ΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡΙΜΑΝΗΣ

                                              ΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡΙΜΑΝΗΣ

Συνήθεια παλιά, να κόβω αποκόμματα από τις εφημερίδες που κάποτε αγόραζα να γράφω πάνω τους τον τίτλο του εντύπου και την ημερομηνία και να τα βάζω μέσα στα βιβλία που διάβαζα. Έτσι, καθώς ξεφύλλιζα πρόσφατα την Αυτοβιογραφία «Εμένα Κοιτάνε» του χορογράφου Λεωνίδα Ντε Πιαν, εκδόσεις Καστανιώτη 1997 έπεσε από τις σελίδες του το απόκομμα της εφημερίδας «Τα Νέα» της 12/11/1977 για τον χορογράφο και χορευτή Άγγελο Γριμάνη. Δεν θυμάμαι μετά από τόσα χρόνια αν έχω παρακολουθήσει χορογραφίες του, σίγουρα όμως η γενιά μου στα νιάτα της, παρακολούθησε σχεδόν όλες τις παραστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, είτε στο Θέατρο Ολύμπια είτε στο Ηρώδειο είτε σε άλλους χώρους, συγκινήθηκε αρκετές φορές με τις θαυμάσιες παραστάσεις της αξέχαστης Ραλλούς Μάνου, είδε πάρα πολλά σύγχρονα ελληνικά συγκροτήματα με τις διάφορες πειραματικές τους παραστάσεις, γαλουχήθηκε η αισθητική της με ξένα χορευτικά συγκροτήματα από όλο τον κόσμο. Απόλαυσε αρκετές φορές τον Ρούντολφ Νουρέγιεφ στο Ηρώδειο, τα σύγχρονα Αμερικάνικα Μπαλέτα, το χοροθέατρο του Αμερικανού Άλβιν Έϊλι, τον μάγο Μωρίς Μπεζάρ και τα Μπαλέτα του 20 αιώνα,(ακόμα θυμάμαι εικόνες από τον «Ηλιογάβαλο») την Πίνα Μπάους με τις καρέκλες της στην Επίδαυρο και τόσες άλλες χορευτικές αναμνήσεις των Χορευτών και Χορευτριών-Θεών. Όμως δεν ξεχνούσαμε και τις παραστάσεις της Δώρας Στράτου με τους παραδοσιακούς Ελληνικούς χορούς, το γλέντι το κέφι και την χαρά των ανθρώπων που συμμετείχαν σ’ αυτά τα Ελληνικά συγκροτήματα που ξυπνούσαν στους θεατές μνήμες αρχέγονου βίου, εικόνες ιστορικής δόξας και ανδραγαθήματα ηρώων.

       Και καθώς διαβάζω το βιβλίο του γνωστού στην εποχή μας χορογράφου Λεωνίδα Ντε

     Πιάν σκέφτηκα να μεταφέρω την είδηση του θανάτου του Άγγελου Γριμάνη από την εφημερίδα στο bloc.

    Μια κοίμηση ενός ανθρώπου της τέχνης που σίγουρα θα λύπησε πολλούς, αλλά θα χαροποίησε τους αγγέλους του ουράνιου χοροδράματος.

ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ

Βρέθηκε χτες νεκρός ο Άγγελος Γριμάνης

---- ---- ---- ----

Η ΖΩΗ, Η ΚΑΡΙΕΡΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ

   Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΓΡΙΜΑΝΗΣ, κορυφαία φυσιογνωμία του χορού στην Ελλάδα, δεν υπάρχει

   πια. Βρέθηκε χτες το πρωί νεκρός στο σπίτι του στην οδό Νοταρά 23, αφού επί δύο μέρες

    τώρα δεν έδινε σημεία ζωής στα αλλεπάλληλα τηλεφωνήματα που του έκανε ο

   αγαπημένος   μαθητής του και γνωστός χορευτής Κώστας Παπανικολάου. Ο θάνατος του Γριμάνη υψώνει κενό στο χώρο της τέχνης του χορού.

«Τον έπαιρνα συνεχώς στο τηλέφωνο τις δυο τελευταίες μέρες-λέει ο Κώστας

   Παπανικολάου-αλλά το τηλέφωνό του ήταν «πιασμένο». Στην αρχή δεν ανησύχησα, γιατί υπέθεσα πως ίσως το τηλέφωνο ήταν χαλασμένο. Ώσπου χθες το πρωί αποφάσισα να περάσω απ’ το σπίτι του, όπου η θυρωρός μου είπε ότι είχε δυο μέρες να τον δει  κι είχε απορήσει μάλιστα που έβλεπε συνεχώς, και την ημέρα, το φως αναμμένο, και την πόρτα

   χωρίς λουκέττο. Ειδοποίησα την Αστυνομία, ανοίξαμε την πόρτα και βρήκαμε τον

   δάσκαλό μου πεσμένο στο δάπεδο με το κεφάλι ακουμπισμένο στο κρεβάτι και με το δεξί

   του χέρι α βαστάει σφιχτά το ακουστικό του τηλεφώνου. Λίγες ώρες αργότερα έμαθα πως  ο ιατροδικαστής είχε αποφανθεί πως ο Άγγελος Γριμάνης είχε πεθάνει προ είκοσι περίπου  ωρών , πιθανότατα από καρδιακή προσβολή».

Ο ΆΓΓΕΛΟΣ Γριμάνης, είχε γεννηθεί το 1906 στην Πάτρα.

Σπούδασε χορό στο Βερολίνο στις Σχολές Βάττμαν, Τσίμερμαν, Γκζόβσκι και στο Παρίσι, κοντά στη Νιζίνσκα. Πρωτοεμφανίστηκε σαν χορευτής το 1927 στο Βερολίνο στην Οπερέττα «Τσάρεβιτς» και αμέσως μετά προσελήφθη σαν πρώτος χορευτής στην Κρατική Όπερα της Στουτγάρδης(1927-1929). Απ’ το 1929 ως το 1930 είναι πρώτος χορευτής στην Όπερα της Κολωνίας μετά χορογράφος και πρώτος χορευτής στο Σέμνιτς(1930-1931). Το 1932 εμφανίζεται στα «Παραμύθια του Όφφμαν» σε σκηνοθεσία Μαξ Ράϊνχαρτ, στο Βερολίνο και την ίδια χρονιά γίνεται πρώτος χορευτής στα «Ρωσικά Μπαλλέτα», ενώ παράλληλα δίνει ρεσιτάλ χορού σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Στην Ελλάδα ο Άγγελος Γριμάνης επιστρέφει το 1933 και πρωτοεμφανίζεται σαν χορευτής και χορογράφος στο Εθνικό Θέατρο(1933-1937). Το 1939 συγκροτεί δικό του μπαλλέτο και εμφανίζεται σε διάφορες επιθεωρήσεις. Το 1941 προσλαμβάνεται σαν πρώτος χορευτής και χορογράφος στη Λυρική Σκηνή όπου και συνεργάζεται σχεδόν αδιάλειπτα ως το 1966. Ενδιάμεσα συνεργάζεται με το Βιεννέζικο Ράϊμουντ Τεάτερ, όπου χορογραφεί τρία μπαλλέτα (1957) και από το 1951 ως το 1959 με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου («Έξι λαϊκές ζωγραφιές» σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι και «Τσιγγάνος»). Ο Άγγελος Γριμάνης που είχε τιμηθεί με το δίπλωμα του Διεθνούς Χορευτικού Φεστιβάλ Ολυμπιακών Αγώνων, πέθανε με την πίκρα ότι η χώρα του, στην οποία τόσα πολλά είχε προσφέρει με τη μεγάλη τέχνη του, το μόνο που του είχε προσφέρει ήταν μια «τιμητική σύνταξη» που δεν ξεπερνούσε τις δέκα χιλιάδες δραχμές.

Η ΕΙΔΗΣΗ του θανάτου του μεγάλου Έλληνα χορευτή και χορογράφου προκάλεσε ζωηρή συγκίνηση στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Αθήνας και ιδιαίτερα στους ομοτέχνους του εκλιπόντος καλλιτέχνη.

Ραλλού Μάνου:

Γεμάτος ταλέντο

Η ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ χορεύτρια και χορογράφος Ραλλού Μάνου, με την οποία ο Γριμάνης είχε συνεργαστεί απ’ το ξεκίνημα ακόμα του «Ελληνικού Χοροδράματος», λέει τα εξής για τον αξέχαστο συνάδελφό της:

«Η είδηση για τον θάνατο του Άγγελου Γριμάνη με λύπησε αφάνταστα. Εκτός που ήταν η πιο χρυσή καρδιά που γίνεται χωρίς κακίες, χωρίς ζήλιες, υπήρξε πάντοτε και ένας πιστός φίλος. Για μένα όμως ήταν και κάτι άλλο: ήταν η ανάμνηση των πρώτων βημάτων του Ελληνικού Χοροδράματος, όταν χόρευε το Παλληκάρι στις «Έξι λαϊκές ζωγραφιές» του Μάνου Χατζιδάκι, το 1951 στο «Ρεξ». Νομίζω πως τον βλέπω ακόμα όταν στο τέλος απ’ τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» άφηνε τ’ άλλα παλληκάρια φεύγοντας από τη σκηνή μ’ ένα πλάγιο βηματάκι και παίζοντας το κομπολόϊ. Και γιαυτό το «βηματάκι» και την αφάνταστη γοητεία του καλλιτέχνη κόντευε να πέσει το θέατρο από τα χειροκροτήματα. Ήταν χρυσός στη συνεργασία και τα λίγα καπρίτσια του περνούσαν εύκολα. Πάλι από κείνες τις μέρες έρχεται στο νου μου και το εξής περιστατικό: Σε κάποια πρόβα στο θέατρο του φάνηκε πως ο Μόραλης δεν τον φώτιζε αρκετά. Έρχεται λοιπόν και μου λέει: «Αντίο Ραλλού μου, ήθελα πολύ να συνεργαστώ μαζί σου αλλά ο Μόραλης με αδικεί. Δεν θα χορέψω». Κι εγώ που τον ήθελα του είπα: «Αντίο Άγγελε, πολύ λυπάμαι». Πριν φτάσει όμως στην πόρτα, στέκεται και ρωτάει: «Τι ώρα μούβαλες πρόβα αύριο;» Αυτός ήταν ο Γριμάνης: απλός, καλός και γεμάτος ταλέντο».

Λιλή Μπερδέ:

Ήταν μεγαλοφυής

Η ΕΞΑΙΡΕΤΗ χορεύτρια Λιλή Μπερδέ, που υπήρξε παρτεναίρ του Άγγελου Γριμάνη, έχει να πει τα εξής:

«Το σοκ απ’ την είδηση του θανάτου του Γριμάνη είναι τόσο μεγάλο που ειλικρινά αυτή τη στιγμή δεν ξέρω τι να πω. Ήταν ο άνθρωπος που με ανακάλυψε στα δεκαπέντε μου χρόνια, ήταν ο ωραιότερος, ο καλύτερος, ο τελειότερος παρτεναίρ που είχα ποτέ. Χωρίς αμφιβολία ο Γριμάνης ήταν μια μεγαλοφυΐα, από τους πιο μεγάλους χορευτές του κόσμου. Και θα παρέμενε τέτοιος αν έμενε έξω, όπου οι δυνατότητες να αναπτύξει το μεγάλο ταλέντο του ήταν οπωσδήποτε μεγαλύτερες και περισσότερες απ’ ότι στο τόπο του. Όπως κι αν έχει το πράγμα ο Γριμάνης περνάει στην ιστορία του Χορού σαν ο μεγαλύτερος χορογράφος που είχε η Ελλάδα. Πέρα απ’ όλα αυτά ο Γριμάνης είχε και ένα άλλο μεγάλο χάρισμα: χαντάκωνε πολλές φορές τον εαυτό του στη σκηνή για να προβάλλει ένα νέο ταλέντο. Οι πιο πολλοί απ’ τους νέους Έλληνες χορευτές, πέρασαν απ’ τα χέρια του».

Μέτσης:

Δάσκαλος όλων μας

«Ο ΆΓΓΕΛΟΣ Γριμάνης ήταν ο δάσκαλος όλων μας-λέει συγκινημένος ο εξαίρετος χορευτής και χορογράφος Γιάννης Μέτσης-και προσθέτει: Απ’ τον Γριμάνη μάθαμε να χορεύουμε άσχετα απ’ την όποια κατοπινή εξέλιξή μας. Ο Γριμάνης έμαθε στην Ελλάδα τι είναι χορός».

Ντε Πιάν:

Ήταν ταλαντούχος

Ο ΕΚΛΕΚΤΟΣ χορευτής και χορογράφος Λεωνίδας Ντε Πιάν μιλώντας για τον Άγγελο Γριμάνη είπε τα εξής:

«Πέρα απ’ το ότι ο Άγγελος Γριμάνης ήταν αναμφισβήτητα ένας ταλαντούχος χορευτής, είχε σαν χορογράφος μεγάλη αίσθηση του θεατρικού χώρου και μεγάλη φαντασία σε πολλές από τις χορογραφίες του. Στη νεότητά του υπήρξε ένας πολύ καλός χορευτής».

Σάσα Ντάριο:

Ήταν η έκφραση του χορού

ΤΕΛΟΣ, η πρώτη χορεύτρια της Λυρικής Σκηνής Σάσα Ντάριο, που υπήρξε μαθήτρια του Άγγελου Γριμάνη λέει τα εξής για τον αείμνηστο δάσκαλό της:

«Για μένα ο Γριμάνης ήταν η πιο ζωντανή έκφραση του χορού. Ήταν ο χορός. Πέρα απ’ αυτό, εγώ προσωπικά του χρωστάω την καλλιτεχνική ύπαρξή μου. Εκείνος μου έμαθε τα πάντα πάνω στο χορό. Δεν θα τον λησμονήσω ποτέ».

Αύριο η κηδεία

Στο μεταξύ έγινε γνωστό ότι η κηδεία του Άγγελου Γριμάνη θα γίνει αύριο στις 4 το απόγευμα στο Α΄ Νεκροταφείο με δαπάνη της Λυρικής Σκηνής. Κατά μία πληροφορία, ίσως η κηδεία γίνει τελικά αύριο στις 11 το πρωί. Οριστική απόφαση για την ακριβή ώρα της κηδείας του αείμνηστου Έλληνα χορευτή και χορογράφου επρόκειτο να παρθεί σήμερα το μεσημέρι.

Εφημερίδα «Τα Νέα», 12 Νοεμβρίου 1977

Το εκτενές αυτό σημείωμα για τον Χορευτή-Θεό του Ελληνικού χορού, τον Άγγελο Γριμάνη, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Τα Νέα» είναι ανώνυμο. Δυστυχώς ορισμένες πληροφορίες που κοίταξα στο Internet για τον Άγγελο Γριμάνη είναι λανθασμένες. Εύχομαι αν κάποιος διαβάσει αυτήν την αναδημοσίευση του 1977 να προβεί στις αναγκαίες διορθώσεις στην μνήμη του.

Αναγκαίο Υστερόγραφο:

Σήμερα οι Έλληνες ψηφοφόροι θα εκλέξουν την νέα τους κυβέρνηση. Και από αύριο,

στην Άγγελα Μέρκελ αδερφοί μου συνέλληνες, στην Άγγελα Μέρκελ, με ρούβλια στην τσέπη και καπίκια.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, σήμερα, Κυριακή, 25 Ιανουαρίου 2015

Πειραιάς, Κυριακή, 25 Ιανουαρίου 2015.