φθόγγων. Καθώς δε όλη η μουσική δεν είναι άλλο παρά μιά
διαδοχή εντάσεων και λύσεων, βλέπουμε εύκολα πως οι συγκλίσεις κι οι
αποκλείσεις προς τους πόλους έλξης καθορίζουν την ανάσα- κατά κάποιο τρόπο-της
μουσικής.».
--
«Η μελωδία είναι ελληνική λέξη και
σημαίνει τον τονισμό του στοιχείου που λέγεται μέλος, δηλαδή ενός τμήματος,
ενός κομματιού της φράσης. Αυτά τα τμήματα ηχούν στο αφτί έτσι ώστε να
εντοπίζονται ορισμένοι τονισμοί. Η μελωδία λοιπόν είναι το τραγούδισμα μιάς
αρθρωμένης φράσης.».
--
«Το τραγούδι, με το να περιορίζεται
όλα και πιό πολύ στα λόγια, έχει γίνει ένα είδος συμπληρώματος, δίνοντας έτσι
μιά απόδειξη της παρακμής του. Από την στιγμή που το τραγούδι αναλαμβάνει απλώς
να εκφράζει τα νοήματα του λόγου, έχει εγκαταλείψει το πεδίο της μουσικής και
δεν έχει πια τίποτα το κοινό μ’ αυτήν.».
--
«Μοντέρνο είναι καθετί που
αντιπροσωπεύει την εποχή του, καθετί που οφείλει να βρίσκεται μέσα στους
περιορισμούς της εποχής του. Κατηγορούν καμιά φορά τους καλλιτέχνες ότι είναι
πολύ μοντέρνοι ή όχι αρκετά μοντέρνοι. Με την ίδια λογική θα μπορούσε κανείς να
κατηγορήσει μιά εποχή επειδή είναι πολύ μοντέρνα ή όχι αρκετά μοντέρνα.»
--
«Ο όρος μοντερνισμός δεν συνεπάγεται
από μόνος του ούτε έπαινο ούτε μομφή, ούτε και συνοδεύεται από οποιαδήποτε
υποχρέωση. Κι αυτή ακριβώς είναι η αδυναμία του. Η λέξη μας ξεγλιστράει και κρύβεται
πίσω από την οποιαδήποτε χρήση που θέλει κανείς να κάνει.»
--
«Η κριτική, λέει το λεξικό, είναι η τέχνη
του να κρίνεις τη λογοτεχνική παραγωγή και τα έργα τέχνης. Δεχόμαστε ευχαρίστως
αυτόν τον ορισμό. Κατά συνέπεια, αφού η κριτική είναι τέχνη, δεν μπορεί κι αυτή
να ξεφύγει από την κριτική μας.».
--
«Είμαι πεπεισμένος ότι το κοινό αντιδρά
πολύ πιό έντιμα και αυθόρμητα, από εκείνους που αυτοανακηρύσσονται σαν επίσημοι
κριτές των έργων τέχνης. Πιστέψτε με, γιατί κατά τη διάρκεια της καριέρας μου είχα
την ευκαιρία να έρθω σε επαφή με το πιο ετερογενές κοινό. Μπόρεσα λοιπόν να
διαπιστώσω από πρώτο χέρι –χάρη στη διπλή μου ιδιότητα σαν συνθέτη και σαν
εκτελεστή-πώς όσο λιγότερο, προκατειλημμένο ήταν το κοινό υπέρ ή κατά ενός μουσικού
έργου, τόσο πιό υγιείς ήταν οι αντιδράσεις του απέναντι στο έργο, και τόσο πιό
αυθεντικές απέναντι στην εξέλιξη της ίδιας της μουσικής.».
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
Δευτέρα 23 Ιουνίου
2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου