Ο θάνατος του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στον τύπο της εποχής

 

Η απώλεια του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στον τύπο της εποχής

 

        ΤΟ  ΤΕΛΟΣ  ΤΗΣ  ΑΓΟΡΑΣ

    «ΠΕΘΑΝΕ ΚΙ ΕΝΑΣ ΛΕΒΕΝΤΗΣ»

Της ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ  ΤΖΙΑΝΤΖΗ

Εφημερίδα «ΠΡΙΝ» 26/6/2005, σελ. 14.

      Κανονικά, έπρεπε να χτυπήσουν οι καμπάνες. Οι δουλειές να σταματήσουν, όλοι να συγκεντρωθούμε στους δρόμους και στις πλατείες για να πούμε πώς όσα ζούμε αυτές τις μέρες, όσα ζήσαμε τα τελευταία χρόνια ήταν ένα όνειρο, πώς η μόνη αλήθεια είναι ότι πέθανε ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. Όχι πώς δεν γεννιούνται εύκολα καλοί ποιητές, όμως δεν γεννιούνται εύκολα τέτοιες συνειδήσεις.

          «Ήταν λεβέντης, κιμπάρης…» λέει στο τηλέφωνο ο φίλος μας ο Κώστας από την Πτολεμαϊδα, που τον ήξερε και τον αγαπούσε-και όχι μόνο από τα ποιήματά του. «Δυο μέτρα μπόι, λιγομίλητος. Γιατρός των φτωχών, ποτέ δεν πήρε χρήματα από φτωχό στο ιατρείο του. Ακτινολόγος…».

          «Μεγάλη απώλεια», είπαν πολλοί. Όμως η πιο μεγάλη απώλεια θα ήταν το να ξεχαστούν τα ποιήματά του, ακόμα και αν το όνομά του σίγουρα θα μείνει στον κατάλογο των μεγάλων μεταπολεμικών ποιητών. Εκείνος δεν ήταν απλώς μεγάλος ποιητής-αυτό ας το κρίνουν οι φιλόλογοι. Με λιγοστά ποιήματα (88 όλα κι όλα) μίλησε για τα μεγάλα πράγματα, τα μεγάλα ζητήματα της εποχής του, αλλά και της δικής μας εποχής. Γι’ αυτούς που προσπαθούν να σταθούν όρθιοι όταν όλα φαίνονται να έχουν χαθεί, να έχουν προδοθεί.

          Αν και χαρακτηρίστηκε εκπρόσωπος της λεγόμενης «ποίησης της ήττας», η ήττα στα ποιήματά του δεν ακολουθείται από τελεία. Εδώ σπάνια θα συναντήσουμε το κτητικό «μου», καθώς η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας (όχι των υλικών αγαθών, αλλά ακόμα και αυτής της ευαισθησίας) έχει χαθεί. Το 1955 ο ποιητής μιλούσε «για τα παιδιά μας που πουλούν τσιγάρα στους διαβάτες» και σήμερα αναρωτιόμαστε πώς θα ήταν αυτός ο στίχος χωρίς το «μας». Δεν είναι τα «ξένα» παιδιά, αυτά που πουλάνε χαρτομάντιλα στα φανάρια ή που σκοτώνονται στα μακρινά μέρη, είναι τα παιδιά μας που δεν «μοιάζουνε σ’ εμάς», γιατί «ο Πόλεμος δεν τέλειωσεν ακόμα/ γιατί κανένας πόλεμος δεν τελειώνει ποτέ!».

          Δεν είναι πολλοί οι ποιητές που χάνονται και λέμε «πέθανε ένας λεβέντης», όπως στο παλιό σμυρνέϊκης καταγωγής τραγούδι. Πέθανε μες στο «καράβι» και ας τον θάψουν στη στεριά, γιατί ο Μανόλης Αναγνωστάκης συνειδητά «μπήκε μαζί μας μες τη βάρκα».
--

     Σε αυτό το σημείωμα για τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, επέλεξα να μεταφέρω τα σχόλια και την ειδησεογραφία, τα πρωτοσέλιδα και τις μέσα σελίδες των εφημερίδων (τα λεγόμενα σαλόνια), την γενική αρθρογραφία και τις σχετικές πληροφορίες που γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό τύπο και είχα διαφυλάξει την ημέρα της απώλειας του ποιητή. Είναι μάλλον, τα «δευτερεύοντα» πληροφοριακά στοιχεία για τον τιμώμενο, πού, δεν συνηθίζεται ίσως, δεν μνημονεύονται στην επίσημη «αξιολογική» ή «επιλογική» καταλογράφηση της Βιβλιογραφία του, -των δημιουργών γενικότερα- στις κατά διαστήματα εργασίες των βιβλιογράφων. Δεν υιοθετείται, αν δεν είναι λανθασμένος ο ορισμός, στις «ακαδημαϊκής»  πανεπιστημιακής, επιστημονικής ατμόσφαιρας επίσημες Βιβλιογραφίες ποιητών, πεζογράφων κλπ. Μάλλον, αναφέρεται και χρησιμοποιείται η ειδησεογραφική χάραξη των πρωτοσέλιδων των εντύπων των ημερών του θανάτου ενός ηθοποιού του θεάτρου ή του κινηματογράφου-ενός λαϊκού ειδώλου μεγάλης λαϊκής απήχησης που σκιτσάρεται η καλλιτεχνική του εικόνα και διαδρομή. Καταγράφω σχόλια και πληροφορίες τις οποίες είχα συγκεντρώσει από διαφορετικών πολιτικών και  ιδεολογικών αποχρώσεων εφημερίδες που είχα αγοράσει την Καλοκαιρινή περίοδο του 2005. Την επώνυμη και ανώνυμη ειδησεογραφία του τύπου της εποχής του θανάτου του τελευταίου μεγάλου και σημαντικού έλληνα ποιητή της γενιάς του-πρώτη μεταπολεμική γενιά- όπως όλοι οι αρθρογράφοι, σχολιογράφοι και μελετητές του, ιστορικοί της ελληνικής λογοτεχνίας ομογνωμονούν για την πνευματική παρουσία του Μανούσου Φάσση. Λίγο πολύ, η ειδησεογραφία, όπως διαπιστώνουμε, είναι σχεδόν πάνω κάτω η ίδια. Μια γενική «συμπερίληψη» της ζωής και του έργου του μέχρι σχεδόν την χρονική στιγμή που εγκατέλειψε τον μάταιο τούτον κόσμο. Αναφέρονται στην απώλειά του, την ηλικία που έφυγε, την καταγωγή του, την επαγγελματική του ιδιότητα (γιατρός ακτινολόγος), δίνονται στοιχεία για την πολιτική και ιδεολογική πορεία της ζωής του, τους αντιφασιστικούς του αγώνες, το πολιτικό του ήθος, την ταυτότητα χαρακτήρα του και στάσεων και επιλογών ζωής του. Την φυλάκισή του, την καταδίκη του δις εις θάνατο, την ένταξή του στην ανανεωτική αριστερά και τους κοινούς αγώνες. Το ιστορικό και πολιτικό διαρκές ενεργό παρόν. Την κοινή πορεία πολιτικής και ποίησης που αναγνωρίζουμε στο συγγραφικό του έργο. Το ενιαίο ήθος του ενεργού πολιτικά πολίτη και λογοτέχνη. Μνημονεύονται οι εκδόσεις των βιβλίων του, όχι πάντα με ορθή φροντίδα, τίτλοι ποιητικών του συλλογών και, ορισμένες εφημερίδες, αναδημοσιεύουν αποσπάσματα ή ολόκληρα ποιήματά του, ενίοτε τα πιά αναγνωρίσιμα και συζητήσιμα στο και από το ευρύ κοινό. Παράλληλα-όπως συνηθίζεται- δημοσιεύονται και οι ανακοινώσεις πολιτικών και πολιτειακών παραγόντων, αρχηγών κομμάτων της εποχής μετά την ανακοίνωση του θανάτου του. Έχουμε τα γνωστά κλισέ λόγια, των «καρμπόν» ανακοινώσεων όταν κάποιος επώνυμος φεύγει και τυγχάνει να έχει υπερβεί τα όρια της ανωνυμίας της εποχής του. Εξαίρεση στων εφημερίδων γενική ειδησεογραφία και σχολιογραφία, αποτελούν ορισμένες πολιτικές της λεγόμενης δημοκρατικής παράταξης εφημερίδες, οι οποίες αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη δημοσιογραφική «σοβαρότητα» την είδηση, έχοντας το δημοσιογραφικό επιτελείο τους επίγνωση της ποιητικής και πνευματικής βαρύτητας του τεθνεώτος. Εξάλλου, ο Μανόλης Αναγνωστάκης ήταν γνωστός στους κόλπους της δημοσιογραφίας όχι μόνο από την ποίησή του και τις άλλες του συγγραφικές δραστηριότητες αλλά, και την πολιτική συμμετοχή του, την εξακολουθητική πολιτική και κοινωνική αρθρογραφία του στον έντυπο τύπο από την δεκαετία του 1950, ιδιαίτερα στην εφημερίδα της ανανεωτικής αριστεράς «Η Αυγή» πριν και μετά την δικτατορία όταν επανακυκλοφόρησε. Η δε μελοποίηση ποιημάτων του από τον εθνικό μας μουσικοσυνθέτη ελληνοκεντρικό Μίκη Θεοδωράκη, είχε προσδώσει μία άλλη αίγλη στην παρουσία του, ορισμένα μελοποιημένα του ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη ελλήνων στις ψυχαγωγικές τους συνεστιάσεις. Ο Αναγνωστάκης ήταν αγαπητός να και ο ίδιος, από επιλογή, ήταν κάπως απόμακρος από τα φώτα της δημοσιότητας.

Ας περιτρέξουμε εν τάχει τις εφημερίδες και ας σταθούμε σε ορισμένα δημοσιεύματα που χρήζουν της προσοχής μας. Επιθυμώντας να μην είναι «ψυχρή» και γυμνή η αποδελτιωτική αυτή καταγραφή, αντιγράφω και αναρτώ παράλληλα ελάχιστα άρθρα-ως κατευόδιο-που υπογράφονται από γνωστούς κριτικούς, ποιήτριες και πεζογράφους.

     Η πολιτική δημοκρατική εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»- διευθυντής της ο Σεραφείμ Φυντανίδης- μας δίνει μία καλή σχετική εικόνα της πορείας και των ιδεολογικών διαδρομών και πολιτικών- κοινωνικών στόχων του ποιητή και συμμετοχών. Ο φιλόλογος και ποιητής Βασίλης Καλαμαράς-σταθερός συνεργάτης της- επιμελείται και γράφει ένα καλογραμμένο και κατατοπιστικό κείμενο, και δίνει στο αναγνωστικό κοινό τα απαραίτητα φιλολογικά στοιχεία. Η κομματική παλαιά εφημερίδα «Ο Ριζοσπάστης» δημοσιεύει ένα μάλλον στεγνό δημοσιογραφικό καθαρά τυπικό μικρό κείμενο-ανακοίνωση για τον θάνατο του ποιητή, του διαγραμμένου παλαιότερα από το επίσημο ΚΚΕ των νεανικών χρόνων του κομμουνιστή όταν είχε ενταχθεί στις τάξεις της νεολαίας της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ. Πάντως του αναγνωρίζει την ποιητική του μεγαλοσύνη. Η προδικτατορική πολιτική πρωινή αστική εφημερίδα «Η Καθημερινή» της Ελένης Βλάχου, δημοσιεύει το ουσιαστικό «επικήδειο» κείμενο του κριτικού και ποιητή Παντελή Μπουκάλα, ο οποίος να υπενθυμίσουμε, έχει ασχοληθεί αρκετές φορές με την ποιητική περίπτωση του αγωνιστή ποιητή, έχει γράψει για τον Μανόλη Αναγνωστάκη εξαιρετικές βιβλιοκρισίες και ως επιμελητής, επιμελήθηκε τον τόμο της σειράς για τους Έλληνες Ποιητές που κυκλοφόρησε η έγκριτη εφημερίδα η οποία συμπεριλαμβάνει και τον Μανόλη Αναγνωστάκη.  Από την κομμουνιστική εφημερίδα « Το Πριν», ξεχωρίζει το κείμενο της συγγραφέως Μαριάννας Τζιαντζή, σταθερή συνεργάτιδα της μικρής κυκλοφορίας εφημερίδα. Στην παλαιά απογευματινή εφημερίδα το «Έθνος» που επανακυκλοφόρησε μετά την μεταπολίτευση του 1974, την εικόνα του αντιστασιακού ποιητή μας παρουσιάζει η δημοσιογράφος Δήμητρα Ρουμπούλα, ενώ, η γραφή της ποιήτριας και κριτικού Ελένης Γκίκα δύο μέρες μετά, στο δισέλιδο αφιέρωμα της εφημερίδας το «Έθνος» μας κατατοπίζει με επάρκεια, συμπληρώνοντας την παρουσία του ποιητή με προγενέστερες κρίσεις τρίτων, όπως του κριτικού Μανόλη Λαμπρίδη, του καθηγητή θεωρίας της ελληνικής λογοτεχνίας και ποιητή Νάσου Βαγενά, του λογοτέχνη Γιώργου Καφταντζή. Από την εφημερίδα της Βορείου Ελλάδος «Μακεδονία», έχουμε το λυρικό κατευόδιο της ποιήτριας Μαρίας Αρχιμανδρίτου. Από τις εφημερίδες του τότε ΔΟΛ του δημοσιογραφικού συγκροτήματος του εκδότη Χρήστου Λαμπράκη, η πρωινή εφημερίδα «Το Βήμα» τον ξεπροβοδάει με μία σελίδα της ανωνύμως, ενώ η απογευματινή «Τα Νέα» η συνεργάτη της των πολιτιστικών Μικέλα Χαρτουλάρη, υπογράφει την δισέλιδη αναφορά στον θανόντα. (Στην ίδια σελίδα, ενημερωνόμαστε και για την απώλεια του σκηνοθέτη και ηθοποιού από το Κάϊρο, Γιώργου Ιορδανίδη). Οι άλλες εφημερίδες του λεγόμενου συντηρητικού χώρου και ιδεολογίας, παρά τις καλές και ενημερωμένες δημοσιογραφικές πένες που διαθέτουν όπως του Ιάσονα Τριανταφυλλίδη, κινούνται σε ένα κλίμα γενικής δημοσιογραφικής γενικής αναφοράς, ενημέρωσης των καλλιτεχνικών συμβάντων. Ελπίζω να μην αδικώ καμία. Στεκόμαστε, λόγω της πολιτικής και ιδεολογικής προσοχής του θέματος για τον Θεσσαλονικιό ποιητή, ξεχωρίζοντας τις δύο αριστερές εφημερίδες που ιδεολογικά και κομματικά πρόσκεινται στην πολιτική πτέρυγα της ανανεωτικής αριστεράς (μετά την διάσπαση του 1968) και τα φύλλα τους, με τις οποίες ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης συνδεότανε άρρηκτα ιδεολογικά και πολιτικά, στενά σε όλον τον επίγειο βίο του. Υπήρξε μέλος, ψηφοφόρος και υποψήφιος βουλευτής του τότε ΚΚΕσωτερικού. Ο ποιητής δεν έκρυψε ποτέ τις πολιτικές του θέσεις τις εξέφραζε ευθαρσώς και με ειλικρίνεια, τόλμη, δεν φοβήθηκε να ενταχθεί μαχόμενος στους πολιτικούς κοινωνικούς αγώνες από τη νεαρή του ηλικία, δεν κουράστηκε να παλεύει με όλες του τις σωματικές, ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις για έναν κόσμο δικαιότερο με περισσότερη ελευθερία και δημοκρατία. Αν και σταμάτησε κάπως νωρίς να γράφει και να δημοσιεύει ποιήματά του (από τις αρχές της δεκαετίας του 1970), παρέμεινε ενεργός και δραστήριος στα πνευματικά πράγματα της εποχής του, κρατώντας πάντα μία σιωπηλή και διακριτική στάση από τα φώτα και τους δημόσιους προβολείς των χρόνων του. Δίχως να αρνηθεί τις επίσημες βραβεύσεις του, τις τιμητικές εκδηλώσεις προς τιμή του ίδιου και του έργου του, τις αναγορεύσεις του από πανεπιστημιακούς και άλλους κρατικούς φορείς. Συνέχισε συμπληρωματικά και εποικοδομητικά με την ποιητική και κριτική του ιδιότητα, να ασχολείται με ανθολογήσεις παλαιότερων ποιητικών ελληνικών φωνών, «Χαμηλή Φωνή» την πεζογραφική επιμέλεια επανακυκλοφορίας παλαιών ελλήνων πεζογράφων (στην γνωστή σειρά των εκδόσεων «Νεφέλη») και την πολιτική-ιδεολογική αρθρογραφία, στην εφημερίδα «Η Αυγή» βλέπε τα φύλλα των δεκαετιών 1970-1980 και μεταγενέστερα. Και οι δύο πάντως καθαρά πολιτικές εφημερίδες τον τίμησαν όπως του άξιζε με θέρμη, σοβαρότητα, επαινετικό σχολιασμό, με σεβασμό και ειλικρίνεια με εύρωστα δοκιμιακά αναγνώσματα και κρίσεις, πυκνές και καίριες αναλύσεις του έργου του, θετικά κείμενα και θέσεις, απόψεις γνωστών και καταξιωμένων κριτικών και δοκιμιογράφων, ποιητών, πνευματικών ανθρώπων. Στην Κυριακάτικη έκδοση της εφημερίδας «Η ΕΠΟΧΗ», πέρα από το καλογραμμένο κείμενο του ποιητή, κριτικού και φιλόλογου Γιάννη Κουβαρά (ο οποίος έχει κυκλοφορήσει σχετικό βιβλίο για τον Μ.Α. βλέπε «Ελύτης- Αναγνωστάκης Δύο ξένοι (;) στην ίδια πόλη», εκδόσεις Σοκόλη 2016) διαβάζουμε και τα αποσπάσματα από την επίκαιρη μακροσκελή συνέντευξη του Μ. Α. σε Κύπριο ποιητή και δημοσιογράφο. Όσον αφορά την πρωινή εφημερίδα «Η ΑΥΓΗ» τα ίδια τα Αφιερώματα, οι ενδιάμεσες άλλες σελίδες, τα «Ένθετα» της, οι συμμετέχοντες και τα υπόλοιπα δημοσιογραφικά γραφόμενα, δηλώνουν την ποιότητα, την αγάπη και την επιμέλεια με την οποία αντιμετώπισαν από τις προηγούμενες ιστορικές και πολιτικές δεκαετίες τον λόγο, την φωνή, τα πολιτικά δημοσιεύματα, τις διάφορες δημόσιες παρεμβάσεις, τους πολιτικούς αγώνες, τις συνεντεύξεις, την ποίηση, τις θέσεις, τα βιβλία, τις εκδόσεις και τις ανθολογήσεις, τις συχνές συμμετοχές και παρεμβάσεις του ενεργού πάντα πολίτη και ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. Με δύο λόγια την παρουσία του για πάνω από μισό αιώνα στα πολιτικά και πνευματικά πράγματα της πατρίδας μας. (Φυσικά, για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχουν και οι αρνητικές κρίσεις για ορισμένες δημόσιες στάσεις του, όπως ήταν παραδείγματος χάριν οι θέσεις του για το Κυπριακό πρόβλημα. Βλέπε το μικρό βιβλιαράκι του Κύπριου συγγραφέα Σάββα Παύλου, «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης» με υπότιτλο Λίβελλος εναντίον Μ. Αναγνωστάκη» των εκδόσεων «πενταδάκτυλος 1989.  Περί αυτοδιάθεσης του Κυπριακού Ελληνισμού και της ενδεχόμενης Ένωσης. Μια χαμένη πλέον οριστικά υπόθεση, αλλά ας μην ξεστρατίσουμε). Τα Κείμενα και η οπτική η φιλοσοφία και η πολιτική ρητορική των δύο αυτών πολιτικών εφημερίδων, δηλαδή της «Εποχής» και της «Αυγής», οφείλουμε να τις εντάξουμε μέσα στο αριστερό, δημοκρατικό πολιτικό κλίμα που αντιμετώπιζε η ελληνική αριστερά το πολιτικό υποκείμενο και διανοούμενο που λέγεται Μανόλης Αναγνωστάκης. Και οι δύο εφημερίδες συμπεριλαμβάνονται σε μία «ενιαία» πολιτική ταυτότητα και οπτική που είχαν παλαιά περιοδικά όπως «Ο Θούριος», το περιοδικό «Αντί», το περιοδικό «Ο Πολίτης», αν δεν λαθεύω «Ο Σχολιαστής» και ορισμένα άλλα έντυπα. Σε αυτό το ιδεολογικό και πολιτικό κλίμα να συμπεριλάβουμε και την έκδοση της εφημερίδας «Η Πρώτη» και το δημοσιογραφικό της επιτελείο. Παρά την ενσυνείδητη σιωπή του ποιητή- πολίτη Μανόλη Αναγνωστάκη, την κάπως απόμακρη στάση του απέναντι στα καλλιτεχνικά κοινά και τις δημόσιες εμφανίσεις και εκδηλώσεις, η παρουσία του ποδοσφαιρόφιλου ποιητή (δεν απουσιάζουν τα δημοσιεύματά του για την αγαπημένη του ομάδα της Βόρειας Ελλάδας) ήταν πάντα παρούσα και έντονη, ενεργή και επιδραστική για πολλές δεκαετίες στην πατρίδα μας, τον χώρο του πνεύματος και του πολιτισμό της από την πλευρά της ανανεωτικής αριστεράς και των αγώνων της, μαχόμενος και μπροστάρης, χωρίς ίσως να το επιδιώκει, ήταν κάπως από πολιτική σκοπιά μιλώντας «καθοδηγητική», συμβουλευτική η παρουσία του, έστω και αν κατά βάθος δεν πίστευε σε τέτοιους ρόλους και ετικέτες ο σατιρολόγος ποιητής. Έστω και αν είχε συνειδητοποιήσει όχι μόνο την αλλαγή των ιστορικών καιρών, τις ανατροπές και ιδεολογικές καταστροφικές ρήξεις του κινήματος των νεανικών του ονείρων και οραματισμών, των καταστάσεων που άλλαξαν με ραγδαία ταχύτητα. Η απαισιοδοξία του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι διάσπαρτη μέσα στην ποίησή του, βαραίνει καταλυτικά, οι σπινθήρες αισιοδοξίας δεν αναιρεί την ποιητική ρητορική του λόγου του, της φωνής του, ακόμα και στα αυτοσχέδια σατιρολογήματά του. Ο Ψηλός της ελληνικής ποίησης όπως τον αποκαλούσαν είχε μία μεγάλη άνεση και γρηγοράδα- της στιγμής-να συνθέτει και να γράφει μικρά σατιρικά στιχουργήματα, μικρές ποιητικές εύρυθμες στροφές σαρκασμού προσώπων και συμβάντων και ασφαλώς αυτοσαρκασμού. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανήκει στην χορεία των αγωνιστών ποιητών του ευρύτερου χώρου της αριστεράς όπως ο Τάσος Λειβαδίτης, ή ο κομματικός ιδεολόγος, βάρδος της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος και άλλοι στρατευμένοι έλληνες κομμουνιστές συγγραφείς όπως ο Νίκος Παππάς. Προέρχεται από την μαγιά εκείνη του ελληνικού λαού που ασπάζονταν την ελπιδοφόρα ανθρωπιστική πλευρά της Ελληνικής Ιστορίας και των αγώνων τους. Ανεξάρτητα των ιστορικών και πολιτικών και κοινωνικών διαψεύσεων. Μήπως, παρόμοια μελαγχολική και απαισιόδοξη διάθεση δεν εκφράζει και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος στην ποιητική του συλλογή «Αργά πολύ αργά μέσα στη νύχτα»; Την ίδια  εσωτερική «αηδία» και συνειδησιακή απογοήτευση δεν εκφράζει ο νομπελίστας μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, στον πολιτικό λόγο και χροιάς ποιητική του σύνθεση «Μαρία Νεφέλη»; Τα ποιητικά παραδείγματα είναι αρκετά αντρικών και γυναικείων φωνών της ελληνικής ποίησης. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης «ευτύχησε» θα σημειώναμε, να βρεθεί και να δραστηριοποιηθεί σε ένα ιδεολογικό και πνευματικό περιβάλλον στην Ελλάδα, που, τα διάφορα χρονικά στάδια των Εποχών της ζωής και του έργου του, περιβάλλονταν από ένα κουκούλι μάλλον «αγιοποίησης» των αγώνων της αριστεράς, βλέπε πχ. το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης», κρυφής ή φανερής αποκαθήλωσης των ιδεολογικών ειδώλων και ηγετών της τότε σοβιετικής ένωσης και της προπαγανδιστικής εξάπλωσης της μαρξιστικής ιδεολογίας. Τι θέλω να πω, για να μην παρεξηγηθώ, οι παράλληλες κριτικές και δοκιμιακές φωνές, των ελλήνων μελετητών και ιστορικών της ελληνικής λογοτεχνίας, οι πιο εμβριθείς και στοχαστικές, οι πιο διεισδυτικές ανήκαν, προέρχονταν, από τους χώρους της κομμουνιστικής ή της ευρύτερης αριστεράς, έτσι το βλέμμα τους και η δική μας οπτική διαμορφώθηκε στο πώς ερμήνευαν τον ποιητικό, πεζογραφικό, δοκιμιακό, θεατρικό λόγο, στοχαστική σκέψη και διανόηση της κοινής εποχής τους και των βιωμάτων τους, των παραπλήσιων ατομικών εμπειριών τους. Κοινές απαγορεύσεις από το δικτατορικό μεταξικό καθεστώς, την μετεμφυλιακή και μεταπολεμική κρατική πολιτική και καταστολή, τις κοινές εξορίες, φυλακίσεις, βασανισμούς, απαγορεύσεις, διώξεις, λογοκρισίες, κοινωνικούς και άλλους ατομικούς και συλλογικούς αποκλεισμούς και αντίξοες περιπτώσεις, τα προσωπικά του καθενός τραύματα. Όλες αυτές οι καταστάσεις που διαμόρφωσαν, διέπλασαν και ζύμωσαν τους ταυτοτικούς χαρακτήρες των ελλήνων ποιητών και πεζογράφων, και τις συγγραφικές τους καταθέσεις διαχρονικά, ήσαν ίδιες και απαράλλαχτες με αυτές των κριτικών και μελετητών, των θεωρητικών φωνών της ελληνικής λογοτεχνίας. Δηλαδή, είναι εύλογο ως ένα σημείο, οι έπαινοι και οι διθυραμβικές κριτικές και αξιολογήσεις-του συνόλου πάντα μιλώ της ποιητικής και συγγραφικής παραγωγής. Δίχως να μειώνουμε την εγκυρότητα των αριστερών αυτών κριτικών και θεωρητικών φωνών, προς τους «φίλους» και ομοϊδεάτες τους συναγωνιστές, αξίζει θεωρώ η προβληματική μας να στραφεί και από την άλλη πλευρά, την μη μαρξιστική, να αντιληφθούμε δηλαδή πώς έβλεπαν και αντιμετώπιζαν οι λεγόμενοι «αστοί», αυτοί της «Γενιάς του 1930» τους και τα έργα των ομότεχνών τους της αντιπάλου πολιτικής παράταξης, αυτών που δεν συστρατεύθηκαν με την αριστερή κουλτούρα και παραγωγή. Τι λένε και τι γράφουν οι μη αριστεροί ιστορικοί της ελληνικής ποίησης και λογοτεχνίας, οι θεωρητικοί και μελετητές για τα έργα της άλλης πλευράς. Και που βρίσκεται η μέση κριτική και αξιολογική οδός. Πού συγκλίνουν αν συγκλίνουν οι απόψεις και οι θέσεις τους, όχι στις διαχωριστικές γραμμές των βιβλίων και περιοδικών τους αλλά στην κοινή συναντίληψη πάνω στο ζήτημα της αναγνωστικής και συγγραφικής εμβέλειας ενός έλληνα ποιητή, πεζογράφου κλπ. Λαμβάνοντας υπόψη μας ασφαλώς και τις χρονικές περιόδους που κυκλοφόρησαν και εκδόθηκαν τα θεωρητικά και κριτικά μελετήματα, και οι σχετικές γενικές αποτιμήσεις. Στις μέρες μας, που, η αυλαία των μεγάλων επαναστατικών και ιδεολογικών θεωριών έχει τραβηχτεί από το προσκήνιο των σύγχρονων κοινωνιών και το αναγνωστικό και φιλοθεάμων κοινό της Τέχνης, έχει κατά κάποιον περιοριστεί στις εκδηλώσεις των μεγάλων πολιτιστικών ιδρυμάτων και σε πανεπιστημιακούς χώρους και σπουδαστήρια και τιμητικά αφιερώματα και εκδηλώσεις περισσότερο μουσικά και χορευτικά διασκεδαστικές. Πόσο μπορεί δηλαδή και σε ποιο βαθμό να μιλήσει ο στρατευμένος λόγος, η ιδεολογική φωνή του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στις μέρες μας στις αστράτευτες γενιές των νέων ανθρώπων. Μπορεί να μιλήσει μια τέτοια μορφής και είδους, ακόμα και φόρμας ποίηση στο πλατή αναγνωστικό κοινό; Τί μπορεί να του υπενθυμίσει; Ποιες μνημονικές παραστάσεις να του αναβιώσει; Έχει να του πει κάτι το στρατευμένο ήθος του, όταν ζούμε και βιώνουμε τόσο πολυσύνθετες διαλυτικές καταστάσεις, όταν συνειδητοποιούμε όλοι μας ότι δεν υπάρχει μία ιδεολογική «συγκολλητική» θεωρία-ιδεολογία η οποία ενδέχεται ακόμα και στο άμεσο προσεχές μέλλον θα συνενώσει τα σκόρπια κομμάτια των ζωών και των συνειδήσεών μας; Μπορεί φωνές στρατευμένες φωνές σαν του Μανόλη Αναγνωστάκη να συνεγείρουν συνειδήσεις, ή ανήκουν πλέον στο μνημονικό αγιολόγιο, το γενικό εικονοστάσι της ελληνικής γραμματείας; Ερωτήματα προσπαθώ να θέσω και όχι να προβάλλω θετικές αποδοχές ή απορρίψεις παλαιότερων εποχών και συνθηκών. Εφόσον αποδεχόμαστε ενδέχεται κα να συμφωνούμε, ότι μια κριτική θεώρηση ενός έργου-και μάλιστα τόσο διαφορετικού κλίματος και συνθηκών- οφείλει να θέτει ερωτήματα- να προκαλεί ερωτηματικές ζυμώσεις και όχι Αριστοτελικά συμπεριφερόμενη να προσκολλάται στις θετικές και μόνο αποτιμήσεις της, στους επαινετικούς διθυράμβους ή δογματικούς και απόλυτους αποκλεισμούς και αναγνωστικές αρνητικές συμπεριφορές και κάθετους αποκλεισμούς. Ένας κριτικός δεν είναι ούτε ένας ιδεολογικός «πάπας» με την έννοια που έδιναν στον ηγέτη του σουρεαλιστικού κινήματος Αντρέ Μπρετόν, ούτε ένας ιδεολογικός «πατριάρχης» των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού. Οι κανονιστικοί κανόνες που θέσπισαν οι κριτικοί είναι ένας άμεσος τρόπος να δικαιολογήσουν την δική τους συγγραφική τέχνη, ίσως ακόμα και να την επιβραβεύσουν, ή κάνω λάθος. Η τέχνη όπως και η ζωή όπως έχει αποδειχτεί είναι πολυδιάστατη, πολύστικτη, πολύ μυροφόρα, πολύ πρισματική, διαθέτει πολλές και αχαρτογράφητες αποχρώσεις, έχει τέτοια ρευστότητα και ποικιλία εκδοχών της, που δεν περικλείεται μέσα σε θεωρητικά μοντέλα, μοντερνίστικα κουτάκια θέσεων επεξήγησης. Η ανθρώπινη μνήμη από μόνη της αρκεί, και αν αυτή εκλείψει θα χαθεί μαζί της και η τέχνη που την κρατούσε ενεργή. Το θάμβος της ανάγνωσης του προσωπικού του καθενός μας πλησιάσματος είναι περισσότερο προσωπική υπόθεση από όσο θέλουν να πιστεύουν οι «ακαδημαϊκοί» και άλλοι «πανεπιστημιακοί» εκπαιδευτικοί φορείς και κανονάρχες των εφημερίδων και των περιοδικών. Σίγουρα πάντως, διαβάζοντας εκ νέου την ποίηση του Αναγνωστάκη, ξυπνούν μέσα μας αναμνήσεις και γεγονότα, πολιτικά συμβάντα και πράξεις, επιλογές και ακατέργαστες σκέψεις της δικής μας μεταπολιτευτικής γενιάς, αγωνίες και αγώνες, έστω και στα τυφλά προβληματικά βαδίσματα και προβληματισμούς των χρόνων της νεότητας μας. Όταν τα πράγματα φαίνονταν ή νομίζαμε ότι θα εξελιχθούν αλλιώς. Ηττοπάθεια ή συνειδητοποίηση και αποδοχή των αδιεξόδων της σύγχρονής μας πραγματικότητας και της ζωής αναγκών, ποιος γνωρίζει, οι μελλοντικές γενιές θα αποφασίσουν και θα αξιολογήσουν τα όποια καθέκαστα της σημερινής Εποχής μας. Ο Στόχος συνεχίζεται.

            ΠΟΙΗΤΗ ΚΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ

Γράφει η ΜΑΡΙΑ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ

Εφημερίδα «Μακεδονία» 26/6/ 2005

                   Ο Μανώλης Αναγνωστάκης ησύχασε και η σιωπή του ακουγόταν παντού, η απουσία που δήλωνε πιό πολλά από όσα αποσιωπούσε, μοιάζει τώρα με σιγή. Και όμως, όταν η λύπη όσων τον αγάπησαν και ο σεβασμός όσων τον πολέμησαν καταλαγιάσουν, τότε δεν θα μας ξεγελάνε τα φαινόμενα.

Τότε θα αρχίσουμε να αναζητούμε απ’ την αρχή ποιους δρόμους που μας έδειξε, δεν είδαμε και πλέον εύκολα αφηνόμαστε στα παραμύθια, ποιους τρόπους χρειαζόμαστε για να λέμε «το σύκο σύκο και τη σκάφη σκάφη». Ακόμη ίσως ψάξουμε γιατί δεν μάθαμε «σαν πρόκες να καρφώνουμε τις λέξεις» και μας τις παίρνει ο άνεμος.

Ησύχασε και η σιωπή που ακουγόταν παντού να χτυπάει της μνήμης την πόρτα. Εκεί μέρες του 1976, στη "Βιβλιοθήκη", σε μια πάροδο της Τσιμισκή, ο Ποιητής να ξεδιαλέγει από τετράδιο στίχους εφηβικούς. Με σοβαρότητα, με απίστευτη γενναιοδωρία, με την ενθάρρυνση  μιας βεβαιότητας που έδινε πιο φτερό στις λέξεις μας. «Ο Ποιητής ανταγωνίζεται μονάχα τον προηγούμενο εαυτό του», έλεγε, «αν γύρω δεν τον νοιάζουν» Η άλλη φορά, «αυτό είναι καλύτερο απ’ το προηγούμενο, όμως τη λέξη ουρανοκλέφτρες μη την βάζεις, το θολώνει». Είδε προκαταβολικά μονάχα τρείς από τις συλλογές, τις πρώτες, τις πιο αδέξιες, αυτές που φυσικά, ποτέ δεν θα αποκήρυσσε κανείς. Ύστερα, όφειλε κανείς να αναλαμβάνει την ευθύνη.

          Δεν θα άκουγε νομίζω στον τίτλο του δασκάλου. Ούτε κατά διάνοια δεν ανήκε σε όσους αναζητούσαν οπαδούς. Όμως, τι άλλο είναι αυτός που θεωρούμε καλό δάσκαλο παρά αυτός που μας διδάσκει ελευθερία, αξιοπρέπεια, ασκεί κριτική με απίστευτο χιούμορ και μας δείχνει διαρκώς ότι ο δρόμος βρίσκεται μπροστά μας και είναι ανοιχτός. Ο Κώστας Λαχάς φιλοξενούσε τότε στον «Κοχλία» συζητήσεις με αγωνίες πρωτόλεια εφήβων «ποιητών» σε διανοούμενους της πόλης. Αυτοί οι τότε έφηβοι σήμερα κάνουν πεπραγμένων απολογισμό. Με ευγνωμοσύνη, γιατί ελπίζουν ότι κάποιος σπόρος έπιασε, και γνώση πλέον από πείρα αυτού που τότε είχε ήχο συμβουλής: πώς στην ποίηση (όπως και σε όλα τα σημαντικά) πορεύεται ο καθένας το δικό του τρόπο μοναχός.

          Ησύχασε ο Ποιητής και οι δικές μας λέξεις φτωχές και αμήχανες, λίγο από το τώρα και πολύ από το τότε που υπερχείλισε μια μνήμη ανυπόταχτη, δεν βρίσκουν τρόπο να γράψουν αντίο, να διαχειριστούν τη λύπη, να την κάνουν «άσμα νικητήριο» για αυτήν την Ποίηση και τη σκέψη που θα μείνει μαζί μας, ακέραια και ζωντανή όπως πάντα.

          «Ποιητή που με την Ποίησή σου οχύρωσες μια πόλη ανοχύρωτη, καλό ταξίδι».

--

     Στις βιβλιογραφικές αυτές αποδελτιώσεις, στηρίχτηκα στο δικό μου προσωπικό υλικό των παλαιότερων χρόνων και των εφημερίδων που έβρισκα στα περίπτερα και αγόραζα όποτε μπορούσα, ασφαλώς και σε άλλα φύλλα των παραπάνω εφημερίδων- άλλων ημερομηνιών- θα σχολίασαν την απώλεια του αγωνιστή και μαχόμενου ποιητή, θα αναφέρθηκαν στην συμβολή του, θα δημοσίευσαν μικρά ή εκτενέστερα άρθρα. Όπως και σε άλλους τίτλους εντύπων που δεν γνώριζα και δεν αγόραζα. Η γενική του πάντως πλήρης Εργογραφία η οποία συνοδεύεται και από ενδεικτικές κρίσεις δημοσιευμένες για κάθε βιβλίο ξεχωριστά, και η συνοδευτική συμπλήρωση με Προαναγγελίες εκδόσεων, Αυτοτελείς Εκδόσεις σε Ξένες Γλώσσες, Δισκογραφία και Επιλογή Κρίσεων, Σχολίων και Πληροφοριών για τον Μ. Α., είναι σημαντικός «μπούσουλας, το πρώτο αυτό «Σχεδίασμά της» πραγματοποιήθηκε από τον ποιητή και Βιβλιογράφο Δημήτρη Δασκαλόπουλο στο περιοδικό «Αντί», τχ. 527-528/ 30- 7-1993, σελ. 85-96. Έβαλε τις βάσεις, άνοιξε δρόμους έρευνας. Από την μεριά μου, επιμερίζω το υλικό και το αναρτώ, σχολιάζοντάς το όπου το επιβάλει η κριτική μου επάρκεια. Περιορίστηκα σε αυστηρά χρονικά και μόνο περιθώρια των ημερών της θανής του. Ενδεικτικά, όπως προανέφερα, αντιγράφω μικρά δημοσιεύματα λογίων και συγγραφέων, κείμενα που διατηρούν ακόμα την δική τους αναγνωστική δυναμική και φρεσκάδα μετά την παρέλευση δύο δεκαετιών.

    Σε μεταγενέστερα σημειώματά μου θα συμπληρώσω με άλλα στοιχεία και πληροφορίες την ενδεικτική προσωπική μου βιβλιογραφία για τον Μανόλη Αναγνωστάκη.

          Σ Τ Α Σ Ε Ι Σ

Του  ΠΑΝΤΕΛΗ  ΜΠΟΥΚΑΛΑ

Η Καθημερινή Παρασκευή 24 Ιουνίου 2005, σ.12.

          «Θυμούμαι, άρα υπάρχω»

Ένας άνθρωπος που μένει όρθιος σε όλους τους ανάποδους ανέμους της ιστορίας, φεύγει όρθιος. Ένας ποιητής που η ποίησή του υπήρξε Πράξη, η δε Πράξη του «όρθια στον αλεξικέραυνο» ελευθεροφροσύνης και τιμιότητας, δεν έχει να φοβάται το χρόνο- θα υπάρχει πάντοτε κόσμος που θα τον αγαπά, θα τον μνημονεύει με συγκίνηση και θα προσφεύγει στο νόημα και τη μουσική των στίχων του. Για τον Ψηλό της νεοελληνικής ποίησης, τον Μανόλη Αναγνωστάκη που έφυγε χθες στα πλήρη ογδόντα του, η τέχνη του λόγου, του ποιητικού και του κριτικού λόγου, όπως τη διακόνησε, στάθηκε ο βαθύτερος και ο πιο δαπανηρός τρόπος για να τιμήσει το ύπατο αξίωμα του πολίτη. Η ποίησή του ρύθμισε τον βίο του και υπαγόρευε την πολιτική του ηθική’ κι ο βίος του, βίος της ακεραιότητας και της προσφοράς, επαλήθευσε την ποίησή του. Τίποτε περιττό, τίποτε στρεβλωμένο, τίποτε που να μην κυριολεχτεί.

          Αποφασισμένος, αντιδογματικός και αιρετικός μα δίχως τους τόσο συνηθισμένους ακκισμούς όσων εξαντλούν την αίρεση στην επίφαση, και «προπαντός δίχως αυταπάτες», ο Μανόλης Αναγνωστάκης «σφυροκοπούσε αδιάκοπα στο ίδιο αμόνι» τις λέξεις του. Και δεν τις σφυροκοπούσε για να τις λειάνει ή για να τους δώσει κάποια πλανερή γυαλάδα, αλλά για να αναδείξει αιχμηρό το εσώτερο νόημά τους. Για να τις μεταπλάσει σε πρόκες, να τις καρφώσει πάνω στη σάρκα της συλλογικής μνήμης, «να μην τις παίρνει ο άνεμος».

      Άλλοτε λυρικής κι άλλοτε με τον τρόπο της σάτιρας και της πολεμικής, υπήρξε πάντοτε ευθύς και καίριος. Μέλος εκλεκτό μιας ποιητικής γενιάς που την ονόμασαν «γενιά της ήττας», «δεν παραδέχτηκε ποτέ την ήττα», όπως έγραφε: «Κι ήθελε ακόμη πολύ φώς να ξημερώσει. Όμως εγώ/ δεν παραδέχτηκα την ήττα». Μπορεί, μιλώντας συνήθως σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, να μέτρησε «ένα ένα τα ναυαγισμένα όνειρα», κι όχι μόνο της δικής τους γενιάς, μπορεί να διέγνωσε νωρίς πόσο μικρή δραστικότητα έχει η ποίηση και πόσο εύκολο είναι να ξεφτίσει, δεν πτοήθηκε όμως, δεν κήρυξε μάταιη τη ζωή ή την ποίηση. «Προσπάθησε μ’ όση καρδιά σ’ απομένει, χάραξε, τούτες τις δύο γραμμές σταυρωτά/ ύστερα γέλασε πάλι, δοκίμασε τη νιότη σου ακόμα μιαν Άνοιξη’ δεν είναι μάταιο»- αυτόν το λόγο του μετράω τώρα σαν διαθήκη του. Αυτόν και τη σοφή μες στην απλότητά της μετάπλασης που επιφύλαξε στο γνωστό απόφθεγμα «σκέφτομαι, άρα υπάρχω», σημειώνοντας στο «΄Υστερόγραφό» του «Θυμούμαι, άρα υπάρχω». Μα τον Μανόλη Αναγνωστάκη δεν θα τον θυμόμαστε σαν κάτι μακρινό και σωπασμένο: Το έργο του και το παράδειγμά του θα τον εγγράφουν διαρκώς στον ενεστώτα μας.

--       

ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ  ΤΥΠΟΣ ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

-26/6/2005, 15. Γροθιές με τη σιωπή

          ΤΥΠΟΣ  ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ

-24/6/2005, 36. Στην σελίδα ΟΝ ΤΕΧΝΗ..

ΙΑΣΩΝ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ, Η καρδιά του σταμάτησε χαράματα σε νοσοκομείο της Αθήνας.  Έφυγε ο ποιητής Μ. Αναγνωστάκης.

[δημοσιεύονται και οι δηλώσεις του προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια και του πρωθυπουργού και υπουργού Πολιτισμού Κώστα Καραμανλή.]

          ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ

-Παρασκευή,  24/6/2005. Στην σελίδα Ζωή

Κ. Α.: «Μ’ ένα φορτίο ζωής αβάσταχτο, ατελείωτο…». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης «έφυγε», αφού χάραξε μια ξεχωριστή πορεία στη μεταπολεμική ποίηση.

          ΑΠΟΦΑΣΗ

-Παρασκευή 24/7/2005, 37. Στην σελίδα Πολιτισμός

-ΕΣΒΗΣΕ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ! Έφυγε σε δρόμους παλιούς που αγάπησε και πόνεσε… - Ο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ. – «Η φωνή του θα μας λείψει…». [ Δηλώσεις πολιτικών παραγόντων]

-Σάββατο 25/6/2005, σ.29. Αποχαιρετώντας τον ποιητή…  ΚΑΙ, Δημοσιεύεται το ποίημα «ΕΠΙΛΟΓΟΣ».

          Η  ΑΥΓΗ

-Παρασκευή 24/6/2005, Ποιητικό Ανθολόγιο. (Απόσπασμα από το ΥΓ.) Ανθολόγος του Ιούνη ΓΙΩΡΓΙΑ ΣΙΩΚΟΥ

-Παρασκευή 24/6/2005. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας φωτογραφία του ποιητή. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Τη Δευτέρα κηδεύεται από το Α. Νεκροταφείο ο ποιητής, ο αγωνιστής της αριστεράς, ο δικός μας Μανόλης. Και:

Στα μάτια του χαράκτηκεν άσβηστα η χαρά της καινούργιας ζωής μας.- Μα όλα αυτά ήταν απλά κι ο καιρός είναι λίγος. Κανείς δεν προφταίνει.

[Δηλώσεις:  Κ. Παπούλιας: Αξεπέραστη απώλεια.- Κ. Καραμανλής: Ο ελληνικός πολιτισμός έχασε έναν σεμνό αγωνιστή.- Γ. Παπανδρέου: Λιτός, κριτικός, πρωτοπόρος.- Αλ. Αλαβάνος: Ακόμη και η σιωπή του είχε μηνύματα.- Αλ. Παπαρήγα: Συλλυπητήρια. Μ. Θεοδωράκης: Μετουσίωσε τις πληγές σε μοναδική ποίηση.- Λ. Κύρκος: Άγρυπνος στοχαστής σημαιοφόρος της ανανέωσης.]

- Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ με τον φακό της κριτικής (ανθολόγιο κριτικών για το έργο του 1952-1994) (Κείμενα των: Αιμίλιου Χουρμούζιου 1952, Αλέξανδρου Αργυρίου 1956, Μανόλη Λαμπρίδη 1956, Κώστα Κουλουφάκου 1957, Ντίνου Χριστιανόπουλου 1962, Βάσου Βαρίκα 1966, Γιάννη Δάλλα 1972, Δημήτρη Μαρωνίτη 1976, Γιώργου Μαρκόπουλου 1979, Αλέξη Ζήρα 1993, Νάσου Βαγενά 1994. Σελίδες 12,21.

- Πόλυ Κρημνιώτη: Σελίδα 11. ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ποιητής της πολιτικής και πολιτικός της ποίησης.- Ο πολιτικός κόσμος για τον Μ. Αναγνωστάκη. σ. 11, 22.

-Σελίδα 2, άρθρο της σύνταξης. Ο δικός μας Μανόλης.

-Σάββατο 25/6/2005, σ.1 «ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΤΟΥ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΑΛΛΑΖΑΝ ΠΕΖΟΔΡΟΜΙΟ». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης περιγράφει τη διαγραφή του από το ΚΚΕ. Τη Δευτέρα 4.30 μ.μ. από το Α΄ Νεκροταφείο η κηδεία- Στο Μαρούσι η ταφή του, σ.12-13

-Π. Κρημνιώτη: Εποίησε ήθος, έδειξε τον δρόμο της αντίστασης. Συγκίνηση και θλίψη για τον θάνατο του Μ. Αναγνωστάκη, σ.13

-Τρίτη 28/6/2005, Αποχαιρετισμός στον Μανόλη Αναγνωστάκη [στην πρώτη σελίδα- Μέχρι τα έσχατα συνεπής-Ανανέωσε την ποίηση-Τόλμησε αλήθειες βροντερές]

-Π. Κρημνιώτη, Ο ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ.  Έχε γεια, παλιέ μας φίλε…, σ. 14, 19.

 

           Η ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ

-26/6/2005, στο Ένθετο «ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ» σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Μάρθα Πύλια, Άλκης Ρήγος. Αριθμός 31/ σελ. 21, 22, 23, 24, 33, 34, 35, 36.

-Γιάννης Δάλλας, ποιητής και κριτικός: Λίγα κριτικά δαφνόφυλλα στη μνήμη του.

-Ηλίας Λάγιος, Μανόλης Αναγνωστάκης (ποίημα)

Δ.Δ., Εργο-βιογραφικό σημείωμα.

-Μ. Αναγνωστάκης «Προσπάθησε μ’ όση καρδιά σ’ απομένει χάραξε…» από τις Εποχές 2 (ποίημα).

-Αλέξης Ζήρας, κριτικός, Θητεία στη σιωπή. Οι εποχές του Αναγνωστάκη και η ραψωδία τους

-Κώστας Παπαγεωργίου, ποιητής, κριτικός, Τα άδεια γήπεδα του Μανόλη Αναγνωστάκη.

-Γιάννης Βαρβέρης, ποιητής, Γύρω απ’ το Στόχο

-Αντώνης Λιάκος, ιστορικός, Ποίηση και ιστορία

-Ρούλα Πατεράκη, ηθοποιός- σκηνοθέτης, Μανόλης Αναγνωστάκης

-Κώστας Βούλγαρης, κριτικός, πεζογράφος, Είχε την σκληρή ευγένεια των πραγμάτων

-Μάριο ΒΙΤΤΙ, ιστορικός της λογοτεχνίας, Η πρόκλησή του, η τιμιότητά του

- Το καινούργιο τραγούδι. Ν. Μ. (ΠΟΊΗΣΗ)

-Γιάννης Μπλανάς, ποιητής, Τώρα ρωτάμε

-Βαγγέλης Κάσσος, ποιητής, Η μοναξιά σε συνέχειες

-Λευτέρης Πούλιος, ποιητής, Ένας δάσκαλος

-Γιάννης Κοντός, ποιητής, Η αγάπη είναι ο φόβος

-Μ. Α. (Χειρόγραφο σημείωμα του ποιητή για το Υ.Γ.)

-Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ποιητής, βιβλιογράφος, Υπόδειγμα ήθους

-Δημήτρης Ραυτόπουλος, κριτικός, Αποχαιρετισμός

-Γιώργος Μαρκόπουλος, ποιητής, Η ποίηση πράξη ζωής

-Δημήτρης Δημηρούλης, κριτικός, συγγραφέας, Η απόφαση του ποιητή

-Μανόλης Αναγνωστάκης, 1870-1942 (ποίημα) από τα Πειραϊκά Γράμματα

-Μανόλης Αναγνωστάκης, «Το κάθε τι τελειώνει μια μέρα», «Τώρα είναι πια πολύ αργά»…. (ποίηση) από ΕΠΟΧΕΣ 2.

-Δημήτρης Ελευθεράκης, ποιητής, «Αλλά συμβαίνει κάποτε τα πράγματα να έρχονται αλλιώς»

-Γιάννης Λίλλης, ποιητής, Για τον Μανόλη Αναγνωστάκη

-Επιλογή βιβλιογραφίας- Αφιερώματα περιοδικών.

[Το πλούσιο αφιέρωμα των «Ένθετων» της εφημερίδας συνοδεύεται με εξώφυλλα βιβλίων του, περιοδικών και φωτογραφικό της ζωής του υλικό.

--

-Κυριακή 26 Ιουνίου 2005

-πρωτοσέλιδο Φωτογραφία και ΟΙ ΣΤΙΧΟΙ ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ…

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης της ποίησης, του πνεύματος, της ζωής, της προσφοράς, των αγώνων, των οραμάτων, της φρεσκάδας, της τόλμης, της ανανέωσης, της αριστεράς.

-στο οπισθόφυλλο. ΠΕΡΙΔΑΒΑΖΟΝΤΑΣ. Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης γράφει: ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. Ο διαφορετικός ποιητής, σ. 56

-Κυριακή 26/6/2005. ΑΦΙΕΡΩΜΑ.

-Σελίδα 19 Μιλούμε…

-Σελίδα 19. Μ. Αναγνωστάκης, Η ελευθερία θεμελιακή προϋπόθεση της πνευματικής δημιουργίας.

-Σελίδα 19. Κ. Καρής: «Η ενότητα πνευματικής δημιουργίας- πολιτικής δράσης του Μ. Α….

-Σελίδα 20. Λάκης Παπαστάθης, Ο Μανόλης Αναγνωστάκης στην οθόνη

-Σελίδα 37. Μάρκος Μέσκος, (ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ) Ακόμα μια προσγείωση στο συγκεκριμένο.

-Σελίδα 37. Τάσος Χατζητάτσης, «Το προνόμιο της ανάσας»

-Σελίδα 38. Χριστίνα Πουλίδου, Ο Μανόλης Αναγνωστάκης με ψευδώνυμο στον «Θούριο». «Ο θείος Λένον που σε όλα απαντά…»

--

          ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Αριθμός φύλλου 373, /26-5-2005

ΓΝΩΜΕΣ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ. ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ

Επιμέλεια: Άγγελος Ελεφάντης. Στρατής Μπουρνάζος

    «Κι ήθελε ακόμη πολύ φώς να ξημερώσει

     όμως εγώ δεν παραδέχτηκα ποτέ την ήττα»

-Χρύσα Προκοπάκη, Στίχοι που πυρπολούσαν τη νιότη μας, σ.25

-Διονύσης Καψάλης, Δεν υπάρχει πνευματικός ηρωισμός, σ.26

-Νικηφόρος Παπανδρέου, Με στίχους μου μιλάμε, σ.26

-Γιάννης Παπαθεοδώρου, Ένα υστερόγραφο για τον Μανόλη Αναγνωστάκη, σ.26

-Αλέξης Πολίτης, Ένα πορτρέτο, ή μάλλον ένα σκίτσο, γιατί τα χρώματα λείπουν, σ. 27

-Μ. Α., ΕΠΙΛΟΓΟΣ (ποίημα), σ.27

-Μ. Α. ΕΔΩ… (ποίημα), σ. 28

-Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, Μανόλης Αναγνωστάκης, σ. 28

-Παναγιώτης Μουλλάς, Μαζί με τον ποιητή και ο διανοούμενος, σ. 29.

-Μιλτιάδης Δ. Πολυβίου, Ο ενεργός πολίτης Μανόλης Αναγνωστάκης, σ. 30

-Αλέξανδρος Αργυρίου, Ο ποιητής και πολίτης Μανόλης Αναγνωστάκης, σ. 31

-Μ.Α., Η ΑΠΟΦΑΣΗ (ποίημα), σ. 31

-Μ.Α. «Κι όμως εμείς,….» από Το περιθώριο ’68-’69, εκδ. Στιγμή 1985, σ. 31

-‘Αγγελος  Ελεφάντης, Μια νέου τύπου λαϊκότητα, σ. 32

-Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας του «Φωτός» για τη δίκη των 69 επονιτών, σ.32.

 

          ΤΟ  ΒΗΜΑ

στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, σ. (43)/Α 19.

-«Έφυγε» ο σεμνός ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης.

-Δηλώσεις πολιτικών και καλλιτεχνών για τη μεγάλη απώλεια.

 

          Η  ΒΡΑΔΥΝΗ

-24/6/2005. Στις σελίδες Τεχνόραμα.

Ιωάννα Κολοβού: Πέθανε ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. «Μόνοι στην ερημιά του πλήθους…» σελ. 27. Και στην σελίδα 29, Ιωάννα Κολοβού: Φτωχότερη η ελληνική λογοτεχνία. Ο μεγάλος μας ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης έφυγε σε ηλικία 80 ετών και σε μια εποχή που τα πάντα φθίνουν και ο ελληνικός πολιτισμός συρρικνώνεται για να μην πούμε μεταλλάσσεται, τέτοιες απουσίες πονάνε πιο πολύ. Κι ας είχε εδώ και καιρό αποσυρθεί από το προσκήνιο. Μας έφτανε που η υπήρχε η σκιά του ανάμεσά μας, μας παρηγορούσε η ζώσα αγιοσύνη του.

          ΕΘΝΟΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, σ. 48-49 στις σελίδες ΤΕΧΝΕΣ

Γράφει η Δήμητρα Ρουμπούλα: ΕΣΒΗΣΕ Ο ΜΑΝΟΛΗΣΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. «Μιλώ για τα τελευταία σαλπίσματα των νικημένων….».

[Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ. Εμφύλιος, Αριστερά, ναυαγισμένα όνειρα, οι δρόμοι, οι ταβέρνες. –Δηλώσεις.]

-ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ (Ντίνος Χριστιανόπουλος- Δημήτρης Μαρωνίτης- Νάσος Βαγενάς- Σπύρος Τσακνιάς- Γιάννης Δάλλας- Μάρω Δούκα- Αναστάσης Βιστωνίτης).

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ. ΕΘΝΟΣ ΑΟΥΤ 26/6/-2/7/2005, σ. 12-13. ΒΙΒΛΙΟ

-Ελένη Γκίκα: Κείμενα. Οι ποιητές που θα μιλούσανε πεθάναν όλοι νέοι.  Ο μεγάλος ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης έφυγε τα ξημερώματα της Πέμπτης σε ηλικία 80 χρόνων, αφήνοντας πίσω του ποιητικές συλλογές, κριτικές και αισθητικές σημειώσεις, τραγούδια, αναμνήσεις και αγώνες.

[Δημοσιεύονται στίχοι του. Τα έργα του. Και έγραψαν για εκείνον…] Κάτω από την φωτογραφία του διαβάζουμε: «Ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη μελοποίησαν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, η Αγγελική Ιονάτου και ο Μιχάλης Γρηγορίου.

          ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, 23. Στην σελίδα Ρεπορτάζ

Α. ΚΑΤ., Στερνό αντίο στον Μανώλη Αναγνωστάκη

[δηλώσεις των: Κ. Παπούλια, Κ. Καραμανλή, Α. Παπαρήγα, Α. Αλαβάνος, Φ. Π. Πετραλιά, Π. Τατούλης, Χ. Ζαχόπουλος]

          ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

-Παρασκευή 24/6/2005. Στην πρώτη σελίδα μέσα σε μαύρο πλαίσιο. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. ΜΕΓΑΛΟΣ ποιητής και άνθρωπος. «Γιατί οι μελλούμενοι ποιητές δεν ζούνε πια/ Αυτοί που θα μιλούσανε πέθαναν όλοι νέοι». Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είχε επιλέξει από χρόνια τη σιωπή, αλλά επηρέασε πολλούς ο μύθος του ως ποιητή και αγωνιστή. ΣΕΛ. 25-27.

[Στην σελίδα 9. Βίκ. Νετ. «Του ήθους και της συνέπειας».- Στις σελίδες 25-27 « 2… η άλλη όψη». –Βασίλης Ν. Καλαμαράς: Αυτός που ήταν όλλοι… Σελίδες 26-27. – Βασίλης Καλαμαράς :Ο βίος και το έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη, η αγάπη του για τον ΠΑΟΚ και την αντιδογματική Αριστερά. Ποτέ με τους νικητές, αλλά και ποτέ ηττημένος. –Εργογραφία Αναγνωστάκη. – Βασ. Ρου.: Ανύμφευτος εραστής της ποίησης… Από μια συνέντευξη του Αναγνωστάκη στους Α. Φωστιέρη- Θ. Νιάρχο. – Μίκης (Θεοδωράκης): «Ανάβει μικρές πυρκαγιές»… - Η εύγλωττη σιωπή του…. Η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία του τόπου αποχαιρέτησε τον μεγάλο ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη.

          ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ  ΤΥΠΟΣ Στην σελίδα ΕΝΤΕΧΝΩΣ

-Παρασκευή 24/6/2005, 52. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ: «Έφυγε» ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς. Σιωπή, αιώνια στρατευμένη στο όραμα.

[Δημοσιεύονται τα ποιήματα Ο ΣΤΟΧΟΣ.- ΔΡΟΜΟΙ ΠΑΛΙΟΙ.- ΠΟΙΗΤΙΚΗ…. Και δηλώσεις, «Θα μας λείψει η φωνή του…».]

ΤΥΠΟΣ  ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  

-26/6/2005, στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΚΗ- Επωνύμως, σ.12.  ΝΟΝΗ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ, ΣΥΝΕΒΗ: Οι στίχοι του θα «μιλούν» τώρα για τον Μ. Αναγνωστάκη.

          Η  ΕΠΟΧΗ

Κυριακή 26/6/2005, Στις σελίδες ΘΕΜΑΤΑ.

Στο Αφιέρωμα της εφημερίδας Βίος και Έργα γράφουν:

-Γιάννης Κουβαράς, ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. «Θα ‘ρθει μια μέρα που δε θα ‘χουμε πια τι να πούμε…», σ.15

-Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι από τους πιο σημαντικούς ποιητές της μεταπολεμικής Ελλάδας…., σ. 15.[στο αριστερό μέρος της σελίδας  δημοσιεύεται το ποίημα Ο ΣΤΟΧΟΣ].

- Ο τελευταίος επιζών, σ. 16-17.  Μια αδημοσίευτη στην Ελλάδα συνέντευξη του Μ. Αναγνωστάκη που δόθηκε στον κύπριο ποιητή και δημοσιογράφο Χρήστο Μαυρή. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες  στην εφημερίδα «Τα Νέα» της Λευκωσίας, στις 24 Ιουλίου 1984. Αργότερα, το 1990, αποτέλεσε το δεύτερο σκέλος στο μικρό δοκίμιο του Χρ. Μαυρή, «Ο τελευταίος επιζών. Σπουδή στην ποίηση του Μ. Αναγνωστάκη». Κρίνοντας πως οι απόψεις που διατυπώνει ο Μ. Αναγνωστάκης παρουσιάζουν ενδιαφέρον αναδημοσιεύουμε ορισμένα αποσπάσματα.

-Παύλος Κλαυδιανός, Ένας ποιητής στις συνεδριάσεις της Κεντρικής Επιτροπής, σ.18

-Μια ομιλία του Μανόλη Αναγνωστάκη, «Εκ των υστέρων, λοιπόν, βλέπω…, σ. 18, 24.

-ΑΛΕΚΟΣ ΑΛΑΒΑΝΟΣ: Ακόμα και η σιωπή του είχε μηνύματα, σ.24

-Ο Γιάννης Μπανιάς για τον Μανόλη, σ.24

-Ο Λεωνίδας Κύρκος, «Έφυγε και ο τελευταίος από τους μεγάλους…., σ.24.

-Αλ. Παπαρήγα, «Θερμά συλλυπητήρια για….», σ.24

-Η ΑΚΟΑ, Αισθανόμαστε και εμείς τη βαθιά οδύνη…, σ.24

-ΣΥΡΙΖΑ, Πολύτιμη παρακαταθήκη το «Υστερόγραφο», Σ. 24.

- Ελένη Καρασαββίδου, ΕΝΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΜΝΗΜΗΣ, σ. 25. [Στο ίδιο πλαίσιο της σελίδα δημοσιεύεται και (Επίλογος από Τρεις Εποχές) του  Μ. Αναγνωστάκη.

          Η  ΗΜΕΡΗΣΙΑ

Σαββατοκύριακο 25-26/6/2005, Στην σελίδα ΗΧ7, σ.41. –‘Εφυγε πλήρης ημερών ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις». – Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Η ζωή και το έργο του.

[Δημοσιεύονται στίχοι από ποιήματά του και το ποίημα «ΝΕΟΙ ΤΗΣ ΣΙΔΩΝΟΣ».

          Η  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

-Παρασκευή 24/6/2005.

–Στην στήλη ΣΗΜΕΡΑ,  ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΩΝ ΝΙΚΗΜΕΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. Στην άλλη όχθη ο Αναγνωστάκης. – -Στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. Όλγα Σέλλα: Αγάπησε «μια τρικυμία καινούργια». Έφυγε χθες ο Μανόλης Αναγνωστάκης, «γυρεύοντας (πάντα) ένα τίποτα για να πιστέψει»., σ.15

-«Αντίο στον Μ. Αναγνωστάκη με τους στίχους του, ΔΗΛΩΣΕΙΣ., σ. 15

- στην στήλη ΣΤΑΣΕΙΣ. ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ,: «Θυμούμαι, άρα υπάρχω»., σελ. 12.

          Ο  ΛΟΓΟΣ

-24/6/2005, 14.  ΑΠΩΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

«Έφυγε» ο Μανώλης Αναγνωστάκης σε ηλικία 80 ετών.

          Η  ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

- 26/6/2005 Στην σελίδα ΤΕΧΝΕΣ, σ. 81. –ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Να ξαναδιαβάσουμε τους στίχους του. Αντίο. Στον κόσμο της απέραντης σιωπής πέρασε για πάντα, την περασμένη Πέμπτη, ο σπουδαίος Έλληνας ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης, αφήνοντας παρακαταθήκη τους στίχους του αλλά κυρίως τον τρόπο ζωής του.

-ΜΑΡΙΑ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ: Ποιητή, καλό ταξίδι.

          ΤΑ ΝΕΑ

-Παρασκευή 24/6/2005. Έφυγε χωρίς αυταπάτες.

Στην σελίδα «ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ»

Η Μικέλα Χαρτουλάρη επιμελείται και γράφει το δισέλιδο 4/22-23/5.  ΕΦΥΓΕ ΣΤΑ 80 ΤΟΥ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

[ «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις…». «Και προπαντός όχι αυταπάτες». Αυτό ήταν το μότο ζωής του Μανόλη Αναγνωστάκη, του ποιητή που με τις λέξεις του και με τη δημόσια σιωπή του (και τα δύο ήταν εξίσου δυνατά για κείνον) σημάδεψε-κυρίως-τη γενιά της μεταπολίτευσης. Χθες ενέδωσε οριστικά στη σιωπή. – Μίλησε για την τραγική κρίση της ταυτότητας. – «Μιλώ για τα τελευταία κουρέλια…».-Μανούσος ο άγνωστος Μανόλης- «Μετουσίωσε πληγές».- Μαχητική αρθρογραφία.- ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Είχε συνδέσει την τέχνη του με τη δράση.].

-εκτός από το φωτογραφικό υλικό που συνοδεύουν την παρουσίαση της Μικέλας Χαρτουλάρη, υπάρχει και ένα σκίτσο του Δημήτρη Χαντζόπουλου. Βλέπουμε δύο δημοσιογράφους σκυμμένους πάνω στις γραφομηχανές τους και να γράφουν. Ρωτάει ο άντρας την γυναίκα: «Τι ξέρουμε για τον Αναγνωστάκη» και εκείνη απαντά με στίχο του: «Τίποτα!... «Γιατί η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε, αλλά ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσωπό μας». Όπως θα ΄λεγε κι ο ίδιος!...». 

         

          Η  ΝΙΚΗ

-Παρασκευή 24/6/2005, 13. Πιό φτωχή η ελληνική ποίηση.

Την τελευταία του πνοή σε ηλικία 80 ετών άφησε χθες τα ξημερώματα ο ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης. –Η κηδεία του θα γίνει τη Δευτέρα, δημοσία δαπάνη.

          ΠΡΙΝ

-Κυριακή 26/6/2005 Στην σελίδα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

-ΑΠΩΛΕΙΑ, ΑΛΕΚΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΜΙΑΣ ΕΠΩΔΥΝΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ. Σιώπησε για πάντα ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης., σ. 21.

-ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΙΑΝΤΖΗ «Πέθανε κι ένας λεβέντης», σ. 14 [στο «ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ» στήλη που διατηρούσε]

          Ο  ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Στην σελίδα Πολιτισμός

-Παρασκευή 24/6/2005, 31. ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Σίγησε μια σημαντική ποιητική φωνή.

Η  ΧΩΡΑ

-Παρασκευή 24/6/2005, 39. Έφυγε για τον Παράδεισο ο Αναγνωστάκης 

--

          ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

«Θα ‘ρθει μια μέρα που δε θα ‘χουμε πια τι να πούμε…»

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΒΑΡΑ

Εφημερίδα «Η Εποχή» 26/6/2005, σ. 15

          Ποιητής υψηλού αποστάγματος ο Αναγνωστάκης σημάδεψε μοναδικά μιαν Εποχή ακτινογραφώντας ανεξίτηλα τα πάθη και τα λάθη της, εκείνη του νεοελληνικού «τριακονταετούς πολέμου» 1941-1974 σε Συνέχειες, με Στόχο να μείνουν κτήμα ες αεί των επιγόνων, διέσωσε με Παρενθέσεις φωλιές νερού για άνυδρους καιρούς. Σήκωσε στίχους-αναχώματα στον Χρόνο, αγρύπνησε πάνω στην «αριθμητική των ιδεών», ενεργός πολίτης/ ποιητής, μας έδωσε σημειώσεις ενός μελλοθάνατου που πρόφτασε να ερωτευθεί, ν’ αγωνιστεί, να πιστεύσει, ν’ αμφισβητήσει, να αναθεωρήσει.

          Ανδρώθηκε πρόωρα σε κλίμα κοινής έξαρσης και μεγάλων προσδοκιών, εντάχθηκε στις γραμμές του φοιτητικού αντιστασιακού κινήματος, αναπνέοντας στους κόλπους του το οξυγόνο της άδολης φιλίας, τη συγκινητική κοινοκτημοσύνη συναξάρισε μοναδικά την περιπέτεια της γενιάς του, «μια μέρα θα γράψω την ιστορία των χρόνων μου/ ένας κήπος μ’ άδικα κομμένα ρόδα» και αυτός το πιο ψηλό της ρόδο.

          Οι θεματικοί άξονες που διαπερνούν το έργο του είναι η σταθερά του Χρόνου, η επίμονη αναζήτηση της κοινωνικής αυθεντικότητας, το ήθος της πολιτικής, η φιλία, η αίσθηση της φθοράς, ο έρωτας, η υπαρξιακή αγωνία.

          Ολόκληρο το έργο του με τη δωρική του λιτότητα τείνει στο επίγραμμα. Το αίσθημα χρονικότητας είναι κυρίαρχο, όλοι οι τίτλοι των συλλογών του είναι χρόνου δηλωτικοί, στρογγύλεψε ακόμη και τη χρονολογία αναλήψεώς του γιορτάζοντας τα 80 του (1925-2005). Μας πλούτισε με μια ποίηση αρυτίδωτη από το χρόνο, στέρεη, γρανιτένια, προστατευόμενη από τους κεραυνούς του καιρού από το «αλεξικέραυνο της όρθιας Πράξης», μια ποίηση που κανένας άνεμος δεν μπορεί να ξεκαρφώσει τις λέξεις- πρόκες της.

          Τα τελευταία χρόνια ο Αναγνωστάκης μας δίδαξε τη σιωπή ως ύψιστη πράξη. Ξέραμε, πώς κάπου μέσα στον κόσμο ήταν η καρδιά του που χτυπούσε κι αυτό μας παρηγορούσε. Του χρωστάμε πολλά, πολλές μικρές πυρκαγιές που πυρπολούσαν την ατίθαση νιότη μας. Καλό ταξίδι στην αιωνιότητα.

--

          Στον  Μανόλη  Αναγνωστάκη

΄Ήταν ψηλός σαν κυπαρίσσι

μαχητής

σαν στρατηλάτης επαναστάτης άγιος

δίχως τα φυσεκλίκια του

αρματωσιά του οι ιδέες του

οι διαρκείς αγώνες του

Πολίτης- Ποιητής

κι όμως σιώπησε νωρίς

Η φωνή του ΣΤΟΧΟΣ

οικουμενικών προσδοκιών

στις διαχρονικές ΕΠΟΧΕΣ της ανθρωπότητας

Στρατευμένος

σε μία χαμένη υπόθεση ανθρωπισμού και ελευθερίας

που Εκείνος πίστευε, πάλευε

(όχι όμως οι άλλοι γύρω του. Το διαπίστωσε έγκαιρα)

Μαχητής ενός πληγωμένου οράματος

αδογμάτιστος, απρόσκοπτος,

ευθυτενής στα ποιητικά του προτάγματα

κυνηγούσε το όνειρο μιας χαμένης επανάστασης

(εκ νεότητός του πολλά πολέμησάς τον αλλότρια πολιτικά πάθη)

Τραύματα της εποχής και της γενιάς του σταύρωσαν την Ποίησή του

δογματισμοί και αδιέξοδα των συντρόφων του

τον φυλάκισαν

κάρφωσαν τις λέξεις (του)

Μίλησε με Σιωπές και Υ.Γ.

στιχουργικούς σαρκασμούς

με ειρωνική διάθεση,

κόκκινους υπαινιγμούς καθαρότητας

Ποδοσφαιρόφιλος

Ποιητής- Πολίτης

Αυτός υπήρξε ο Μανόλης Αναγνωστάκης

        γιώργος χ. μπαλούρδος

Πειραιάς

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Κυριακή, 29 Σεπτεμβρίου 2024