Μαρία Τσάτσου, Ο Όσκαρ Ουάϊλντ ο λάτρης της Ελλάδας

 

ΟΥΑΙΛΝΤ, Ο ΛΑΤΡΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Μια άγνωστη πλευρά της πολυσχιδούς προσωπικότητας του διάσημου Άγγλου συγγραφέα

Της ΜΑΡΙΑΣ ΤΣΑΤΣΟΥ

Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Κυριακή 12 Απριλίου 1998 σ. 32

       Όσκαρ Ουάιλντ. Λογοτέχνης. Γεννηθείς εν Δουβλίνω, θανών εν Παρισίοις (1856-1900), Κατεδικάσθη εις δύο έτη καταναγκαστικά έργα διά προσβολήν της δημοσίας αιδούς. Μετά το πέρας της ποινής του εγκατεστάθη εις Γαλλίαν. Παρακμιακός αισθητής συνέγραψε την «Σαλώμην», δράμα. «Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι» μυθιστόρημα και άλλα. Αυτό είναι το λήμμα το αναφερόμενο στον Όσκαρ Ουάϊλντ, στο Λαρούς του 1923, κατά μετάφραση αντιστοιχούσα προς την εποχή. Ο Ουάϊλντ χαρακτηρίζεται “litterateur” που σημαίνει τον «λογοτέχνη, εκείνον του οποίου συνήθης ασχολία είναι η λογοτεχνία». Ούτε λόγος για “homme des lettres” ή “ecrivain”. Αυτοί είναι όροι που ανήκουν σε άλλο επίπεδο. «Λογοτεχνίζει» λοιπόν, κατά το λήμμα, ο Ουάϊλντ όταν παραδείγματος χάριν δεν ξυρίζεται, ή δεν γευματίζει με σαμπάνια και μύδια με τον Λόρδο Άλφρεντ Ντάγκλας. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στα λεγόμενα «παρακμιακά» ή «προκλητικά» έργα του, ενώ αποσιωπάται το συγκλονιστικό απολογητικό “De Profundis” ή τα γοητευτικά παραμύθια, που ο ίδιος ο Όσκαρ Ουάϊλντ διηγόταν στους δυό τους γιους, τον Σίριλ και τον Vyvyan, στο παιδικό δωμάτιο.

     Η εικόνα αλλάζει άρδην στην «Εγκυκλοπαίδεια του Ήλιου» 25 χρόνια αργότερα, το 1948 δηλαδή. Εδώ ήδη μιλάμε για έναν «διάσημο Άγγλο συγγραφέα» του οποίου ο πατέρας υπήρξε διάσημος χειρουργός και η μητέρα αξιόλογη ποιήτρια.

Μαθαίνουμε επίσης ότι ο Ουάϊλντ άρχισε τις κλασικές σπουδές στο Δουβλίνο «όπου εβραβεύθη μία του μελέτη περί των αρχαίων Ελλήνων κωμικών και συνέχισε εις την Οξφόρδην (το 1874) εις το περίφημον Μάγκνταλεν Κόλετζ του εκεί πανεπιστημίου, όπου το έτος 1878 ετιμήθη δια του βραβείου“Newdigate” εις ποιητικόν διαγωνισμόν. Διαβάζουμε επίσης ότι κατέλαβε μίαν από τας πρώτας θέσεις εις τους των “Litterae Humaniores” της εποχής του. Είναι φανερή η σαρωτική επίδραση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πάνω στις βικτωριανές αξίες που προκάλεσε με τη ζωή και το έργο του ο Όσκαρ Ουάϊλντ.

Είναι αλήθεια ότι ο Όσκαρ Ουάϊλντ υπήρξε όχι μόνο συγγραφεύς ολκής, αλλά και εξαίρετος ελληνιστής (scholar), κάτι ελάχιστα γνωστό στους περισσότερους.

Έκανε λαμπρές σπουδές στα κλασικά γράμματα, ήξερε πολύ καλά αρχαία ελληνικά αλλά και λατινικά και θαύμαζε τη φιλοσοφία και τις αισθητικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων. Το ιδεώδες της ομορφιάς της κλασικής Ελλάδας δεν έπαυσε να το αναζητεί ποτέ, άλλοτε μέσα σε φθαρτά ανθρώπινα σώματα κι άλλοτε στο σώμα της Μεγάλης Τέχνης, που όπως έλεγε και ο ίδιος ήταν ο μόνος «έρως» για αυτόν. Αυτή η άγνωστη πλευρά του Όσκαρ Ουάϊλντ όπως και η άλλη, του τρυφερού και ανήσυχου πατέρα δύο αγαπημένων γιων, αποκαλύπτονται με πραγματικά σαγηνευτικό και συγκινητικό τρόπο μέσα από το βιβλίο που έγραψε ο δεύτερος γιός του ο Vyvyan Holland, με τίτλο “Son of Oscar Wilde”

Είναι ένα βιβλίο παλιό, που εκδόθηκε το 1954, αλλά εξαιρετικά χρήσιμο, ειδικά ύστερα από το τελευταίο φιλμ πάνω στη ζωή του συγγραφέα που εστιάζεται στην ιδιορρυθμία (πόσο άτεχνη λέξη!) της προσωπικής του ζωής. Αλλά αν δε γνωρίσουμε τον Ουάϊλντ ως άνθρωπο του πνεύματος και υπηρέτης της τέχνης, αν δεν αισθανθούμε τον πόνο του ως πατέρα, δεν θα έχουμε ποτέ πλήρη (αν είναι δυνατό αυτό!) εικόνα του έργου του.

     Το 1871 λοιπόν ο 17άχρονος Όσκαρ ξεκινάει τις κλασικές του σπουδές στο Τρίνιτι Κόλετζ με βασιλική υποτροφία. Οι σπουδές του διαρκούν τρία χρόνια. Δάσκαλό του έχει τον Τζον Μάχαφι, κληρικό, καθηγητή της Αρχαίας Ιστορίας και ελληνολάτρη. Όλα τα χρόνια είναι υπότροφος, του απονέμεται μάλιστα και το Χρυσό Μετάλλιο Μπέρκλεϊ στα Αρχαία Ελληνικά. Το 1874 πάλι με υποτροφία εισάγεται στο Μάγκνταλεν Κόλετζ της Οξφόρδης.

Οι τεράστιες γνώσεις του οφείλονταν λιγότερο στη σκληρή δουλειά και περισσότερο στην καταπληκτική μνήμη του. Αποστήθιζε κάθε λέξη με μια ανάγνωση κι έτσι απέκτησε τεράστιο λεξιλόγιο. Σχετικά αναφέρεται το εξής περιστατικό: κατά τη διάρκεια μιας προφορικής εξετάσεως (viva voce) δίδεται στον Όσκαρ Ουάϊλντ να μεταφράσει ένα δυσκολότατο κείμενο από το Κεφάλαιο 27 των Πράξεων των Αποστόλων.

Είχε πάει αδιάβαστος, τόσο σίγουρος είναι για τον εαυτό του, και ο εξεταστής διαλέγει επίτηδες το δύσκολο αυτό κομμάτι για να τον δοκιμάσει. Ο Ουάϊλντ όμως μεταφράζει άψογα και όταν ο εξεταστής του λέει «αρκεί», εκείνος επιμένει: «Παρακαλώ, μπορώ να συνεχίσω; Θέλω να μάθω τι συνέβη στον Άγιο Παύλο».

          Με τον Μάχαφι και άλλους δύο νεαρούς ο Όσκαρ Ουάϊλντ ταξίδεψε στα 1877 στην Ελλάδα. Την εποχή εκείνη ασκούσε ισχυρή επίδραση επάνω του ο καθολικισμός. Σκοπός του ταξιδιού του ήταν η Ρώμη, αλλά την τελευταία στιγμή τον έκαναν ν’ αλλάξει γνώμη. Να τι λέει ο ίδιος σ’ ένα γράμμα του:

                   Προς

                   τον Σεβασμιώτατο

                   Μπράμλι

                   2 Απριλίου 1877

                   Ξενοδοχείο «Σεντ Τζόρτζ»

                   Κέρκυρα

          «Αγαπητέ μου κύριε Μπράμλι»

Ο παλιός μου καθηγητής  κος Μαχάφι, από το Τρίνιτι Κόλετζ του Δουβλίνου, με συνάντησε ενώ ήμουνα καθ’ οδόν για τη Ρώμη και επέμεινε να πάω μαζί του στις Μυκήνες και την Αθήνα. Ήτανε μεγάλη ευκαιρία για μένα να δω αυτά τα τόσο ονομαστά μέρη-και μάλιστα με τόση καλή συντροφιά- κι έτσι νάμαι τώρα στην Κέρκυρα. Δεν πιστεύω να μπορέσω να είμαι πίσω για την αρχή του τριμήνου. Ελπίζω να μην πειράξει πολύ αν καθυστερήσω δέκα μέρες, πιστεύω ότι το να γνωρίσει κανείς την Ελλάδα είναι πολύ σημαντικό για την παιδεία του κι εγώ έχω πολλά να αποκομίσω. Άλλωστε ο κος Μαχάφι είναι τόσο  ευφυής που η συντροφιά του είναι ισοδύναμη με τις διαλέξεις του.

          …..Υπολογίζω ότι θα είμαστε στην Αθήνα στις 17 και θα σας γράψω αμέσως στην Οξφόρδη.

                   Ειλικρινέστατα δικός σας

                     Όσκαρ Ουάϊλντ»

Τελικά, ο Ουάϊλντ άργησε ένα μήνα να επιστρέψει στην Οξφόρδη και πλήρωσε πρόστιμο γι’ αυτό ανάλογο με τη μισή του υποτροφία.

          Επίσης απεβλήθη για τα υπόλοιπο τρίμηνο. Στα 1878 του επεστράφησαν τα χρήματα. Χαριτολογώντας έλεγε: «Με διώξανε από την Οξφόρδη γιατί ήμουν ο πρώτος φοιτητής που επισκέφθηκε την Αρχαία Ολυμπία».

          Ο Ουάϊλντ επισκέφθηκε τελικά τη Ρώμη στο γυρισμό του από την Αθήνα. Η κλίση του προς τον καθολικισμό παρέμεινε. Λίγο πριν πεθάνει έγινε δεκτός στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας. Έλεγε ότι  αν αυτό είχε γίνει νωρίτερα, η «απόκλισή» του δεν θα είχε συμβεί ποτέ.

          Ο Όσκαρ Ουάϊλντ τελείωσε τις σπουδές του στην Οξφόρδη με «διπλούν αριστείον» (double first). Όταν τον ρώτησαν τι σκοπεύει να κάνει στο μέλλον, απάντησε: «Ποιος είναι κατά τον Πλάτωνα ο υψηλότερος στόχος που μπορεί να κατακτήσει ο άνθρωπος εδώ κάτω; Καθεύδειν και οράν το αγαθόν- να μην κάνεις τίποτα και να θαυμάζεις το καλό και το ωραίο. Μπορεί και μένα αυτός να είναι ο στόχος και το τέλος μου».

          Το ταξίδι στην Ελλάδα πάντως έκανε ακόμη πιο βαθιά τη λατρεία που είχε ο Ουάϊλντ στο ελληνικό ιδεώδες. Ο Ενδυμίων και ο Υάκινθος παρέμειναν τα ινδάλματά του. Και αυτό φαίνεται ότι αναζητούσε και στον Άλφρεντ Ντάγκλας, στον οποίο χάρισε την αθανασία.  Το “De Profundis” έχει αρκετές αναφορές σε ελληνικά, ιδιαίτερα στην Καινή Διαθήκη, την οποία είχε ζητήσει να έχει μαζί του στη φυλακή ο Ουάϊλντ, αλλά και στους αρχαίους τραγικούς, στον Ευριπίδη, τον Αισχύλο, καθώς και στον Αριστοτέλη.

          Φίλοι φρόντισαν επίσης να φτάσουν στα χέρια του το Λίντελ- Σκοτ, συλλογές Ελλήνων και Λατίνων ποιητών και μερικά ιστορικά και φιλοσοφικά δοκίμια.

          «Η ελληνική τέχνη» έλεγε ο Ουάϊλντ, «είναι παιδί του Ήλιου και ασχολείται με την αλήθεια των πραγμάτων, ενώ η δική μας είναι η τέχνη της Σελήνης και παίζει με τις σκιές».

          Όμως ο Ουάϊλντ πόσο αγαπούσε τις σκιές και το ημίφως! Σχεδόν τόσο όσο επιθυμούσε το φως! Σε ένα από τα ωραιότερα γράμματά του στον Άλφρεντ Ντάγκλας γράφει: «Ξέρω ότι ο Υάκινθος που τόσο τρελά αγαπήθηκε από τον Απόλλωνα, ήσουνα εσύ, τον καιρό των Ελλήνων».

          Τα τελευταία χρόνια στη φυλακή, λίγο πριν έρθει η ώρα «η αιωνιότητα να τον μεταβάλει σ’ αυτό που υπήρξε πάντα ο εαυτός του», η αγάπη της ομορφιάς σαν αρχαίο ελληνικό εκμαγείο, τόσο πραγματική όσο και φαντασιωσική, του συμπαραστεκόταν στον ανηφορικό και μοναχικό εκείνο δρόμο της οδύνης.

            ΜΑΡΙΑ  ΤΣΑΤΣΟΥ

     Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Κυριακή 12 Απριλίου 1998 σ. 32.

     «…..Απέσβετο και λάλον ύδωρ»            

        Ένα πνευμονολογικό πρόβλημα με την Αφρικανική σκόνη που μας τυραννάει εδώ και δύο χρόνια περίπου και πακέτο ένα οφθαλμολογικό, καταρράκτης στα μάτια, προειδοποίηση για σταμάτημα διαβάσματος για ένα διάστημα και προετοιμασία για εγχείρηση, μας κάνουν να σταματήσουμε την ανάρτηση και τον σχολιασμό Κειμένων στα Λογοτεχνικά Πάρεργα. Εξάλλου, είναι τόσο ισχυρή και έντονη η παρουσία του Κακού γύρω μας, η έλλειψη εμπιστοσύνης οπουδήποτε και σε οποιονδήποτε που δεν πιστεύουμε ότι θα λείψουν τα Λογοτεχνικά Πάρεργα σε κανέναν αναγνώστη, παρά του ότι έχει αυξηθεί ο αριθμός των επισκεπτών τους από το Εξωτερικό από διάφορες χώρες της υφηλίου κυρίως από τις ΗΠΑ.

Η εκδοτική και συγγραφική παραγωγή όπως συμβαίνει πάντα μέσα στην Ιστορία των Ελληνικών Γραμμάτων θα συνεχιστεί δίχως την κουλτουριάρικη φλυαρία και «προχειρογραφία» των Λογοτεχνικών Πάρεργων. 

Το άρθρο της γνωστής δημοσιογράφου κυρίας Μαρίας Τσάτσου για τον Ιρλανδό συγγραφέα Όσκαρ Ουάϊλντ που είχε δημοσιευθεί στην έγκριτη πρωινή εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» πριν 26 χρόνια σκοπεύαμε να το αναρτήσουμε παρουσιάζοντας μια εξαιρετική εργασία που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 2021 από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η δίγλωσση αυτή έκδοση είναι ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ- ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ. Εισαγωγή-Μετάφραση από τα Αγγλικά ΗΛΙΑΣ ΚΟΛΟΚΟΥΡΗΣ, υποψήφιος διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Επιμέλεια Πρωτοτύπου ΤΟΜΑΣ ΡΑΪΤ & ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΜΙΝΤ οι δύο επιμελητές αφιερώνουν την αγγλική έκδοση «Στη μνήμη του Robert Ross, ο οποίος ξεκίνησε το έργο της επεξεργασίας αυτών των δύο κειμένων πριν από έναν αιώνα». Σελίδες (1-118) + (1-106) τιμή 15 ευρώ. Η ελληνική δεμένη έκδοση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη «εν μέρει από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) στο πλαίσιο της Δράσης «Υποτροφίες ΕΛΙΔΕΚ Υποψηφίων Διδακτόρων»», δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί δίχως την εξονυχιστική έρευνα και εμβριθή σχολιασμό των δύο αυτών πρωτόλειων κειμένων του ιρλανδού σπουδαστή και λάτρη της Ελλάδας και του Ελληνικού Πολιτισμού ιρλανδού συγγραφέα Όσκαρ Ουάϊλντ (Δουβλίνο 16/10/1854- Παρίσι 30/11/1900) του έλληνα μεταφραστή. Η δουλειά που έκανε ο κύριος Ηλίας Κολοκούρης ερευνώντας και φέρνοντας στην επιφάνεια τα δύο αυτά άρθρα του Όσκαρ Ουάϊλντ παμφάγου νεαρού σπουδαστή για γνώσεις και παιδεία, τον αρχαίο ελληνικό κλασικό και ρωμαϊκό πολιτισμό και γραμματεία είναι κάτι το μοναδικό. Γνώρισε στο ελληνικό κοινό όχι μόνο τις Ελληνικές πνευματικές ρίζες του Όσκαρ Ουάϊλντ αλλά και την ιδιότητά του ως νέου ανερχόμενου κλασικού φιλολόγου από την Ιρλανδία που έχαιρε τον θαυμασμό τόσο των συμφοιτητών του όσο και των καθηγητών του. Ο κύριος Ηλίας Κολοκούρης δεν μεταφράζει εύστοχα μόνο τα πρώτα δύο αυτά άγνωστα κείμενα του έφηβου σπουδαστή Όσκαρ Ουάϊλντ και μας μιλά για το ταξίδι του στην Ελλάδα αλλά ψιλοβελονιά την ψιλοβελονιά διερευνά την τύχη των δύο αυτών ανέκδοτων-μέχρι πρόσφατα χειρογράφων- την εκδοτική και διασωστική τύχη τους και την τελική εκδοτική τους επιμέλεια και υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό. Η Εισαγωγή του και οι βήμα –βήμα προσωπικές του παρατηρήσεις και επισημάνσεις στα δύο αυτά Ουαλδικά Κείμενα και την πνευματική κατάρτιση και διαμόρφωση της φιλοσοφίας της προσωπικότητας του συντάκτη τους ως συγγραφέα είναι κάτι το εκπληκτικό και δηλώνουν το πόσο υπεύθυνος είναι ο Έλληνας μεταφραστής κύριος Ηλίας Κολοκούρης και πόσο βαθύς γνώστης του θέματος που εξετάζει και φέρνει εις πέρας με επιτυχία. Τόσο οι "Ομηρικές Γυναίκες" όσο και ο "Ελληνισμός" είναι δύο εξαιρετικά κείμενα που διαβάζονται ακόμα και σήμερα με ευχαρίστηση και ενδιαφέρον και δείχνουν από την σκοπιά τους την ευρυμάθεια του Ιρλανδού συγγραφέα και την έφεσή του στα γράμματα, την αρχαία ελληνική κλασική κληρονομιά, καθώς από νεαρή ηλικία ήταν γνώστης της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γλώσσας και διάβαζε στο πρωτότυπο τα έργα του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη, του Πλουτάρχου και άλλων συγγραφέων. Τα πρώτα αυτά πεζά του Ουάϊλντ γράφτηκαν στην γενέτειρά του την Ιρλανδία κατά την περίοδο των διακοπών του 1876-1877. Στα συν της ελληνικής έκδοσης είναι και η μεταφορά του ευαίσθητου και τρυφερού παραμυθιού που έγραψε ο Όσκαρ Ουάϊλντ του πασίγνωστου «Το τριαντάφυλλον και το αηδόνι» που με την ίδια ευαισθησία μετέφρασε στην ελληνική γλώσσα ο δικός μας συγγραφέας και αισθητιστής Περικλής Γιαννόπουλος και πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Παναθήναια» στον δεύτερο τόμο του 1901 με το ψευδώνυμο «Μαίανδρος», σελίδα 111-118 του βιβλίου, μετάφραση που συνοδεύεται και με ολιγοσέλιδο κείμενο για τον Περικλή Γιαννόπουλο (Πάτρα 1869- Ελευσίνα 1910). Στο Παράρτημα της έκδοσης ο κύριος Ηλίας Κολοκούρης μεταφράζει και τρία Ποιήματα  ("ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ", "Η ΑΛΗΘΗΣ ΓΝΩΣΗ", "ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΑΡΓΟΣ") που έγραψε ο Όσκαρ Ουάϊλντ κατά την διάρκεια του ταξιδιού του (1877) στην Ελλάδα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 27 Μαϊου 2025   
   

 

Ζαν Ζενέ, Πιέρ Πάολο Παζολίνι, Όσκαρ Ουάϊλντ

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Σημειωματάριο ιδεών

ΖΕΝΕ, ΠΑΖΟΛΙΝΙ, ΟΥΑΪΛΝΤ: Τα τρία αρχέτυπα της ομοφυλόφιλης κουλτούρας και το σύγχρονο πολιτιστικό νόημα της ομοφυλοφιλίας.

Κυριακάτικη 15 Αυγούστου 1993, σ.18.

     Αφού παρέμεινε για πολύ καιρό εξόριστη στην περιοχή του «παθολογικού», η ομοφυλοφιλία μετακινήθηκε σταδιακά στη σφαίρα της «διαφορετικότητας». Όσο όμως η προσέγγιση στην ομοφυλοφιλία γίνεται με όρους ανοχής απέναντι στην διαφορετικότητα, η «πρόοδος» παραμένει τμηματική και τοπική. Η ανοχή παρουσιάζεται ως μια παραχώρηση της παραδοσιακής κουλτούρας και όχι ως υιοθέτηση νέων αξιών. Μια πιο ριζική αλλαγή θα απαιτούσε ίσως μια αληθινή επανάσταση στη σκέψη και στην ηθική ζωή. Θα απαιτούσε μια νέα ερμηνεία των σχέσεων ανάμεσα στο υποκείμενο και στο λόγο, μια βαθύτερη κριτική κατανόηση των μηχανισμών με τους οποίους εσωτερικεύεται στο άτομο ο «κανόνας».

      Ο Φουκό έδειξε ότι στο δυτικό πολιτισμό το ενδιαφέρον για τη σεξουαλικότητα προσανατολίζεται κυρίως από την επιδίωξη να θεμελιωθεί ένας «επιστημονικός» λόγος, ικανός να την αναλύει, να την ελέγχει, να της υπαγορεύει κανόνες.

     Αντίθετα, στην ελληνική αρχαιότητα ή σε κοινωνίες της Ανατολής το ενδιαφέρον για τη σεξουαλικότητα εμπνέεται μάλλον από τη θέληση για την ανάπτυξή της, από την επιθυμία να γίνει πιο έντονη και πολύμορφη, να συνδεθεί πιο ουσιαστικά με την πνευματική ζωή.

      Για τους αρχαίους Έλληνες ο έρωτας ήταν προνομιακό πεδίο της συγκρότησης της υποκειμενικότητας και της «επιμέλειας του εαυτού». Σ’ αυτό το πλαίσιο η ομοφυλοφιλία ήταν μια ελεύθερη και πολιτισμικά καταξιωμένη πρακτική, αν και η ιδιαιτερότητα μιας ερωτικής επιθυμίας που απευθύνεται στο ίδιο φύλο δεν έπαψε ποτέ να γεννάει ερωτηματικά και να τροφοδοτεί τον ηθικό προβληματισμό.

     Μελετώντας την ιστορία της σεξουαλικότητας συναντάμε πολλές μορφές έρωτα, πολλούς και διαφορετικούς τρόπους έκφρασης της επιθυμίας και των αισθημάτων, μεγάλες αλλαγές στον τρόπο αξιολόγησης των ερωτικών σχέσεων και στις κοινωνικές λειτουργίες που τους αποδίδονται. Αυτός ο πλούτος, αυτή η αξία και η πολυσημία του έρωτα υποβαθμίζονται και παραμορφώνονται ανεπανόρθωτα όταν αυτός ερμηνεύεται μονοσήμαντα με βιολογικούς όρους. Ένα τέτοιο πολύ πρόσφατο παράδειγμα φαίνεται να προσφέρει η θεωρία του αμερικανού νευρολόγου Σάιμον Λιβέι για τη βιολογική προέλευση της ομοφυλοφιλίας.

     Χρησιμοποιώντας απλώς ως αφορμή τις θέσεις του Λιβέι, ο ιταλός φιλόσοφος Τζάνι Βάτιμο στο κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται στο σύγχρονο πολιτισμικό νόημα της ομοφυλοφιλίας και αναλύει τρία υποδείγματα της ομοφυλόφιλης κουλτούρας που ενσαρκώνουν οι μορφές του Ζενέ, του Παζολίνι και του Ουάϊλντ.

     Ο Βάτιμο είναι 57 χρόνων και διδάσκει φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο του Τορίνου.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

       Ο έρωτας ενάντια στη φύση

Του Τζάνι Βάτιμο.

      Θα άλλαζε τίποτα αν θα ‘πρεπε να αναγνωρίσουμε ότι οι ομοφυλόφιλοι άντρες έχουν έναν υποθάλαμο του εγκεφάλου μικρότερο από τους ετεροφυλόφιλους, με διαστάσεις που συγγενεύουν με εκείνες του γυναικείου υποθαλάμου; Ούτε οι μικρότερες διαστάσεις, ούτε η αναλογία με τον εγκέφαλο των γυναικών μοιάζουν επαρκής λόγος για να μιλήσουμε για βιολογική κατωτερότητα.

      Ο θόρυβος και οι αρνητικές αντιδράσεις της ομοφυλόφιλης κοινότητας απέναντι σ’ αυτή τη θέση (που παρουσιάζεται άλλωστε με πολλές επιφυλάξεις) του επιστήμονα της Καλιφόρνιας Σάιμον Λιβέι δικαιολογούνται ωστόσο με άλλους λόγους. Πάνω απ’ όλα με την υποψία και εγείρει κάθε απόπειρα να αναχθεί σε τόσο σκληρά νατουραλιστικούς συστατικούς όρους ένα φαινόμενο σαν την ομοφυλοφιλία.

     Η ομοφυλόφιλη κουλτούρα, και όχι μόνο αυτή, προσπάθησε πράγματι πάντα να καταρρίψει την υποτιθέμενη «φυσική» αυστηρότητα των σεξουαλικών ρόλων και προσανατολισμών, σύμφωνα με την οποία θα υπήρχε μια φυσική σεξουαλικότητα και μια, όπως έλεγε πάντα η Εκκλησία, «ενάντια στη φύση». Το να ανακαλύπτουν τώρα ότι και η ομοφυλοφιλία είναι ένα φυσικό γεγονός που προκαλείται από μια ορισμένη διαμόρφωση του εγκεφάλου, θα ήταν μια πολύ παράξενη και παράδοξη μορφή δικαιολόγησης της ομοφυλοφιλίας. Μια πολύ φτωχή παρηγοριά, κάτι σαν να ακούμε τον Λομπρόζο να λέει ότι είναι κανείς εγκληματίας γιατί έχει χαμηλό μέτωπο.

     Στην πραγματικότητα, από όλες τις πολιτιστικές θεωρητικοποιήσεις της ομοφυλοφιλίας εκείνη που αντιστέκεται στις τόσες απομυθοποιήσεις και έχει πιθανόν ένα καθολικό νόημα και για τους ετεροφυλόφιλους είναι ακριβώς η άρνηση της αυστηρής φυσικότητας των σεξουαλικών ρόλων και η απόδοση έμφασης στον ιστορικό και πολιτισμικό, επομένως και ελεύθερο, χαρακτήρα και της σεξουαλικότητας και του έρωτα.

     Σίγουρα δεν είναι καθαρά ιστορικός και πολιτισμικός ο τρόπος με τον οποίο αναπαράγεται ο άνθρωπος. Αλλά το σεξ  και ο έρωτας δεν μπορούν να υποβαθμίζονται σ’ αυτή την αναπαραγωγική λειτουργία και ο ομοφυλοφιλικός έρωτας υπήρξε πάντα το πιο σημαντικό αντι-παράδειγμα και εξαιτίας της φόρτισης συμβολικών αξιών που προκαλούσε πάντα. Αν της αφαιρούσαν και αυτή τη σημασία της μαρτυρίας ενάντια στη φύση, δηλαδή ενάντια στην υποτιθέμενη φυσική αυστηρότητα του έρωτα, το πολιτισμικό νόημα της ομοφυλοφιλίας θα μειωνόταν αισθητά.

     Η ιδεατή βιογραφία ενός ομοφυλόφιλου με μέσο επίπεδο καλλιέργειας, που ζει σήμερα σε μια ανεπτυγμένη χώρα, έχει πολλές αναλογίες μ’ εκείνη ενός επαναστάτη. Σημαδεύεται από μυθολογίες που έχουν εξαντληθεί, αν και δεν έχουν οριστικά διαλυθεί, που συνεχίζουν να ζουν στα άτομα και στη συλλογική κουλτούρα σαν ίχνη, κατάλοιπα, υπολείμματα, συστημάτων αξιών που έχουν υποστεί μια ριζική διαδικασία εκκοσμίκευσης.

     Σήμερα κανείς ομοφυλόφιλος δεν αισθάνεται πλέον ότι ταυτίζεται πλήρως με εκείνους που για μεγάλο διάστημα, διαδοχικά αλλά και ταυτόχρονα και σε πολλαπλούς συνδυασμούς, λειτούργησαν ως τα πολιτισμικά του αρχέτυπα, οι δικές του μεγάλες μορφές αναφοράς: προσωπικότητες όπως ο Ζαν Ζενέ, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, ή πιο πριν ο Όσκαρ Ουάϊλντ. Αυτά τα τρία ονόματα συνοψίζουν καλά τους κύριους τρόπους ζωής και πολιτισμικής καταξίωσης της ομοφυλοφιλίας, που υπήρξαν στην πρόσφατη κουλτούρα μας.

     Ο Ζενέ εκπροσωπεί την ομοφυλοφιλία της παράβασης, ο Παζολίνι την ομοφυλοφιλία της προφητείας, ο Ουάϊλντ την ομοφυλοφιλία του αισθητισμού. Το κίνημα της ομοφυλόφιλης απελευθέρωσης που ξέσπασε μετά το 1968 και εγκαινίασε μια πρόοδο-ας ελπίσουμε αμετάστροφη-στον κοινωνικό τρόπο θεώρησης της ομοφυλοφιλίας, τροφοδοτήθηκε βασικά από αυτές τις αναφορές, προτιμώντας σίγουρα τα μοντέλα του Ζενέ και του Παζολίνι, χωρίς ωστόσο να ξεχνάει ποτέ στο βάθος το μοντέλο Ουάϊλντ.

      Το όριο ανάμεσα στην ομοφυλοφιλία αλά Ζενέ και εκείνη του Παζολίνι είναι πάρα πολύ λεπτό αλλά σημαντικό. Στην πρώτη περίπτωση, αυτό που δικαιολογεί την ομοφυλοφιλία, που την καθιστά σημαντικά ως αξία, είναι ακριβώς η αδυναμία υπαγωγής της σε κάθε θετική τάξη, το ανυπέρβλητο δυναμικό άρνησης που τη χαρακτηρίζει. Ο ομοφυλόφιλος του Ζενέ δεν θα γίνει ποτέ ένας καλός αστός, ένας οπαδός της τάξης, ένας φιλισταίος. Η σωτηρία του και η ευγένειά του βρίσκονται ακριβώς στο ότι είναι αδελφός της πόρνης, του κλέφτη, όλων των περιθωριακών.

      Και ο Παζολίνι βίωσε και θεωρητικοποίησε την ομοφυλοφιλία μ’ αυτούς τους όρους, σαν έναν τρόπο ύπαρξης που εξομοιώνει τον ομοφυλόφιλο με όλους τους απόκληρους της γης: τους νέγρους, τους εβραίους, τα θύματα της εκμετάλλευσης του Τρίτου Κόσμου. Σ’ αυτόν όμως όλα αυτά χρωματίζονται με μια προφητική ένταση. Το πρόσωπο που αναγνωρίζουμε πίσω από τις ταραγμένες φυσιογνωμίες των διαφορετικών και των διωκόμενων είναι εκείνο του Ιησού ή εκείνο του μαρξιστικού προλεταριάτου, που με τη συνθήκη της ολικής αλλοτρίωσης προεικονίζει έστω και μυστηριακά μια δυνατή μελλοντική απελευθέρωση. Μια απελευθέρωση ωστόσο ολότελα ακαθόριστη. Ο Παζολίνι σίγουρα δεν σκέφτεται ότι αυτή έγκειται σε μια ειρηνική αποδοχή των διαφορετικών στο υπάρχον κοινωνικό πλαίσιο. Ούτε φυσικά στη δημιουργία μιας ολικά ομοφυλόφιλης κοινωνίας. Ούτε και σε μια κοινωνία στην οποία η κατάργηση της καπιταλιστικής αλλοτρίωσης θα έθετε τέρμα και σε εκείνη την ψυχολογική διαστροφή που είναι η ομοφυλοφιλία. (Αυτή η τελευταία υπόθεση φαίνεται να είναι η πλέον «τερατώδης» και όμως δεν είναι τόσο μακρινή από τον «καθολικό» Παζολίνι που αισθάνεται βαθιά τη νοσταλγία του «γιου που δεν θα γίνει ποτέ πατέρας»).

      Όσο και αν είναι ακαθόριστη στα περιεχόμενά της, η προφητική ομοφυλοφιλία του Παζολίνι δείχνει και τη βαθιά συγγένειά της με την ομοφυλοφιλία του αισθητισμού, που μπορούμε να συνδέσουμε παραδειγματικά με το όνομα του Ουάϊλντ, αλλά που έχει εξαιρετικά φιλολογικά παραδείγματα και στην πιο πρόσφατη κουλτούρα.

       Εδώ βρισκόμαστε όμως ήδη στο όριο της πλήρους διάλυσης των ομοφυλόφιλων μυθολογιών. Όπως στο μοντέλο Ουάϊλντ, η ομοφυλοφιλία αποτελεί κατά κάποιον τρόπο μια «εγγύηση» ενάντια στον κίνδυνο να γίνουμε κύμβαλα αλαλάζοντα, αλλά και αυτός ο κίνδυνος θεωρείται ότι πρέπει να αποτραπεί τελικά μόνο για λόγους γούστου ή σε κάθε περίπτωση για λόγους εγκόσμιους.

     Ούτε το μοντέλο Ζενέ ούτε εκείνο του Παζολίνι ούτε ίσως το μοντέλο Ουάϊλντ (που ωστόσο αποκαλύπτεται τελικά το πιο ανθεκτικό) φαίνονται πλέον αληθινά ικανά να επικρατήσουν. Οι καταραμένοι ποιητές περιλαμβάνονται ήδη στις ανθολογίες και η ντανταϊστική αρνητικότητα πουλιέται και αγοράζεται στην αγορά της τέχνης. Η προφητική προσδοκία μιας απελευθέρωσης που θα είναι έργο των διαφορετικών και των αποκλεισμένων απαιτεί υποχρεωτικές διακηρύξεις πίστης στην ορθολογική τάξη της ιστορίας για τις οποίες λίγοι είναι διαθέσιμοι. Και ο αισθητισμός του ελληνικού έρωτα που δεν υποτάσσεται στην αναπόφευκτη πλήξη της οικογενειακής ζωής φαίνεται αληθινά πολύ λίγος.

     Να γιατί αυτό που αντιστέκεται, αν αντιστέκεται, είναι ακριβώς η δόξα να είναι κανείς «ενάντια στη φύση». Είναι μια μαρτυρία που οι ομοφυλόφιλοι καταθέτουν και για τους ετεροφυλόφιλους. Και γι’ αυτούς ισχύει το ότι όλα αυτά που η κουλτούρα, η καλλιτεχνική φαντασία και η κοινωνική επινοητικότητα δημιούργησαν γύρω από τη σεξουαλικότητα και τον ερωτισμό δεν είναι μόνο απλές εκδηλώσεις της μοναδικής αληθινής «φυσικής» σεξουαλικότητας, που θα ήταν η αναπαραγωγική σεξουαλικότητα. Αλλά είναι ακριβώς κάτι βαθιά «διαφορετικό».

Κυριακάτικη 15 Αυγούστου 1993, σ.18.

--

Σημείωση:

Όπως όλα τα πράγματα-ή τα περισσότερα-στην χώρα μας, έτσι και στο δημοσιογραφικό χώρο, μια νέα εκδοτική προσπάθεια αρχινά μετά από μια διαρκή απεργία ή μια διάσπαση των ίδιων δυνάμεων που πιστεύουν ότι θα φέρουν το καινούργιο και το ανανεωτικό. Ενώ, άλλες φορές, το ζήτημα είναι καθαρά οικονομικό ή αρχηγικό. Δηλαδή η σφραγίδα του «προέδρου» ενός σωματείου ή μιας μικρής ομάδας, ή και το ίδιον όφελος. Τα αναφέρω αυτά για να θυμίσω ότι, στα μετά την μεταπολίτευση χρόνια, μετά από μια απεργία στον έντυπο τύπο, κυκλοφόρησε η απογευματινή εφημερίδα δημοκρατικών και αριστερών θέσεων-ή κεντροαριστερών-η έγκριτη «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ». Τότε στεγάζονταν σε δρόμο πίσω από τα παλαιά ανάκτορα, στο Σύνταγμα. Το ίδιο έγινε κατόπιν και με τις εκδόσεις άλλων εφημερίδων μετά από διασπάσεις εκδοτικών σωματείων ή πολιτικών κομμάτων. Ας θυμηθούμε την έκδοση της εφημερίδας «Η ΠΡΩΤΗ», της εφημερίδας «ΠΡΙΝ» της «ΕΠΟΧΗΣ» και άλλων καθημερινών ή εβδομαδιαίων εντύπων. Η έκδοση της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ τάραξε τα εκδοτικά και δημοσιογραφικά νερά της εποχής, η εφημερίδα, ήταν μια νέα, ανανεωτική και ανεξάρτητη δημοσιογραφική φωνή μέσα σε ένα κατά κάποιο τρόπο «εκδοτικό κατεστημένο» του παραδοσιακού τύπου είτε αυτό προέρχονταν από την συντηρητική παράταξη, είτε από την κεντρώα, είτε από την καθαρά κουμμουνιστογενή ή την ανανεωτική. Βλέπε «Ριζοσπάστης», «Αυγή» «Οδηγητής», «Ρήγας Φεραίος», καθώς και άλλες «περιθωριακές» κατά κάποιον τρόπο εκδόσεις και έντυπα της «αιρετικής» αριστεράς. Οι επανεκδόσεις των παραδοσιακών εφημερίδων που είχαν απαγορευτεί από την δικτατορία ή είχαν σταματήσει μόνες τους την έκδοσή τους, άρχισαν να επανακυκλοφορούν. Όπως ήταν η έγκριτη εφημερίδα «Η Καθημερινή», η «Μεσημβρινή» της Ελένης Βλάχου, η «Βραδινή» του Τζώρτζη Αθανασιάδη, το «Έθνος», η «Αθηναϊκή» του Παπαγεωργίου και πολλές άλλες, για να μείνω στις πιο γνωστές. Ήδη κυκλοφορούσαν οι εφημερίδες του συγκροτήματος του κυρού Χρήστου Λαμπράκη «Το Βήμα» και «Τα Νέα», ο «Ελεύθερος Κόσμος» του Σάββα Κωνσταντόπουλου, μια φιλοβασιλική «Η Νέμεση», η «Εστία» των αδερφών Κύρου, η «Χριστιανική» του Νίκου Ψαρουδάκη, η «Απογευματινή», η Σαββατιάτικη «Εξόρμηση», όπως η μνήμη των χρόνων έχει συγκρατήσει. Εφημερίδες που συναντούσαμε στα μανταλάκια των περιπτέρων, αγοράζαμε και διαβάζαμε. Επίσης, κυκλοφορούσαν τα πολιτικά περιοδικά «Επίκαιρα», «Ο Ταχυδρόμος», τα αριστερού περιεχομένου «Ο Σχολιαστής», το «Αντί», «Ο Πολίτης» και άλλα. Υπήρχε ένας εκδοτικός οργασμός ιδίως, από την πλευρά της κεντροαριστεράς ή της αριστεράς σε όλη την ποικιλία των ερμηνειών της. Και αυτό ήταν φυσικό, μια και βγαίναμε από μια επτάχρονη δικτατορική περίοδο. Μέσα σε αυτήν την επαναστατική ατμόσφαιρα οφείλουμε να εντάξουμε και τη έκδοση της απογευματινής εφημερίδας και της κατοπινής κυριακάτικης «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ».

     Η εφημερίδα αυτή, που την αγαπήσαμε από την πρώτη ημέρα σχεδόν της έκδοσής της, ήταν μια μικρή όαση πληροφοριών και άρθρων, κειμένων πάσης φύσης, ελληνικών και ξένων δημοσιευμάτων, πολιτικών αναλύσεων, κοινωνικών θεμάτων, ιστορικών αφηγήσεων, θεμάτων που αφορούσαν την νέα σεξουαλική ζωή των ελλήνων, τα νέα οικογενειακά ήθη που γεννιούνταν στην νέα συντηρητική ελληνική κοινωνία, άρθρα που αναφέρονταν στην οικολογία, στις διατροφικές συνήθειες, σε ιατρικές συμβουλές, σε θέματα επιστήμης και τεχνολογίας. Η Ελευθεροτυπία, έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για θέματα της ελληνικής παιδείας, της δημόσιας εκπαίδευσης, της γλώσσας, με δημοσιεύοντας πρωτοπόρα για της εποχή της θέματα και άρθρα που προκαλούσαν συζητήσεις και αντιμαχίες μεταξύ των πνευματικών ανθρώπων. Αφιέρωνε πολλές σελίδες της σε καλλιτεχνικά ζητήματα και εκδηλώσεις, σε εγκαίνια εκθέσεων, σε θεατρικά ανεβάσματα ξένων και ελληνικών έργων, παρουσιάσεις βιβλίων,  κριτικές για νέες κυκλοφορίες, συνεντεύξεις με λογοτέχνες, ηθοποιούς, σκηνοθέτες, μουσικούς, μεταφραστές, εκδότες. Ο λογοτεχνικός χώρος, επάξια αντιπροσωπεύονταν από τις πρώτες κιόλας μέρες της έκδοσής της. Η κυκλοφορία της, στο πολιτικό επίπεδο, ήρθε να καλύψει ένα κενό της κεντροαριστεράς. Απαρτίζονταν από ένα δυναμικό δημοσιογραφικό επιτελείο νέων ανθρώπων, άτομα με καινούργιες αντιλήψεις πάνω στα κοινωνικά τότε φλέγοντα θέματα, απελευθερωμένα από παλαιές κοινωνικές προκαταλήψεις, προερχόμενα από τον χώρο της αριστεράς. Δημοσιογράφοι με ανοιχτά μυαλά, κοινωνικό οραματισμό, με σπουδές, άλλοι κουβαλούσαν μαζί τους την εμπειρία τους από την φοίτησή τους σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Πρόσωπα που προέρχονταν από τον αντιδικτατορικό χώρο, με πνευματικά και ιδεολογικά εφόδια, προσωπική καλλιέργεια και δημοσιογραφική κατάρτιση. Και κυρίως, εύστοχη δημοσιογραφική γραφή. Ήταν αυτό που αποκαλούσαμε «κουλτουριάρικη» πένα, χωρίς να είναι όμως ακαταλαβίστικη παρά το εύρος των ενδιαφερόντων της. Τα πολιτικά της άρθρα, όπως αυτά του δημοσιογράφου Γιώργου Βότση, του Γιώργου Μασσαβέτα και άλλων στελεχών της διαβάζονταν στην κυριολεξία απνευστί. Ο δημοσιογραφικός της λόγος είχε ταυτότητα πολιτική, κινούνταν σε ιδεολογικό ορίζοντα των ημερών της, συγκεκριμένες και ξεκάθαρες θέσεις και κρίσεις. Ήταν ανοιχτή σε όλα τα ζητήματα που αφορούσαν την κοινωνία και την πολιτική. Αν διαβάσει κανείς τις επιστολές των αναγνωστών της, θα καταλάβει αμέσως τι εννοώ. Κανενός είδους λογοκρισία. Καμία απαγόρευση σε γνώμες αναγνωστών ακόμα και αντίθετου ιδεολογικού στρατοπέδου Από τα πρώτα της σχεδόν φύλλα, συνεργάστηκαν μαζί της καταξιωμένοι ποιητές, συγγραφείς, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι, καλλιτέχνες, εικαστικοί, δοκιμιογράφοι, σχολιαστές, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών που βρήκαν στέγη στις σελίδες της και μπορούσαν άνετα και ελεύθερα να εκφέρουν τις απόψεις τους και τις διαμαρτυρίες τους. Έλληνες διανοούμενοι, που κόμιζαν μια άλλη πνοή στα καλλιτεχνικά πράγματα της χώρας, με γνώμες και θέσεις πρωτοπόρες, ρηξικέλευθες. Άτομα που ακούγονταν για πρώτη φορά δημόσια, και έφερναν κάτι καινούργιο στα ελληνικά δημοσιογραφικά και εκδοτικά σαλόνια. Οι πληροφορίες της ήταν πάντα ακριβείς είτε αφορούσαν προβλήματα της πρωτεύουσας είτε την ελληνική περιφέρεια. Κάθε νέα έκδοση βιβλίου-ιδιωτική ή μη-παρουσιάζονταν, κάθε θεατρική παράσταση συζητιόνταν στις σελίδες της, κάθε έκθεση ζωγραφικής κριτικάρονταν. Υπήρχαν σελίδες για τον ελληνικό και ξένο κινηματογράφο, για την μαγεία του χορού, για την αρχιτεκτονική, για την γλυπτική, για την φιλοσοφία, την αρχαία ελλάδα και το βυζάντιο. Η εφημερίδα υπήρξε μια μεγάλη δεξαμενή πληροφοριών και στοιχείων πολιτισμού που καταγράφονταν διαρκώς και αποδελτιώνονταν με επιμέλεια και φροντίδα. Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Δημήτρης Γκιώνης αν θυμάμαι σωστά, ήταν ο διευθυντής του πολιτιστικού της τμήματος, και των διαφόρων ένθετων και αφιερωμάτων που αφορούσαν τον πολιτισμό και τα γράμματα. Αλλά και όλο το δημοσιογραφικό επιτελείο της φρόντιζε για την ενημέρωσή μας. Το περιοδικό «Ε», τα «Ιστορικά» και «Η Βιβλιοθήκη» είναι ενδεικτικά παραδείγματα της αγάπης της εφημερίδας για τον πολιτισμό και τα γράμματα. Οι συνεντεύξεις από πολιτικά πρόσωπα και καλλιτέχνες, λογοτέχνες και μουσικούς ή ανθρώπους του θεάτρου και του κινηματογράφου είναι αναρίθμητες. Με δύο λόγια, υπήρξε μια πολιτική εφημερίδα που διαβάζονταν από πολλές χιλιάδες ελληνικές οικογένειες, είχε θέση μέσα στην οικογενειακή εστία, πολιτικό προοδευτικό προσανατολισμό, χωρίς να είναι «καπελωμένος» ο δημοσιογραφικός της λόγος από καμία τότε ελληνική κομματική παράταξη. Η Ελευθεροτυπία, δεν ευτέλισε τον δημοσιογραφικό της ρόλο προσφέροντας μαζί με την εφημερίδα, ζυμαρικά, ζάχαρη, διάφορα είδη καφέδων, πετσέτες, σεντόνια, μαξιλαροθήκες, μικρές κουβέρτες, αρώματα, αλοιφές χεριών και προσώπου, καλλυντικά, και διάφορα άλλα αντικείμενα που, πρόσφεραν πολλές εφημερίδες της εποχής για να αυξήσουν την κυκλοφορία τους. Η Ελευθεροτυπία πρόσφερε αν θυμάμαι καλά μόνο κουπόνια για την αγορά βιβλίων ή εγκυκλοπαιδειών. Είχε προσφέρει μεταξύ άλλων και τους αρχαίους συγγραφείς της τότε σειράς των εκδόσεων του «Κάκτου». Στον πολιτικό χώρο, αρνητικές κρίσεις και σχόλια προκαλούσαν οι πολλές δημοσιεύσεις της των προκηρύξεων της παλαιάς τρομοκρατικής οργάνωσης, που γέμιζαν ντοσιέ ολόκληρα, παρόλα αυτά, κινούνταν μέσα σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε «δημοκρατικό τόξο». Παροιμιώδη είναι ακόμα τα πρωτοσέλιδά της με το ποιοι τότε πολιτικοί είναι μασόνοι και ποιόν βαθμό έχουν. Και διάφορες άλλες λίστες με ονόματα πολιτικών που κατά καιρούς δημοσίευε. Η Ελευθεροτυπία, δεν έπαψε να διαβάζεται και να συζητιέται, και το κυριότερο, να συνεργάζονται μαζί της τα πλέον επαναστατικά μυαλά της ελληνικής πολιτικής δημοσιογραφίας και σχολιαστών.

     Η εφημερίδα αυτή, είναι η πρώτη μάλλον στα νεότερα χρόνια, που ασχολήθηκε ανοιχτά και απροκάλυπτα με τα θέματα της σεξουαλικότητας των ελλήνων και ιδιαίτερα της ομοφυλοφιλίας. Τα άρθρα και τα κείμενά που δημοσίευε, δεν ήταν απλά θετικά πάνω σε αυτό το ζήτημα, ήταν κάτι σπουδαιότερο, ήταν σοβαρά και επιστημονικά τεκμηριωμένα. Δεν εκχυδάιζε το πρόβλημα ο δημοσιογραφικός της λόγος και η κριτική. Οι απόψεις που δημοσιεύονταν στις σελίδες της ήταν υπέρ της ομοφυλοφιλίας σαν εκδήλωση έκφρασης και επιλογή ζωής μιας μερίδας ελλήνων, μέσα στο κλίμα των νέων καιρών, χωρίς να έρχεται σε αντιπαράθεση με την πλειοψηφούσα μερίδα των ελλήνων, των ετεροφυλόφιλων. Κάθε νέα ερωτική φωνή και άποψη μπορούσε να ακουστεί μέσα από τις σελίδες της. Δεν εξέταζε τα θέματα αυτά, δηλαδή τα ερωτικά και τα σεξουαλικά από την πλευρά της κλειδαρότρυπας, του κουτσομπολιού, του δημοσιογραφικού καρακατσουλιού όπως έκαναν άλλες εφημερίδες, με πρωτοσέλιδα και κείμενα τσοντέ και κραυγαλέους τίτλους. Ο δημοσιογραφικός της λόγος ήταν σοβαρός, μετρημένος, τεκμηριωμένος. Δεν έκραζε τους αντιπάλους της. Έπαιρνε θέση και την υποστήριζε με σθένος αλλά και δημοσιογραφικό ήθος. Ο δημοσιογραφικός της λόγος ήταν περισσότερο ερωτηματικός και διερευνητικός των κοινωνικών ζητημάτων ή των παραθέσεων των διαφορετικών απόψεων. Ήταν ο νέος δημοσιογραφικός λόγος της εποχής μας, ο αμφισβητητικός και αρνητικός κάθε κοινωνικού κατεστημένου, συντηρητικών θέσεων και κοινωνικών προκαταλήψεων που, κρατούσαν δέσμια την ελληνική κοινωνία. Ο λόγος και ο ρόλος της εφημερίδας Ελευθεροτυπίας, υπήρξε καθοριστικός και καταλυτικός στην αλλαγή της οπτικής των νεοελλήνων σε πάρα πολλούς τομείς, μετά την μεταπολίτευση.

     Το «σημειωματάριο ιδεών» του παλαιού δημοσιογράφου Θανάση Γιαλκέτση, ήταν μια σελίδα της εφημερίδας αφιερωμένη στα νέα-τότε-φιλοσοφικά και επιστημονικά και κοινωνικά θέματα και προβληματισμούς. Παρουσιάζονταν θέσεις και γνώμες ευρωπαίων διανοουμένων και φιλοσόφων, που τότε κυκλοφορούσαν στον δυτικό χώρο και συζητιούνταν ευρέως. Η σελίδα αυτή της κυριακάτικης έκδοσής της, είχε ιδιαίτερη βαρύτητα. Όπως αυτή που αναδημοσιεύω και μεταφέρει την κρίση του ιταλού φιλοσόφου Τζάνι Βάτιμο για το φαινόμενο της ομοφυλοφιλίας με αφορμή τις θέσεις του αμερικανού νευρολόγου Σάιμον Λιβέι, που τόσες αντιδράσεις προκάλεσε για τις θέσεις του και τα κλινικά του πειράματα, για την δικαιολόγησή της. Ο Βάτιμο, παίρνει ενδεικτικά τρείς κορυφαίες περιπτώσεις των δυτικό ευρωπαϊκών γραμμάτων και του πολιτισμού, τρείς δημιουργούς, τον γάλλο αιρετικό συγγραφέα Jean Genet, τον ιταλό καθολικό και μαρξιστή ποιητή, μυθιστοριογράφο, σκηνοθέτη και σεναριογράφο Pier Paolo Pasolini, και τον εκκεντρικό και δανδή ιρλανδό μυθιστοριογράφο, ποιητή και θεατρικό συγγραφέα Oscar Wilde, και εξετάζει τις τρείς διαφορετικές περιπτώσεις της ομοφυλόφιλης έκφρασης και παράδοσης. Είναι εύστοχο αυτό που επισημαίνει για να στηρίξει τις θέσεις του, όταν γράφει ότι «ο Ζενέ εκπροσωπεί την ομοφυλοφιλία της παράβασης, ο Παζολίνι την ομοφυλοφιλία της προφητείας, ο Ουάϊλντ του αισθητισμού». Γιατί με τον τρόπο αυτόν αναγάγει το ζήτημα σε ένα πολιτισμικό επίπεδο και το βγάζει από το καθαρά βιολογικό. Οι απόψεις του ιταλού φιλοσόφου, δίνουν μια άλλη ερμηνευτική διάσταση στο πανάρχαιο αυτό πρόβλημα και στην προσπάθεια ένταξής του από τους ιθύνοντες, ανάλογα την θρησκευτική πίστη που έχει ο ερευνητής, (οι διάφορες θρησκευτικές δοξασίες στέκονται αρνητικά απέναντι στο φαινόμενο, μια και θεωρούν την ερωτική συνεύρεση επιτρεπτή μόνο για αναπαραγωγικούς σκοπούς). την πολιτική ιδεολογία που ακολουθεί, (ο μαρξισμός τουλάχιστον όπως εφαρμόστηκε στην ανατολική ευρώπη ήταν αρνητικός απέναντί της), και το ευρύτερο πλαίσιο εκπαιδευτικής κουλτούρας που κουβαλά μαζί του, σε ένα ευρύτερο πεδίο έρευνας και κατανόησής του, πέρα από την αρνητική ή την θετική θέση σε προσωπικό επίπεδο μπορεί να έχει ο ερευνητής. Το ζήτημα αυτό σύμφωνα με τον αμερικανό Κίνσευ και την έρευνά του, αφορά το 10% του ανδρικού ενεργού πληθυσμού. Η βιολογία μας  μιλά για 47 φύλα εννοώ για συνδυασμούς χρωματοσωμάτων, ο εθνολόγος Μαλινόφσκι κάνει λόγο για τα είδη εκείνα του ζωικού βασιλείου που συναντάμε το φαινόμενο. Άλλοι εθνολόγοι μιλούν για πρωτόγονες φυλές που συναντάτε το φαινόμενο της ομοφυλοφιλίας ή σε πολεμικές φυλές κυρίως. Όπως και νάχει, το ερωτικό αυτό φαινόμενο είναι τόσο πανάρχαιο όσο και η συνειδητοποίηση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας. Η ελληνική παράδοση και γραμματεία στο πολιτιστικό επίπεδο μας έχει κληροδοτήσει πάμπολλα τεκμήρια εκδήλωσης της ομοερωτικής έκφρασης και επιθυμίας.

Οι άγγλοι, λένε κάτι πολύ σωστό Live and let live. Συνεχίζοντας την αρχαία ποιητική παράδοση των ελλήνων όπως εκφράστηκε με τον στίχο της ποιήτριας Σαπφώς, Εγώ δε κην’ όττω τις έραται.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 4 Δεκεμβρίου 2018

ΥΓ. Αγία μου Βαρβάρα σε ευχαριστώ, έκανες το θαύμα σου και πάλι. Ο καλύτερος έλληνας πρωθυπουργός όλων των εποχών, όταν χάσει την εξουσία, δεν θα μείνει άνεργος θα γίνει τυροκόμος. Τώρα μας ανεβάζει την φορολογία, μετά θα μας ανεβάζει τη χοληστερίνη.

OSCAR WILDE, Ρήσεις και Αποφθέγματα

ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ

Όσκαρ Φίνγκαλ Ο’ Φλαέρτι Γουίλς Γουάιλντ

(Δουβλίνο 16 Οκτωβρίου 1854-Παρίσι 30 Νοεμβρίου 1900)

Η ζωή ως Τέχνημα

Ψεύτικη Σφίγγα! Ψεύτικη Σφίγγα!

Ο γέρος Χάροντας,

κοντά στην καλαμώδη Στύγα,

ακουμπισμένος στο κουπί του,

περιμένει τον οβολό του.

Πήγαινε μπρος κι άφησέ με

Μαζί με το Σταυρό μου.

ΕΥΦΥΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΕΦΑΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ

Στο έργο του DE PROFUNDIS μέσα από την φυλακή γράφει στον ερωμένο του που του κατέστρεψε την ζωή και διέλυσε την οικογένειά του:

•  «δεν μπορούσες να κάνεις τίποτα καλύτερο απ’ το να μου καταστρέψεις τη ζωή. Αν δώσεις σ’ ένα παιδί κάποιο παιχνίδι υπερβολικά θαυμαστό για το μικρό μυαλό του ή υπερβολικά ωραίο για το μόλις ανοιγμένα μάτια του, το σπάζει όντας πεισματάρικο, όντας αδιάφορο, το παρατάει και πάει να παίξει με τους φίλους του. Αυτό έγινε με σένα. Παίρνοντας στα χέρια σου τη ζωή μου δεν ήξερες τι να την κάνεις. Δεν μπορούσες άλλωστε να ξέρες. Ήταν κάτι πολύ θαυμαστό για να το ‘χεις στη χούφτα σου. Θα ‘πρεπε να το άφηνες να γλιστράει απ’ τα χέρια σου και να πήγαινες να παίξεις με τους φίλους σου. Δυστυχώς, αποδείχτηκες πεισματάρης και το έσπασες. Αυτό πιθανόν αποτελεί, σε τελευταία ανάλυση, το έσχατο μυστικό για όσα συνέβησαν. Γιατί τα μυστικά είναι πάντα μικρότερα από τις επιπτώσεις τους. Από τη μετατόπιση ενός μορίου μπορεί να χάσει την ισορροπία ένας κόσμος.

• Όλες οι γυναίκες γίνονται σαν τις μητέρες τους. Αυτή είναι η τραγωδία τους. Κανένας άντρας δεν γίνεται σαν τη μητέρα του. Αυτή είναι η δική μου τραγωδία.

• Η κοινωνία είναι υπέροχα ευχάριστη. Το να είσαι μέσα σ’ αυτήν είναι σκέτη πλήξη. Αλλά το να είσαι απ’ έξω είναι απλά τραγωδία.

• Γιατί γεννήθηκα ανάμεσα σε τέτοιους σύγχρονους;

• Η σοβαρότητα είναι το μόνο καταφύγιο των ρηχών ανθρώπων.

•And all men kill the thing they love (Όλοι σκοτώνουν ό,τι αγαπούν)

• Η ψευδαίσθηση είναι η πρώτη ανάμεσα στις απολαύσεις.

• Μεταχειρίστηκα την τέχνη σαν υπέρτατη πραγματικότητα και τη ζωή σαν απλή εκδήλωση φαντασίας.

• Διασκέδασα με το να είμαι ένας Flaneur ένας δανδής ένας κύριος της μόδας.

• Έγινα αδιάφορος για την ζωή των άλλων, έπαιρνα την ηδονή από όπου μου άρεσε  και τραβούσα το δρόμο μου.

• Μπορώ να αντισταθώ σε οτιδήποτε εκτός από τον πειρασμό.

• Δεν είμαι αρκετά νέος για να τα ξέρω όλα.

• Στην Ζωή μου έβαλα όλη την μεγαλοφυϊα μου. Στο έργο μόνο το ταλέντο μου.

• Οι διαφωνίες πρέπει να αποφεύγονται. Είναι πάντοτε χυδαίες και συχνά πειστικές.

• Όπου υπάρχει πόνος είναι τόπος ιερός. Κάποια μέρα οι άνθρωποι θα καταλάβουν τι σημαίνει αυτό.

• Πάντα να συγχωρείς τους εχθρούς σου. Τίποτε δεν τους ενοχλεί περισσότερο.

• Κυρίες και Κύριοι. Διασκέδασα αφάνταστα την αποψινή βραδιά. Οι ηθοποιοί μας έδωσαν μια γοητευτική παράσταση, το έργο ήταν καταπληκτικά χαριτωμένο και για την εκτίμηση που μου δείξατε θέλω να σας συγχαρώ. Είμαι σχεδόν πεπεισμένος πως κρίνετε το έργο τόσο καλά, όσο εγώ.

• Στην Αμερική, ξέρετε, είχα δυό γραμματείς. Έναν για αυτόγραφα κι έναν για τις τούφες των μαλλιών. Στους έξι μήνες ο πρώτος πέθανε από κράμπα του χεριού κι ο δεύτερος απόκτησε φαλάκρα.

• Οι πιο καλοντυμένοι Αμερικανοί είναι οι μεταλλωρύχοι.

• Οι Αμερικανοί μοιάζουν σ’ όλα με τους Εγγλέζους, εκτός από την γλώσσα.

• Στην Αγγλία όποιος δεν μπορεί να μιλήσει για ηθική, τουλάχιστον δυό φορές την εβδομάδα, σε πλατύ ανήθικο-ακροατήριο, είναι ξοφλημένος σαν σοβαρός πολιτικός. Δεν του απομένει μετά παρά η Βοτανική ή η Εκκλησία.

• Η Ελληνική Τέχνη είναι παιδί του Ήλιου και ασχολείται με την αλήθεια των πραγμάτων, ενώ η δική μας είναι τέχνη της Σελήνης που παίζει με τις σκιές.

• Η Τέχνη δεν θα έπρεπε ποτέ να προσπαθεί να είναι λαϊκή. Ο λαός θα έπρεπε να προσπαθήσει να γίνει καλλιτεχνικός.

• Η Μουσική δεν δημιουργεί μέσα μας ένα καινούργιο κόσμο. Μάλλον ένα καινούργιο χάος.

• Το θέατρο πρέπει ν’ αρχίσει να παίρνει το κοινό του στα σοβαρά. Πρέπει να πάψει να του λέει ιστορίες που τις καταλαβαίνει.

• Ο ηθοποιός είναι μαζί  η μεγαλύτερη πηγή ελευθερίας και το λεπτότερο όργανο καταπίεσης.

• Ο ταμίας είναι ο νέος λογοκριτής. (εννοεί τον ταμία του θεάτρου)

• Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άλλοι άνθρωποι. Οι σκέψεις τους είναι οι απόψεις κάποιου άλλου, οι ζωές τους μια μίμηση, τα πάθη τους ένα παράθεμα.

• Μερικοί άνθρωποι θέλουν να γνωρίσουν την οδύνη. Δεν υπάρχει αλήθεια στην ευτέλεια.

• Η μορφή διακυβέρνησης που ταιριάζει περισσότερο στον καλλιτέχνη είναι να μην υπάρχει καμία κυβέρνηση.

• Ζούμε την εξαφάνιση του επίσημου σοσιαλισμού. Όταν η αντιπολίτευση χάνει την πολιτική της πλατφόρμα πρέπει να ριζώσει στη τέχνη.

• Σε εποχές λαϊκισμού προοδευτικός καλλιτέχνης είναι ο καλλιτέχνης που δε φοβάται τη σιωπή.

• Σε κακούς καιρούς το γέλιο είναι κροτάλισμα φόβου.

• Η απολυταρχική μορφή  τέχνης είναι το μιούζικαλ.

• Η Ιδεολογία είναι απότοκος της οδύνης.

• Η τραγωδία ήταν ανέφικτη όσο γινόταν σύγχυση της ελπίδας με την άνεση. Ξαφνικά η τραγωδία είναι και πάλι εφικτή.

• Όταν η κοινωνία είναι επίσημα φιλισταϊκή, η πολυπλοκότητα της τραγωδίας γίνεται πηγή αντίστασης.

• Αυτό που έχει ενδιαφέρον στους ανθρώπους του καλού κόσμου, είναι η μάσκα που ο καθένας τους φοράει και όχι η πραγματικότητα που κρύβεται κάτω από τη μάσκα.

• Η πείνα και όχι η αμαρτία είναι η μητέρα κάθε σύγχρονου εγκλήματος.

• Η εργασία είναι κατάρα των ανθρώπων που αγαπούν το ποτό.

• Κάθε φορά που σκέφτομαι τα ελαττώματά μου πηγαίνω αμέσως για ύπνο.

• Ο μόνος τρόπος να απαλλαγείς από έναν πειρασμό, είναι να ενδώσεις σ’ αυτόν. 

• Η ηθικότητα είναι η στάση που παίρνουμε ανάμεσα στους ανθρώπους που αντιπαθούμε προσωπικά.

• Η ευτυχία ενός παντρεμένου εξαρτάται από τα πρόσωπα που δεν παντρεύτηκε.

• Στην έγγαμη ζωή τρείς σημαίνουν συντροφιά, δύο  τίποτα.

Η μόνη διαφορά ανάμεσα σ’ ένα καπρίτσιο κι ένα ισόβιο πάθος είναι πως το καπρίτσιο κρατάει λίγο… περισσότερο.

• Το χειρότερο με τα ειδύλλια είναι πως σε καταντούν αντι-ειδυλλιακό.

• ΄Ενας άνδρας μπορεί να είναι ευτυχισμένος με οποιαδήποτε γυναίκα, αρκεί να μην την αγαπάει.

• Όταν οι Θεοί θέλουν να μας τιμωρήσουν, απαντούν στις προσευχές μας.

• Το μόνο πράγμα που μπορείς να κάνεις με μια καλή συμβουλή είναι να τη δώσεις σε κάποιον άλλον. Δεν είναι ποτέ χρήσιμη για τον εαυτό σου.

• Δεν ζεις διπλή ζωή προσποιούμενος ότι είσαι κακός, ενώ στην πραγματικότητα είσαι καλός. Αυτό θα ήταν μια υποκρισία.

• Δίνουμε το ψωμί μας στους φτωχούς και ντύνουμε τους ζητιάνους, μα οι ψυχές μας είναι γυμνές και λιμοκτονούν.

• Απαλλάξτε με από τους σωματικούς πόνους. Τους ψυχικούς τους αναλαμβάνω.

• Πρέπει πάντα κανείς να παίζει δίκαια, όταν έχεις τα χαρτιά που κερδίζουν.

• Η μόδα είναι μια μορφή ασχήμιας τόσο αβάσταχτη, ώστε πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες.

• Ο καλλιτέχνης δεν έχει ηθικές συμπάθειες.

• Η κακή τέχνη είναι το αποτέλεσμα καλών προθέσεων.

• Ξύπνησα τη φαντασία του αιώνα μου, έτσι ώστε να πλάσει μύθους και θρύλους για μένα.

• Λίγο πριν πεθάνει στο κρεβάτι που βρίσκονταν, βλέποντας την ταπετσαρία του τοίχου, είπε: Αυτή η ταπετσαρία είναι απαίσια. Ή εγώ θα φύγω ή αυτή.

• Εμείς οι Ιρλανδοί είμαστε πολύ ποιητικοί για να γίνουμε ποιητές. Είμαστε ένα έθνος λαμπρών αποτυχημένων, αλλά είμαστε οι σπουδαιότεροι ρήτορες μετά τους Έλληνες.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

• ΘΕΑΤΡΟ Ι, μτφ. Στάθης Σπηλιωτόπουλος, Ίκαρος 1953, Τυπογραφείο Π. Σεργιάδη (περιέχει τα εξής έργα: Η ΒΕΝΤΑΛΙΑ ΤΗΣ ΛΑΙΔΗΣ ΟΥΙΝΤΕΡΜΗΡ/ ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΧΩΡΙΣ ΣΗΜΑΣΙΑ/ΤΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΧΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΣΟΒΑΡΟΣ)

•ΘΕΑΤΡΟ ΙΙ, μτφ. Στάθης Σπηλιωτόπουλος, Ίκαρος 1957, Τυπογραφείο Π. Σεργιάδη (περιέχει τα εξής έργα: ΕΝΑΣ ΙΔΑΝΙΚΟΣ ΣΥΖΥΓΟΣ/ΣΑΛΩΜΗ/ΑΓΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ/ ΦΛΩΡΕΝΤΙΝΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ/Η ΔΟΥΚΙΣΣΑ ΤΗΣ ΠΑΔΟΥΑΣ)

•Ένας ιδανικός σύζυγος, μτφ. Στάθης Σπηλιωτόπουλος, προλεγόμενα Μπερναρ Σω, Γκοβόστης χ.χ.

Βλέπε: Εξόρμηση 14/1/1990, Ουάίλντ: Ένας ιδανικός σύζυγος

•Τι σημασία έχει να είναι κανείς σοβαρός-κωμωδία σε τρείς πράξεις-μτφ. Στάθης Σπηλιωτόπουλος, Γκοβόστη χ.χ. /Αθήνα 1989

Βλέπε: Η Καθημερινή 15/7/1999. Κωμωδία.

• Όσκαρ Ουάϊλδ ΣΑΛΩΜΗ, Τραγωδία μτφ.-πρόλογος Νίκος Ποριώτης, Εκδοτική Εταιρεία Τα Έργα 1916, τύποις Αδελφών Μπλαζουδάκη

• Σαλώμη, μτφ. Δημήτρης Μαυρίκιος, σχέδια Aubrey Beardsley, Καστανιώτη 1992 (η μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο του συγγραφέα είναι αφιερωμένη στον Διονύση Φωτόπουλο)

----

•Διηγήματα, πρόλογος Γ. Ευστρατιάδης, μτφ. Ελένη Μπόλλη, εξώφυλλο Τ. Παπατζανετέας, Στοχαστής 1970, τυπογραφεία Φιλικής Εταιρείας (ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΩΤΟΣ-Ο ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ ΠΡΙΓΚΗΠΑΣ/ΤΑ ΑΗΔΟΝΙ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟ/ΜΙΑ ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΡΟΥΚΕΤΑ/Ο ΑΦΟΣΙΩΜΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣ/Ο ΣΚΛΗΡΟΚΑΡΔΟΣ ΓΙΓΑΝΤΑΣ)-(ΚΥΚΛΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ-Ο ΚΗΠΟΣ ΜΕ Τις ΡΟΔΙΕΣ/ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΗΣ ΙΝΦΑΝΤΑ/Ο ΜΙΚΡΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ/ΤΟ ΑΣΤΕΡΟΠΑΙΔΟ/Ο ΨΑΡΑΣ ΚΙ Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ)

• Ο ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ ΠΡΙΓΚΗΠΑΣ, -ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΤΙΣ ΡΟΔΙΕΣ, μτφ. Πέρσα Ντούπη, Σύγχρονη Εποχή

Βλέπε: Ελευθεροτυπία 10/10/1992

• ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΗΣ ΙΝΦΑΝΤΑ, Πατάκη 1999

Βλέπε: Τα Νέα 22/1/2000, Η Ινφάντα του Όσκαρ Ουάϊλντ για παιδιά

•ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟΥΧΟΣ, Oscar Wilde, The Model Millionaire, The Sphinx Without a Secret, The Canterville Ghost, μτφ. Δάφνη Ανδρέου, Στοχαστής 1988, τύπωμα στα πιεστήρια Ευρωτύπ ΑΕ

Βλέπε: Ελεύθερος Τύπος 31/10/1993, 320 αφορισμοί και τρία διηγήματα του Ο.

Βλέπε: Η Καθημερινή 1/1/1994

Βλέπε: Το Βήμα 17/10/1994

• ΤΟ ΑΗΔΟΝΙ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟ και άλλες ιστορίες The Happy Prince and Other Tales, μτφ. Βάνια Σύρμου-Βεκρή, σχέδια Γιάννης Δημητράκης, Μπιλιέτο, Παιανία 1999, τυπογραφείο Γκούμας-Σφενδύλης

• ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΤΙΣ ΡΟΔΙΕΣ (A House of Pomegranates),μτφ. Σύνια Κούσουλα, εικονογράφηση Έλλη Κελεμένδρη, Νεφέλη 1991, στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση TEXT @ COLOR-Δ. Εμμανουήλ

Βλέπε: Ελένη Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία 4/9/1991, Παραμύθια του Όσκαρ Ουάϊλντ.

Βλέπε: Αθηνά Παπαδάκη, Η Αυγή 1/12/1991, Παλιοί Συγγραφείς σε νέες εκδόσεις.

Βλέπε: Η Καθημερινή 19/5/1991.

•ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΛΟΡΔΟΥ ΑΡΘΟΥΡ ΣΑΒΙΛ, μτφ.-πρόλογος Στάθης Σπηλιωτόπουλος, Γκοβόστη χ.χ./ Αθήνα 1989

Βλέπε: Έθνος 24/1/1990 Με τον τρόπο του Όσκαρ Ουάϊλντ

Βλέπε: Η Καθημερινή 3/2/1990 και 4/2/1990

• ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΛΟΡΔΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΣΑΒΙΛ, μτφ. Δάφνη Ανδρέου, Στοχαστής 1993

Βλέπε: περ. Διαβάζω τχ. 320/13-10-1993

Βλέπε: περ. Ο Ταχυδρόμος τχ. 45/10-11-1993

Βλέπε: περ. Είναι τχ. 131/16-11-1993

• ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤΕΡΒΙΛ, μτφ. Γιώργος Σημηριώτης, Ν. Γερονικόλας χ.χ. Τύποις Σ. Φωτιάδου

• Ο ΨΑΡΑΣ ΚΙ Η ΨΥΧΗ, μτφ. Κώστας Τρικογλίδης, κείμενο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, κριτική ανάλυση Αντρέ Ζιντ, Ηριδανός χ.χ. στοιχειοθεσία-Εκτύπωση Γ. Αργυρόπουλος-Α. Ζουμαδάκης

• ΤΕΛΕΝΥ, (TELENY or THE REVERSE OF THE MEDAL, A physiological Romance of TO-DAY), μτφ . Νίκος Παπαδογιάννης, πρόλογος H. Montgomery Hyde, Ερατώ-Μανώλης Μανουσάκης 1986, τυπογραφείο Άγγελου Ελεύθερου

• Η ΜΠΑΛΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ ΤΟΥ ΡΗΝΤΙΓΓ, πρόλογος και ποιητική απόδοση Ρήγα Γαρταγάνη, Ο Κεραμεύς χ.χ.

•Η Μπαλλάντα της φυλακής του Ρήντιγγ, μτφ. Νίκος Παπακωνσταντίνου, περικάλυμμα και σκίτσα Δημήτρης Ανδρικόπουλος Δίφρος 1958, τυπογραφείο Μαρία Γουδέλη

•Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ, μτφ. Ζωζώ Πασκετζή, επιμέλεια Νίκος Μπαλής, προλογικό σημείωμα J. C. Powys, εισαγωγή Τζώρτζ Όργουελ, Ελεύθερος Τύπος 1981, στοιχειοθεσία Α. Γιοβάνης-Δ. Στρακάτος ΟΕ

• Η Ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό, μτφ.-εισαγωγή Ολυμπία Καράγιωργα, Γνώση 1984, τυπώθηκε στην Γ. Κιώτη

Βλέπε: περ. Αντί τχ. 285/12-4-1985

• Oscar Wild, ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ, μτφ. Π. Αντωνόπουλος, πρόλογος Ζ. Ζοζέφ-Ρενό, Κ. Αναγνωστίδου χ.χ. τυπογραφείο Γ. Σερμπίνης

• Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΨΕΥΔΟΥΣ, Δοκίμια, τόμος Α΄, απόδοση Φώντας Κονδύλης, Καστανιώτη 1988

Βλέπε:

• Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΨΕΥΔΟΥΣ, μτφ. Θάνος Σακκέτας, Στοχαστής

Βλέπε: Το Βήμα 28/11/1999

Βλέπε: περ. Δίφωνο τχ. 56/5,2000

• ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ, μτφ. Σ. Πρωτόπαπα, πρόλογος Σ. Μαράντος, Γκοβόστη χ.χ.

•ΤΕΧΝΗ-ΣΑΤΙΡΑ-ΦΑΝΤΑΣΙΑ και Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ, μτφ. Π. Αντωνόπουλος, επιμέλεια Ζ. Λεπτάκη, ΑΡΓΩ-Π. Βαρέλη χ.χ. τυπογραφείο Γεωργίου Νικολετάκη

• Η σημασία του να μην κάνεις τίποτα. Η παρακμή του ψεύδους ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, μτφ. Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος, πρόλογος Εύα Κοταμανίδου, Περίπλους-Διονύσης Βίτσος 2002

Βλέπε: Αυριανή 9/3/2003

Βλέπε: metrorama Τρίτη 25/2/2003

Βλέπε: Γ. Ν. Μπασκόζος, επιμέλεια,  ΕΞΠΡΕΣ 23/3/2003

Βλέπε: Φώτης Χρονόπουλος, HEART Τύπος τχ.16/16-3-2003

Βλέπε: Αλεξάνδρα Δήμου, περ. Ραδιοτηλεόραση τχ. 1724/1-3-2003, σ.104

Βλέπε: Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου, Η Βραδυνή, Σάββατο 22/2/2003, σ.44,  Η κριτική είναι δημιουργία

Βλέπε: περ. Αθηνόραμα τχ. 149/20-3-2003, σ.249

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ κ. ΟΥ. Χ. μτφ. Δάφνη Ανδρέου, Στοχαστής

Βλέπε: περ. Δίφωνο τχ. 75/12,2001, σ.181

• DE PROFUDIS-Εκ Βαθέων-μτφ. Ν. Καντζια, εισαγωγή-ανάλυση Ρήγα Γαρταγάνη, Ο Κεραμεύς χ.χ.

• DE PROFUNDIS, μτφ. Α. Γ. Μαρπουτζόγλου, πρόλογος Robert Ross, Τυπογραφείο ΕΣΤΙΑ 1910

• DE PROFUNDIS(ΕΚ ΒΑΘΕΩΝ), μτφ.-εισαγωγή Στάθη Σπηλιωτόπουλου, ΠΑΠΥΡΟΣ ΠΡΕΣΣ χ.χ.

• DE PROFUNDIS(ΕΚ ΒΑΘΕΩΝ)-EPISTOLA:IN CARCERE ET VINCULIS, επίλογος VYVYAN HOLLAND, μτφ. Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1981

• DE PROFUNDIS, [Epistola: In Carcere et Vinculis] μτφ. Ανδρέας Ρικάκης, εισαγωγή VYVYAN HOLLAND, Κάκτος-Οδυσσέας Χατζόπουλος 1996/β΄ 2006

• De Profundis, μτφ. Ανδρέας Παππάς, ΣΜΙΛΗ-Χρήστος Κουτσιαύτης 2012

• ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ, Ο ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ, μτφ. Σπύρος Τσακνιάς, στιγμή 1984

Βλέπε: Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Η Αυγή 3/3/1985, Πόσο κριτικός μπορεί να είναι ο δημιουργός;

Βλέπε: Η Πρώτη 1/6/1989

• ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ, Επιλογή από το έργο του, μτφ. Σπύρος Τσακνιάς, στιγμή 1993, τυπογραφείο των εκδόσεων ΣΤΙΓΜΗ-Αιμίλιος Καλιακάτσος

Βλέπε: Η Καθημερινή 9/1/1994

• Τάδε έφη… Όσκαρ Ουάϊλντ, επιλογή-μετάφραση Ιώ Μαρμαρινού, Ερμείας-Εσπερία εκδοτική 1993

• ΒΗΜΑDONNA, Όσκαρ Γουάιλντ Γυναίκες-Άντρες, οι ατάκες μιας ευφυΐας, μτφ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, Καστανιώτη χ.χ.

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΑΙΗ, μτφ. Ν. Κάντζια, πρόλογος Ρ. Γ., Άλμωπος-Θεοφ. Παπαδόπουλος χ.χ./ΠΕΛΛΑ

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ κ. W. H. και 12 ΠΟΙΗΜΑΤΑ, μτφ.-σημειώσεις Ειρήνη Βρής, Οδός Πανός 1982

Βλέπε: Ελευθεροτυπία 18/11/1982

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΕΥ(THE PORTRAIT OF DORIAN GRAY), μτφ. Ι. Βυζαντίου, εκδοτική παραγωγή ΔΕΛΤΑ-Π. Δ. Δημητράκος-Σ. Δ. Δημητράκος 1961

• Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι, μτφ. Γωγώ Αρβανίτη, εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος»

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΕΙ, μτφ. Βασιλική Κοκκίνου, εφημερίδα «Αγορά»

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΕΗ, μτφ. Τίνα Στεφανοπούλου, εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» 2006

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΕΙ, μτφ. Άρης Αλεξάνδρου, εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ»-Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη 2012

•ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΑΙΥ, μτφ.-επιμέλεια  Δημήτρης Γ. Κίκιζας, ΣΜΙΛΗ 2000

• ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΕΪ, The picture of Dorian Gray: an annotated, uncensored edition, η έκδοση ακολουθεί το πρωτότυπο χειρόγραφο του συγγραφέα. Με σχόλια δίχως περικοπές, μτφ. Δώρα Στυλιανίδου, εκδοτική επιμέλεια Νίκολας Φράνκελ, ΕΚΑΤΗ-Χ. Ν. Νικολάκης 2013, Εκτύπωση Άγγελος Ελεύθερος

• Βιβλιοκριτική για ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΕΥ, βιβλιοκριτική του Κωνσταντίνου Τέλιου, στο περιοδικό Best Seller τχ. 13/11,12,1997, σ.90

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• C. M. FRANZERO, ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ η ζωή του, μτφ. Τάκης Μπαρλάς, Πέτρος Δ. Καραβάκος 1954, τυπογραφείο Γ. Αποστολόπουλος

• Χ. Πήρσον, Η ζωή του ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΙΛΝΤ, μτφ. Γιάννης Κωνσταντίνου, επιμέλεια ύλης Δ. Π. Κωστελένος, Γκοβόστη χ.χ. τυπογραφείο Η ΤΕΧΝΗ

Βλέπε: Έθνος 22/10/1986, Ο αδίσταχτος Ουάϊλντ

•Μέρλιν Χόλαντ, Όσκαρ Ουάιλντ-Η ζωή και το έργο του(Λεύκωμα), Merlin Holland, THE WILDE ALBUM, πρόλογος Κώστας Γεωργουσόπουλος, μτφ. Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος, επιμέλεια-διόρθωση Αρετή Μπουκάλα, Ψυχογιός 2000

Βλέπε: Κ. Ξ. Γιαννόπουλος, περ. Νέα Εστία τχ. 1724/6,2000, σ.976-

Βλέπε: Το Βήμα 19/3/2000

Βλέπε: Νίκος Γ. Ξυδάκης, περ. Madame Figaro τχ. 66/4,2000 Η ζωή ως έργο τέχνης

Βλέπε: Έθνος 28/4/2000, Εκδηλώσεις για τον Όσκαρ σε Αθήνα και Λαμία

Βλέπε: Έφη Φαλίδα, Τα Νέα, Παρασκευή 24/3/2000, σ.5, Αφηγηματική ενέργεια

Βλέπε: περ. Αθηνόραμα τχ. 1225/31-3-2000, σ. 189

Βλέπε: Η Απογευματινή 25/3/2000 Η ζωή και το έργο του

•Μέρλιν Χόλαντ, OSCAR WILDE ΜΙΑ ΖΩΗ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ, Merlin Holland, Oscar Wilde A Life in Letters, μετάφραση-φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Μπλάνας, Ηλέκτρα 2005, τυπογραφείο-βιβλιοδετείο Χ. Ζαχαρόπουλος-Δ. Σιταράς @ Σια

Βλέπε: OBSERVER, Philip Hoare, Η Καθημερινή 26/11/2000, Αναθεώρηση της δίκης του Ουάϊλντ. Με την έκδοση των 1500 επιστολών του..

• ΑΝΤΡΕ ΖΙΝΤ, Ο ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΊΛΝΤ ΚΑΙ ΕΓΩ, In Memoriam-De Profundis, Απόδοση Ναπολέων Λαπαθιώτης, εισαγωγικό σημείωμα Αντρέ Ζιντ, Στοχαστής 1997

Βλέπε: Το Βήμα 7/12/1997

• Andre Gide, ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ In Memoriam (Αναμνήσεις), Απόδοση Ναπολέων Λαπαθιώτης 3^η έκδοση, επιμέλεια και Επίμετρο Δημήτρης Αρμάος, Ίνδικτος 2005

• Arthur Cravan, O OSCAR WILDE ΖΕΙ! και άλλα κείμενα, εισαγωγή-μετάφραση- σημειώσεις Νίκος Σταμπάκης, Φαρφουλάς 2009, βιβλιοδετήθηκε από το Δεκάλογο

• Richard Ellmann, OSCAR WILDE, Όσκαρ Ουάιλντ, μτφ. Ελεάννα Πανάγου, διόρθωση Λένια Μαζαράκη, Πατάκη 2009

Βλέπε: Αναστάσης Βιστωνίτης, Το Βήμα 12/7/2009, σ. 71, Η Σαλώμη ήταν άνδρας.

Βλέπε: Χάρης Μεγαλυνός, Ελευθεροτυπία-Βιβλιοθήκη τχ.585/Παρασκευή 8/1/2010, σ.1-, Όσκαρ Ουάϊλντ Υπέρκομψος νάρκισσος-εξιλαστήριο θύμα.

• Άλλαν Πέρσυ, ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ-99 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΟΦΙΑΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗ ΖΩΗ ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ, Allan Percy, El coaching de Oscar Wilde, μτφ. Τιτίνα Σπερελάκη, Πατάκη 2013, 8^η έκδοση

• Πήτερ Ακρόϋντ, Καληνύχτα κύριε Όσκαρ Ουάιλντ, Peter Ackroyd, The last testament of Oscar Wilde, μτφ. Παύλος Μάτεσις, μυθιστόρημα Καστανιώτη 1995

Βλέπε: Δημήτρης Τσατσούλης, Το Βήμα 3/12/1995, Απολογία της λαγνείας

Βλέπε: Κώστας Γεωργουσόπουλος, Τα Νέα 13/12/1995, Άθλος πνευματικός

Βλέπε: Νίκος Βατόπουλος, Η Καθημερινή 18/2/1996, Ριψοκίνδυνη «βουτιά» στον Όσκαρ Ουάϊλντ

Βλέπε: περ. Cosmopolitan τχ. 202/1,1996, σ.26

•OSCAR WILDE ΕΓΡΑΨΕ-AUBREY BEARDSLEY ΖΩΓΡΑΦΙΣΕ, Κώστας Σκυλλάς επέλεξε, Μαρία-Ειρήνη Δαρζέντα βιογράφησε, Λορέντζο Ντετζιόρτζιο επιμελήθηκε, σχεδιάστηκε, στοιχειοθετήθηκε, σελιδοποιήθηκε, Γκοβόστη 1990

Βλέπε: Έθνος Τετάρτη 23/1/1991, ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΥΑΙΛΝΤ ΣΚΙΤΣΑ ΤΟΥ ΜΠΕΡΝΤΣΛΙ

• ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ, Πρόσωπα που άλλαξαν την πορεία του Κόσμου Ν. 18/Κυριακή 3/2/2002. Όσκαρ Γουάιλντ ο ποιητής της πρόκλησης

• Γ.Α.Σ., Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΔ, Η ζωή και το τέλος ενός μεγάλου εγωιστή, Μεταφραστική σύνθεση, Γεώργιος Φέξη 1963, Λινοτυπικαί εργασίαι Γεώργιος Αργυρόπουλος

• Μιχάλης Κ. Μακράκης, ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ στο «ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ» του OSCAR WILDE(Αισθητικο-φιλοσοφική και ηθικο-θρησκευτική προσέγγιση στη ζωή και στο έργο του Oscar Wilde, ιδιαίτερα στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, Τήνος 1991, στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση Line Art

• Μιχάλης Κ. Μακράκης, Ο ΑΜΑΡΤΩΛΟΣ «ΑΓΙΟΣ» περιστασιακές προσεγγίσεις για το 2000 ΕΤΟΣ ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ με τη συμπλήρωση ενός αιώνα του τελευταίου μιας χιλιετίας, από το θάνατο του Ιρλανδού συγγραφέα (30 Νοεμβρίου 1900), Αρμός 2000

• Σάσσα Πούλκου, OSCARWILDE Είμαι ο έρωτας που δεν τολμά να πει το όνομά του, Αλεξάνδρεια 2009

ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ

• Τα Τραγούδια της Φυλακής του Ρέδδιγγ, μτφ. Κ. Κωνσταντινίδης-Ξενάκης, σ. 63-72, περ. Πειραϊκά Γράμματα τχ. 2/8,1942.

• περ. ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ τχ.6/6, 1990, σ. 20-, Απαγορευμένα κείμενα από την παγκόσμιο λογοτεχνία. OSCAR WILDE. Μέρος Τρίτο.

• Θανάσης  Γιαλκέτσης, Κυριακάτικη 25-26/3/1995. Σημειωματάριο Ιδεών. Όσκαρ Ουάιλντ: Η τέχνη ενάντια στο θάνατο.

• Όσκαρ Ουάϊλντ. Εισαγωγή, μετάφραση: Χαρούλα Σύρου, περ. Η Λέξη τχ, 170/ 7,8,2002,  σ. 682-

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

•Μαρία Αδαμοπούλου, Η Αυγή, Σάββατο 18/2/1995, σ.11, Έναν αιώνα μετά το θάνατο του Ουάιλντ…

•Μαρία Αδαμοπούλου, Κυριακάτικη 4/12/1994, Όσκαρ Ουάιλντ Βίβλος. Κοντά ένας αιώνας (1900) από το θάνατο του συγγραφέα του «Ντε προφούντις», η Γαλλία τον τιμά, μεταξύ άλλων, με μια μεγάλη βιογραφία.

•Θοδωρής Αντωνόπουλος, Ελευθεροτυπία 25/3/1995, Ο Όσκαρ Ουάίλντ ξαναδικάζεται. Μεθαύριο κλείνει μία εκατονταετία από την καταδίκη του Όσκαρ Ουάίλντ σε δύο χρόνια καταναγκαστικά έργα για «προσβολή της δημοσίας αιδούς». Πώς άραγε θ’ αντιμετώπιζε σήμερα τον «Άγριο Όσκαρ» η αθεράπευτα πουριτανική νοοτροπία; Τι λένε και τι έχουν πει γι’ αυτόν; Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από τότε στη ζωή και τον έρωτα; Είπαν για τον Όσκαρ Ουάϊλντ: οι Λίντσεϊ Κέμπ, Ντέιβιντ Νόρις, Άλεν Γκίνσμπεργκ, Αν Γουίλσον, Κουίντο Κρίσπ, Γιώργος Χρονάς, Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Ανδρέας Βουτσινάς,

• Νίκος Βατόπουλος, Η Καθημερινή, Κυριακή 2/11/1997, σ.41, Ο «άγιος» Όσκαρ Ουάιλντ, Η ζωή του γίνεται ταινία και η εικόνα του αποκαθίσταται στον γαλαξία των μύθων. Εξιλέωση και σεβασμός.

• Φωφώ Βασιλακάκη, Κυριακάτικη 8/3/1998, σ.70, Μια καμέλια στο πέτο…

• Μάνος Βερναρδάκης, Η Κυριακάτικη Αυγή 15/12/2002, σ.23,26, Ελληνική ανάγνωση του τίτλου Το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ

• Χαρά Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, Πτυχές του Ευρωπαϊκού Δράματος, Επτάλοφος 2003, σ. 29-38, (Oscar Wilde: Η ζωή ως τέχνη)

• Γ. Γεμενάκη, Το Βήμα 13/12/1987, σ.60, Ο «Έλληνας» Όσκαρ Ουάλιντ… Από το Άργος και το Ναύπλιο στην Αίγινα και την Αθήνα. Αίσθηση έχει προκαλέσει η πρόσφατη βιογραφία του

• Βένα Γεωργακοπούλου: επιμέλεια, Η απαγορευμένη ιστορία του Όσκαρ Ουάϊλντ. Ένα λεύκωμα που μόλις εκδόθηκε από τον εγγονό του, (Μέρλιν Χόλαντ) αποκαλύπτει τα τεράστια προβλήματα και τη βαθειά πληγή που είχαν αφήσει στην οικογένειά του η ομοφυλοφιλία του και ο πουριτανισμός της εποχής.

• Βένα Γεωργακοπούλου: επιμέλεια, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 22/5/1997, Η εύθυμη-και περίεργη-σχέση Αντρέ Ζιντ-Όσκαρ Ουάιλντ

• Στρατής Δούκας, περ. Φιλολογικά Χρονικά τχ.25/15-4-1945, σ.61-, Oscar Wilde, Φλωρεντινή Τραγωδία στο Εθνικό Θέατρο

• Κώστας Ελευθερουδάκης, περ. Φιλολογική Πρωτοχρονιά τόμος 11/1954, σ.156-, Όσκαρ Ουάϊλντ Ο Ομολογητής

• Αυγουστίνος Ζενάκος, περ. ΒΗΜΑGAZINO τχ. 208/10-10-2004, σ.98-, ΟΙ ΕΚΚΕΝΤΡΙΚΟΙ. Witty genius Oscar W. «Ένας άνδρας μπορεί να είναι ευτυχισμένος με οποιαδήποτε γυναίκα, αρκεί να μην την αγαπάει». «Πάντα να συγχωρείς τους εχθρού σου. Τίποτε δεν τους ενοχλεί περισσότερο». «Όταν οι Θεοί θέλουν να μας τιμωρήσουν, απαντούν στις προσευχές μας»

•Αναστασία Ζενάκου: επιμέλεια, Το Βήμα 22/10/1995, Η αθώωση του Όσκαρ Ουάϊλντ

• Δημήτρης Ιατρόπουλος, Έθνος 12-18/3/2000, σ.10, Ένα «Όσκαρ» για τον Όσκαρ!

• Λ. Κ., Η Εβδόμη 17/1/1988, Όσκαρ Ουάϊλντ: Σημειώσεις από τη φυλακή.

• Δώρα Φακιολά-Καλότυχου, Η Αυγή 22/9/1985, Ο Όσκαρ Ουάϊλντ και η αγγλική λογοκρισία

• Κώστα Καναβούρη, Αυγή 5/12/1999, Αιθρία του Ντόριαν Γκρέι

• Βασίλης Κ. Καλαμαράς, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 11/5/2000, σ. 24. «Όχι και για το πάνθεον των μεγάλων ο Ουάϊλντ…». Συνέντευξη με τον εγγονό του συγγραφέα Μέρλιν Χόλαντ.  

• Μαρία Καλοπούλου-φωτογραφίες Νίκος Γιαννόπουλος, Η Καθημερινή, περ. Κ. τχ.16/14-9-2003, σ.53-, Ταξίδι ΙΡΛΑΝΔΙΑ στην πατρίδα του Όσκαρ Ουάϊλντ.

• Σίσσυ Καραβία, περ. Symbol 24 Φεβρουαρίου 2001, Oscar Wilde. Έναν αιώνα μετά το θάνατό του, ο εστέτ υπονομευτής της Βικτωριανής πουριτανικής κοινωνίας, ο δανδής με τα βελούδινα σακάκια και το ιδιοφυές χιούμορ παραμένει ακόμα πρότυπο για ανήσυχα πνεύματα. Και ίνδαλμα για όσους αραιώνουν το ρομαντισμό τους με μπόλικες δόσεις λεπτού κυνισμού.

• Γαλάτεια Λασκαράκη, περ. ΒΗΜΑGAZINO τχ. 134/4-5-2003, σ. 103-, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΙΛΝΤ Προκλητικά ευφυής.

• Α. Λ. περ. Το Τέταρτο 31/11,1987, Όσκαρ Ουάϊλντ βιογραφούμενος

• Σμαράγδα Μιχαλιτσιάνου, Ακρόπολις, Κυριακή 5/12/1999, σ. 38, Εκατό χρόνια από τον θάνατο του φημισμένου συγγραφέα. Το αιώνιο πορτρέτο του Όσκαρ Ουάϊλντ. Τα έργα που ανέβηκαν στα ελληνικά θέατρα.

• Ειρήνη Μπέλλα, Η Βραδυνή της Κυριακής 14/5/2000, σ. 60-, Ο παππούς μου, Όσκαρ Ουάϊλντ. Συνέντευξη του Μέρλιν Χόλαντ.

• Ειρήνη Μπέλλα, Η Βραδυνή της Κυριακής 23/9/2001, σ.34-, Ο «έκλυτος» χαρισματικός. Ένα λεύκωμα για τον  Όσκαρ Ουάϊλντ, γραμμένο από τον εγγονό του ανθρώπου που τάραξε το κατεστημένο της εποχής του.

•Ιωάννα Νιαώτη, Κυριακάτικη 5/11/2000, σ.57, Οι εικόνες του Όσκαρ Ουάϊλντ. Έναν αιώνα μετά το θάνατό του, το Κέντρο «Μπάρμπικαν» του Λονδίνου θυμίζει όχι μόνο το λόγο αλλά και φωτογραφίες, γλυπτά, πίνακες και γελοιογραφίες του καιρού του.

• Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, περ. Νέα Εστία τχ. 1095/15-2-1973, ΜΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ. ΤΟ ΡΕΝΤΙΝΓΚ ΤΗΣ «ΜΠΑΛΛΑΝΤΑΣ» ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ.

• Όλγα Παπαδοπούλου, περ. Symbol τχ. 121/28-2-1998, σ.19, Adios mi amor…

• Ισαβέλλα Παπαζήση, περ. Επίκαιρα τχ. 598/17-1-1980, σ.7-,  Τα Φανταστικά Ταξίδια των «Ε». Ξενάγηση στον κόσμο του ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ

• Κυριακή Πετράκου, περ. Διαβάζω τχ. 300/9-12-1992, σ.32-, Ο Όσκαρ Ουάϊλντ και η Ελλάδα

• Απόστολος Σαχίνης, περ. Νέα Εστία τχ. 1213/15-1-1978, σ.75-. Ο Oscar Wilde και ο Αισθητισμός.

• Μαρία Σπηλιωπούλου, Ο Ελεύθερος Τύπος Κυριακή 17/5/1998, σ.20, Όσκαρ Ουάϊλντ. Ο βασιλιάς των γραμμάτων. Σχεδόν έναν αιώνα μετά τον θάνατό του, ο Όσκαρ Ουάϊλντ είναι ακόμα επίκαιρος.

• Της Πάρης Σπίνου, Κυριακάτικη 27/2/2000, σ.60-, Ο πιο λαμπρός αποτυχημένος! Εκατό χρόνια μετά το θάνατό του, ο Όσκαρ Ουάϊλντ φαίνεται ακόμη τολμηρός. Ο εγγονός του γράφει για τη ζωή του, αλλά και τη σχέση του με την Ελλάδα.

• Μάνια Στάϊκου, Επενδυτής, Σάββατο 1/4/2000, σ. 4, Η σημασία του να είσαι Όσκαρ Ουάϊλντ

• Ροζίτα Σώκου, Η Απογευματινή 5/12/1999, Ο Ντόριαν Γκρέι σήμερα. Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος.

• Στάθης Τσαγκαρουσιάνος, Ελευθεροτυπία 9/10/1988, Ο Οσκαρ Ουάϊλντ απέναντι στους κόλιουμνιστ.

• Μαρία Τσάτσου, Η Καθημερινή 12/4/1998, Ουάϊλντ, ο λάτρης της Ελλάδας. Μια άγνωστη πλευρά της πολυσχιδούς προσωπικότητας του διάσημου Άγγλου συγγραφέα.

• Γιάννης Τσίγκρας, περ. Ρόπτρο τχ. 2/3,1993, σ. 23-, Νυχτωδία ή Σχόλιο σ’ αφορισμό του Ουάϊλντ.

• Λάμπης Τσιριγωτάκης, Έθνος 26/11/1993, Οι χρυσές ώρες του Όσκαρ Ουάϊλντ

• Όθων Τσουνάκος, Η Καθημερινή, περ. Popular Medicine, τχ. 2/3/2003, σ.91-, ΑΠΟ ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΘΑΝΕ Ο ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ;

ΑΝΩΝΥΜΩΣ  

• Η Απογευματινή 17/7/1965, Όσκαρ Ουάϊλντ ένας αριστοτέχνης δραματουργός. Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΜΙΓΜΑ ΚΑΛΟΚΑΓΑΘΙΑΣ ΚΑΙ ΕΓΩΙΣΜΟΥ.

• Ελευθεροτυπία 9/5/1976, Ο Ουάϊλντ στα ελληνικά ίχνη του Βύρωνα.

• Η Απογευματινή 2/8/1976, Το Παρίσι θυμάται τον Όσκαρ Ουάϊλντ

• περ. Τέστ τχ. 475/8-12-1977, ΟΥΑΪΛΝΤ

• Το Βήμα 7/10/1984, Η αλήθεια για τον Όσκαρ Ουάϊλντ.

• περ. Ραδιοτηλεόραση τχ. 736/24-3-1984, Η Δίκη του Όσκαρ Ουάϊλντ.

• Το Βήμα 23/2/1986, Κουλτούρα και αριστερά.

• Τα Νέα 7/5/1988, Η Τέχνη για τη ζωή και τις αμαρτίες…

• Η Εβδόμη 20/3/1988, Όσκαρ Ουάϊλντ. Το μοναδικό χρώμα στη ζωή είναι η αμαρτία.

• Η Αυγή 17/11/1988, Ντοκυμανταίρ στην ΕΡΤ-2 για τον Όσκαρ Ουάίλντ.

• περ. Ραδιοτηλεόραση τχ. 978/12-11-1988, ΑΣΤΕΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Ντοκιμαντέρ Ιρλανδικής παραγωγής, ωριαίας διάρκειας. Σκηνοθεσία Σαν Ο’  Μόρντα.

• περ. Ο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ τχ. 21-22/1989, Ο Όσκαρ Ουάϊλντ τη Ζάκυνθο αγναντεύει.

• Τα Νέα, Πέμπτη 26/5/1994, Ζητούν χάρι για τον Ουάϊλντ 100 χρόνια μετά την καταδίκη του.

• Ελευθεροτυπία 26/7/1994, Η Εκκλησία συγχωρεί, η πολιτεία όχι… 100 χρόνια από τη φυλάκιση του Όσκαρ Ουάϊλντ.

• Η Καθημερινή, Σάββατο 25/3/1995, σ. 40, Η πολυσχιδής επικαιρότητα. Ξανάρθε στη δημόσια σκηνή για τρείς λόγους: τιμήθηκε στο Ουεστμίνιστερ, βρέθηκε ένα χαμένο ποίημά του, κυκλοφόρησε βιογραφία της μητέρας του.

• περ. Νέα Εστία τχ. 1626/1-4-1996, Ο Όσκαρ Ουάϊλντ στο Ουέστμίνιστερ.

• Ριζοσπάστης 15/6/1997, Μεγάλοι Συγγραφείς: Μομ και Γουάίλντ  στον ANTENNA την Τρίτη ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΝΤΟΡΙΑΝ ΓΚΡΕΙ.

• Ελεύθερος Τύπος 1/2/1998, Διάλογος με τον κ. Όσκαρ.

• Η Καθημερινή 28/5/1998, Έργα και Ημέρες του Όσκαρ Ουάϊλντ. Η επιστροφή στο θέατρο, το σινεμά, τη λογοτεχνία.

• Τα Νέα 1/12/1998, Θυμήθηκαν τον Ουάϊλντ. Μνημείο ένα αιώνα μετά τον θάνατό του στο Λονδίνο

• Ελευθεροτυπία 2/12/1998, Τιμήθηκε ο Όσκαρ Ουάϊλντ.

• Η Καθημερινή 3/12/1998, Έριδες για το μνημείο του Όσκαρ Ουάϊλντ.

• Το Βήμα 16/5/1999, Μασουλώντας το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι.

• Αδέσμευτος Τύπος της Κυριακής 26/3/2000, σ.51,  Όσκαρ Ουάϊλντ: Σπάταλη ζωή, έρωτας τρελός… Ένα λεύκωμα για τον συγγραφέα που αναστάτωσε με το έργο και τη ζωή του τη Βρετανία του 19^ου αιώνα,

• περ. Symbol 22/4/2000, Εκατό χρόνια μοναξιάς

• Η Καθημερινή 12/11/2000, Εκατονταετηρίδα

• Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 5/1/2001, «Ο Ουάίλντ είχε δίκιο»

--

• Θανάσης Γιαλκέτσης, Κυριακάτικη 15/8/1993, σ.18, ΖΕΝΕ, ΠΑΖΟΛΙΝΙ, ΟΥΑΪΛΝΤ: Τρία αρχέτυπα της ομοφυλόφιλης κουλτούρας και το σύγχρονο πολιτισμικό νόημα της ομοφυλοφιλίας. ΤΖΑΝΙ ΒΑΤΙΜΟ, Ο έρωτας ενάντια στη φύση

• Μωρίς Ροστάν, περ. Νεοελληνικά Γράμματα τχ. 2/21-4/1935, σ.5. Γράμματα από το Παρίσι, Το Ξένο Θέατρο. «Η Δίκη του Όσκαρ Ουάϊλντ». Θέατρο Euvre.

• Μπέρναρ Σω, περ. Νεοελληνικά Γράμματα τχ. 25/22-5-1937, σ.5,11, Αναμνήσεις μου για τον Όσκαρ Ουάϊλντ, μτφ. Μ.Ε.  

• Marguerite Yourcenar, περ. η λέξη τχ.94/5,1990, σ.326-, WILDE RUE DES BEAUX ARTS, μτφ. Άννα Άγγελου Σικελιανού

• Odon Vallet, Le Monde-Το Βήμα 19/3/1995, Ο «μεγάλος ιερέας των παρακμιακών» Εκατό χρόνια από την πολύκροτη δίκη του Όσκαρ Ουάϊλντ.

• John Walsh, ΤΑ ΝΕΑ- πρόσωπα του 20^ου αιώνα τχ.89/18-11-2000, σ.26-, Το αλφαβητάρι της ζωής του.

--

Σημείωση:

Την περίοδο αυτή στους κινηματογράφους, προβάλλεται μια ταινία για τον άγγλο συγγραφέα, ποιητή, δραματουργό, δανδή και εστέτ Όσκαρ Ουάϊλντ, η «ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ ΟΣΚΑΡ».  Μια κινηματογραφική ταινία που έρχεται να προστεθεί στις άλλες που έχουν γυριστεί για τον Ιρλανδό δημιουργό. Προστίθεται και αυτή στις ταινίες που έχουν γυριστεί βασισμένες σε θεατρικά ή μυθιστορηματικά του έργα. Στην παρούσα ιστοσελίδα μεταφέρω ενδεικτική αρθρογραφία για τον Oscar Wilde, βιβλία του που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά και γνωρίζω, ορισμένες από τις κριτικές που δημοσιεύτηκαν για τα έργα αυτά. Επίσης, και ορισμένες από τις ρήσεις του, που είτε τις βρίσκουμε μέσα στα έργα του ή τις έχει πει ο ίδιος κατά καιρούς. Μικρά ευφυολογήματα, γουστόζικα, έξυπνα, σαρκαστικά, πονηρά, ειρωνικά, που υποσκάπτουν τα θεμέλια είτε της φαρισαϊκής βικτωριανής κοινωνίας που ζούσε και δημιουργούσε, είτε αναφέρονται σε θέματα της τέχνης. Είναι μικρά αποφθέγματα που έμειναν στα χείλη των μεταγενεστέρων, που μπορεί και να μην γνωρίζουν ποιος είναι ο συγγραφέας τους. Εκκεντρικός πάντα στη ζωή του ο Oscar Wilde, στις δημόσιες εκδηλώσεις και εμφανίσεις του, στις ενδυματολογικές του προτάσεις, στις αντιδράσεις του στο δημόσιο λόγο του καθώς και στα γραπτά του. Τάραξε τα λιμνάζοντα κοινωνικά και ερωτικά νερά της εποχής του, φιλοδόξησε να αφυπνίσει τους συμπατριώτες του, δημιούργησε σκάνδαλα στο πέρασμά του (Η κοινωνία ήταν κουτή λέει ο Αλεξανδρινός), πρόκληση με τα θεατρικά του ανεβάσματα. Τα φώτα της δημοσιότητας και μεγάλο διάστημα ήταν στραμμένα πάνω του. Ο έρωτάς του για έναν νεαρό αλαζόνα και υπερφίαλο νέο, ανάξιό του από όλες τις πλευρές, τον οδήγησε στην φυλακή και τέλος στο θάνατο. Το εξομολογητικό του έργο Εκ Βαθέων, έχει αποκαλεστεί το «πέμπτο ευαγγέλιο» και όχι άδικα. Το δε Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι υπήρξε σταθμός για πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς. Αρκετές φορές έχει γυριστεί ταινία με διάφορους πρωταγωνιστές. Τα θεατρικά του έργα είναι πολυπρόσωπα και δύσκολα ανεβάζονται. Χρειάζονται πολυπληθή θίασο και πολλά σκηνικά.

Στο παρόν σημείωμα δεν μετέφερα τις πληροφορίες για τις κινηματογραφικές ταινίες και τα θεατρικά του έργα που έχουν παρασταθεί στις ελληνικές σκηνές. Τα άφησα για ξεχωριστά σημειώματα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 2 Δεκεμβρίου 2018

ΥΓ, Επιτέλους, θα υπακούσουμε στας εντολάς της καλύτερης κυβέρνησής μας όλων των εποχών και χωρίς να λαδωθούμε από μερίσματα και άλλα οικονομικά προεκλογικά οφέλη. Θα διαβάσωμεν την ελληνική ιστορία, ημείς οι αγράμματοι νεοέλληνες, οι ανιστόρητοι, οι φαύλοι αντισυριζέοι. Κάνω αυτοκριτική. Που επιβουλεύονται τα τετραετή κλέη της πατρίδος ημών, και δεν αναγνωρίζουν τον ιδρώτα που χύνει το χαμογελαστό παιδί, δια να μας κρατήσει εντός της αγκάλης των ευρωπαϊκών τραπεζών. Είδατε συνέλληνες τι πάθατε για να μην διαβάζετε τα Απομνημονεύματα του Μάρκου Βαμβακάρη και του Μάρκου Βαφειάδη; Επεκράτησε το τρίο μπελκάντο Αλέξης, Πάκης, Πάνος. Η γέφυρα έχει σημασία και οι περισπούδαστες ανακοινώσεις της. 

Τουζούρ για τις Βιβλιοθήκες ΄Ω Άνδρες Αθηναίοι. Και μετά ψόφο ή ψήφο δεν άκουσα ακριβώς τι ελέχθει.