ΠΕΝΤΕ
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ WILLIAM BUTLER YEATS
(Ανέκδοτα.
Μετάφραση Άγγελος Σ. Παρθένης.)
ΟΙ
ΜΑΓΟΙ
Τώρα όπως
και κάθε φορά, μπορώ να τους δω με τα μάτια του νου:
με τα
κρουστά χρωματιστά τους ρούχα, ανικανοποίητοι, ωχροί
φαίνονται
και χάνονται στο γαλανό βυθό τ’ ουρανού
με τ’ αρχαία
τους πρόσωπα – πέτρες που τις δέρνει η βροχή
με τ’
ασημένια τους κράνη, μετέωροι, ο ένας πλάι στον άλλο
με τα μάτια
τους στυλωμένα ακόμα, ελπίζοντας μια φορά ακόμα
να βρουν,
ανικανοποίητοι απ’ του Γολγοθά το σάλο,
το μυστήριο
το ανεξέλεγκτο, στο δάπεδο με τα ζώα.
Α. Σ. Π. 14/1/2020
--
Η
ΛΗΔΑ ΚΑΙ Ο ΚΥΚΝΟΣ
Το χτύπημα
ξαφνικό: τα μεγάλα φτερά ακόμα χτυπώντας
πάνω απ’ την
κόρη την αποσβολωμένη, το ράμφος του στον αυχένα της
γραπωμένο,
σκοτεινές μεμβράνες τους μηρούς της χαϊδολογώντας
πάνω στο
στήθος του σφίγγοντας το απροστάτευτο στήθος της.
Και πως απ’
τους λυμένους της μηρούς, τα δάχτυλα τα τρομαγμένα
τ’ αδύναμα,
να σπρώξουν μακριά αυτή τη δόξα από φτερά;
Και πως τα
μέλη του κορμιού, σ’ αυτή τη λευκή ορμή παραδομένα
να μη
νοιώσουν την παράξενη αυτή καρδιά εκεί μέσα να χτυπά;
Και το ρίγος
στους λαγόνες γεννά
τη φωτιά,
πύργους στέγες καίγοντας, τα γκρεμισμένα τείχη
τον
Αγαμέμνονα νεκρό.
Γερά όπως την κρατούσε
το ζωώδες
αίμα του αέρα, καταχτώντας τη δυνατά
μαζί με τη
δύναμη, να πήρε και τη δική του τη γνώση
όταν το
ράμφος του αδιάφορο πια την παρατούσε;
Α. Σ. Π. 31/12/2021
--
Leda and the Swan
A sudden blow: the great wings beating still
Above the staggering girl, her thighs caressed
By the dark webs, her nape caught in his bill,
He holds her helpless breast upon his breast.
How can those terrified vague fingers push
The feathered glory from her loosening thighs?
And how can body, laid in that white rush,
But feel the strange heart beating where it lies?
A shudder in the loins engenders there
The broken wall, the burning roof and tower
And Agamemnon dead.
Being so caught up,
So mastered by the brute blood of the air,
Did she put on his knowledge with his power
Before the indifferent beak could let her drop?
--
LAPIS LAZULI (1938)
(στον Harry Clifton)
Για τις
γυναίκες τις υστερικές λένε
την παλέτα
και το δοξάρι δεν τ’ αντέχουν
ούτε τους
ποιητές που όλο ζωή πάντα είναι·
γιατί όλοι
ξέρουν, ή θα ‘πρεπε να ξέρουν
αεροπλάνα
και Ζέπελιν θα βγουν 5
αν τίποτα
δραστικό δε γίνει
και βόμβες
σαν το βασιλιά Μπίλι θα πετούν
έως ότου
ερείπια η πόλη να μείνει.
Όλοι παίζουν
στο τραγικό τους έργο·
νάτος ο
Άμλετ καμαρωτός, κι ο Ληρ εκεί 10
να κι η
Οφηλία, κι η Κορδηλία· αυτοί ωστόσο
που εκεί θα
΄ναι μέχρι τη σκηνή την τελική
μέχρι κι οι
κουρτίνες της αυλαίας να κατεβούν
αν το ρόλο
τον περίφημο στο έργο αξίζουν
τα λόγια
τους δε σταματούν, σε δάκρυα δε ξεσπούν. 15
Πως ο Άμλετ
κι ο Ληρ είναι όλο ζωή, το γνωρίζουν·
η ζωή τον
τρόμο μεταλλάσσοντας.
Καθένας
πόθησε και βρήκε κι έχασε·
σκοτάδι· οι
Ουρανοί το μυαλό κατακαίγοντας:
η τραγωδία
τα έσχατα άγγιξε. 20
Κι αν ο Ληρ
μανιάζει κι ο Άμλετ παραληρεί
κι αν
μονομιάς κάθε αυλαία εκειδά
σ’ εκατό
χιλιάδες σκηνές κατεβεί
τίποτα δε θ’
αλλάξει, ούτε τόσο δα.
Με τα πόδια
, με καράβια έφτασαν 25
με καμήλες,
με άλογα και γαϊδούρια, με μουλάρια
πολιτισμούς
αιώνων από μαχαίρι πέρασαν.
Ύστερα,
αυτοί κι η σοφία τους πέσαν στην αφάνεια:
όταν ο
άνεμος ο θαλασσινός κάθε γωνιά σάρωσε
απ’ τον Καλλίμαχο,
που το μάρμαρο δούλεψε 30
σαν το
χαλκό, που πτυχώσεις που ανέμιζαν λάξευσε
έργο απ’ τα
χέρια του κανένα δεν άντεξε·
και το μακρύ
του λαμπόγυαλο δεν άντεξε μέρα
που σαν του
φοίνικα ήταν το λυγερό κορμί·
όλα
γκρεμίζονται και ξαναχτίζονται όλα 35
κι αυτοί που
τα ξαναχτίζουν είναι όλο ζωή.
Δύο Κινέζοι,
ο τρίτος πίσω τους
σε λάπις
λάζουλι έχουν σκαλιστεί
μακρυπόδαρο
πουλί πετώντας πάνω τους
– σύμβολο
για μακριά ζωή· 40
υπηρέτης ο
τρίτος, αμφιβολία δε χωρά
μουσικό
όργανο κουβαλά.
Της πέτρας
κάθε ξεθώριασμα
κάθε ράγισμα
τυχαίο ή ξεφλούδισμα
με χείμαρρο,
με χιονοστιβάδα μοιάζει 45
ή με πλαγιά
απότομη που ακόμη χιονίζει
ενώ κλαδί
από δαμασκηνιά ή κερασιά σίγουρα
το μικρό
σπίτι μεσοστρατίς στολίζει.
Οι Κινέζοι
προς τα κει ανηφορίζουν
καθισμένους
εκεί τους φαντάζομαι με χαρά κι εγώ· 50
τον ουρανό,
το βουνό ατενίζουν
ολόκληρο το
τραγικό σκηνικό.
Κάποιος
μελωδίες ζητά θλιμμένες
δάχτυλα
ικανά αρχίζουν να παίζουν εκεί.
Τα μάτια
τους, γεμάτα τα μάτια τους ρυτίδες 55
τ’ αρχαία
λαμπερά τους μάτια, είναι όλο ζωή.
Α. Σ. Π. 31/12/2021
--
Lapis Lazuli
I have heard that hysterical women say
They are sick of the palette and fiddle-bow,
Of poets that are always gay,
For everybody knows or else should know
That if nothing drastic is done
Aeroplane and Zeppelin will come out,
Pitch like King Billy bomb-balls in
Until the town lie beaten flat.
All perform their tragic play,
There struts Hamlet, there is Lear,
That's Ophelia, that Cordelia;
Yet they, should the last scene be there,
The great stage curtain about to drop,
If worthy their prominent part in the play,
Do not break up their lines to weep.
They know that Hamlet and Lear are gay;
Gaiety transfiguring all that dread.
All men have aimed at, found and lost;
Black out; Heaven blazing into the head:
Tragedy wrought to its uttermost.
Though Hamlet rambles and Lear rages,
And all the drop scenes drop at once
Upon a hundred thousand stages,
It cannot grow by an inch or an ounce.
On their own feet they came, or on shipboard,
Camel-back, horse-back, ass-back, mule-back,
Old civilisations put to the sword.
Then they and their wisdom went to rack:
No handiwork of Callimachus
Who handled marble as if it were bronze,
Made draperies that seemed to rise
When sea-wind swept the corner, stands;
His long lamp chimney shaped like the stem
Of a slender palm, stood but a day;
All things fall and are built again
And those that build them again are gay.
Two Chinamen, behind them a third,
Are carved in Lapis Lazuli,
Over them flies a long-legged bird
A symbol of longevity;
The third, doubtless a serving-man,
Carries a musical instrument.
Every discolouration of the stone,
Every accidental crack or dent
Seems a water-course or an avalanche,
Or lofty slope where it still snows
Though doubtless plum or cherry-branch
Sweetens the little half-way house
Those Chinamen climb towards, and I
Delight to imagine them seated there;
There, on the mountain and the sky,
On all the tragic scene they stare.
One asks for mournful melodies;
Accomplished fingers begin to play.
Their eyes mid many wrinkles, their eyes,
Their ancient, glittering eyes, are gay.
--
Ο
ΓΑΤΟΣ ΚΙ Η ΣΕΛΗΝΗ (1919)
Ο γάτος εδώ,
ο γάτος εκεί
σα σβούρα η
σελήνη σβούρισε
και της
σελήνης ο πιο κοντινός συγγενής
ο γάτος,
αργά γλιστρώντας, πάνω κοίταξε.
Ο μαύρος
Μινναλούς τα μάτια στη σελήνη κάρφωσε
5
γιατί με
κραυγές γοερές τριγυρνώντας
το κρύο φως
το καθάριο στον ουρανό
το αίμα του
το ζωώδες τάραξε.
Στο χορτάρι
τρέχει ο Μινναλούς
τα πόδια του
τα ευαίσθητα σηκώνοντας. 10
Χορεύεις,
χορεύεις Μινναλούς;
Κι αν δυο
συγγενείς βρεθούν
τι καλύτερο;
Σε χορό να πιαστούν.
Κι η σελήνη
ίσως έτσι μάθει
από τέτοιες
ευγένειες κουρασμένη 15
καινούργια
κάποια φιγούρα στο χορό.
Στο χορτάρι
ο Μινναλούς γλιστρά
απ’ τον ένα
φεγγαρότοπο στον άλλο
κι η σελήνη
πάνω, ιερή
σε φάση
καινούργια περνά. 20
Να ξέρει
τάχα ο Μινναλούς; Των ματιών του οι κόρες
από αλλαγή
σε αλλαγή θα περνούν
από σχιστές
στρογγυλές
από
στρογγυλές σχιστές θα γυρνούν.
Στο χορτάρι
ο Μινναλούς γλιστρά 25
και τα μάτια
του που αλλάζουν
στη σελήνη
που αλλάζει τα γυρνά.
Α.Σ.Π. 7/1/2020
--
THE CAT AND
THE MOON
THE cat went here and there
And the moon spun round like a top,
And the nearest kin of the moon,
The creeping cat, looked up.
Black Minnaloushe stared at the moon,
For, wander and wail as he would,
The pure cold light in the sky
Troubled his animal blood.
Minnaloushe runs in the grass
Lifting his delicate feet.
Do you dance, Minnaloushe, do you dance?
When two close kindred meet,
What better than call a dance?
Maybe the moon may learn,
Tired of that courtly fashion,
A new dance turn.
Minnaloushe creeps through the grass
From moonlit place to place,
The sacred moon overhead
Has taken a new phase.
Does Minnaloushe know that his pupils
Will pass from change to change,
And that from round to crescent,
From crescent to round they range?
Minnaloushe creeps through the grass
Alone, important and wise,
And lifts to the changing moon
His changing
eyes.
--
Η
ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ (1921)
Γυρίζοντας
στη σπείρα, σε πιο μεγάλους κύκλους γυρίζοντας
το γεράκι
παύει το γερακάρη ακούγοντας·
το κέντρο
δεν αντέχει τα πράγματα καταρρέουν·
και παντού,
την τελετή της αθωότητας πνίγουν
ωμή αναρχία
στον κόσμο απλώνει 5
θολή από
αίμα παλίρροια απλώνει·
χωρίς θάρρος
οι καλύτεροι
μέσα στα
πάθη οι χειρότεροι.
Σίγουρα κάτι
σαν αποκάλυψη είναι κοντά·
σίγουρα η
Δευτέρα Παρουσία είναι κοντά. 10
Η Δευτέρα
Παρουσία! Πριν καν οι λέξεις ακουστούν
κι απ’ το
Spiritus Mundi μια εικόνα γιγάντια
ταράζει τη
ματιά μου: κάπου στην άμμο της ερήμου
μια μορφή:
κορμί λιονταριού, κεφάλι ανθρώπου
με βλέμμα κενό,
αμείλικτη σαν τον ήλιο 15
αργούς
μηρούς σαλεύει και γύρω της στριφογυρνούν
σκιές από
πουλιά, ξαγριεμένα, της ερήμου.
Σκοτάδι
πέφτει ξανά· όμως τώρα γνωρίζω
είκοσι
αιώνες πέτρινου ύπνου
σ’ εφιάλτη
γύρισαν, απ’ το λίκνισμα μιας κούνιας μωρού
20
και πιο
θηρίο ανήμερο – η ώρα του ήρθε τελικά –
σέρνει το
βήμα του κατά τη Βηθλεέμ να γεννηθεί;
Α.Σ. Π. 14/1/2020
--
The Second
Coming
Turning and turning in the widening gyre
The falcon cannot hear the falconer;
Things fall apart; the centre cannot hold;
Mere anarchy is loosed upon the world,
The blood-dimmed tide is loosed, and everywhere
The ceremony of innocence is drowned;
The best lack all conviction, while the worst
Are full of passionate intensity.
Surely some revelation is at hand;
Surely the Second Coming is at hand.
The Second Coming! Hardly are those words out
When a vast image out of Spiritus Mundi
Troubles my sight: somewhere in sands of the
desert
A shape with lion body and the head of a man,
A gaze blank and pitiless as the sun,
Is moving its slow thighs, while all about it
Reel shadows of the indignant desert birds.
The darkness drops again; but now I know
That twenty centuries of stony sleep
Were vexed to nightmare by a rocking cradle,
And what rough beast, its hour come round at
last,
Slouches towards Bethlehem to be born?
Μετάφραση
Άγγελος Σ. Παρθένης.
Ανέκδοτα. Πρώτη δημοσίευση
Λογοτεχνικά Πάρεργα
--
Η Μαγεία της Μετάφρασης
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας
ξετυλίξουμε το μικρό μας χρονικό. Στο προηγούμενο σημείωμα της Δευτέρας 23
Δεκεμβρίου, προπαραμονή των Χριστουγέννων, μερικές μέρες πριν φύγει ο παλαιός
χρόνος, είχε την καλοσύνη η πεζογράφος, κριτικός και μεταφράστρια Νατάσα
Κεσμέτη να μου αποστείλει το ποίημα «ΟΙ ΜΑΓΟΙ» του Ιρλανδού ποιητή Ουίλλιαμ
Μπάτλερ Γέητς (Σάντυμάουντ Κάτω Δουβλίνο 13/6/1865- Γαλλία 28/1/1939). Ενός
σπουδαίου ιρλανδού νομπελίστα ποιητή του 20ου αιώνα, του «Μάγου»
όπως τον αποκαλεί σε μελέτη της η διδάκτωρ της αγγλικής φιλολογίας Susan Johnston Graf. Το ποίημα «ΟΙ ΜΑΓΟΙ» όπως και άλλα
του ποιήματα, φαίνεται να είναι από τα αγαπημένα των ελλήνων λογοτεχνών και
μεταφραστών αν λάβουμε υπόψη μας τις σχετικές αποδόσεις του στα ελληνικά στην
πάροδο του μεταφραστικού και αναγνωστικού χρόνου. Στις συμπληρωματικές
σημειώσεις μου μετά από τις διευκρινίσεις και ηλεκτρονικές πληροφορίες της
μεταφράστριας, (η ίδια στις εργασίες της προτιμά την χρήση του όρου «γυρισμένο
στα ελληνικά»), εξέθεσα τις απόψεις μου μνημονεύοντας τίτλους βιβλίων του Γέητς
στα ελληνικά που γνωρίζω. Εκ μέρους των Λογοτεχνικών Πάρεργων αντέγραψα την
κρίση του ελληνοαμερικανού ποιητή και δασκάλου της αγγλικής ποίησης και γλώσσας
Κίμωνα Φράϊερ για τον Ιρλανδό ποιητή όπως την διαβάζουμε στο σπονδυλωτό
μελέτημά του «Τα Πέτρινα Μάτια της Μέδουσας» Δοκίμια, εκδ. Κέδρος 1981. Η
αποφθεγματική θα γράφαμε θέση του Κίμωνα Φράϊερ για τον Γέητς, έδωσε το
ερέθισμα στην πεζογράφο και συστηματική μεταφράστρια άγγλων και αμερικανών
ποιητών και ποιητριών, να μου εκφράσει την ευαρέσκειά της και την θετική της
γνώμη για τις μεταφραστικές εργασίες του σημαντικού ελληνοαμερικανού δασκάλου
της Ποίησης τον προηγούμενο αιώνα. Χάρηκα από την μεριά μου που συνέπεσαν οι
απόψεις μας για ένα πρόσωπο που εξακολουθώ να σέβομαι και να τιμώ, να μνημονεύω
και να διαβάζω τα κείμενα και τα δημοσιεύματά του, έχοντας μάλιστα την χαρά να
τον γνωρίζω και συναναστραφώ από κοντά για μεγάλο διάστημα όσο ζούσε. Ας το
επαναλάβουμε μία ακόμη φορά, ο Kimon Friar υπήρξε ο σημαντικότερος πρεσβευτής
της ελληνικής ποίησης στον αγγλοσαξονικό κόσμο και ιδιαίτερα στο αμερικάνικο
φιλότεχνο κοινό τον προηγούμενο αιώνα. Βαθύς γνώστης της αγγλοσαξονικής
ποιητικής παράδοσης και των μυστικών της αγγλικής γλώσσας στην ιστορική της
διαδρομή, έφερε σε επαφή και κατέστησε ισότιμους, ομοτράπεζους παλαιότερων
γενεών έλληνες ποιητές και ποιήτριες, και πλείστους των νεότερων ελληνικών
γενεών με αμερικανούς δημιουργούς και το μεγάλο πληθυσμιακά αναγνωστικό κοινό.
Οι μεταφράσεις του προώθησαν τον ελληνικό ποιητικό λόγο, την θεματογραφία του,
τις τεχνικές διαχείρισής του, από τους έλληνες ποιητές και ποιήτριες στο
εξωτερικό, σε μία μεγάλη καλλιτεχνικά και εκδοτικά βιβλιαγορά όπως είναι η
πολυπολιτισμική αμερικάνικη κοινωνία. Σύγχρονες φωνές -γραφές όπως αυτές της
Γενιάς του 1970 αλλά και παλαιότερες όπως του Κωστή Παλαμά, του Άγγελου
Σικελιανού, του Γιάννη Ρίτσου του Οδυσσέα Ελύτη και άλλων με τις εξαιρετικές μεταφράσεις του στην
αγγλική γλώσσα, ξεπέρασαν τα σύνορα της ελληνικής γλωσσικής επικράτειας της
Ελλάδος και έγιναν παγκοσμίως γνωστές. Ο κάπως υπερβολικός τόνος των κρίσεών
μας, δεν μειώνει την μεταφραστική συνεισφορά των άλλων ξένων μεταφραστών της
εποχής του σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες. Όταν όμως ένας αναγνωρισμένος
καθηγητής της Ποίησης στις ΗΠΑ εγκαταλείπει την εργασιακή του σταδιοδρομία το
1946 και έρχεται και εγκαθίσταται στην χώρα μας,-σε δύσκολες μάλιστα πολιτικές
και ιστορικές συνθήκες για την πατρίδα μας- και έκτοτε για μισό αιώνα εργάζεται
πάνω στον ποιητικό λόγο και την γραφή εκατοντάδων ελλήνων ποιητών, συνεργαζόμενος
μαζί τους, τους γνωρίζει από κοντά, τους μεταφράζει στην αγγλική γλώσσα, κάνει
γνωστά τα ονόματά τους, όχι μόνο του Κρητικού Νίκου Καζαντζάκη, τότε μπορούμε
με ασφάλεια να μιλάμε για την σημαντική συνεισφορά του στα ελληνικά γράμματα
του 20ου αιώνα. Η γνωριμία μας μαζί του και οι άπειρες συζητήσεις
μας αποκάλυψαν την εργατικότητά του, την ευσυνειδησία του, την βαθειά του
καλλιέργεια και γνώσεις πάνω στην παγκόσμια ποιητική όχι μόνο αγγλοσαξονική
παράδοση και τις μεταφραστικές του αρετές. Ένας δάσκαλος φοβερά καταρτισμένος πάνω στις
διάφορες Θεωρίες της Ποίησης, τις μεθόδους και τεχνικές της γραφής, το
ξεχωριστό στυλ και ύφος των αγγλόφωνων λογοτεχνών, τις περιπέτειες και τους
κόμβους της παγκόσμιας ποιητικής ιστορίας. Αν διαβάσουμε τα δοκίμιά του θα διαπιστώσουμε
ότι η κριτική του ματιά δεν στέκεται μόνο στους χώρους της ποίησης, της
λογοτεχνίας στην εξέτασή τους αλλά, συσχετίζει το ποιητικό γεγονός με
παραδείγματα από τους χώρους των εικαστικών τεχνών, της μουσικής και άλλων
εκφράσεων του ανθρώπινου πολιτισμού. Η ευχάριστη αυτή αφορμή και μνημόνευση του
ονόματος του Φράιερ, έκανε τη Νατάσα Κεσμέτη να μου προσφέρει για δημοσίευση
ένα ακόμα ανέκδοτό της μεταφραστικό δώρο για τα Λογοτεχνικά Πάρεργα. Το γύρισμα
στα ελληνικά δύο ανέκδοτων στροφών από μία εκτενέστερη σύνθεση του Μίλτων.
Διανύοντας
την εορταστική περίοδο σε επικοινωνία μου με τον αρχιτέκτονα Άγγελο Σ. Παρθένη
ποιητή και μεταφραστή, γνωρίζοντας ότι έχει ολοκληρώσει και σκέφτεται να
εκδώσει την πολύχρονη μεταφραστική του εργασία των Σονέτων του Ουϊλλιαμ Σαίξπηρ,
μία πρώτη τους εκδοχή στα ελληνικά έχουν δημοσιευθεί παλαιότερα στα Λογοτεχνικά
Πάρεργα, ο ποιητής και μεταφραστής μου ανέφερε ότι και εκείνος έχει ασχοληθεί
με την ποίηση του ιρλανδού ποιητή Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς, έχει μάλιστα μεταφράσει
ποιήματά του μεταξύ αυτών και τους «ΜΑΓΟΥΣ». Με ευχαρίστηση μάλιστα
πληροφορήθηκα ότι ο Α. Σ. Παρθένης παράλληλα έχει εργαστεί πάνω στην μετάφραση
ποιημάτων του άγγλου πεζογράφου και ποιητή Ντ. Χ. Λώρενς (11/9/1885- Γαλλία
2/3/1930) στον οποίο βρίσκει ποιητικές συγγένειες με την ποίηση του Γέητς. Ο
ποιητής Άγγελος Σ. Παρθένης προθυμοποιήθηκε μετά την συζήτησή μας, και μου
απέστειλε-και τον ευχαριστώ για αυτό- μεταφράσεις ποιημάτων του, των Γέητς,
Λώρενς και Σαιξπηρικών Σονέτων, για δημοσίευση στην Πειραϊκή ανοιχτή σε θέματα
πολιτισμού ιστοσελίδα. Όπως βλέπουμε η Ποίηση, είτε στο πρωτότυπό της είτε στην
μετάφρασή της στήνει γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων (άγνωστων μεταξύ
τους πολλές φορές) αν το επιθυμήσουν. Και συνακόλουθα, μεταξύ εκείνων των
δημιουργών οι οποίοι πέρα από την ατομική τους ποιητική κατάθεση εργάζονται,
μοχθούν μεταφραστικά πάνω στον ξένο ποιητικό λόγο άλλων ομοτέχνων τους, στην
προβολή τους, από διάφορες ηπείρους, γλωσσικές και ιστορικές παραδόσεις.
Διαπιστώσαμε επίσης με ικανοποίηση μια συναντίληψη των θετικών απόψεών μας για
τις μεταφράσεις και τα θεωρητικά κείμενα περί Μετάφρασης του Κίμων Φράϊερ.
Αν θέλουμε όμως εμείς οι ανώνυμοι αλλά επαρκείς αναγνώστες
της Ποίησης να είμαστε δίκαιοι στις κρίσεις μας, με τους κάθε είδος της γραφής
μεταφραστές (άντρες και γυναίκες) οφείλουμε να τους αναγνωρίσουμε ότι επιτελούν
ένα αρκετά δύσκολο και παρακινδυνευμένο έργο. Μια πολύμοχθη και χρονοβόρα
εργασία η οποία μένει αρκετές φορές αδικαίωτη. Και όταν γράφουμε αδικαίωτη δεν
αναφερόμαστε τόσο στις επίσημες δημόσιες βραβεύσεις μεταφραστών και των έργων
με τα οποία καταπιάνονται να μας γνωρίσουν αλλά, στην αποδοχή τους ή μη από το
ευρύ αναγνωστικό κοινό. Γιατί, όπως και η πρωτογενής εργασία έτσι και η
δευτερογενής αν δεν βρει ανταπόκριση από το κοινό, των ανθρώπων που διαβάζουν
και αγοράζουν βιβλία, «τρέφονται» από αυτά δεν έχει αποτέλεσμα ο κόπος τους.
Έπειτα, πόσο εύκολο είναι ένας μεταφραστής να συλλάβει τον ποιητικό οραματισμό,
την ποιητική σύλληψη ενός ξένου της παράδοσής του ποιητή ο οποίος έχει τις δικές
του ποιητικές και γλωσσικές της παράδοσής του προσλαμβάνουσες, αυτές που κατά
την διάρκεια της ζωής του και των καλλιτεχνικών του ενασχολήσεων έχει οργανικά
αφομοιώσει και εκφράζει με τον ποιητικό του λόγο, τον πεζογραφικό και ούτω κάθ’
εξής. Και κατόπιν, ο μεταφραστής τι μεταφέρει στην δική του μητρική γλώσσα, το
ποιητικό νόημα και σύλληψη του αλλόγλωσσου ποιητή όσο καλός και αν είναι ή την
γλώσσα του; Μεταφράζεται, αποδίδεται η ουσία της Ποίησης, ή όπως έχει λεχθεί
όταν ένας ποιητής μεταφέρει πάνω στην λευκή σελίδα την ποιητική του σύλληψη
αυτή χάνει μεγάλο μέρος από την ουσία και την αλήθεια της. Προδίδει την πρώτη αίσθηση,
το πρώτο σκίρτημα συγκίνησης. Πράγμα που σημαίνει ότι οι λέξεις είτε πρωτότυπες
είτε της μετάφρασης προδίδουν. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να ασχολούμαστε με
την μετάφραση της Ποίησης, ασφαλώς όχι, ακόμα και αν ένας σταθερός αναγνώστης
γνωρίζει ξένες γλώσσες τις μιλά και τις γράφει δεν χάνει, μάλλον κερδίζει αν
διαβάσει στην μητρική του γλώσσα ένα βιβλίο το οποίο γνώριζε και είχε έρθει σε
επαφή στην γλώσσα του συγγραφέα. Θα μπορούσαμε κατόπιν να αποκαλέσουμε τον
μεταφραστή συνδημιουργό; Εφόσον στις μέρες μας, αρκετοί υποστηρίζουν την θέση
ότι η γραφή είναι μία ανοιχτή στο χρόνο υπόθεση, και ότι και ο αναγνώστης
διαβάζοντας ένα έργο αναπλάθει με τις δυνάμεις της φαντασίας του το στόρι, συμπληρώνει
την υπόθεση, πολλαπλασιάζει τα επεισόδια, παραλλάσει εικόνες, διαμορφώνει
διαφορετικά τον θεματικό καμβά μιάς ποιητικής συλλογής ή ενός πεζογραφήματος,
δίνει την δική του εκδοχή. Επεμβαίνει δηλαδή με την φαντασία του στον πρώτο
αφετηριακό πυρήνα της εξιστόρησης, της αφήγησης μιάς ιστορίας, της διήγησης
μιάς υπόθεσης, της αποκάλυψης ενός συμβάντος καθώς ανοίγει συνομιλία, διάλογο
με τους ήρωες και τις καταστάσεις που ζουν. Μπλέκει τον δικό του χρόνο με
εκείνον των ηρώων ενός διηγηματικού, πεζού βιβλίου ή ποιητικής συλλογής. Ας
φέρουμε στην σκέψη μας τα ιστορικά ή τα φιλοσοφικά ή ακόμα και τα ερωτικά
ποιήματα του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, όσες φορές και αν τα διαβάσουμε ή αν
θελήσουμε να τα μεταφράσουμε σε μία άλλη γλώσσα δεν μπαίνουμε στον πειρασμό να
επέμβουμε θετικά στα ποιητικά του λεγόμενα καθώς μας ξυπνούν προσωπικές μας
αναμνήσεις και παρεμφερείς καταστάσεις; Το ίδιο δεν συμβαίνει αν διαβάσουμε
παραδείγματος χάρη ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, τι άλλο είναι η ποίησή του από
μία ανοιχτή συνομιλία του με τον άνθρωπο μέσα στην ιστορία και την πολιτική και
το ιδεολογικό-σύμφωνα με τις ατομικές του αντιλήψεις- πλαίσιό της. Ας φέρουμε
στο νου την συλλογή «Μαρία Νεφέλη» του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη δεν είναι μια
συνομιλία της ποίησης με τον αντιφωνητή και παράλληλα, μια πρόσκληση προς εμάς
τους αναγνώστες να συμμετάσχουμε στον διάλογο αυτόν. Θέλω να πω με τα παραπάνω
εφόσον ευσταθούν ότι ένα οποιοδήποτε συγγραφικό δημιούργημα, δεν είναι
αποτέλεσμα ενός και μόνο ευφυούς, ταλαντούχου δημιουργού αλλά παράγωγο και
άλλων φωνών της παράδοσής του και φυσικά και του όποιου μεταφραστή του. Πολλές
φορές με την μετάφρασή τους οι μεταφραστές κατορθώνουν να κάνουν γνωστούς τους
λογοτέχνες και πέραν των ορίων της δικής τους γενέθλιας χώρας. Το αναγνωστικό
κοινό διαβάζει ένα έργο από δεύτερη ή τρίτη μετάφραση και όχι την πρώτη μητρική
εκδοχή του ίδιου του δημιουργού. Ο ρόλος που επιτελεί ένας μεταφραστής είναι
πολύ σημαντικός, γιατί πλάθει και αναπλάθουν και αυτοί με τις μεταφράσεις τους την
μητρική τους γλώσσα, την εμπλουτίζουν ή την αποψιλώνουν από τα ενεργά δυναμικά
λεκτικά της μέλη. Οι μεταφραστές είναι συνήθως οι αδικαίωτοι ήρωες της γραφής.
Αυτοί που σηκώνουν όλο το βάρος της διαχείρισης ενός ξένου έργου, αυτοί που έχουν
να επιλέξουν σε μία κατά λέξη μετάφραση ή στην μεταφορά της νοηματικής του απόδοσης.
Γι’ αυτό και οι μεταφραστές ανάλογα με την καλλιέργειά τους άλλοτε μιλάν για
μετάφραση, άλλοτε για ελεύθερη απόδοση, άλλοτε για αντιγραφή, άλλοτε για
μεταφορά, άλλοτε για γύρισμα στα ελληνικά, άλλοτε για ελεύθερη μετάφραση ή ελάχιστες
φορές για δημιουργική παράφραση. Είναι μεγάλη η γκάμα των μεταφραστικών ορισμών
που υιοθετούν οι ακάματοι εργάτες της μεταφραστικής τέχνης.
Δεν θα ήταν
και τόσο άστοχο, αν σημειώναμε ότι η γλωσσική μας συνείδηση διαμορφώνεται
συνήθως στην παιδική μας ηλικία, τότε συστηματοποιείται κατά κάποιον τρόπο η
εκφραστική ταυτότητα του καθενός μας, από την μητρική περισσότερο συνεισφορά κυρίως
και κατόπιν την πατρική γλώσσα και αυτή του άμεσου συγγενικού και φιλικού
περιβάλλοντος. Οι γλωσσικές αυτές πρώτες μνήμες και εντυπώσεις οι οποίες συνδυάζονται
και με την σωματική επαφή και τις οσμές που παράγει το ανθρώπινο σώμα,
μεταφέρονται και διευρύνονται κατά την διάρκεια της ωρίμανσή μας. Αν αυτό το
αποδεχόμαστε, τότε, ίσως, «η ποίηση είναι ότι χάνεται στην μετάφραση» για να
θυμηθούμε ένα παλαιό λεχθέν. Κάθε συγγραφέας όπως η καμήλα με τους ύβους της κουβαλά
την παράδοση της γενέθλιας χώρας και τόπου του, των οικείων παραστάσεών του και
των εικόνων του, των εμπειριών του, στην καθολικότητά τους, κατά πόσο όλος αυτός
ο πρωτογενής συγγραφικός πλούτος μπορεί να μεταφερθεί, αποδοθεί σε μία άλλη
γλωσσική διάλεκτο και κώδικες επικοινωνίας, ομαλά και φυσικά, αυτό έγκειται
στην μαεστρία του μεταφραστή ή της μεταφράστριας. Γι’ αυτό μιλήσαμε για μια
ανοιχτή στον χρόνο συνομιλία, μία εξελισσόμενη συνδημιουργία εκ μέρους του
μεταφραστή. Και εδώ, κάποιος καλοπροαίρετα θα αναρωτηθεί, μπορεί να πετύχει
στον μεταφραστικό του στόχο ένας μεταφραστής αν δεν του πάει ένας πεζογράφος, ένας
ποιητής; Μήπως οφείλει να μεταφράζει μόνο φωνές, ποιητικές και πεζές που πάνε
στην δική του αναγνωστική ιδιοσυγκρασία, στο προσωπικό του ποιητικό γούστο γραφής,
κεντρίζουν την ευαισθησία του και ενεργοποιούν τις αντένες της συγκίνησής του
περισσότερο; Και αυτό τι σημαίνει, ότι θα πρέπει να περιορίσει τα ονόματα και
τα έργα ξένων δημιουργών που θα ήθελε ή αποπειράται να μεταφράσει; Όλοι μας γνωρίζουμε,
ότι αυτό δεν συμβαίνει, είτε στους επαγγελματίες μεταφραστές είτε στους ερασιτεχνικά
και για δική τους απόλαυση ασχολούμενοι. Πού βρίσκεται τελικά η μεταφραστική αλήθεια
και ευστοχία της. Όταν ο μεταφραστής αναμετράται με την γλώσσα του ποιητή ή την
Ποίησή του, ή μήπως με την αναμέτρηση της δικής του μητρικής γλώσσας, μέσω ενός
αλλόγλωσσου έργου.
Ένα παιχνίδι η γραφή στον χρόνο, ένα παιχνίδι και η μετάφραση,
τόσο ο συγγραφέας όσο και ο μεταφραστής του έρχονται αντιμέτωποι με έναν κοινό άγνωστό
τους «εχθρό» το αυτόχθονο του καθενός λεξιλόγιο της γλώσσας που κατέχουν στην
κοινή τους μετάγγιση γνωριμίας και αλληλοβοήθειας.
Δεν είμαι ειδικός στο να κρίνω μεταφραστικές εργασίες τρίτων.
Τις απολαμβάνω όπως λειτουργούν μέσα μου, τις χαίρομαι, έτσι μπορώ να γράψω ότι
μου αρέσουν οι μεταφραστικές εργασίες του ποιητή Άγγελου Σ. Παρθένη, έχουν την
ξεχωριστή τους ποιότητα, την αρχιτεκτονική δομή τους, μεταφέρουν την γλωσσική
υπευθυνότητα του ποιητή- μεταφραστή, έχουν μία ανάγλυφη εικονοποιία, μία
γλυπτική δωρική εκφραστική όπως η πρωτογενής ποίησή του. Μιλά και με τον λόγο
του και με τις παύσεις της γραφής του. Οι μεταφράσεις του δηλώνουν την ποιητική
του καλλιέργεια και ευαισθησία, ίσως και μεταφραστικό πειραματισμό. Οι μεταπλάσεις
του, σε σημεία τους ομοιάζουν με τα γυρίσματα στα ελληνικά της πεζογράφου Νατάσας
Κεσμέτη. Κινούνται μέσα σε μια θρησκευτικά ερωτική ατμόσφαιρα, σε ένα κλίμα
μυστικής συνομιλίας του μεταφραστή με το αόρατο, το άγνωστο, αυτό που αποκαλούμε
Θείο ή μίας άλλης εσωτερικής συνομιλίας μας με τον Θάνατο. Το μυστήριο του Κόσμου,
το ανεξερεύνητο, της μεταβαλλόμενης διαρκώς ύπαρξης που αναζητά να μας κοινοποιηθεί
μέσω μιάς οικουμενικής συγκίνησης μιάς ψηλάφησης μέσω των κουκίδων των λέξεων,
μέσω της αποτύπωσης μιάς ποιητικής σύλληψης σαν αυτή που μας προσφέρει το φαινόμενο
που αποκαλούμε Ποίηση. Σαν τον ποιητικό αινιγματικό λόγο του Ουϊλλιαμ Μπάτλερ Γέητς
και τις αλχημικές του εσωτερικές εστιάσεις, στην δική του πρόσληψη του σύμπαντος
και των μυστηρίων του.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς,
Τετάρτη Χριστουγέννων 25 Δεκεμβρίου υπό την σκέπη του ποιητή
αγίου Ρωμανού του Μελωδού.
ΥΓ. Έφυγε πλήρης ημερών ο Πατρινός φιλόλογος, ποιητής και πανεπιστημιακός Σωκράτης Λ. Σκαρτσής (Πάτρα1936-18/12/2024). Ο Σωκράτης Λ. Σκαρτσής είναι συγγραφέας περίπου 300 τίτλων βιβλίων και εκδότης 14 περιοδικών. Υπήρξε ιδρυτής και εμψυχωτής του "Συμποσίου Ποίησης" από το1981 έως το 2018 και επιμελητής των τόμων με τα Πρακτικά του που κυκλοφόρησαν.
