ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ

                                      Μένης  Κουμανταρέας

                                                Τελευταίο αντίο

          Μια θανατερή ομίχλη βίας σκεπάζει αυτήν την χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, μια ανεξέλεγκτη βία που προέρχεται από τους πάντες και στοχεύει τους πάντες. Έλληνες και αλλοδαποί κάτοικοι-νόμιμοι ή παράνομα εισερχόμενοι-καταστρέφουν τις ανθρωπιστικές ρίζες που κάποτε τροφοδοτούσαν με χυμούς ζωής αυτήν την οικονομικά πτωχή, αλλά πλούσια σε πολιτισμό χώρα. Δεν μπορείς εύκολα μάλλον να εκφράσεις γνώμη για το τι έφταιξε και οι κάτοικοι αυτής της χώρας εξαχρειώθηκαν τόσο απότομα; Φταίει η οικονομία, φταίει το κομματικό πολιτικό κατεστημένο, φταίει ότι άνοιξαν ανεξέλεγκτα τα σύνορα και εισέρχονται άτομα που δεν τους ενδιαφέρει η χώρα αυτή ούτε σέβονται τον τρισχιλιετή πολιτισμός της, φταίει ότι γεράσαμε σαν λαός, φταίει ότι επήλθε ένας καταναλωτικός κορεσμός, φταίει ότι επιτέλους συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είμαστε το κέντρο πολιτισμού του κόσμου, ότι δεν είμαστε ο ομφαλός της γης, φταίει η γεωπολιτική μας θέση, φταίει το ότι οι ξένοι που έρχονται παράνομα στην χώρα δεν μπορούν να δεχτούν τους εδώ κανόνες παράδοσης; Τι είναι αυτό που μας έκανε να σταματήσουμε να αγαπάμε την πατρίδα μας, να σεβόμαστε τους ανθρώπους εκείνους που με τον πολιτισμό τους, το ήθος τους, την κοινωνική τους παρουσία, τις πολιτικές τους παρεμβάσεις και πρακτικές οικοδόμησαν τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό; Ίχνη πανάρχαιας σοφίας σβήνονται χωρίς περίσκεψη, άνθρωποι ευαίσθητοι και ρομαντικοί λοιδορούνται ως άχρηστοι και αιθεροβάμονες, ως οικονομικά μη αποτελεσματικοί, ως ζόμπι μιας άλλης εποχής. Η Ζωή, έπαψε πλέον σε αυτήν την χώρα να έχει αξία, να κοινωνεί με την ιστορία, τις πανάρχαιες ανθρωπιστικές πολιτισμικές αρχές. Η Ελλάδα για όλους μας, έγινε μια ανοιχτή φυλακή. Δυστυχώς, και μετά το πέρας των μέτρων της οικονομικής μας υποταγής δεν θα υπάρξει Κάθαρση, έτσι όπως την διδαχθήκαμε από τα έργα των αρχαίων τραγικών. Το Κακό στην οντολογική και κοινωνική του διάσταση επιβραβεύεται από το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού σώματος, και τα άτομα σαν κοινωνικές και οικονομικές μονάδες, ντόπια ή αλλοδαπά το υιοθετούν ανεξέλεγκτα πολυποίκιλα και χωρίς ενδοιασμό, γνωρίζοντας ότι σε αυτήν την μικρή και πανάρχαια χώρα δεν υπάρχει Δικαιοσύνη πλέον.  

Ζούμε σε Δημοκρατίες που κυβερνούν οι κάθε είδους και μορφής νόμιμες ή παράνομες μειονότητες. Ένας παλιός κόσμος πεθαίνει και ένας νέος γεννιέται, χωρίς να γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιες θα είναι οι σταθερές της πορείας του και προς τα πού θα στρέψει την πυξίδα των επιλογών του.

Και μέσα σ’ αυτήν την δίνη της αλλαγής των τελευταίων δεκαετιών στην πατρίδα μας, υπήρξαν συγγραφείς, καλλιτέχνες, πνευματικοί άνθρωποι που με το έργο και την πνευματική τους πορεία σημάδεψαν τα ελληνικά γράμματα ουσιαστικά και δημιουργικά, συγγραφείς που αγαπήθηκαν από το ευρύ κοινό, το έργο τους διαβάστηκε κατά κόρον, μεταφράστηκε στο εξωτερικό και πολλά από τα βιβλία τους μεταφέρθηκαν με επιτυχία στην μεγάλη ή την μικρή οθόνη.

     Ένας μυθιστοριογράφος που αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό της εποχή μας υπήρξε και ο Μένης Κουμανταρέας, που ο τραγικός και ξαφνικός του θάνατος συγκλόνισε όλους όσους ασχολούνται με τα γράμματα ή αγαπούν την Τέχνη γενικότερα.

          Τον Μένη Κουμανταρέα τον συνάντησα τέσσερεις φορές στην ζωή μου. Η τελευταία ήταν, όταν έγραψα μια κριτική για το βιβλίο του «Θυμάμαι τη Μαρία» Καστανιώτης 1994(δες εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» 30/9/1997) και η πρό τελευταία ήταν στην κηδεία,(18/5/1991 στο Νεκροταφείο της Ανάστασης στον Πειραιά), του Πειραιώτη ποιητή, συγγραφέα και καθηγητή αγγλικών Ανδρέα Αγγελάκη. Θυμάμαι ακόμα το ζεστό του μπράτσο να με κρατά καθώς συνοδεύαμε το ξόδι και να με ρωτά διάφορα για τον Ανδρέα Αγγελάκη. Η ανάμνησή μου για εκείνον είναι, ενός τρυφερού καλλιεργημένου και ευγενούς ατόμου, έντονα πολιτικοποιημένου-όπως μας φανερώνουν οι δημόσιες παρεμβάσεις του στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι συνεντεύξεις του-ο οποίος αγάπησε με πάθος την γενέθλια πόλη του την Αθήνα, και την αποτύπωσε με διάφορους τρόπους σχεδόν σε όλα του τα βιβλία καθώς και τα πολυποίκιλα και πολύπλευρα κοινωνικά και οικονομικά ανθρώπινα αδιέξοδά της.

Τα διάφορα νωπογραφικά πορτρέτα που μας παρουσιάζει ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας μέσα στο έργο του, είναι εικόνες και χαρακτήρες προσώπων που στο διάβα της ζωής του συνάντησε μέσα στην πανσπερμική και πολύχρωμη ανθρώπινη χοάνη της πρωτεύουσας των τελευταίων δεκαετιών.  

          Σαν συγγραφέας ο Μένης Κουμανταρέας(Αθήνα 17/5/1931-Αθήνα 6/12/2014)

υπήρξε πολυγραφότατος. Οι ιστορικοί της λογοτεχνίας τον κατατάσσουν στους δημιουργούς της Β΄ Μεταπολεμικής Γενιάς. Εμφανίστηκε στα γράμματα με μεταφράσεις ξένων διηγηματογράφων στις αρχές της δεκαετίας του 1960 στο περιοδικό «Ο Ταχυδρόμος», τα έργα του μεταφράστηκαν σε αρκετές ξένες γλώσσες και ο ίδιος βραβεύτηκε με Κρατικά και άλλα Βραβεία.    

Από το 1962 που παρουσιάστηκε αυτοτελώς στα ελληνικά γράμματα με την συλλογή διηγημάτων του «Τα μηχανάκια» από την Νέα Βιβλιοθήκη των εκδόσεων του Γεωργίου Φέξη μέχρι σήμερα, χρονιά του άδικου, αδικαιολόγητου και απάνθρωπου χαμού του, δημοσίευσε πάνω από 20 αυτοτελή έργα, συμμετείχε με διηγήματά του ή με ένα θεατρικό του σε αρκετές άλλες συλλογικές εκδόσεις και μετέφρασε περί τους δέκα ξένους Αμερικανούς κυρίως, συγγραφείς. Αξεπέραστη για μένα, θα μείνει η μετάφραση του Γερμανού συγγραφέα Έρμαν Έσσε-Hermann Hesse και του έργου του (Demian)-«Ντέμιαν-Χρονικό της εφηβείας του ΄Εμιλ Σίνκλαιρ», που ο ευπατρίδης Αθηναιογράφος Μένης Κουμανταρέας μετέφρασε για τις γνωστές εκδόσεις της εφημερίδας «Η Καθημερινή» της Ελένης Βλάχου «Γαλαξία», δες νούμερο 27/1961στην σειρά «Βιβλιοθήκη Ελλήνων και Ξένων Συγγραφέων».

Θυμάμαι ότι όταν τον πρωτοσυνάντησα του μίλησα πρώτα για αυτό το βιβλίο και την αγάπη μου για τον Χέρμαν Έσσε και μετά του ανέφερα την εντύπωση που μου έκανε η συλλογή του «Τα Μηχανάκια» και η «Η δόξα του Σκαπανέα» που κυκλοφόρησαν μαζί σε δεύτερη έκδοση από τις εκδόσεις Κέδρος το 1970, στην σειρά «Μικρή Βιβλιοθήκη Ελλήνων και Ξένων Συγγραφέων», της Νανάς Καλλιανέση.

          Στην μνήμη και στον άδικο χαμό του παρουσιάζω μια ενδεικτική βιβλιογραφία για τα έργα του, χωρίς φυσικά να εξαντλώ το θέμα για όσους ενδιαφέρονται.

Τα Πεζά του

• Τα Μηχανάκια,(διηγήματα) Γ. Φέξης 1962

• Το Αρμένισμα,-Τρία Χρονικά,(διηγήματα) Εστία 1966/1970

• Τα Μηχανάκια-Η Δόξα του σκαπανέα,(διηγήματα) Κέδρος 1970

• Τα Καημένα,(διηγήματα) Κέδρος 1972

• Βιοτεχνία Υαλικών,(διηγήματα) Κέδρος 1975/1985

• Η κυρία Κούλα,(μυθιστόρημα) Κέδρος 1978

• Το Κουρείο,(νουβέλα) Κέδρος 1979

• Σεραφείμ και Χερουβίμ,(διηγήματα) Κέδρος 1981

• Ο Ωραίος Λοχαγός,(μυθιστόρημα) Κέδρος 1982/1983/1984

• Η Φανέλα με το Εννιά,(μυθιστόρημα) Κέδρος 1986

• Πλανόδιος Σαλπιγκτής,(δεκατέσσερα Κείμενα) Κέδρος 1989

• Η συμμορία της άρπας,(διηγήματα) Κέδρος 1993

• Θυμάμαι τη Μαρία, Καστανιώτη 1994

• Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω,(σπονδυλωτές ιστορίες) Κέδρος 1996

• Η Μέρα για τα γραπτά κι η Νύχτα για το σώμα, Κέδρος 1999

• Δύο φορές Έλληνας,(μυθιστόρημα) Κέδρος 2001

• Νώε,(διηγήματα) Κέδρος 2003

• Η γυναίκα που πετάει, Κέδρος 2006

• Το Show είναι των Ελλήνων, Κέδρος 2008

• Σ’ ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά,(νουβέλα) Κέδρος 2009

• Ξεχασμένη Φρουρά. Τα κρυφά χαρτιά του συγγραφέα, Καστανιώτη 2010

• Οι αλεπούδες του Γκόσπορτ,(μυθιστόρημα) Κέδρος 2011

• Θάνατος στο Βαλπαράϊζο,(μυθιστόρημα) Σ. Πατάκη 2013

• Ο Θησαυρός του Χρόνου, Σ. Πατάκη 2014

• Βασίλης Βασιλικός-Μένης Κουμανταρέας,

  «Νεανική αλληλογραφία 1954-1960», Τόπος 2014

   επιμέλεια-πρόλογος: Θανάσης Νιάρχος.

Οι Μεταφράσεις του

• Hermann Hesse,

  «Ντέμιαν», Γαλαξίας 1961/Ηριδανός 1977

• C. Mac Cullers,

  «Η μπαλάντα του λυπημένου καφενείου», Κέδρος 1969

• William Faulkner,

  «Καθώς ψυχορραγώ», Κέδρος 1970

• Louis Carroll,

  «Η Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων», Ερμείας 1972

• Georg Buchner,

  «Λεντς», Ηριδανός 1977

• Herman Melville,

  «Μπαρτλέμπλυ. Ο γραφιάς κι άλλες τρεις ιστορίες, Αθήνα 1980

• Scott Fitzgerald,

  «Το Πλουσιόπαιδο», Αθήνα 1980/1996

• Ernest Hemingway,

  «Οι φονιάδες», Κέδρος 1995

• Edgar Allan Poe,

  «Στη δίνη του Μάελστρομ», Κέδρος 1995

Άλλες συμμετοχές

• Δεκαοχτώ Κείμενα, Κέδρος 1970

  («ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤΟ ΒΡΑΧΟ»,(απόσπασμα), σ. 181-186

• Κατάθεση ’73, Μπουκουμάνη 1973

  («ΜΙΑ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ» Καλοκαίρι 1970, Χειμώνας 1973), σ. 55-63

• «ΜΠΛΕ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ», Κέδρος 2007, (το θεατρικό μονόπρακτο «ΑΛΤΙΝ»,

   μαζί με τα έργα της Μάρως Δούκα και του Μάνου Ελευθερίου)

Οι Κριτικές

• Παντελής Απέργης,

   «Τρεις Σύγχρονοι Πεζογράφοι», Γνώμη 1982, τυπογραφείο «Μαυρίδης»

   (Κουμανταρέας-Ταχτσής-Ξένος) Δοκίμια.

   (Λίγα λόγια για τον συγγραφέα, σ. 13. Η άποψη της κριτικής σ.14-15.

   Βιοτεχνία Υαλικών, σ. 16-22. Η Κυρία Κούλα, σ. 23-29. Το Κουρείο σ. 29-34.

   Σεραφείμ και Χερουβείμ, σ.34-36. Γλώσσα, Ύφος, Αφήγηση, και συνέντευξή του,

   σ.36-42).

• Βασίλης Βασιλικός,

   «Βασιλικός υπέρ Κουμανταρέα», εφ. Ελευθεροτυπία 31/12/1993.

• Κώστας Γεωργουσόπουλος,

   «Αντί του μάννα», εφ. Τα Νέα 13/11/1996

• Μάρω Δούκα,

  «Ο Πεζογράφος και το Πιθάρι του», εκδ. Καστανιώτη 1992, σ. 117-118.

• Γιάννης Ευσταθιάδης,

   «Θάνατοι στη Βενετία», εφ. Η Καθημερινή 9/1/2000

• Τάκης Καρβέλης,

   «Δεύτερη Ανάγνωση»-Δοκίμια, εκδ. Καστανιώτη 1984, σ. 201-206, «Ο ολισθηρός

    δρόμος της λαίκής αφήγησης», περ.«Δοκιμασία» τχ.8-9/7,10,1973 σ. 221-224
• Αγγέλα Καστρινάκη,
  "Οι περιπέτειες της Νεότητας", εκδ. Καστανιώτης 1995, σ. 34.   

• Αλέξανδρος Κοτζιάς,

   περ. «Ο Ταχυδρόμος» 17/5/1974 και στο «Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι»-Κριτικά

   Κείμενα, εκδ. Κέδρος 1982, σ. 256-257.

• Αλέξανδρος Κοτζιάς,

   «Αληθομανές Χαλκείον»-Η Ποιητική ενός πεζογράφου, εκδ. Κέδρος 2004, σ. 64,

     84, 209, 258.  

• Γιάννης Κοντός,

   «Τα Ευγενή Μέταλλα», Κέδρος 1994, σ. 119-

• Δημοσθένης Κούρτοβικ,

   «Έλληνες Μεταπολεμικοί Συγγραφείς»-Ένας κριτικός οδηγός, εκδ. Πατάκη 1995,

    σ. 125-127.

• Δημοσθένης Κούρτοβικ,

   εφ. Τα Νέα 30/12/2000 και 6/1/2001, «Η αθόρυβη επανάσταση» και στο «Η θέα

   πέρα από τον ακάλυπτο», εκδ. Εστία 2002, σ. 313,317.
• Πόλυ Κρημνιώτη,
  "Μυστικά και ψέματα στο χώρο του βιβλίου", εφ. Η Αυγή 23/3/1997   

• Αχιλλέας Κυριακίδης,

   «Ψευδομαρτυρίες», εκδ. Ύψιλον 1998, σ. 105.
• Θανάσης Θ. Νιάρχος: επιμέλεια,
  "Τα Παιδικά μου Χρόνια", εκδ. Καστανιώτης 2003, σ. 89-98.
• Θανάσης Θ. Νιάρχος,
  "Ο Έρωτας για τους άλλους", εκδ. Καστανιώτης 1999, σ. 174-186
    (Οι δημόσιοι χώροι ως ιδιωτική περιουσία)

• Γιάννης Η. Παππάς: επιμέλεια,

  «Αρχίζει το Μάτς»-Το Ποδόσφαιρο στη Λογοτεχνία, εκδ. Μεταίχμιο 2010, σ. 121,

   (Η φανέλα με το εννιά) απόσπασμα.
• Σπύρος Τσακνιάς,
  περ. η λέξη 54/5,1986, σ. 512-516, (Το σημείο καμπής στην πεζογραφία του Μ .Κ.)
• Γεωργία Μαλαματάρη Φαρίνου,
  περ. Ο Πολίτης τχ. 72/5,7,1986, σ.58-64,(Μυθοπλασία και πραγματικότητα...) 

• Θανάσης Γιοχάλας-Τόνια Καφετζάκη,

  «ΑΘΗΝΑ»-Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», εκδ.

    Εστία 2013, σ. 227,243,246,289,492,521,541,548,556,590,591.

• Αλέξανδρος Αργυρίου,

  «Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας», τ. Η΄ εκδ. Καστανιώτη 2007, σ. 6,15,

   55,76,91,115,116,161,162,172,190,243, και τόμος Ζ΄ σ. 82,86,87,104,122.

• Αλέξης Ζήρας,

  «Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», εκδ. Πατάκη 2007, σ. 1145-1146. και λήμμα

   στο «Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό», τ. 5^ος. Εκδοτική Αθηνών-Το Βήμα 1986
• Παναγιώτης Ιωαννίδης,
  περ. Αντί τχ. 647/7-11-1997, "Προβοκάτσια;"

• Τάκης Καρβέλης,

  «Η Μεταπολεμική Πεζογραφία», τ. Α΄, εκδ. Σοκόλη 1988, σ. 268-296

• Βαγγέλης Ραπτόπουλος,

  «Λίγη Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», εκδ. Πατάκη 2005, σ. 138-155,

  («Γεννημένος παραμυθάς»)

• Δημήτριος Γρ. Τσάκωνας,

  «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», τ.9^ος, εκδ. Σώφρων 1992, σ. 283-294.

• Roderick Beaton,

  «Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία», εκδ. Νεφέλη 1996, σ. 313.

   (μετάφραση: Ευαγγελία Ζούργου-Μαριάννα Σπανάκη)
• Λίνος Πολίτης,
  "Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", εκδ. ΜΙΕΤ 1978, σ. 358-359
• "Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνική Λογοτεχνίας", εκδ. Σταφυλίδη 1999, σ.581-582
• "Παναγιώτης Μαστροδημήτρης,
  "Εισαγωγή στη Νεοελληνική Φιλολογία", εκδ. Δόμος 1996, σ. 199,511,512,527,
   529,532,533,535.

• Βασίλης Αναγνωστόπουλος-Κώστας Φωτάκης,

  «Λεξικό Συγγραφέων», εκδ. Πατάκη 2000, σ. 125. 
          Περιοδικά
• Ηριδανός τχ. 2/10,1975
• Ηριδανός τχ. 3/12,1975-1,1976
• Προσωπείο τχ. 9/Φθινόπωρο 1990 ή 1991;
  ("Οι πιο δυνατοί γυναικείοι χαρακτήρες...")
• Κ τχ. 8/7,2005
• Οδός Πανός τχ.36/5,6,1988
• Οδός Πανός τχ. 117/7,9,2002
  (εφ. Ελευθεροτυπία 27/5/2002,"Κουμανταρέας εφ' όλης της ύλης")
  (Τέλεφος, εφ. Η Καθημερινή 2/6/2002, "Στη θερινή Οδός Πανός με τον Μ. Κουμανταρέα)
• Ιχνευτής τχ. 43-44/4,5,1989
• Γραφή τχ. 13/14 

                Συνεντεύξεις του
• Στον Ηρακλή Παπαλέξη, περ. Διαβάζω τχ. 333/13-4-1994, σ. 20-23.
  (Η Συμμορία της Άρπας)
• Στον Γιάννη Βατόπουλος, περ. Διαβάζω τχ. 373/4,1997, σ. 102-103
•  στους:Περικλή Αθανασόπουλο/Γιώργο Γαλάντη/Λ. Κουλελής/Κ. Μαρτζόκος, 
    περ. Διαβάζω τχ, 1/1,2,/1976, σ. 18-26
• στον Αντώνη Φωστιέρη, περ. η λέξη τχ. 54/5,1986, σ. 559-563
• στην Μαίρη Δέγλερη, περ. Περίπλους τχ. 1/Άνοιξη 1984, σ. 3-5
• στον Νίκο Λαγκαδινό, εφ. Εξόρμηση 3/2/1983
• στον Γιώργο Πηλιχό, εφ. Τα Νέα 27/11/1978
• στην Αγγελική Κώττη, περ. Εικόνες τχ. 482/26-1-1994
• στην Σούλα Αλεξανδροπούλου, εφ. Ελευθεροτυπία 24/8/1980,(πάψαμε να
   τραγουδάμε Ελληνικά)
• στον Γιώργο Βιδάλη, εφ. Ελευθεροτυπία 22/12/19939,(Να πολεμήσουμε την 
   εικονολατρία της εποχής μας)
• εφ. Ελευθεροτυπία 17/8/1989, (που πάει η Ελλάδα σήμερα)
• στην Όλγα Σέλλα, εφ. Η Καθημερινή 18/11/2007,(Η πολλή εξυπνάδα στη
   λογοτεχνία βλάπτει)
• στον Βασίλη Κ. Καλαμαρά, εφ. Ελευθεροτυπία 24/11/2007, (πριν από 45 χρόνια...)
• στην Σταυρούλα Παπασπύρου, εφ. Κυριακάτικη 7/3/1999,(η δική μας δουλειά...)
• στην Ευγενία Φακίνου, περ. Βήμαgazino τχ.201/22-8-2004
• στον Νίκο Μπακουνάκη, περ. Ο Ταχυδρόμος τχ. 15/13-4-1989,(γιατί οι
   συγγραφείς να δίνουν συνεντεύξεις;)
• στην Μικέλα Χαρτουλάρη, εφ. Τα Νέα 23/10/1993, σ.42 
                Κείμενά του
• περ. Αντί τχ. 210/23-7-1982, σ. 29-32, (Ο άνθρωπος από την Ουγγαρία)
• περ. Αντί τχ. 127/9-6-1979, (Σε μέρος όπου φως δε φέγγει)
• περ.Αντί τχ. 367/26-2-1988,(Και Ορθή σαν Κέδρος)
• περ. Ιστορία Εικονογραφημένη τχ. 558/12,2014, σ.33-35.
          (Δεκεμβριανά:χειρότερα από την Κατοχή)-μιλά στον Μάκη Προβατά μαζί με
            την συγγραφέα Άλκη Ζέη)
• περ. η λέξη τχ. 188/4,6,2006, (Τα Κουδούνια)
• εφ.  Το Βήμα Χριστούγεννα 2004(Τα χιόνια του Δεκέμβρη παραμονεύουν πάντα)
• περ. η λέξη τχ. 54/5,1986 (Στο τρένο)
• περ. η λέξη τχ. 127/1995(βιβλιοκριτική για Β. Ραπτόπουλο)
• εφ. Ελευθεροτυπία 10/1/1996,(60ρης: έφηβος της τρίτης ηλικίας)
• εφ. Η Αυγή 16/6/1979,(Δεν είναι μόδα η λογοτεχνία αλλά ποιότητα ζωής)
• εφ. Ελευθεροτυπία 31/8/1980,(Φοβούμαι μήπως με νομίσουν για συνθέτη!)
• εφ. Τα Νέα 26/8/1989, από τον Γ. Ε. Διακογιάννη(η Ερώτηση της ημέρας)
• εφ. Τα Νέα 18/6/2002, (Ένα δάκρυ για τη Γιώτα)
• περ. Νέα Εστία τχ. 1751/12,2002, (για τον Αλέξανδρο Κοτζιά), σ.745-746.
• εφ. Τα Νέα 31/1/1992, (Μέρες του '92)
• εφ. Τα Νέα 6/12/1991,(Ο Μότσαρτ στην Αθήνα)
• εφ. Τα Νέα 28/2/1992,(Σαιξπήρειο δίλημμα)
• εφ. Τα Νέα 3/1/1992,(Εκλεκτικές συγγένειες)
• εφ. Τα Νέα 29/5/1992, (Ο χαμένος σταθμός)
• εφ. Τα Νέα 27/3/1992, (Η Βρετανική μούσα)
• εφ. Το Βήμα 12/7/1981, (οι καταξιωμένοι βγάζουν το...)

               Σκόρπια δημοσιεύματα
• Μικέλα Χαρτουλάρη: Ρεπορτάζ, εφ. Τα Νέα 17/8/1994
  (Ένα θρίλερ με... τρίχες)
• Ελένη Γκίκα, εφ. Έθνος 23-29/12/2001
  (Αγαπήθηκε δύο φορές)
• Σταυρούλα Παπασπύρου, εφ. Ελευθεροτυπία 28/8/1994
  (Η Φραγκφούρτη του Κουμανταρέα)
• Θανάσης Νιάρχος, εφ. Τα Νέα 16/5/1994
  (Αχρείαστη αποκατάσταση)
• Δημήτρης Μητρόπουλος, εφ. Το Βήμα 21/11/1993
  (Το θρίλερ εκδικείται)
• Μικέλα Χαρτουλάρη: επιμέλεια, εφ. Τα Νέα 11/9/1993
  (Διηγήματα πολιτικής Φαντασίας). Μ. Κ. "Αθηνάγεβο" (διήγημα)
• εφ. Τα Νέα 23/10/1993, προδημοσίευση του βιβλίου "Η Συμμορία της Άρπας"
• Μικέλα Χαρτουλάρη, εφ. Τα Νέα 30/7/1994, Καλοκαίρι 2094-παιχνίδι με το
  μέλλον. Μ. Κουμανταρέας, "Ο θείος Κρίτων από τους πάγους"
• περ. Ραδιοτηλεόραση τχ. 1528/29-5-1999, Μ. Κ., "Η Στρατηγίνα"  

          «Τα Μηχανάκια»

-Βάσος Βαρίκας,

  εφ. Το Βήμα 20/5/1962, σ. 2. «Η πεζογραφία της Εφηβείας» και στο «Συγγραφείς

  και Κείμενα» τ. Α΄ 1961-1965, εκδ. Ερμής 1975, σ. 81-82.

- Αλέξανδρος Κοτζιάς,

   εφ. Μεσημβρινή 13/7/1962, και στο «Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι»-Κριτικά

   Κείμενα, εκδ. Κέδρος 1982, σ. 251-252.

- Σπύρος Πλασκοβίτης,

   περ. Εποχές τχ. 3/7,1963 και στο «Γραφές και Συναντήσεις», εκδ. Καστανιώτη

   1998, σ. 315-322,(Σε αναζήτηση ενός χαμένου προσανατολισμού)

-Δημήτρης Ραφτόπουλος,    

  περ. Επιθεώρηση Τέχνης τχ. 96/12,1962, σ. 774-776.

- περ. Ραδιοτηλεόραση τχ. 1002/29-4-1989, «Κοχλίας-Μένης Κουμανταρέας, «Το

   λουτρό» Σάββατο στις 21 μ.μ.

- Νικόλαος Φ. Ρήγας,

  «Προσεγγίσεις»-Κριτικές ενατενίσεις. Αθήνα 1986, σ. 49-90.

- Απόστολος Σαχίνης,

   «Μεσοπολεμικοί και Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι», εκδ. Κωνσταντινίδη 1979,

     σ. 142-145.

         «Το Αρμένισμα»

- Αλέξανδρος Κοτζιάς,

   εφ. Μεσημβρινή 31/12/1966 και στο «Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι»-Κριτικά

   Κείμενα, εκδ. Κέδρος 1982, σ. 253-255.

- Απόστολος Σαχίνης,

   «Μεσοπολεμικοί και Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι», εκδ. Κωνσταντινίδη 1979,

     σ. 145-146.

- Δημήτρης Ραυτόπουλος,

   περ. Επιθεώρηση Τέχνης τχ. 145/1,1967 και στο «Κρίσιμη Λογοτεχνία», εκδ.

   Καστανιώτη 1986, σ. 185-194, «Σχήματα Κόσμου και Αφήγησης»

          «Τα καημένα»

-  Απόστολος Σαχίνης,

    «Μεσοπολεμικοί και Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι», εκδ. Κωνσταντινίδη 1979,

      σ. 146-148.

         «Βιοτεχνία Υαλικών»

- Μάριο Βίττι,

   εφ. Το Βήμα 27/7/1979 και 27/9/1979

- Αλέξανδρος Κοτζιάς,

   εφ. Η Καθημερινή 25/5/1975 και στο «Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι»-Κριτικά

   Κείμενα, εκδ. Κέδρος 1982, σ. 257-261.

- Αλέξανδρος Σαχίνης,

   «Μεσοπολεμικοί και Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι», εκδ. Κωνσταντινίδη 1979,

    σ. 147-148.

         «Η κυρία Κούλα»

 -Αλέξης Ζήρας,

   περ. Σχεδία τχ. 1/11,12,1978, σ. 53-56

- Αλέξανδρος Κοτζιάς,

   εφ. Η Καθημερινή 13/4/1978 και στο «Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι»-Κριτικά

    Κείμενα, εκδ. Κέδρος 1982, σ. 261-264.

- Απόστολος Σαχίνης,

  «Μεσοπολεμικοί και Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι», εκδ. Κωνσταντινίδη 1979,

    σ. 148-150. 

         «Το Κουρείο»

 -Νατάσσα Χατζιδάκι,

   περ. Διαβάζω τχ. 23/8,91979, σ. 69-71 «Σκύψιμο με συμπάθεια στο υπαρξιακό

   πρόβλημα του σύγχρονου Έλληνα».

- Λώρα Πάλμερ,

   περ. η λέξη τχ. 54/5,1986, σ. 517-525. «Παρωδία και μεταφορά στο Κουρείο του

   Μένη Κουμανταρέα»

         «Σεραφείμ και Χερουβίμ»

- Κώστας Σταματίου,

   εφ. Τα Νέα 31/10/1981

-Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής

  περ. η λέξη τχ. 5/6,1981

- Τάκης Μενδράκος,

   περ. Επίκαιρα τχ. 669/28-5-1981. «Ανιστορώντας μια βεβιασμένη «ανοικοδόμηση»

- Απόστολος Σαχίνης,

  «Τετράδια Κριτικής», σειρά Έβδομη, εκδ. Εστία 1991, σ. 188-190. 

         «Ο Ωραίος Λοχαγός»

- Τάκης Θεοδωρόπουλος,

   εφ. Η Μεσημβρινή 14/12/1982

- Τάκης Μενδράκος,

   περ. Επίκαιρα 20/1/1983 και στο «Μικρές Δοκιμές»-Κριτικά Σημειώματα, εκδ.

   Σοκόλη 1990, σ. 45-47

- Μιχάλης Γ. Μερακλής,

   περ. Διαβάζω τχ. 63/23-2-1983, σ. 49-51 και στο «Προσεγγίσεις στην Ελληνική

   Πεζογραφία»,( Ο Αστικός χώρος) εκδ. Καστανιώτη 1986, σ. 187-191

- Απόστολος Σαχίνης,

  «Τετράδια Κριτικής», σειρά Έκτη, εκδ. Εστία 1990, σ. 200-203

- Σπύρος Τσακνιάς,

  περ. η λέξη τχ. 21/1,1983, και στο «Δακτυλικά Αποτυπώματα»-Κριτικά Κείμενα,

  εκδ. Καστανιώτη 1983, σ. 53-59.

         «Η φανέλα με το Εννιά»

- Βαγγέλης Κάσσος,

   εφ. Το Βήμα 10/5/1987 «Ένας αντίλογος στην αθλητική φλυαρία»

- Δημοσθένης Κούρτοβικ,

   περ. Σχολιαστής  τχ.;/2, 1987, (Το ωραίο αγρίμι) και στο «Ημεδαπή εξορία»-

   Κείμενα για την Ελληνική Λογοτεχνία 1986-1991, εκδ. Οpera 1991, σ. 135-139.

- Τάκης Καρβέλης,

   περ. Επίκαιρα τχ. 1/7-5-1987, σ. 134, «Το μεταίχμιο μιας συγγραφικής πορείας»

   και στο «Δεύτερη Ανάγνωση», εκδ. Σοκόλη 1991, τ. Β΄ σ. 167-168

- Κ. Πλάνης,

   περ. Πλανόδιον τχ. 2/Άνοιξη 1987, σ. 88-89

- Κρίτων Χουρμουζιάδης,

   περ. η λέξη τχ. 54/5,1986, σ. 505-511, 559-563 «μετά το αδιέξοδο»

- Σπύρος Τσακνιάς,

   εφ. Η Πρώτη 30/12/1986 και στο «Επί τα ίχνη»-Κριτικά Κείμενα 1985-1988,

   εκδ. Σοκόλη 1990 σ. 101-102.

-  περ. Περίπλους τχ. 12/1987

-  εφ. Έθνος 17/12/1986, «Ο μοναχικός ποδοσφαιριστής»

- Περικλής Σφυρίδης,

   περ. Το Τράμ τχ. 1/4, 1987 και στο «Παραφυάδες»-Κείμενα λογοτεχνίας και

   βιβλιοκρισίες 1979-1988, εκδ. Καστανιώτη 1998, σ. 147-148.

- Κώστας Σταματίου,

   εφ. Τα Νέα 20/6/1987 «Η άνοδος και η πτώση του σέντερ-φορ»

- Βασίλης Ραφαηλίδης,

   εφ. Έθνος 30/10/1988, «Οφσάιντ ο Βούλγαρης»-Η ποδοσφαιροποίηση των πάντων

    αρχίζει με την ποδοσφαιροποίηση των τεχνών.

- Νίκος Ζαχαριάδης,

   εφ. Η Αυγή 23/10/1988, «Η αγωνία του σκηνοθέτη μπροστά στην οθόνη»

- Σοφία Ταράντου, αποστολή:

   εφ. Έθνος 6/10/1988, «Έγινε ντέρμπι…»

- Γ. Χρυσοβιτσάνος,

   εφ. Έθνος 6/10/1988, «Ο Βούλγαρης πήρε τη νίκη από τα αποδυτήρια»

- Βίκυ Βανίτα,

   περ. Τηλέραμα τχ. 608/4-11-1988, «Π. Βούλγαρης: Κάνω ταινίες που μ’ αρέσουν»

   σ. 24-25

- Άννα Μιχαλιτσιάνου,

   εφ. Η Καθημερινή 30/10/1988, Συνέντευξη του Π. Βούλγαρη.«Έχω στριμώξει τα

   όνειρα στις ταινίες μου…»
- Άγγελος Αφρουδάκης,
  περ. Διαβάζω τχ. 180/9,12,1987, σ. 91-94(Ρεαλισμός και προβληματισμός)

         «Πλανόδιος Σαλπιγκτής»

- Εφ. Η Εποχή 30/4/1989

- Εφ. Το Βήμα 7/5/1989

- περ. Αντί τχ. 398/24-3-1989

- Γ. Δ. Β.,

   περ. Πολιτεία τχ. 9/10,12,1988, σ. 97

- Χρίστος Παπαγεωργίου,

   εφ. Η Αυγή 21/5/1989, «Φόρος τιμής και ωδή περιπλάνησης»

         «Η συμμορία της άρπας»

- Ελισάβετ Κοτζιά,

   εφ. Η Καθημερινή 16/1/1994, «Η συμμορία της άρπας»

- Δημήτρης Δασκαλόπουλος,

   εφ. Τα Νέα 18/1/1994, «Μουσικές ασυμφωνίες»

- Βαγγέλης Χατζηβασιλείου,

   εφ. Ελευθεροτυπία 8/12/1993, «Ο μετρ και η μαργαρίτα»

- Μαρή Θεοδοσοπούλου,

   εφ. Η Εποχή 10/4/1994, «Από την οργισμένη γενιά του ’60 προς αλλαγή πλεύσης»

- Ηρακλής Παπαλέξης,

   περ. Διαβάζω τχ. 333/13-4-1994 σ.20-23. συνέντευξη με τον Μ. Κουμανταρέα με

   την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του «Η Συμμορία της Άρπας»

- Αγγελική Κώττη,

    εφ. Έθνος 1/12/1993, «Η συμμορία της άρπας»

-  Δημήτρης Χουλιαράκης,

    περ. Elle  τχ. 65/2,1994 «Μουσικό Μυθιστόρημα»

- Σταυρούλα Παπασπύρου,

   εφ. Η Αυγή 5/12/1993, «Μια λογοτεχνική… συμμορία στην Χαλκίδα»

-  περ. Αλφειός τχ. 2/1994

   περ. Οδός Πανός τχ. 72/1994

-  περ. 1000/τχ. 4/16-12-1993

-  εφ. Κέρδος 26/1/1994

-  εφ. Απογευματινή 25/12/1993

- Μικέλα Χαρτουλάρη,

   εφ. Τα Νέα 3/12/1993, «Μυθιστόρημα και κοινό»

         «Θυμάμαι τη Μαρία»

-  Δημήτρης Τσατσούλης,

    περ. Αντί τχ. 571/17-2-1995, «Τα πρόσωπα της αλήθειας»

-  Μάνος Κοντολέων,

    εφ. Η Αυγή 16/4/1995, «Η αφήγηση μέσα στην αφήγηση» και, «Ο χλωμός» από

    τον τόμο «Ο κήπος του αλφάβητου»

-  Κατερίνα Ζαρόκωστα,

    περ. Ρεύματα τχ. 25/5,6,1995

-  Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

    εφ. Η Φωνή του Πειραιώς 30/9/1997, «Θυμάμαι τη Μαρία»

         «Η Μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω»

-  Δημοσθένης Κούρτοβικ,

    εφ. Τα Νέα 22/4/1997, «Οι γείτονες απ’ το ημιυπόγειο» και στο «Η θέα πέρα

    από τον ακάλυπτο»-Κριτικές και δοκίμια 1992-2002, εκδ. Εστία 2002, σ. 102-106.

-  Παντελής Μπουκάλας,

    εφ. Η Καθημερινή 17/12/1996. «Ο σκληρός κόσμος του Μ. Κ.»

-  Μαρή Θεοδοσοπούλου,

    εφ. Η Εποχή 12/10/1997, «Ιστορίες για παρίες του αθηναϊκού κέντρου»

-  Θανάσης Θ. Νιάρχος,

     εφ. Το Βήμα 13/7/1997, «Ασφυκτικές δοσοληψίες»

-  Βασίλης Κ. Καλαμαράς,

   εφ. Ελευθεροτυπία 19/10/1996, «Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω»

-  Βασίλης Κ. Καλαμαράς,

    εφ. Ελευθεροτυπία 15/11/1996, «Ιστορίες καθημερινής μα διόλου συνηθισμένες»

-   εφ. Ακρόπολις 31/5/1998, «Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω»

-  ο βιβλιοδείκτης,

    εφ. Το Βήμα 27/4/1997, σ. 2.

-  Γιώτα Κωνσταντάτου,

    περ. Symbol τχ. 71/3, 1997 σ. 41.

-  Μικέλα Χαρτουλάρη,

    εφ. Τα Νέα 9/11/1996, σ. 29, «συνέντευξη στην Μ. Χαρτουλάρη για το νέο του

     βιβλίο»-«Το χασίς είναι αθώο»

         «Η Μέρα για τα γραπτά κι η Νύχτα για το Σώμα»

-  Δημοσθένης Κούρτοβικ,

    εφ. Τα Νέα-Τα Πρόσωπα τχ. 30/2-10-1999, «Πάρεργη ευφορία», σ. 35, και στο

   «Η θέα πέρα απ’ τον ακάλυπτο», εκδ. Εστία 2002, σ. 224-227.

-  Νίκος Μπακουνάκης,

    περ. Δίφωνο τχ. 44/5,1999, σ. 118, «Χρόνια μαθητείας»

-  Βαγγέλης Χατζηβασιλείου,

     εφ. Κυριακάτικη 20/6/1999, σ. 58, «Με τις εικόνες του ‘60»

-  Μαρή Θεοδοσοπούλου,

    εφ. Το Βήμα 11/4/1999, σ. 15. «Πινακοθήκη ηρώων»

-  Όλγα Σέλλα,

   εφ. Η Καθημερινή 24/4/1999

-  Μ. Χ.(αρτουλάρη),

    εφ. Τα Νέα 21/4/1999, «Το σώμα των γραπτών… και οι ανησυχίες τους»

-  Ελένη Γκίκα,

    εφ. Έθνος 27/6/1999, «Ο έφηβος εξηντάρης»

-  Τάκης Μενδράκος,

    εφ. Η Αυγή 13/6/1999 σ. 36, «Η ταυτότητα του πεζογράφου»

-   Κωστής Παπαγιώργης,

    περ. Αθηνόραμα τχ. 1177/30-4-1999, σ. 64

-  Γιώργος Χρονάς,

    εφ. Κυριακάτικη 11/6/1999, σ. 25, «Ο κύριος Μένης Κουμανταρέας»

-  Σταυρούλα Παπασταύρου,

    εφ. Κυριακάτικη 7/3/1999, σ. 22, «Η δική μας δουλειά δεν είναι στους δρόμους»

-  Μικέλα Χαρτουλάρη,

    εφ. Τα Νέα 6/5/1999, σ. 4-5, «Συνέντευξη του Μ. Κ.», «Ξεκίνησα να γράφω γιατί

     δεν είχα άλλο τρόπο να παίζω».

         «Δύο φορές Έλληνας»

-  εφ. Αδέσμευτος της Κυριακής 30/12/2001, σ. 28

-  Χρίστος Παπαγεωργίου,

    εφ. Η Αυγή 23/8/2001, «Θέατρο» η ζωή»

-  εφ. Αυριανή 12/5/2002.

-  Παντελής Μπουκάλας,

   εφ. Η Καθημερινή 18/9/2001, σ. 14, «Από τη Μακρόνησο ως την Αθήνα του

    1990…».

- Δημοσθένης Κούρτοβικ,

   εφ. Τα Νέα 6/10/2001, «η φορά και η φθορά των πραγμάτων», και στο «Η θέα

   πέρα από τον ακάλυπτο», εκδ. Εστία 2002, σ. 356-360.

-  (Κώστας Βούλγαρης ;),

   περ. Ο Πολίτης τχ. 90-91/7,8,2001, σ. 49-50. (στο αρχείο μου που έχω την σελίδα

   του περιοδικού υπάρχει στην σελίδα 50, μαζί και το βιβλίο του Άγγελου Γέροντα,

   με το όνομα κάτω από τις δύο κριτικές Κ. Βούλγαρης).

         «ΝΩΕ»

-  Δημοσθένης Κούρτοβικ,

   εφ. Τα Νέα 21/2/2004, «Πόσο βαθιά είναι το Αραράτ;»

          Αυτά είναι μερικά ενδεικτικά στοιχεία που συγκέντρωσα για τον συγγραφέα Μένη Κουμανταρέα που χάθηκε τόσο άδοξα και άδικα. Υπάρχουν ακόμα δεκάδες άλλες κριτικές και σχόλια για το έργο του, αρκετές συνεντεύξεις του και κείμενά του, αλλά τα αφήνω για άλλη φορά, ο κύριος Θανάσης Φωσκαρίνης όπως διάβασα στις εφημερίδες των ημερών, ανέλαβε την οργάνωση του Αρχείου του συγγραφέα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση σήμερα, Κυριακή, 14 Δεκεμβρίου 2014

Πειραιάς, Κυριακή, 14 Δεκεμβρίου 2014.

Υ.Γ. Στα συμπληρωματικά στοιχεία που προσέθεσα για τον συγγραφέα Μένη Κουμανταρέα, αναφέρω και τα μετά της δολοφονίας του άρθρα.
•εφ. Τα Νέα Δευτέρα 8/12/2014
-Θανάσης Νιάρχος, "Ο αριστοκράτης των λαϊκών ανθρώπων"
-Δημοσθένης Κούρτοβικ, "Ο μεγαλοαστός που έβγαλε ομορφιά από τους περιθωριακούς"
-Λία Νεσφυγε: Ρεπορτάζ, "Αρμένισμα" προς τον θάνατο.
• εφ. Η Εφημερίδα των Συντακτών 8/12/2014
-Βένας Γεωργακοπούλου, "Πεντάρα δεν δίνω για όσους με διαβάζουν"
-Βασίλης Βασιλικός, "Ο Θεός τον άρπαξε από κοντά μου"
-της Πάρης Σπίνου, "Ο συγγραφέας της Αθήνας, της φθοράς και της χαμένης αθωότητας".
-Αριστοτέλης Σαϊνης, "Αναζητώντας το θησαυρό του Χρόνου"
-Παντελής Βούλγαρης, "Από το Προξενιό της Άννας στη Φανέλα με το εννιά"
• Έθνος 8/12/2014
-Μαρία Ψαρά-Λευτέρης Μπιντέλας: Ρεπορτάζ, "Δύο σενάρια για ένα τραγικό τέλος"
-Γιώργος Χρονάς, "Είναι η συνέχεια της δολοφονίας Παζολίνι, Ταχτσή". Ρεπορτάζ: Κατερίνα Ρόββα.
- Βαγγέλης Ραυτόπουλος, "Άνθρωπος ζωντανός, με μεγάλη θέληση για ζωή". Ρεπορτάζ: Νατάσα Παπανικολάου.
-Είπαν Βασίλης Βασιλικός/ Τίτος Πατρίκιος/ Άρης Μαραγκόπουλος.
-Ελένη Γκίκα, "Η ζωή και τα βιβλία του"
- Τι έλεγε για το έργο του, "Η Αθήνα, οι φίλοι και οι μεγάλες χαρές"
•  εφ. Το Βήμα της Κυριακής 7/12/2014
-Λαμορινή Κουζέλη, "Γράφω καλύτερα μετά από ασωτίες και απιστίες" 
• εφ. Espresso 9/12/2014
-Θεοδόσης Π. Πάνος:Ρεπορτάζ,  "Μίσος και πάθος" 
• εφ. Το Πρώτο Θέμα 14/12/2014
-της Τίνας Μανδηλαρά, "Θανάσιμα μυστικά, όπως τα έγραψε ο ίδιος"
-των Δημήτρη Πώποτα-Άριας Καλύβα, "Ζήτημα τιμής η σύλληψη των δραστών"
• Κυριακάτικη Δημοκρατία 14/12/2014
-Θοδωρής Παναγιωτίδης: Ρεπορτάζ, "Τα μυστικά μιας διπλής ζωής"
• Η Καθημερινή 14/12/2014
-Όλγα Σέλλα, "Αποχαιρετισμός στον "Πλανόδιο Σαλπιγκτή"
-Θανάσης Βαλτινός, "Υπερασπίστηκε την αξιοπρέπειά του και τον κόσμο του"
-Βασίλης Βασιλικός, "Ήταν ταγμένος στην τέχνη του"
-Νίκος Βατόπουλος, "Βιοτεχνία υαλικών"
• Η Αυγή της Κυριακής 14/12/2014. Αναγνώσεις τεύχος 628
-Μαρίας Μοίρα, Ερήμην.
  (βιβλιοκριτική) για το βιβλίο "Ο θησαυρός του Χρόνου" 
-Βασίλης Βασιλικός, "Ανεπίδοτη επιστολή στον Μένη"
-Βαγγέλης Ραπτόπουλος, "Η τέχνη ήταν η ζωή του και η ζωή ήταν η τέχνη του"
-των Γιώργου Χρονά-Χάρη Μεγαλυνού, "Ήθελε να είναι ο συγγραφέας της πόλης της Αθήνας"
-Γιάννης κοντός, "Όταν θυμάσαι ένα φίλο..."
• εφ. Η Εποχή 14/12/2014
-Θωμά Τσαλαπάτη, "Ο Μένης Κουμανταρέας και ο ανθρώπινος σοβάς της πόλης"
• εφ. Έθνος της Κυριακής 14/12/2014
-Ελένη Γκίκα, "Η Αλληλογραφία δύο ξεχωριστών συγγραφέων" Βασίλης Βασιλικός-Μένης Κουμανταρέας. 
-Η άγνωστη εξομολόγηση στον Γιώργο Χρονά,(από την οδό Πανός του 2002)
• εφ. Εφημερίδα των Συντακτών Τετάρτη 10/12/2014
-της Νόρας Ράλλη, "Γιατί τέτοιος θάνατος; Γιατί τόσο μένος;"
• εφ. Έθνος, Τετάρτη 10/12/2014
-Μαρία Ψαρά-Λευτέρης Μπιντέλας: Ρεπορτάζ, "Η κάμερα δείχνει τους δράστες του φόνου"
• Athens Voice, Πέμπτη 11-17/12/2014
-Δημήτρης Μαστρογιαννίτης, "Βασίλης Βασιλικός. Μια επέτειος, και μια απώλεια"

Πειραιάς 26/12/2014