Δημήτριος Σ. Χατζηπέτρος

Δημήτριος Σ. Χατζηπέτρος

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ  ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

Εισαγωγικό κείμενο: Ευάγγελος Ν. Μόσχος

Για την Κυπριακή Ποίηση: Αντώνης Πιλλάς

Εκδοτικός οίκος «ΑΣΤΗΡ» 1996, σελίδες 662

Ταύτα ελάλησεν Ιησούς και επάρας τους οφθαλμούς αυτού εις τον ουρανόν είπεν πάτερ ελήλυθεν η ώρα δοξάσόν σου τον υιόν, ίνα ο υιός δοξάση σε, καθώς έδωκας αυτώ εξουσίαν πάσης σαρκός, ίνα παν ο δέδωκας αυτώ δώση αυτοίςζωήν αιώνιον, αύτη δε εστίν η αιώνιος ζωήν ίνα γινώσκωσιν σε το μόνον αληθινόν θεόν και ον απέστειλας Ιησούν Χριστόν, εγώ σε εδώξασα επί της γης το έργον τελειώσας ο δέδωκας μοι ίνα ποιήσω, και νυν δόξασόν με συ, πάτερ, παρά σεαυτώ τη δόξη ή είχον προ του τον κόσμο είναι παρά σοι. Εφανέρωσά σου το όνομα τοις ανθρωποις ους έδωκάς μοι εκ του κόσμου, σοι ήσαν καμοί αυτούς έδωκας και τον λόγον σου τετήρηκα, νυν έγνωκαν ότι πάντα όσα δέδωκάς μοι παρά σου εισίν, ότι τα ρήματα α έδωκάς μοι δέδωκα αυτοίς, και αυτοί έλαβον και έγνωσαν αληθώς ότι παρά σου εξήλθον, και επίστευσαν ότι συ με απέστειλας.  Εγώ περί αυτών ερωτώ, ου περί του κόσμου ερωτώ αλλά περί ων δέδωκάς μοι, ότι σοί εισίν. Και τα εμά πάντα σα εστίν και τα σα εμά και δεδόξασμαι εν αυτοίς. Και ουκέτι ειμί εν τω κόσμω, και αυτοί εν τω κόσμω εισίν, καγώ προς σε έρχομαι, πάτερ άγιε τήρησον αυτούς εν τω ονόματί σου ω δέδωκάς μοι, ίνα ώσιν εν καθώς ημείς. Ότε ήμην μετ’ αυτών εγώ ετήρουν αυτούς εν τω ονόματί σου ω δέδωκας μοι, και εφύλαξα, και ουδείς εξ αυτώναπώλετο ει μη ο υιός της απωλείας, ίνα η γραφή πληρωθή. Νυν δε προς σε έρχομαι και ταύτα λαλώ εν τω κόσμω ίνα έχωσιν την χαράν την εμήν πεπληρωμένην εν εαυτοίς, εγώ δέδωκα αυτοίς τον λόγον σου και ο κόσμος εμίσησεν αυτούς, ότι ουκ εισίν εκ του κόσμου καθώς εγώ ουκ ειμί εκ του κόσμου Όυκ ερωτώίνα άρης αυτούς εκ του κόσμου αλλ’ ίνα τηρήσης αυτούς εκ του πονηρού.εκ του κόσμου ουκ εισιν καθώς εγώ ουκ ειμί εκ του κόσμου αγίασον αυτοίς εν τη αληθεία, ο λόγος ο σας αλήθειαν εστίν καθώς εμέ απέστειλας εις τον κόσμον καγώ απέστειλα αυτούς εις τον κόσμον και υπέρ αυτών εγώ αγιάζω εμαυτόν, ίνα ώσιν και αυτοί ηγιασμένοι εν αληθεία. Ου περί τούτων δε ερωτώ μόνον, αλλά και περί των πιστευόντων δια του λόγου αυτών εις εμέ ,ίνα πάντων έν ώσιν, καθώς σύ, πάτερ εν εμοί καγώ εν σοί, ίνα και αυτοί εν ημίν ώσιν, ίνα ο κόσμος πιστεύη ότι συ με απέστειλας. Καγώ την δόξαν ην δέδωκάς μοι δέδωκα αυτοίς, ίνα ώσιν εν καθώς ημείς εν. Εγώ εν αυτοίς και συ εν εμοί, ίνα ώσιν τετελειωμένοι εις εν, ίνα γινώσκη ο κόσμος ότι συ με απέστειλας και ηγάπησας αυτούς καθώς εμέ ηγάπησας….   

    Πάνε είκοσι χρόνια που ο εκδοτικός οίκος «ΑΣΤΗΡ» Αλ. @ Ε. Παπαδημητρίου, που βρίσκονταν στην περιοχή της Ομονοίας, οδός Λυκούργου 10 στο κέντρο της Αθήνας, εξέδωσε μια επιστημονικά, αισθητικά και θεματικά έγκυρη και ενδιαφέρουσα Ανθολογία Θρησκευτικής Ποίησης, που περιλαμβάνει μια πλειάδα θρησκευτικών χριστιανικών φωνών-αντρικών και γυναικείων-από την Ελλάδα και την μαρτυρική Κύπρο. Έχω ξαναγράψει για τις θρησκευτικές ανθολογίες που γνωρίζω, και τις έχω αποδελτιώσει στο μπλοκ παλιότερα. Η τελευταία αυτή χρονικά, νεοελληνική θρησκευτική ανθολογία του Δημητρίου Σ. Χατζηπέτρου, θεωρώ ότι, είναι η πληρέστερη, εγκυρότερη και πιο σύγχρονη σε σχέση με αυτές που έχω παρουσιάσει μέχρι τώρα. Του Κεραμίδα 1940, του Τυπάλδου 1974 και του Πειραιώτη Λουκάκη 1978. Μένει μόνο η πεντάτομη του Κόλλια που εκδόθηκε το 1973, και είναι παρά την μεγάλη προσπάθεια του ανθολόγου, να μας προσφέρει όσο το δυνατόν περισσότερες ποιητικές φωνές, προβληματική και άτακτη από διάφορες πλευρές, και κυρίως, με πολλές ενστάσεις, όταν πετσοκόβει τα ποιητικά κείμενα και τις ποιητικές συνθέσεις των διαφόρων δημιουργών, χάνοντας την ποιητική αυτοτέλειά τους μάλλον, κατά κάποιον τρόπο. Ευτυχώς, είναι η μόνη από τις θρησκευτικές ανθολογίες που συναντάμε τέτοιου είδους προβλήματα. Ο πρόλογος του κυρού αρχιεπισκόπου Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιακώβου, που την συνοδεύει, δεν έσωσε τα επιστημονικά προσχήματα και ποιητικά της κριτήρια. Αντίθετα, η ανθολογία που συνέταξε με σεβασμό, μεράκι και αγάπη ο Δημήτριος Σ. Χατζηπέτρος και οι συνεργάτες του, αξίζουν από κάθε πλευρά συγχαρητήρια έστω και μετά από είκοσι χρόνια γι αυτόν τον μεγάλο ποιητικό άθλο. Και φυσικά, και στον παραδοσιακό χριστιανικό οίκο, που δεν υπάρχει πια. Η Νεοελληνική Θρησκευτική Ανθολογία, περιλαμβάνει 259 ποιητές και ποιήτριες, από όλο το φάσμα των ποιητικών γενεών και την ελληνική επικράτεια, θρησκευτικές φωνές, που μας παρουσιάζονται με 808 συνολικά ποιητικές τους καταθέσεις, κάτι, που μας κάνει να μιλάμε για πραγματικό άθλο. Από τους παρουσιαζόμενους ποιητές και ποιήτριες από όλο τον ελληνικό χώρο,-επαναλαμβάνω, σαν να έχουμε έναν ποιητικό θρησκευτικό καταστατικό χάρτη ανθρώπινης βιωματικής εξομολόγησης-οι 43 κατάγονται από την μαρτυρική μεγαλόνησο με 114 ποιήματά τους, πράγμα που συμβαίνει για πρώτη φορά από όσο γνωρίζω. Στην προσπάθεια αυτή, όπως αναφέρεται στο προλογικό σημείωμα του ανθολόγου, συνέβαλλε ο συνανθολόγος Αντώνης Πιλλάς, γράφονται μεταξύ άλλων:

«Στον τόμο αυτό περιλαμβάνονται 259 ποιητές με σύνολο ποιημάτων 808. Μέσα σ’ αυτό το σύνολο οι Ελληνοκύπριοι ποιητές έχουν σημαντική συμμετοχή. Είναι 43 με σύνολο ποιημάτων 114. Είναι ίσως η πρώτη φορά που εκδίδεται θρησκευτική ανθολογία με τόσο πλούσια εκπροσώπηση Κυπρίων ποιητών. Το σημαντικό αυτό επίτευγμα οφείλεται στην πρόθυμη και αμέριστη βοήθεια που είχε ο ανθολόγος από τη συνεργασία του με τον ταλαντούχο Ελληνοκύπριο ποιητή Αντώνη Πιλλά. Ο Αντώνης Πιλλάς ανέλαβε πρόθυμα το πλησίασμα και την επικοινωνία με τους Κυπρίους ποιητές και εργάσθηκε αόκνως με αίσθημα ευθύνης και πολύ ζήλο, ως να επρόκειτο για δική του ανθολογία. Γιαυτό στην ουσία ο Αντώνης Πιλλάς είναι συνανθολόγος, λόγω της σημαντικότατης συμβολής του στο έργο αυτό...».

     Όπως βλέπουμε, το εύρος των συμμετεχόντων ποιητικών φωνών, είναι και ευρύ και πολυποίκιλο. Επιβοηθητική είναι επίσης, και η μελέτη του Πειραιώτη δοκιμιογράφου και συγγραφέα Ευάγγελου Ν. Μόσχου,-την περίοδο εκείνη διευθυντού του μακροβιότερου παραδοσιακού λογοτεχνικού περιοδικού Νέα Εστία, μετά την παραίτηση του συγγραφέα Πέτρου Χάρη-ο οποίος συμβάλλει και αυτός στον εμπλουτισμό του έργου, αναδημοσιεύοντας ένα παλαιότερο συγγενικό κείμενό του με το θέμα, με τίτλο «Το θρησκευτικό βίωμα στη μεταπολεμική ποίηση». Ένα κατατοπιστικό ανιχνευτικό ολιγοσέλιδο κείμενο, που αναφέρεται σε πρόσωπα και έργα ποιητών δημιουργών,-ελλήνων και ξένων-με θρησκευτικό βίωμα στον μεταπολεμικό κόσμο μας. Ένας αιώνας, που τον έχουν αποκαλέσει ο αιώνας του Ζαν Πωλ Σαρτρ, που σήμαινε, ο αιώνας της επιστήμης, του άθεου υπαρξισμού, των άτεγκτων θετικιστικών προτάσεων, του αλάθητου όπως πίστευαν ορθολογισμού, των διαφόρων κομμουνιστικών ιδεολογιών και πολιτικών αιρέσεών τους, των πολιτικών και κοινωνικών επαναστάσεων, του τέλους-κατά κάποιον τρόπο της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας μέσα στην ιστορία, επί των άλλων ηπείρων, των φιλοσοφικών ακροτήτων, την επικράτηση του μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού στα διάφορα πεδία της Τέχνης,(ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, εικαστικά, αρχιτεκτονική κλπ) την επικράτηση του άκρατου οικονομικού φιλελευθερισμού, και της αλόγιστης καταναλωτικής και τεχνολογικής συμπεριφοράς των ανθρώπων, έναντι του φυσικού περιβάλλοντος, που βγήκαν φονικά τραυματισμένοι και ψυχικά τραυματισμένοι, από τους δύο παγκόσμιους πολέμους, και τα κρεματόρια του Άουσβιτς, αλλά και τα στρατόπεδα Γκούλακ. Μια ανθρώπινη Ζωή εν Τάφω, μιας διαλυμένης και κατεστραμμένης, απελπισμένης εμπιστοσύνης προς το πατροπαράδοτο κέντρο αναφοράς της συλλογικής και προσωπικής Πίστης του χριστιανού ανθρώπου, προς τον Θεό-Πατέρα, που βίωσε με φοβερό και φριχτό τρόπο σε δεκάδες πολιτικές αντίξοες παραμέτρους και κοινωνικές συνθήκες, ο χριστιανός ευρωπαίος άνθρωπος του προηγούμενου αιώνα και χιλιετίας, σε αυτήν την Σκοτεινή Ήπειρο που έτυχε να γεννηθούμε και να ζούμε, την Ευρώπη. Ιστορικά δραματικά γεγονότα, που σε κάνουν να διαπιστώσεις ότι αν είναι φοβερό ιστορικό σκάνδαλο η επικράτηση του καπιταλιστικού συστήματος, με τις σκληρές και αντιμαχόμενες παθογένειές του μέσα στην διάρκεια του ιστορικού χρόνου της ζωής των εκατομμυρίων ευρωπαίων ανθρώπων του δυτικού κόσμου, ακόμα φοβερότερο κοινωνικό σκάνδαλο, αποδείχτηκε η επικράτηση των κομμουνιστικών θεωριών για πάνω από πενήντα χρόνια, τόσο στην ανατολική Ευρώπη, όσο και σε άλλα γεωγραφικά σημεία του πλανήτη. Μέσα σε ένα τέτοιο πνευματικό και ιδεολογικό πλαίσιο, που αναπτύχθηκαν οι κάθε είδους υποκειμενικές και ψυχολογικές εσχατολογίες, και μεταφυσικές κοινωνιολογίζουσες ανθρωπολογίες, που είχε τις επακόλουθες κοινωνικές αδιέξοδες θρησκευτικές της πίστεως ανακατατάξεις, υπήρξαν φωνές δημιουργών και πνευματικών ατόμων που τις διέκρινε μεγάλη μετριοπάθεια, και προσπάθησαν να συμβιβάσουν την Πίστη με την Επιστήμη, την θύραθεν Τέχνη με την θρησκευτική, τον εκκλησιαστικό τρόπο ζωής με την προσωπική χειραφέτηση του σύγχρονου ανθρώπου, το κοινωνικό μήνυμα της χριστιανικής παράδοσης με την θεολογία της επανάστασης, όπως είδαμε να φανερώνεται το τελευταίο μισό του προηγούμενου αιώνα στην Νότιο Αμερική, την ανοιχτή συζήτηση μεταξύ μορφωμένων και σπουδαγμένων πιστών, και «ακαδημαϊκών» θεολόγων με τα φωτεινότερα μυαλά των αγνωστικιστών, των άθεων, των άπιστων, των μη πιστευόντων στην χριστιανική εσχατολογία, των μη αποδεχόμενων τον Ιησού ως Θεό, των διαφόρων άλλων χριστιανικών δογμάτων, που ακόμα και σήμερα, δεν έχουν βρει καθολικά σημεία σύγκλισης, και, προσέγγιση των διαφορετικών θρησκευτικών και θεολογικών παραδόσεων του περιβάλλοντος ζωής και εξέλιξης των ανθρώπων, όπως είναι ο Ιουδαϊσμός, ο Βουδισμός, ο Ταοϊσμός, ο Μουσουλμανισμός. Ο σπόρος της πνευματικής-θρησκευτικής αμφισβήτησης, προς τα ουράνια θεολογικά δογματικά θέσφατα της δυτικής και ανατολικής χριστιανικής παράδοσης που είχε σπείρει με τις έρευνές του ο σημαντικός «φυσικός φιλόσοφος» με το έργο του, «Η Καταγωγή των Ειδών», ο άγγλος Κάρολος Δαρβίνος, από τον 19^ο αιώνα, είχε προσθέσει επίσης αρκετά αγκάθια στην ανετότερη και αβίαστη αποδοχή, του μέχρι τότε θρησκευτικού βιώματος.-Τα νησιά Γκαλαπάγκος, έγιναν ο νέος παράδεισος, θεολογικός χάρτης των ανθρωπίνων δοξασιών και αναφορών.-Αυτού του χαροποιού ή απελπισμένου ανθρωπίνου βιώματος εμπιστοσύνης ζωής μέσα στις σύγχρονες συνθήκες, στον Θεό-Πατέρα, της αποκαλυπτικής χριστιανικής εσχατολογικής αναφοράς και αποκάλυψης. Οι πνευματικές αυτές ανεξέλεγκτες αναταραχές, και υπαρξιακές διεργασίες, οι αντίστοιχες ψυχικές αρνήσεις των χειραφετημένων μοντέρνων ανθρώπων, οι κοινωνιολογικές επιστήμες που αναπτύχθηκαν παράλληλα με τα άλλα πεδία των φυσικών επιστημών, που επανερμήνευαν το φαινόμενο Άνθρωπος,(αυτός ο άγνωστος, όπως θα έγραφε και ο Καρέλ) στις σύγχρονες και ανεξέλεγκτες κοινωνικές, θρησκευτικές και πολιτικές συνθήκες, η αλλαγή του ρόλου και του στίγματος του ανθρώπου μέσα στην σύγχρονη ιστορία,(ως η κορωνίδα του φυσικού περιβάλλοντος) και η νέα σωματική και ερωτική αυτοδιάθεση των ανθρώπων και η χειραφέτησή τους από παλαιότερες παραδοσιακές προλήψεις, ήθη και έθιμα, δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, η νέα του χαρτογράφηση, δεν άφησαν όπως ήταν φυσικό αδιάφορους, τους ποιητές και ποιήτριες εκείνους, που διαπνέονταν από ένα βαθύ και ουσιαστικό θρησκευτικό βίωμα τόσο στον ελλαδικό όσο και στον υπόλοιπο ευρωπαϊκό χώρο, και επηρέασαν τον δυτικό τρόπο σκέψης και ζωής. Έτσι, μέσα στο πλήθος αυτό των «θρησκευτικών» ποιητικών φωνών, συναντάμε μια πλειάδα πολύχρωμων συναισθηματικών διαφοροποιήσεων, ποικίλων θρησκευτικών εκφράσεων, αντίθετων μεταξύ τους υπαρξιακών αναφορών, παράλληλων οντολογικών προσεγγίσεων, που αγγίζουν είτε τα όρια της απιστίας, του παραδοσιακά πιστού, είτε βρίσκονται στα κράσπεδα της αμφισβήτησης. Ποιητικές φωνές, που διατρέχουν όλο το θρησκευτικό φάσμα της πίστης του καθενός δημιουργού προσωπικά, που δένουν όμως μεταξύ τους, καθώς μας φανερώνουν με μεγάλη ευκολία, τον πλούτο και την πολυχρωμία των ανθρωπίνων συναισθημάτων, μεταφυσικών αναζητήσεων, εσωτερικών συγκρούσεων, προσωπικών συντριβών, οξυδερκών ποιητικών αρνήσεων, εικόνων ψυχικών σπαραγμών, σαρκικών ανησυχιών και ενοχών, ελπίδων σε για μια καλύτερη και ειρηνικότερη ζωή των πιστών δημιουργών, ατομικών μεταμελειών, συγκινητικών εσωτερικών μεταστροφών, αδιέξοδων αγωνιών, αποκαλυπτικών καταλλαγών, με δυό λόγια, ένα θρησκευτικό ποιητικό σύμπαν που πρυτανεύει ο όντος άνθρωπος και τα προβλήματά του, ενώ, το Θείο, γίνεται η μεγάλη ανοιχτή και αιμάσουσα παρακαταθήκη των ποιητικών τους εξομολογήσεων. Η βιωματική φωνή εξομολόγησης του σύγχρονου ανθρώπου, αυτή η ανέσπερη ποιητική κραυγή, γίνεται οντολογικότερη μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους, αποκτά χαρακτηριστικά ενός βαθύτερου προβληματισμού, με τον ιδιαίτερο, του κάθε ατόμου προσωπικά σπαρακτική φωνή. Ο ποιητικός λόγος βρίσκεται σε μια σύγχρονη συναλληλία με την πίστη, και μια καινούργια ψυχολογική εικονοποιία αναπτύσσεται και εδραιώνεται μέσα στις ποιητικές σελίδες γραφής των δημιουργών. Η προαίρεση της ποιητικής εξομολόγησης του κάθε ενός ποιητή και ποιήτριας ξεχωριστά και ανεπανάληπτα, προσφέρει την ανανέωση της ελπίδας  στην παραδοσιακή προγονική πίστη, και την ανανέωση του ποιητικού λόγου. Η γλώσσα ελπίζει, η γλώσσα θανατώνει. Οι λέξεις μοιρολογούν, οι λέξεις μυρώνουν.  Στον ανθολογικό αυτόν τόμο, η παραδοσιακή ποίηση συμπορεύεται με την μοντέρνα, ο ομοιοκατάληκτος στίχος συμβαδίζει με τον ελεύθερο, η δημοτική ή η μεικτή γλώσσα με την καθαρεύουσα συνυπάρχουν χωρίς να αποκλείει η μία την άλλη. Ο λυρισμός με την σκληρότητα των ενοχών. Το ποίημα γίνεται το μεγάλο και μυστικό πολλές φορές ηχείο των εσωτερικών διεργασιών των δημιουργών.  Η εικονοποιία των δημιουργών του παρόντος τόμου, δεν στηρίζεται μόνο στην ιστορική πινακοθήκη της βιβλικής ιστορίας, αλλά διευρύνεται με νέους θρησκευτικούς συμβολισμούς, πρόσωπα και συμβάντα, καταστάσεις συναισθηματικής φόρτισης που τροποποιούν την καθημερινή τακτοποίηση της ζωής των ατόμων. Υπάρχουν ακόμα και ποιήματα αφιερωμένα σε σύγχρονούς μας συγγραφείς, όπως ο κυρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ή ο Φώτης Κόντογλου. Το σίγουρο είναι πάντως, ότι ο ποιητικός ρυθμός μεταρσιώνει το θρησκευτικό βίωμα, και το λιβάνι της πίστης μυροποιοί τις ποιητικές εξομολογήσεις των διαφόρων δημιουργών.

Οι ποιητές και οι ποιήτριες, μετέχουν στον τόμο με αλφαβητική σειρά, πράγμα που καθιστά την ανάγνωση ευκολότερη, παρά μια θεματική διαμερισματοποίηση, που φανερώνει το ποιητικό πρόσωπο του καθενός δημιουργού, το ιδιαίτερο ύφος και τόνο της φωνής του, τους γλωσσικούς του κώδικες, ενώ ένας θεματικός διαχωρισμός, θα μας έδειχνε, την ερευνητική πλευρά του θέματος. Οι δημιουργοί παρουσιάζονται με μια αναγνωστικά αποδεκτή ματιά των ποιητικών τους καταθέσεων, από όλο το εύρος της συνθετικής τους παρουσίας, με ένα ή περισσότερα ποιήματά τους. Τα ποιήματα, αντλούνται, είτε από τις ίδιες τις ποιητικές συλλογές , είτε από ανθολογίες, όχι κατ΄ ανάγκη θρησκευτικού περιεχομένου, είτε από διάφορα περιοδικά και έντυπα που ερανίστηκαν, από την πρώτη τους χρονολογικά δημοσίευση. Παρά τον μεγάλο όγκο των ποιητών και των ποιημάτων, η ανθολογία δεν κουράζει, και κατά παράδοξο τρόπο, δεν επαναλαμβάνεται, ως αίσθηση ποιητικού φαινομένου, εννοώ, ότι οι διάφορες χρονικά και ιστορικά φωνές συμπορεύονται αβίαστα χωρίς να επικαλύπτει η μία την άλλη. Ένα ακόμα θετικό της έκδοσης είναι, ότι αποκλείστηκε από την ανθολόγηση αυτή, ο θρησκευτικός ή οντολογικός ερμητισμός που διακρίνει ορισμένους δημιουργούς, τους λεγόμενους σκοτεινούς, που θα ήταν δύσκολο να ενταχθούν σε μια ανθολογία θρησκευτικής ή οντολογικής πνοής τέτοιου μεγέθους που απευθύνεται στο ευρύ, αλλά όχι αδιάφορο και αμύητο κοινό που αγαπά τον ποιητικό λόγο, και δεν φοβάται να ανοίξει τα φτερά της πίστης του σε καινούργιους ορίζοντες μέσα στην κοινωνία του πνεύματος, και την ποιητική εκκλησία. Ο ανθολόγος, συντάσσοντας αυτόν τον ποιητικό εσπερινό εξομολογητικού λόγου, όπως πολύ σωστά επισημαίνει στο προλογικό του σημείωμα, αξιολογεί και κρίνει το έργο που έχει μπροστά του και όχι τον άνθρωπο και τα όποια βιώματά του. Η επισήμανση αυτή, προσθέτει ένα ακόμα συν στην έκδοση, και την σύνολη προσπάθεια του ανθολόγου και των καθαρών προθέσεών του. Και δίνει και σε εμάς τους αναγνώστες, έστω και είκοσι χρόνια μετά, να απολαύσουμε τις ποιητικές αυτές καταθέσεις που προέρχονται από εκατοντάδες διαφορετικά βιώματα, στάσεις και επιλογές ζωής, που έχουν όμως ως κοινό ποιητικό σημείο αναφοράς, την προσωπική του καθενός αλήθεια πίστης, είτε στο πρόσωπο του Χριστού και των υπολοίπων μαρτυρολογικών προσώπων του θείου δράματος μέσα στην ιστορία, είτε την καθαρότητα της βιωματικής προσωπικής τους αλήθειας.

      Χωρίς να αμφιταλαντευθούμε αναγνωστικά στην πλούσια συμμετοχή των δημιουργών και στην ανάγνωση των ποιητικών τους καταθέσεων, ας δούμε με αλφαβητική σειρά τους δημιουργούς που παρουσιάζονται σε αυτό το ποιητικό προσευχητάρι, και ας κοινωνήσουμε με τον λόγο τους:

•Κώστας Αβραάμ

•Παναγιώτης Αβραάμ*

•Γεωργία Αγαθοκλέους *

•Ανδρέας Αγγελάκης #

•Κλαίρη Αγγελίδου*

•Τέλλος Άγρας

•Γεώργιος Αθάνας

•Έφη Αιλιανού

•Λευτέρης Αλεξίου

•Γλαύκος Αλιθέρσης *

•Γιάννης Ανδρικόπουλος

•Γεώργιος Άννινος

•Αρτέμης Αντωνίου*

•Νίκος Αρβανίτης

•Στέλιος Αρτεμάκης

•Κώστας Ασημακόπουλος

•Ευάγγελος Ασπιώτης

•Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

•Τάκης Βαρβιτσιώτης

•Γεώργιος Βαφόπουλος

•Σωκράτης Βενάρδος

•Γεώργιος Βερίτης

•Δημήτριος Βικέλας

•Άγγελος Βλάχος

•Όλγα Βότση #

•Ηλίας Βουτιερίδης

•Νικηφόρος Βρεττάκος

•Αντιγόνη Βουρλέκη-Γαλανάκη

•Δημήτρης Γαλάνης

•Κώστας Γάλλος

•Νίκος Γεννηματάς

•Γιώργος Γεραλής

•Άλκης Γιαννόπουλος

•Φώτος Γιοφύλλης

•Δημήτριος Γκότσης *

•Κ. Έλλη Γρηγοριάδη

•Ιωάννης Γρυπάρης

•Ιάσων Δεπούντης

•Μηνάς Δημάκης

•Χαράλαμπος Δημοσθένους *

•Άθως Δημουλάς

•Βασίλης Δημουλάς

•Στέργιος Δημούλης

•Α. Κωνσταντίνος Διαλυσμάς

•Άρης Δικταίος

•Διονύσιος Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης

•Ναθαναήλ Δομενεγίνης

•Γεώργιος Δροσίνης

•Οδυσσέας Ελύτης

•Δημήτριος Εμμανωλίδης

•Ευάγγελος Μητροπολίτης Πέργης

•Χρήστος Ευελπίδης

•Γεώργιος Ζαλοκώστας

•Λάμπρος Ζαχαρής

•Αντώνης Ζαχαρόπουλος

•Διαλεχτή Γλέζου-Ζευγώλη

•Μίνως Ζώτος

•Γεώργιος Θέμελης

•Βικτωρία Θεοδώρου

•Άγις Θέρος

•Μίμης Ιακωβίδης *

•Κλείτος Ιωαννίδης *

•Ρούλα Σταύρου-Ιωαννίδου *

•Κωνσταντίνος Καβάφης

•Ανδρέας Κάλβος

•Κωνσταντίνος Καλλίνικος

•Γιάννης Καμαρινάκης

•Νίκος Καμβύσης

•Παναγιώτης Κανελλόπουλος

•Φιλήμων Καπάσογλου

•Λίλα Καρανικόλα-Καρακάλου

•Αντρέας Καραντώνης

•Ιωάννης Καρασούτσας

•Ζωή Καρέλλη

•Νίκος Καρούζος

•Τάκης Καρράς

•Νίκος Καρύδης

•Ναυσικά Κασιμάτη

•Αλέξανδρος Κατακουζηνός

•Πότης Κατράκης #

•Ηλίας Κατσόγιαννης

•Γεώργιος Καχριμάνης

•Μόσχος Κεφάλας *

•Φωτεινή Στύπα-Κλάδου

•Δημοσθένης Κόκκινος

•Σήφης Κόλλιας

•Γιάννης Κορίδης

•Γιώργος Κοτζιούλας

•Θεοκλής Κουγιάλης *

• Λέων Κουκούλας

•Βασίλης Κούλης

•Βασίλης Κουρής

•Μαρία Κουτρουμπή

•Αλέξανδρος Κρέστοβιτς

•Παύλος Κριναίος *

•Φίλιππος Κριτέλης

•Κώστας Κρυστάλλης

•Ανδρέας Κωνσταντινίδης *

•Δ. Λούλα Κωνσταντινίδου

•Θεόδωρος Κωνσταντίνου

•Νίκη Φιλίππου-Λαδάκη *

•Μάρκος Λαζαρίδης

•Σοφοκλής Λαζάρου *

•Νίκος Πετμεζάς-Λαύρας

•Αναστάσης Λεβίδης

•Πάνος Λιαλιάτσης

•Παύλος Λιασίδης*

•Δημήτριος Λιπέρτης*

•Κώστας Λουκάκης#

•Ξάνθος Λυσιώτης*

•Λορέντζος Μαβίλης

•Γιάννης Μαιναλιώτης

•Μαργαρίτα Μαυραγάνη-Μάινα

•Ελευθέριος Μάϊνας#

•Κώστας Μαιστράλης

•Μ. Γιάννης Ματζουράνης

• Πόπη Μανωλοπούλου

•Μιχαλάκης Μαραθεύτης*

•Γεράσιμος Μαρκοράς

•Αικατερίνη Μαρκοπούλου

•Ανδρέας Μαρτζώκης

•Στέφανος Μαρτζώκης

•Ειρήνη Ναυπλιώτη-Μαστοροπούλου

•Νέστορας Μάτσας

•Γιώργος Ματσαγγίδης *

•Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη

•Μελισσάνθη

•Κώστας Μιχαήλ

•Βασίλης Μιχαηλίδης*

•Ειρήνη Μιχαηλίδου*

•Παντελής Μηχανικός*

•Κώστας Μόντης*

•Ευάγγελος Ν. Μόσχος#

•Ματθαίος Μουντές

•Βασίλης Μουστάκης

•Τάκης Μπαρλάς

• Στέφανος Μπολέτσης

•Όμηρος Μπεκές

•Δημήτρης Μποσινάκης

•Στράτης Μυριβήλης

•Μωυσής Μοναχός Αγιορείτης

•Α. Ι. Νικολαϊδης

•Θεοδόσης Νικολάου*

•Δημήτρης Νικορέτζος

•Ξένη Μοναχή

•Θεόδωρος Ξύδης

•Μερόπη Οικονόμου

•Νίκος Ορφανίδης*

•Κώστας Ουράνης

•Κωστής Παλαμάς

•Κώστας Πάλμος#

•Άγγελος Παναγάκης

•Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος

•Σπύρος Παναγιωτόπουλος

•Πάνος Παναγιωτούνης

• Δημήτριος Β. Παναγόπουλος

•Πέτρος Πανταζόπουλος

•Κατίνα Γ. Παπά

•Ιωάννης Παπαδημητρίου

•Κωνσταντίνος Κ. Παπαδημητρίου

•Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

•Δημήτριος Παπαδίτσας#

•Ι. Α. Παπαγεωργίου

•Γιάννης Κ. Παπαδόπουλος *

•Θανάσης Παπαθανασόπουλος

• Δημήτριος Κ. Παπαντωνίου

•Ζαχαρίας Παπαντωνίου

•Κατίνα Γιαννάκη-Παπαστυλιανού*

•Τάκης Κ. Παπατσώνης

•Ευαγγελία Πάνου-Παπαχρήστου

•Λένα Παππά

•Γιώτα Παρασκευά*

•Κούλα Παρασκευά *

•Αχιλλεύς Παράσχος

•Άγγελος Παρθένης#

•Μιχάλης Πασιαρδής*

•Παντελής Β. Πάσχος

•Λιλή Ιακωβίδου-Πατρικίου

•Ρωξάνη Παυλέα

•Σαράντος Παυλέας

•Ευάγγελος Γ. Παχυγιαννάκης

•Γιάννης Πεγειώτης*

•Γιολάντα Πέγκλη

•Δημήτριος Πελεκάσης

•Νίκος Πενταράς*

•Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης

•Άντης Περνάρης*

•Γιώργος Πετούσης*

•Κώστας Πηγαδιώτης

•Αντώνης Πιλλάς*

•Αλεξάνδρα Πλακωτάρη

•Δέσποινα Καναβάκη-Πλευράκη

•Κυριάκος Πλήσης*

•Διονύσης Πόθος

•Ιωάννης Πολέμης

•Στέφανος Πολυκρέτης

•Ιάκωβος Πολυλάς

•Λάμπρος Πορφύρας#

•Παντελής Πρεβελάκης

•Αριστομένης Προβελέγγιος

•Αλέξανδρος Ραγκαβής

•Μαρία-Περικλή Ράλλη#

•Αμαλία Τρύφωνα-Ράπτη

•Γιάννης Ρίτσος

•Τάσος Ρωμανός

•Βασίλης Ρώτας

•Γιάννης Σακελλίων

•Αντώνης Σαμαράκης

•Γιώργος Σαραντάρης

•Γιώργος Σεφέρης

•Άγγελος Σημηριώτης

•Άγγελος Σικελιανός

•Ηλίας Σιμόπουλος

•Παναγιώτης Α. Σινόπουλος

•Σωτήρης Σκίπης

•Γούλα Σμυρνιώτη

•Διονύσιος Σολωμός

•Αλέξανδρος Σούτσος

•Παναγιώτης Σούτσος

•Γεράσιμος Σπαταλάς

•Στέλιος Σπεράντσας

•Αγγελική Ευσταθίου-Σπουρλάκου

•Δημήτρης Σταθόπουλος

•Μιχαήλ Δ. Στασινόπουλος

•Φοίβος Σταυρίδης*

•Τατιάνα Σταύρου

•Κώστας Στεργιόπουλος

•Γιώργος Στογιαννίδης

•Νίκος Στρατάκης

•Στάσα Μαργατίτη-Στρούζα

•Αντώνης Στυλιανάκης*

•Στυλιανός Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας

•Ρέα Συλβία

•Νίκος Βλ. Σφυρόερας

•Παναγιώτης Σωτήρχος

•Αλέξανδρος Ταπάκης*

•Αθηνά Ταρσούλη

•Τιμόθεος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης

•Νίκος Τουτουντζάκη

•Γεώργιος Τριανταφυλλίδης(Αρχιμανδρίτης)

•Νίκος Τριανταφυλλόπουλος

•Άλκης Τροπαιάτης

•Ιωάννα Τσάτσου

•Βασίλης Τσερνάκης

•Χρυσούλα Κατσιανάκη-Τσικριτσή

•Κώστας Τσιρόπουλος

•Νίκος Τσούρας

•Νίκος Τυπάλδος

•Δημήτρης Φερούσης#

•Παύλος Φήμης

•Κυριάκος Χαραλαμπίδης*

•Τάκης Χατζηαναγνώστου

•Λεόντιος Χατζηκώστας* (Αρχιμανδρίτης)

•Ιωάννης Μ. Χατζηφώτης

•Κώστας Χατζόπουλος

•Καίτη Χιωτέλλη

•Ντίνος Χριστιανόπουλος

•Κύπρος Χρυσάνθης*

     Όπως με μεγάλη ευκολία διακρίνουμε, ο ποιητικός λόγος, όπως και το βίωμα της πίστης του καθενός προσωπικά, ενώ προσπαθείς να του κλείσεις την πόρτα κατάμουτρα, αυτός τρυπώνει από τις χαραμάδες των παραθύρων της καρδιάς, όπως οι ακτίνες του ήλιου της δικαιοσύνης. Πολύ δύσκολα αναχαιτίζεται από την ζωή των ανθρώπων, δύσκολα επίσης δυσωπείται από τις καρδιές τους, υμνολογεί συνειδήσεις, δεν ναρκώνει τον βίο, εικονογραφεί παραδοξότητες βιωμάτων, αφού, «εν τη γενέσει συνεμείχθη» με τις ψυχές μας. Ή αν θέλετε, «τον ποιητήν δέοι, είπερ μέλλει ποιητής είναι, ποιείν μύθους», όπως μας δίδαξε ο θείος Πλάτων, ή δοξάζει τους βαθμούς της πίστης του, θα συμπληρώναμε. Από τον αλφαβητικό αυτόν κατάλογο, βλέπουμε το μεγάλο πλήθος διαφορετικών ποιητικών φωνών, που δεν είναι κατανάγκη, με την στενή έννοια του όρου, χριστιανοί. Παρουσιάζονται ποιητές βραβευμένοι με νόμπελ έως αρχιεπίσκοπο και μοναχοί, κομμουνιστικής ιδεολογίας ποιητικοί σύντροφοι, μέχρι πανεπιστημιακοί, περισσότερο δογματικοί θρησκευτικοί ποιητές σιμά σε φωνές θεολογικού κύρους, της θύραθεν παιδείας και της ορθόδοξης καθαρά παράδοσης. Φωνές από την Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά, την Κύπρο και άλλα μέρη της Ελλάδος.

Δεν θέλησα να αποδελτιώσω ποιητικά κείμενα των ως άνω δημιουργών, για να μην διαφοροποιηθώ αξιολογικά ως προς το σύνολο των έργων και των συγγραφέων. Το σύμβολο * σημαίνει ότι οι δημιουργοί είναι από την Κύπρο. Το σύμβολο # σημαίνει ότι οι φωνές είναι από τον Πειραιά. Στην καταλογράφηση, αναφέρω πρώτα το όνομα του δημιουργού και μετά το επίθετο, αντίθετα από ότι έπραξε ο Δημήτρης Σ. Χατζηπέτρου.      

     Αυτά είναι τα ονόματα των ποιητών και ποιητριών που μας καταθέτουν την ποιητική τους «acclamatio», στον τόμο αυτό της Νεοελληνικής Θρησκευτικής Ανθολογίας, σε μας τους σύγχρονους αναγνώστες, και ενώπιον του αρνίου εστηκός ως εσφαγμένου, που, κατέγραψα Σήμερα, μεγάλη παρασκευή, που το γλυκύ έαρ της Ποίησης, ετοιμάζεται να συναντήσει το σημείον Ιωνά της Πίστης.

 Fragmentum 69: Πολυθρύλητον εκείνο το ρήμα του διδασκάλου εστίν, ό λέγει, εάν μη φάγητε μου την σάρκα και πίητέ μου το αίμα, ούχ έχετε ζωήν εν εαυτοίς τούτο γαρ ου θηριώδες όντως ουδ, άτοπον, αλλ΄ ατοπήματος παντός ατοπώτερον και παντός θηριώδους τρόπου θηριωδέστερον, άνθρωπον ανθρωπίνων σαρκών απογεύσασθαι και πίνειν ομοφύλων αίμα και ομογενών και τούτο πράττουν ζωήν έχει αιώνιον. Ποίαν γαρ, ειπέ μοι, τούτο ποιούντες υπερβολήν ωμότητος εις τον βίον εισάξετε; Ποίαν τούτου του μύσους εναγεστέραν κακίαν άλλην καινοτομήσετε; Ου φέρουσιν ακοαί-ου λέγω την πράξιν, αλλ’ ουδέ το λεγόμενον νεώτερον τούτο και ξένον ανοσιούργημα, ουδέ των Εριννύων αι φαντασίαι ποτέ τοις εκτόπως ζώσι τούτοκατεμήνυσαν, ουδέ Ποτιδαιάται, ει μη λιμός απάνθρωπος αυτούς κατελέπτυνε, τούτο κατεδέξαντο. Θυέστιον ποτέ δείπνον εξ αδελφικής λύπης τοιούτο εγένετο…τις ουν ο λόγος ούτος; Καν γαρ αλληγορικώς έχη τι μυστικώτερον και λυσιτελέστερον, αλλ’ η οσμή της λέξεως δια της ακοής είσω που παρελθούσα αυτήν εκάκωσε την ψυχήν τη αηδία ταράξασα, και των αποκρύφων τον λόγον εσίνωσεν όλον παρασκευάσας σκοτοδινιάσαι τη συμφορά τον άνθρωπον, ουδέ των αλόγων η φύσις, καν απαραίτητον ίδη λιμόν και αφόρητον, υπομένει τούτο ποτε, ουδέ κύων κυνός ουδέ άλλο τι των ομογενών γεύεταί ποτε σαρκών άλλοι πολλοί των διδασκόντων καινοτομούσι ξένα, τούτου δε καινότερον ουδείς των διδασκόντων εξεύρει τραγώδημα, ουκ ιστοριογράφος, ου φιλόσοφος ανήρ, ου βαρβάρων, ου Ελλήνων των άνω, βλέπετε γουν τι παθόντες συμπείθεσθαι τους ευχερείς αλόγως προτρέπεσθε, βλέπετε ποίον ου μόνον ταις αγροικίαις, αλλά και τας πόλεσιν επικεκώμακε κακόν!

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

Πρώτη γραφή Σήμερα, που ουκ έστιν ώδε η οσμή της λέξεως.

Πειραιάς, Σάββατο 30 Απριλίου 2016

Υ. Γ. Το αρχαίο κείμενο που αρχίζει την εργασία, είναι το δέκατο έβδομο κεφάλαιο-το λεγόμενο αρχιερατικό, του Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, αυτό που το κλείνει, είναι από τον αρχαίο φιλόσοφο Πορφύριο(Porphyrius).

Εις Πασχάλιον μνημόσυνον Αιώνιον   

   

            

Ανδρέας Ιω. Κεραμίδας

Νεοελληνική Θρησκευτική Ανθολογία, 
του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα

Προλογικό σημείωμα:

    Αύγουστος, Δεκαπενταύγουστος, το Πάσχα του Καλοκαιριού όπως ο λαός μας αποκαλεί την περίοδο αυτή της εορτής της Παναγίας. Εκατοντάδες οι εκκλησίες ανά την Ελλάδα αφιερωμένες στο όνομά της, εκατοντάδες και τα μικρά άσπρα εκκλησάκια επίσης, αυτά που στέκονται φωτεινοί, μοναχικοί, στοργικοί βιγλάτορες του Αιγαίου Πελάγους, των φιδίσιων ορμίσκων του και απέραντων δαντελένιων κόλπων του. Λαμπροφορημένες εκκλησιές και μικρά φτωχικά εκκλησάκια και μοναστήρια που έχουν σαν όνομα τα δεκάδες Θεοτοκονύμια της Παναγίας, κρεμασμένα σε βράχους και απότομες πλαγιές, μοναχικοί οδοδείκτες σε πεζούλια αμπελιών και χρυσαφένια στάχυα. Εκκλησάκια αλειτούργητα, μπαρουτοκαπνισμένες παρακαταθήκες της ιστορίας και της παράδοσης. 
Πάσχα του Καλοκαιριού, Πάσχα της Παναγίας Πάσχα. Πανηγύρια του έθνους των Ελλήνων, με κυκλωτικούς χορούς και ίχνη πανάρχαιας παράδοσης, με μουσικές παραδοσιακές των νταουλιών και των κλαρίνων, με μυρωδιές χορταστικών χειροποίητων εδεσμάτων, με αναστάσιμα χρώματα ανθισμένων λουλουδιών, με λυρικές ψαλμωδίες τζιτζικιών, με αυγουστιάτικα μπουρίνια και μελωμένα σύκα, με ήχους μυστικούς, νυχτερινούς που πλημμυρίζουν την αυγουστιάτικη πλάση, μια φύση χορεύτρια και κομμώτρια, που κρέμεται ερωτικά στα τσαμπιά των σταφυλιών και των πεύκων, με τις πευκοβελόνες που τοξεύουν τα ιδρωμένα  φεγγαρίσια σώματα, που μυρίζουν λιβάνι των ονείρων και ασβέστη των κρυφών πόθων των πιστών της αιώνιας μακρινής μητέρας, της Παναγιάς της Κυκλαδίτισσας, των Βράχων, το Ρόδο το Αμάραντο των απόκρημνων πλαγιών. Της Παναγιάς του Ελέους και της παρηγοριάς, της Ιστορίας και του Μύθου, της Ποίησης και της παραμυθίας, της μυρωμένης σάρκας της ελληνικής γης και του πικραμύγδαλου της μνήμης. Η πίστη και η ηδονή είναι πτητική στην ελληνική παράδοση, πτητική προς το ιερό και το άφατο, το μη ορατό και ταυτοχρόνως ψηλαφητό, το αινιγματικό και ιστορικά εμπειρικό, μια πίστη ερωτική και μια ηδονή ενάρετη που νανουρίζουν τα πανηγυρικά φασκιά του χρόνου. 
Διόνυσος και Παναγιά μαζί θηλάζουν την τοκογλύφο Ιστορία των Ελλήνων.

    Μέσα στο πνεύμα των ημερών του Πάσχα του Καλοκαιριού, και των ιερών πανηγυριών στους περιβόλους των ασβεστωμένων εκκλησιών, μεταφέρω πληροφοριακά στοιχεία, για την πρώτη θρησκευτική ανθολογία του ελληνικού χώρου, την εξαντλημένη και δυσεύρετη πλέον «Νεοελληνική Θρησκευτική Ανθολογία» του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα, που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Αστήρ» στην Αθήνα το 1942.

Η Ανθολογία αυτή έχει πρόλογο του συγγραφέα και ανθολόγου, σελίδες ε΄ έως η΄, εισαγωγικό και κριτικό σημείωμα του συγγραφέα, σελίδες θ΄ έως ιγ΄. Οι συγγραφείς, ανθολογούνται με αλφαβητική σειρά, σελίδες 15 έως 306, έχει περιεχόμενα τόσο κατά αλφαβητική σειρά των συγγραφέων, σελίδες 307 έως 320, όσο και περιεχόμενα σύμφωνα με την θεματική ύλη των δημοσιευμένων ποιημάτων, σελίδες 321 έως 331.

Η Ανθολογία είναι αφιερωμένη στην μνήμη του πατέρα του ανθολόγου όπως αναφέρεται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου.

Το σύνολο των ποιητών και ποιητριών που ανθολογούνται από όλο το φάσμα του ποιητικού σώματος της εποχής, είναι 111. Οι γυναικείες φωνές είναι 7 οι υπόλοιπες είναι αντρικές. Τα ποιήματα, ερανίζονται είτε από παλαιότερες γενικού περιεχομένου ποιητικές ανθολογίες, είτε από περιοδικά, από ημερολόγια, από σελίδες των εφημερίδων, από σχολικά αναγνώσματα, είτε τέλος, από τα ίδια τα βιβλία των δημιουργών. Οι ποιητές και οι ποιήτριες που ανθολογούνται, δεν ανήκουν κατ’ ανάγκη, στο στενό κύκλο των χριστιανών ποιητών, των χριστιανικών γραμμάτων, δεν έχουμε δηλαδή μια προσωπική χριστιανική ανθολογία, χριστιανών ποιητών, αλλά μια θρησκευτική ανθολογία που ανθολογούνται ποιητικές φωνές που τα ποιήματά τους έχουν θρησκευτική ατμόσφαιρα ή θεματολογία, ή στοιχεία που τα εντάσσουν σε μια ειδική ανθολογία όπως είναι αυτή, του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα. Οι ποιητές προέρχονται από όλη την ελληνική γεωγραφική επικράτεια,-και από τον Πειραιά-ορισμένοι από αυτούς είναι καταξιωμένοι και ως πεζογράφοι, ελάχιστοι έχουν πολιτικό χρωματισμό, οι περισσότεροι, εξακολούθησαν να δημιουργούν και να παράγουν και μετά την έκδοση της ανθολογίας, και το γλωσσικό τους ιδίωμα προέρχεται, τόσο από την καθαρεύουσα όσο και από την δημοτική. Συνήθως ανθολογούνται με ένα ή δύο ποιήματά τους, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ποιητικών φωνών, που τους αφιερώνεται μεγαλύτερος χώρος. Οι ανθολογούμενοι και ανθολογούμενες ποιητές και ποιήτριες, ανήκουν σε διάφορες ποιητικές σχολές. Πολλοί ποιητές, έχουν ήδη ανθολογηθεί και σε άλλες, μη θρησκευτικές ανθολογίες. Από τα ελληνικά δύο Νόμπελ μας, ανθολογείται το ένα. Υπάρχουν ποιητές που ήσαν και οι ίδιοι ανθολόγοι. Αρκετοί από τους δημιουργούς έχουν πλέον ξεχαστεί, άλλοι, έχουν μείνει στις ελληνικές γραμματολογίες με άλλα τους έργα, ή με άλλα τους ποιήματα. Σίγουρα, υπάρχουν και πολλοί άλλοι ποιητές-του 19^ου και 20^ου αιώνα-που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην πρώτη αυτή θρησκευτική ανθολογία, αυτό όμως, δεν αναιρεί την σημασία της προσπάθειας αυτής του Κεραμίδα, που υποδηλώνει ένα άτομο με ποιητικό μεράκι όχι στενόμυαλο θρησκευτικά, αν τον συγκρίνουμε με άλλα πνευματικά άτομα και δημιουργούς της εποχής του, μεταγενέστερα αλλά και προγενέστερα, που ανήκουν στην χριστιανική γραμματεία. 
Η Ανθολογία αυτή, στάθηκε η βάση για τους μελλοντικούς χριστιανούς ή θρησκευόμενους ανθολόγους, στο πως να συντάξουν την δική τους ανθολογική πρόταση. Οι αμιγώς θρησκευτικές ελληνικές ανθολογίες, είναι ελάχιστες, σε σχέση με το σύνολο των ελληνικών ποιητικών ανθολογιών που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα, γνωρίζω τουλάχιστον (350).

Ας αναφέρουμε κατά αλφαβητική σειρά τους δημιουργούς.                         

ΑΝΔΡΕΑΣ ΙΩ. ΚΕΡΑΜΙΔΑΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

(ΜΕ ΠΡΟΛΟΓΟ, ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΘ’ ΥΛΗΝ)

Εκδοτικός Οίκος «ΑΣΤΗΡ»

Λυκούργου 10-Αθήναι 1942

Σελίδες 332, διαστάσεις 13Χ18,5

*Μ. Άβλιχος,                                       

Τέλλος Άγρας,                                    

Γεώργιος Αθάνας,                              

Ζωή Αναστασιάδου,                          

Γ. Άννινου,                                         

Μιχάλης Αργυρόπουλος,                   

Λάμπρος Αστέρης,                           

Μάρκος Αυγέρης,                               

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης,                 

Χρήστος Βαρλέντης,                          

Κώστας Βάρναλης,                             

Χρ. Βασιλακάκη,                                

Σ. Βασιλειάδη,                                    

Πέτρου Βασιλικού,                             

Θόδωρου Βελλιανίτη,                         

Γεωργίου Βερίτη,                                

Δημήτρης Βικέλας,                             

Άγγελος Βλάχος,                                 

Γιάννης Βούλης,                                  

Κ. Βραχιώτης,                                      

Παύλος Γνευτός,                                

Αιμιλία Δάφνη,                                     

Στέφανος Δάφνης,                              

Δημοσθ. Δημακόπουλου,                   

Ναθαναήλ Δομενεγίνης,                      

Σ. Γ. Δούρα,                                         

Γεώργιος Δροσίνης,                            

Γιωσέφ Ελιγιά,                                    

Χρήστος Ευελπίδης,                           

Αργύρης Εφταλιώτης,                         

Λάμπρου Ζαχαρή,                                

Γιάννη Ζερβού,                                    

Γεωργίου Θέμελη,                               

Κωνσταντίνος Καβάφης,                     

Γαλάτεια Καζαντζάκη,                        

Νίκος Καζαντζάκης,                            

Α. Καλαμπούσης,                                 

Ανδρέας Κάλβος,                                  

Κωνσταντίνος Καλλίνικος,                 

Ιωάννης Καρασούτσας,                        

Γ. Κολομπή,                                          

Γιώργος Κοτζιούλας,                           

Παύλος Κριναίος,                                  

Κώστας Κρυστάλλης,                            

Αθανάσιος Κυριαζής,                            

Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης,           

Ναπολέων Λαπαθιώτης,
Ν. Λαύρας,
Λορέντζος Μαβίλης,
Μ. Μαγγανάρης,
Μιλτιάδης Μαλακάσης,
Απόστολος Μαμμέλης.
Γεράσιμος Μαρκοράς,
Στέφανος Μαρτζώκης,
Π. Ματαράγκα,
Μελισσάνθη,
Κλέαρχος Στ. Μιμίκος,
Στέφανος Μόρφης,
Μ. Ν . Π.,
Τάκης Μπαρλάς,
Όμηρος Μπεκές,
Μαρία Μπόταση,
Στράτης Μυριβήλης,
Μυρτιώτισσα,
Νεοπτόλεμος,
Παύλος Νιρβάνας,
Θεόδωρος Ξύδης,
Κωνσταντίνος Ουράνης,
Κωστής Παλαμάς,
Ιωάννης Παναγιωτόπουλος,
Σπύρος  Παναγιωτόπουλος,
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης,
Ζαχαρίας Παπαντωνίου,
Κωνσταντίνος Παπαπαναγιώτου,
Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος,
Τάκης Παπατσώνης,
Αχιλλέας Παράσχος,
Μιχαήλ Πετρίδης,
Ιωάννης Πολέμης,
Φώτος Πολίτης,
Ιάκωβος Πολυλάς,
Λάμπρος Πορφύρας,
Αριστομένης Προβελέγγιος,
Νίκος Προεστόπουλος,
Αλέξανδρος Ραγκαβής,
Λέων Ραζέλου,
Ιωσήφ Ραφτόπουλος,
Βασίλης Ρώτας,
Δημήτρης Σακελλαρόπουλος,
Γιώργος Σεφέρης,
Στάθης Σερενές,
Στυλιανός Σεφεριάδης,
Άγγελος Σημηριώτης, 
Άγγελος Σικελιανός,

Σωτήρης Σκίπης,

Διονύσιος Σολωμός,

Κρίτων Σουρής,

Αλέξανδρος Σούτσος,

Παναγιώτης Σούτσος,

Δημητρίου Στάη,

Θ. Σταύρου,

Γεώργιος Στρατήγης,

Α. Στρατηγός,

Ηλία Τανταλίδου,

Αθηνά Ταρσούλη,

Κλεάνθης Τριανταφύλλου,

Γεώργιος Τσουκαλάς,

Ρώμος Φιλύρας,

Παύλος Φιντέλης,

Γ. Φτιαρά,

Κώστας Χατζόπουλος,

    Αυτοί είναι ονομαστικά οι ποιητές και οι ποιήτριες της θρησκευτικής ανθολογίας του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα.

Ας δούμε και τις θεματικές ενότητες:

Ο Θεός-η φύσις-ο κόσμος

Ευαγγελισμός

Χριστούγεννα-Φώτα

Η ζωή, το έργο και η διδασκαλία του Σωτήρος

Τιβεριάς-Γενησαρέτ-Ιερουσαλήμ

Βάϊα-Ωσσανά

Γύρω από τα πάθη του Κυρίου

Ανάστασις

Αι γυναίκες των Ευαγγελίων

Ανάληψις-Πεντηκοστή

Οι Απόστολοι

Παναγία-Θεοτόκος

Μετάνοια-Εξομολόγησις-Θεία Ευχαριστία

Θάνατος-Ανάστασις νεκρών

Θέματα από την Παλαιάν Διαθήκην

Προσευχαί

Η δύναμις της πίστεως και της προσευχής

Στοχασμοί Θρησκευτικοί-ηθικοί

Χριστιανική ζωή

Τύψις συνειδήσεως

Θρησκεία-Οικογένεια

Σχετικά με τα παιδιά

Σαββατόβραδα-Κυριακή

Εσπερινοί

Εκκλησίες-Ερημοκκλήσια-Μοναστήρια

Εικονίσματα

Μεγάλη άνδρες της Εκκλησίας

     Αυτές είναι και οι θεματικές ενότητες της θρησκευτικής αυτής ανθολογίας που πρώτος ανθολόγησε ο Ανδρέας Ιω. Κεραμίδας, μια ανθολογία με θεματικό εύρος, γλωσσικό πλούτο και μεταφυσική με την γενικότερη έννοια ατμόσφαιρα, χωρίς όμως να ξεφύγει από τον κεντρικό γενικό του στόχο, που ήταν η θρησκευτική ποίηση, όχι τόσο στην μορφή όσο στην ουσία του ποιητικού λόγου. Η ποιητική θρησκευτική αυτή ανθολογία που συνέταξε ο Κεραμίδας, είναι η πρώτη συστηματική ταξινομημένη και ερευνητικά ξεκαθαρισμένη εκδοτική εργασία-συλλογή, πάνω στο θέμα αυτό, μέχρι τότε αχαρτογράφητο, μέσα στην Κατοχή, σε μια κρίσιμη ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά περίοδο του ελληνικού έθνους. Σίγουρα, η πλειονότητα των ποιητών δεν διακατέχεται από αυτό που θα ονομάζαμε θρησκευτικό οίστρο, ορθόδοξη μέθεξη, μεταστοιχείωση των υπαρξιακών ερωτημάτων σε θρησκευτική χριστιανική τέχνη, όπως παραδείγματος χάρη, έχουμε στην ποίηση του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, ή στην ποιητική σύνθεση τα Τέσσερα Κουαρτέτα του Τόμας Στερν Έλιοτ, ή στον ποιητικό λόγο του Ουίλλιαμ Μπλέηκ, ή και γιατί όχι και στις προσωπικές εξομολογήσεις του Όσκαρ Ουάιλντ, στο γνωστό μας De Profundis(Εκ Βαθέων) για να θυμηθούμε ορισμένους ξένους ποιητές. Στην ελληνική αυτή θρησκευτική ανθολογία, συναντάμε εικόνες ωραίες, στρωτή γλώσσα, συγκίνηση και ευαισθησία, έχουμε γνήσια ποιητική ατμόσφαιρα, πηγαία θρησκευτική έμπνευση, αλλά, σε ελάχιστους διακρίνουμε «αληθινό» θρησκευτικό-χριστιανικό συναίσθημα, τα θρησκευτικά γεγονότα και ιερά πρόσωπα, οι θρησκευτικές καταστάσεις και τα χριστιανικά ιστορικά τεκταινόμενα για πολλούς δεν είναι παρά το σκηνικό της ποιητικής τους δημιουργίας, τα θεματικά στοιχεία της ποιητικής τους παραγωγής, και όχι η εσωτερική τους ανάγκη να εκφράσουν με ποιητικό τρόπο την προσωπική τους πίστη. Τα διάφορα χριστιανικά περιστατικά περισσότερο τους συγκινούν ως μοτίβο παρά ως πηγαία εσωτερική θρησκευτική εξομολόγηση, υπαρξιακή ανάγκη για να εκθέσουν τους δικούς τους προβληματισμούς και αγωνίες, να αποτυπώσουν τις μύχιες ερωτηματικές σκέψεις της δικής του θρησκευτικής πορείας. 
Πολλά ποιήματα έχουν μια ηθογραφική ατμόσφαιρα δανεισμένη από τις αναμνήσεις των παιδικών χρόνων των δημιουργών, δονούνται από μια παραδοσιακή αναμνησιολογία των φολκλόρ καταστάσεων της περιόδου εκείνης. Ποιήματα που είναι άρτια αισθητικά αλλά χωλαίνουν όσον αφορά τον βαθύτερο χριστιανικό φωτισμό ή την ουσιαστική πίστη των ίδιων των δημιουργών, αυτό είναι ξεκάθαρο σε πολλούς από τους συμμετέχοντες.
Ένα μικρό μέρος των Ελλήνων ποιητών μεταγενέστερα ασχολήθηκε με τους μεγάλους μυθικούς ή  ιστορικούς κύκλους των γεγονότων της χριστιανικής πίστης, σημειώνουμε όμως ότι όποτε αυτό πραγματοποιήθηκε, συνδέθηκε με ιδεολογικά ή πολιτικά συμπαραμαρτούντα. Ο χριστιανικός οραματικός κύκλος απασχόλησε μόνο τον στενά χριστιανικό χώρο των συνειδητών πιστών δημιουργών, όπως είναι ο Γεώργιος Βερίτης, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, και άλλοι σημαντικοί δημιουργοί των χριστιανικών γραμμάτων, πολύ αργότερα συναντάμε τον εξομολογητικό θρησκευτικό λόγο Ελλήνων δημιουργών, όπως είναι αυτός της Ζωής Καρέλλης, της Όλγας Βότσης, του Παντελή Πάσχου, του Ελευθέριου Μαϊνα, του Δημήτρη Φερούση, και άλλων, που στέκονται πλέον μάλλον ισότιμα  δίπλα στον χριστιανικό θρησκευτικό λόγο των δυτικοευρωπαίων χριστιανών δημιουργών.

Το πρωτεύον για τους δημιουργούς της χριστιανικής παράδοσης είναι ο ειλικρινής και ουσιαστικός τρόπος έκφρασης του εσωτερικού τους βιώματος, και όχι η αισθητική του απεικόνιση. Τον πιστό δημιουργό τον ενδιαφέρει πρωτίστως η εν Χριστώ σωτηρία, και όχι η έκφραση όσο το δυνατόν ορθότερα μιας χριστιανικής θεματολογίας. Η πίστη στους θύραθεν δημιουργούς, έχει αντικατασταθεί από την τέχνη, ή την πολιτική ιδεολογία, κάτι που βλέπουμε να συμβαίνει κατά κόρον στα μετέπειτα χρόνια στον ελληνικό ποιητικό χώρο. Η απομάγευση του κόσμου, από τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και της πολιτικής, επέφερε δραματικές αλλαγές στις συνειδήσεις των πιστών δημιουργών. Μόνο που, δεν χάθηκε μόνο το μυστήριο του κόσμου τούτου, αλλά και ο λογισμός και το όνειρο, και μας έμεινε ο σχολαστικισμός, το φόντο και το δόγμα μέσα σε ένα αποιητικό κύκλο ζωής προσωπικών απαγορεύσεων και ακατάσχετης και ανέξοδης αγαπολογίας. 
Η Ποίηση έπαψε να κοινωνεί με τη ζωή, άρα και με την όποια πίστη.            

     Πάσχα του Καλοκαιριού, Πάσχα των βουβών Μοιρολογιών, Πάσχα των λυγμών και των θρήνων, της λαϊκής ευαισθησίας των μαυροφορεμένων πιστών, Πάσχα του αναστάσιμου Καλοκαιριού, Πάσχα της κερήθρας του πένθους του έρωτα, της Παναγίας Πάσχα

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Σάββατο, 15 Αυγούστου 2015

Πειραιάς, Δεκαπενταύγουστος του 2015

Υ. Γ. Με λογισμό και με όνειρο και, με τρίτο, αριστερό αυτήν την φορά, Μνημόνιο.

Για τους abstemio του οίνου της επανάστασης.