Ανδρέας Ιω. Κεραμίδας

Νεοελληνική Θρησκευτική Ανθολογία, 
του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα

Προλογικό σημείωμα:

    Αύγουστος, Δεκαπενταύγουστος, το Πάσχα του Καλοκαιριού όπως ο λαός μας αποκαλεί την περίοδο αυτή της εορτής της Παναγίας. Εκατοντάδες οι εκκλησίες ανά την Ελλάδα αφιερωμένες στο όνομά της, εκατοντάδες και τα μικρά άσπρα εκκλησάκια επίσης, αυτά που στέκονται φωτεινοί, μοναχικοί, στοργικοί βιγλάτορες του Αιγαίου Πελάγους, των φιδίσιων ορμίσκων του και απέραντων δαντελένιων κόλπων του. Λαμπροφορημένες εκκλησιές και μικρά φτωχικά εκκλησάκια και μοναστήρια που έχουν σαν όνομα τα δεκάδες Θεοτοκονύμια της Παναγίας, κρεμασμένα σε βράχους και απότομες πλαγιές, μοναχικοί οδοδείκτες σε πεζούλια αμπελιών και χρυσαφένια στάχυα. Εκκλησάκια αλειτούργητα, μπαρουτοκαπνισμένες παρακαταθήκες της ιστορίας και της παράδοσης. 
Πάσχα του Καλοκαιριού, Πάσχα της Παναγίας Πάσχα. Πανηγύρια του έθνους των Ελλήνων, με κυκλωτικούς χορούς και ίχνη πανάρχαιας παράδοσης, με μουσικές παραδοσιακές των νταουλιών και των κλαρίνων, με μυρωδιές χορταστικών χειροποίητων εδεσμάτων, με αναστάσιμα χρώματα ανθισμένων λουλουδιών, με λυρικές ψαλμωδίες τζιτζικιών, με αυγουστιάτικα μπουρίνια και μελωμένα σύκα, με ήχους μυστικούς, νυχτερινούς που πλημμυρίζουν την αυγουστιάτικη πλάση, μια φύση χορεύτρια και κομμώτρια, που κρέμεται ερωτικά στα τσαμπιά των σταφυλιών και των πεύκων, με τις πευκοβελόνες που τοξεύουν τα ιδρωμένα  φεγγαρίσια σώματα, που μυρίζουν λιβάνι των ονείρων και ασβέστη των κρυφών πόθων των πιστών της αιώνιας μακρινής μητέρας, της Παναγιάς της Κυκλαδίτισσας, των Βράχων, το Ρόδο το Αμάραντο των απόκρημνων πλαγιών. Της Παναγιάς του Ελέους και της παρηγοριάς, της Ιστορίας και του Μύθου, της Ποίησης και της παραμυθίας, της μυρωμένης σάρκας της ελληνικής γης και του πικραμύγδαλου της μνήμης. Η πίστη και η ηδονή είναι πτητική στην ελληνική παράδοση, πτητική προς το ιερό και το άφατο, το μη ορατό και ταυτοχρόνως ψηλαφητό, το αινιγματικό και ιστορικά εμπειρικό, μια πίστη ερωτική και μια ηδονή ενάρετη που νανουρίζουν τα πανηγυρικά φασκιά του χρόνου. 
Διόνυσος και Παναγιά μαζί θηλάζουν την τοκογλύφο Ιστορία των Ελλήνων.

    Μέσα στο πνεύμα των ημερών του Πάσχα του Καλοκαιριού, και των ιερών πανηγυριών στους περιβόλους των ασβεστωμένων εκκλησιών, μεταφέρω πληροφοριακά στοιχεία, για την πρώτη θρησκευτική ανθολογία του ελληνικού χώρου, την εξαντλημένη και δυσεύρετη πλέον «Νεοελληνική Θρησκευτική Ανθολογία» του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα, που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Αστήρ» στην Αθήνα το 1942.

Η Ανθολογία αυτή έχει πρόλογο του συγγραφέα και ανθολόγου, σελίδες ε΄ έως η΄, εισαγωγικό και κριτικό σημείωμα του συγγραφέα, σελίδες θ΄ έως ιγ΄. Οι συγγραφείς, ανθολογούνται με αλφαβητική σειρά, σελίδες 15 έως 306, έχει περιεχόμενα τόσο κατά αλφαβητική σειρά των συγγραφέων, σελίδες 307 έως 320, όσο και περιεχόμενα σύμφωνα με την θεματική ύλη των δημοσιευμένων ποιημάτων, σελίδες 321 έως 331.

Η Ανθολογία είναι αφιερωμένη στην μνήμη του πατέρα του ανθολόγου όπως αναφέρεται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου.

Το σύνολο των ποιητών και ποιητριών που ανθολογούνται από όλο το φάσμα του ποιητικού σώματος της εποχής, είναι 111. Οι γυναικείες φωνές είναι 7 οι υπόλοιπες είναι αντρικές. Τα ποιήματα, ερανίζονται είτε από παλαιότερες γενικού περιεχομένου ποιητικές ανθολογίες, είτε από περιοδικά, από ημερολόγια, από σελίδες των εφημερίδων, από σχολικά αναγνώσματα, είτε τέλος, από τα ίδια τα βιβλία των δημιουργών. Οι ποιητές και οι ποιήτριες που ανθολογούνται, δεν ανήκουν κατ’ ανάγκη, στο στενό κύκλο των χριστιανών ποιητών, των χριστιανικών γραμμάτων, δεν έχουμε δηλαδή μια προσωπική χριστιανική ανθολογία, χριστιανών ποιητών, αλλά μια θρησκευτική ανθολογία που ανθολογούνται ποιητικές φωνές που τα ποιήματά τους έχουν θρησκευτική ατμόσφαιρα ή θεματολογία, ή στοιχεία που τα εντάσσουν σε μια ειδική ανθολογία όπως είναι αυτή, του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα. Οι ποιητές προέρχονται από όλη την ελληνική γεωγραφική επικράτεια,-και από τον Πειραιά-ορισμένοι από αυτούς είναι καταξιωμένοι και ως πεζογράφοι, ελάχιστοι έχουν πολιτικό χρωματισμό, οι περισσότεροι, εξακολούθησαν να δημιουργούν και να παράγουν και μετά την έκδοση της ανθολογίας, και το γλωσσικό τους ιδίωμα προέρχεται, τόσο από την καθαρεύουσα όσο και από την δημοτική. Συνήθως ανθολογούνται με ένα ή δύο ποιήματά τους, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ποιητικών φωνών, που τους αφιερώνεται μεγαλύτερος χώρος. Οι ανθολογούμενοι και ανθολογούμενες ποιητές και ποιήτριες, ανήκουν σε διάφορες ποιητικές σχολές. Πολλοί ποιητές, έχουν ήδη ανθολογηθεί και σε άλλες, μη θρησκευτικές ανθολογίες. Από τα ελληνικά δύο Νόμπελ μας, ανθολογείται το ένα. Υπάρχουν ποιητές που ήσαν και οι ίδιοι ανθολόγοι. Αρκετοί από τους δημιουργούς έχουν πλέον ξεχαστεί, άλλοι, έχουν μείνει στις ελληνικές γραμματολογίες με άλλα τους έργα, ή με άλλα τους ποιήματα. Σίγουρα, υπάρχουν και πολλοί άλλοι ποιητές-του 19^ου και 20^ου αιώνα-που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην πρώτη αυτή θρησκευτική ανθολογία, αυτό όμως, δεν αναιρεί την σημασία της προσπάθειας αυτής του Κεραμίδα, που υποδηλώνει ένα άτομο με ποιητικό μεράκι όχι στενόμυαλο θρησκευτικά, αν τον συγκρίνουμε με άλλα πνευματικά άτομα και δημιουργούς της εποχής του, μεταγενέστερα αλλά και προγενέστερα, που ανήκουν στην χριστιανική γραμματεία. 
Η Ανθολογία αυτή, στάθηκε η βάση για τους μελλοντικούς χριστιανούς ή θρησκευόμενους ανθολόγους, στο πως να συντάξουν την δική τους ανθολογική πρόταση. Οι αμιγώς θρησκευτικές ελληνικές ανθολογίες, είναι ελάχιστες, σε σχέση με το σύνολο των ελληνικών ποιητικών ανθολογιών που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα, γνωρίζω τουλάχιστον (350).

Ας αναφέρουμε κατά αλφαβητική σειρά τους δημιουργούς.                         

ΑΝΔΡΕΑΣ ΙΩ. ΚΕΡΑΜΙΔΑΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

(ΜΕ ΠΡΟΛΟΓΟ, ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΘ’ ΥΛΗΝ)

Εκδοτικός Οίκος «ΑΣΤΗΡ»

Λυκούργου 10-Αθήναι 1942

Σελίδες 332, διαστάσεις 13Χ18,5

*Μ. Άβλιχος,                                       

Τέλλος Άγρας,                                    

Γεώργιος Αθάνας,                              

Ζωή Αναστασιάδου,                          

Γ. Άννινου,                                         

Μιχάλης Αργυρόπουλος,                   

Λάμπρος Αστέρης,                           

Μάρκος Αυγέρης,                               

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης,                 

Χρήστος Βαρλέντης,                          

Κώστας Βάρναλης,                             

Χρ. Βασιλακάκη,                                

Σ. Βασιλειάδη,                                    

Πέτρου Βασιλικού,                             

Θόδωρου Βελλιανίτη,                         

Γεωργίου Βερίτη,                                

Δημήτρης Βικέλας,                             

Άγγελος Βλάχος,                                 

Γιάννης Βούλης,                                  

Κ. Βραχιώτης,                                      

Παύλος Γνευτός,                                

Αιμιλία Δάφνη,                                     

Στέφανος Δάφνης,                              

Δημοσθ. Δημακόπουλου,                   

Ναθαναήλ Δομενεγίνης,                      

Σ. Γ. Δούρα,                                         

Γεώργιος Δροσίνης,                            

Γιωσέφ Ελιγιά,                                    

Χρήστος Ευελπίδης,                           

Αργύρης Εφταλιώτης,                         

Λάμπρου Ζαχαρή,                                

Γιάννη Ζερβού,                                    

Γεωργίου Θέμελη,                               

Κωνσταντίνος Καβάφης,                     

Γαλάτεια Καζαντζάκη,                        

Νίκος Καζαντζάκης,                            

Α. Καλαμπούσης,                                 

Ανδρέας Κάλβος,                                  

Κωνσταντίνος Καλλίνικος,                 

Ιωάννης Καρασούτσας,                        

Γ. Κολομπή,                                          

Γιώργος Κοτζιούλας,                           

Παύλος Κριναίος,                                  

Κώστας Κρυστάλλης,                            

Αθανάσιος Κυριαζής,                            

Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης,           

Ναπολέων Λαπαθιώτης,
Ν. Λαύρας,
Λορέντζος Μαβίλης,
Μ. Μαγγανάρης,
Μιλτιάδης Μαλακάσης,
Απόστολος Μαμμέλης.
Γεράσιμος Μαρκοράς,
Στέφανος Μαρτζώκης,
Π. Ματαράγκα,
Μελισσάνθη,
Κλέαρχος Στ. Μιμίκος,
Στέφανος Μόρφης,
Μ. Ν . Π.,
Τάκης Μπαρλάς,
Όμηρος Μπεκές,
Μαρία Μπόταση,
Στράτης Μυριβήλης,
Μυρτιώτισσα,
Νεοπτόλεμος,
Παύλος Νιρβάνας,
Θεόδωρος Ξύδης,
Κωνσταντίνος Ουράνης,
Κωστής Παλαμάς,
Ιωάννης Παναγιωτόπουλος,
Σπύρος  Παναγιωτόπουλος,
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης,
Ζαχαρίας Παπαντωνίου,
Κωνσταντίνος Παπαπαναγιώτου,
Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος,
Τάκης Παπατσώνης,
Αχιλλέας Παράσχος,
Μιχαήλ Πετρίδης,
Ιωάννης Πολέμης,
Φώτος Πολίτης,
Ιάκωβος Πολυλάς,
Λάμπρος Πορφύρας,
Αριστομένης Προβελέγγιος,
Νίκος Προεστόπουλος,
Αλέξανδρος Ραγκαβής,
Λέων Ραζέλου,
Ιωσήφ Ραφτόπουλος,
Βασίλης Ρώτας,
Δημήτρης Σακελλαρόπουλος,
Γιώργος Σεφέρης,
Στάθης Σερενές,
Στυλιανός Σεφεριάδης,
Άγγελος Σημηριώτης, 
Άγγελος Σικελιανός,

Σωτήρης Σκίπης,

Διονύσιος Σολωμός,

Κρίτων Σουρής,

Αλέξανδρος Σούτσος,

Παναγιώτης Σούτσος,

Δημητρίου Στάη,

Θ. Σταύρου,

Γεώργιος Στρατήγης,

Α. Στρατηγός,

Ηλία Τανταλίδου,

Αθηνά Ταρσούλη,

Κλεάνθης Τριανταφύλλου,

Γεώργιος Τσουκαλάς,

Ρώμος Φιλύρας,

Παύλος Φιντέλης,

Γ. Φτιαρά,

Κώστας Χατζόπουλος,

    Αυτοί είναι ονομαστικά οι ποιητές και οι ποιήτριες της θρησκευτικής ανθολογίας του Ανδρέα Ιω. Κεραμίδα.

Ας δούμε και τις θεματικές ενότητες:

Ο Θεός-η φύσις-ο κόσμος

Ευαγγελισμός

Χριστούγεννα-Φώτα

Η ζωή, το έργο και η διδασκαλία του Σωτήρος

Τιβεριάς-Γενησαρέτ-Ιερουσαλήμ

Βάϊα-Ωσσανά

Γύρω από τα πάθη του Κυρίου

Ανάστασις

Αι γυναίκες των Ευαγγελίων

Ανάληψις-Πεντηκοστή

Οι Απόστολοι

Παναγία-Θεοτόκος

Μετάνοια-Εξομολόγησις-Θεία Ευχαριστία

Θάνατος-Ανάστασις νεκρών

Θέματα από την Παλαιάν Διαθήκην

Προσευχαί

Η δύναμις της πίστεως και της προσευχής

Στοχασμοί Θρησκευτικοί-ηθικοί

Χριστιανική ζωή

Τύψις συνειδήσεως

Θρησκεία-Οικογένεια

Σχετικά με τα παιδιά

Σαββατόβραδα-Κυριακή

Εσπερινοί

Εκκλησίες-Ερημοκκλήσια-Μοναστήρια

Εικονίσματα

Μεγάλη άνδρες της Εκκλησίας

     Αυτές είναι και οι θεματικές ενότητες της θρησκευτικής αυτής ανθολογίας που πρώτος ανθολόγησε ο Ανδρέας Ιω. Κεραμίδας, μια ανθολογία με θεματικό εύρος, γλωσσικό πλούτο και μεταφυσική με την γενικότερη έννοια ατμόσφαιρα, χωρίς όμως να ξεφύγει από τον κεντρικό γενικό του στόχο, που ήταν η θρησκευτική ποίηση, όχι τόσο στην μορφή όσο στην ουσία του ποιητικού λόγου. Η ποιητική θρησκευτική αυτή ανθολογία που συνέταξε ο Κεραμίδας, είναι η πρώτη συστηματική ταξινομημένη και ερευνητικά ξεκαθαρισμένη εκδοτική εργασία-συλλογή, πάνω στο θέμα αυτό, μέχρι τότε αχαρτογράφητο, μέσα στην Κατοχή, σε μια κρίσιμη ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά περίοδο του ελληνικού έθνους. Σίγουρα, η πλειονότητα των ποιητών δεν διακατέχεται από αυτό που θα ονομάζαμε θρησκευτικό οίστρο, ορθόδοξη μέθεξη, μεταστοιχείωση των υπαρξιακών ερωτημάτων σε θρησκευτική χριστιανική τέχνη, όπως παραδείγματος χάρη, έχουμε στην ποίηση του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, ή στην ποιητική σύνθεση τα Τέσσερα Κουαρτέτα του Τόμας Στερν Έλιοτ, ή στον ποιητικό λόγο του Ουίλλιαμ Μπλέηκ, ή και γιατί όχι και στις προσωπικές εξομολογήσεις του Όσκαρ Ουάιλντ, στο γνωστό μας De Profundis(Εκ Βαθέων) για να θυμηθούμε ορισμένους ξένους ποιητές. Στην ελληνική αυτή θρησκευτική ανθολογία, συναντάμε εικόνες ωραίες, στρωτή γλώσσα, συγκίνηση και ευαισθησία, έχουμε γνήσια ποιητική ατμόσφαιρα, πηγαία θρησκευτική έμπνευση, αλλά, σε ελάχιστους διακρίνουμε «αληθινό» θρησκευτικό-χριστιανικό συναίσθημα, τα θρησκευτικά γεγονότα και ιερά πρόσωπα, οι θρησκευτικές καταστάσεις και τα χριστιανικά ιστορικά τεκταινόμενα για πολλούς δεν είναι παρά το σκηνικό της ποιητικής τους δημιουργίας, τα θεματικά στοιχεία της ποιητικής τους παραγωγής, και όχι η εσωτερική τους ανάγκη να εκφράσουν με ποιητικό τρόπο την προσωπική τους πίστη. Τα διάφορα χριστιανικά περιστατικά περισσότερο τους συγκινούν ως μοτίβο παρά ως πηγαία εσωτερική θρησκευτική εξομολόγηση, υπαρξιακή ανάγκη για να εκθέσουν τους δικούς τους προβληματισμούς και αγωνίες, να αποτυπώσουν τις μύχιες ερωτηματικές σκέψεις της δικής του θρησκευτικής πορείας. 
Πολλά ποιήματα έχουν μια ηθογραφική ατμόσφαιρα δανεισμένη από τις αναμνήσεις των παιδικών χρόνων των δημιουργών, δονούνται από μια παραδοσιακή αναμνησιολογία των φολκλόρ καταστάσεων της περιόδου εκείνης. Ποιήματα που είναι άρτια αισθητικά αλλά χωλαίνουν όσον αφορά τον βαθύτερο χριστιανικό φωτισμό ή την ουσιαστική πίστη των ίδιων των δημιουργών, αυτό είναι ξεκάθαρο σε πολλούς από τους συμμετέχοντες.
Ένα μικρό μέρος των Ελλήνων ποιητών μεταγενέστερα ασχολήθηκε με τους μεγάλους μυθικούς ή  ιστορικούς κύκλους των γεγονότων της χριστιανικής πίστης, σημειώνουμε όμως ότι όποτε αυτό πραγματοποιήθηκε, συνδέθηκε με ιδεολογικά ή πολιτικά συμπαραμαρτούντα. Ο χριστιανικός οραματικός κύκλος απασχόλησε μόνο τον στενά χριστιανικό χώρο των συνειδητών πιστών δημιουργών, όπως είναι ο Γεώργιος Βερίτης, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, και άλλοι σημαντικοί δημιουργοί των χριστιανικών γραμμάτων, πολύ αργότερα συναντάμε τον εξομολογητικό θρησκευτικό λόγο Ελλήνων δημιουργών, όπως είναι αυτός της Ζωής Καρέλλης, της Όλγας Βότσης, του Παντελή Πάσχου, του Ελευθέριου Μαϊνα, του Δημήτρη Φερούση, και άλλων, που στέκονται πλέον μάλλον ισότιμα  δίπλα στον χριστιανικό θρησκευτικό λόγο των δυτικοευρωπαίων χριστιανών δημιουργών.

Το πρωτεύον για τους δημιουργούς της χριστιανικής παράδοσης είναι ο ειλικρινής και ουσιαστικός τρόπος έκφρασης του εσωτερικού τους βιώματος, και όχι η αισθητική του απεικόνιση. Τον πιστό δημιουργό τον ενδιαφέρει πρωτίστως η εν Χριστώ σωτηρία, και όχι η έκφραση όσο το δυνατόν ορθότερα μιας χριστιανικής θεματολογίας. Η πίστη στους θύραθεν δημιουργούς, έχει αντικατασταθεί από την τέχνη, ή την πολιτική ιδεολογία, κάτι που βλέπουμε να συμβαίνει κατά κόρον στα μετέπειτα χρόνια στον ελληνικό ποιητικό χώρο. Η απομάγευση του κόσμου, από τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και της πολιτικής, επέφερε δραματικές αλλαγές στις συνειδήσεις των πιστών δημιουργών. Μόνο που, δεν χάθηκε μόνο το μυστήριο του κόσμου τούτου, αλλά και ο λογισμός και το όνειρο, και μας έμεινε ο σχολαστικισμός, το φόντο και το δόγμα μέσα σε ένα αποιητικό κύκλο ζωής προσωπικών απαγορεύσεων και ακατάσχετης και ανέξοδης αγαπολογίας. 
Η Ποίηση έπαψε να κοινωνεί με τη ζωή, άρα και με την όποια πίστη.            

     Πάσχα του Καλοκαιριού, Πάσχα των βουβών Μοιρολογιών, Πάσχα των λυγμών και των θρήνων, της λαϊκής ευαισθησίας των μαυροφορεμένων πιστών, Πάσχα του αναστάσιμου Καλοκαιριού, Πάσχα της κερήθρας του πένθους του έρωτα, της Παναγίας Πάσχα

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Σάββατο, 15 Αυγούστου 2015

Πειραιάς, Δεκαπενταύγουστος του 2015

Υ. Γ. Με λογισμό και με όνειρο και, με τρίτο, αριστερό αυτήν την φορά, Μνημόνιο.

Για τους abstemio του οίνου της επανάστασης.