ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΙΚΑ ΑΤΑΚΤΑ

 

              ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΙΚΑ  ΑΤΑΚΤΑ

      «Η Οδύσσεια συνεχίζει το τεράστιο έπος της άσπρης φυλής- τον Όμηρο. Κλει ένα κύκλο που τόσοι αιώνες τον αφήκαν ανοιχτό. Και τον κλεί ακριβώς σε μιά εποχή καταπληχτικά όμοια με την κατάσταση του κόσμου ΙΒ΄ αιώνα πρό Χριστού, λίγο μετά την κάθοδο των Αχαιών, λίγο πρίν από κάθοδο Δωριέων και δημιουργία –ύστερα από μεσαίωνα- ενός νέου πολιτισμού.».

        Γράμμα του Καζαντζάκη από τη Σιβηρία, 22/2/1929

            ΜΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΞΕΝΗ ΚΡΙΣΙΣ

Η «Οδύσσεια» έπος του Ν. Καζαντζάκη

Ο ΗΡΩΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΑΙ ΠΛΑΤΥΤΕΡΟΣ ΚΑΙ ΑΠΌ ΑΥΤΗΝ ΑΚΟΜΗ ΤΗΝ ΖΩΗΝ

       ΤΟΥ ΔΙΑΣΗΜΟΥ ΑΓΓΛΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΜΠΟΟΥΡΑ

     Ο καθηγητής Κ. Μ. Μπόουρα ο διάσημος Άγγλος ελληνιστής ποιητής και κριτικός των ξένων λογοτεχνιών, δημοσιεύει την κατωτέρω κριτικήν δια την «Οδύσσειαν» του Ν. Καζαντζάκη εξ αφορμής της μεταφράσεως της εις την αγγλικήν.

     Η «Οδύσσεια» του παγκοσμίως γνωστού Έλληνος συγγραφέως Νίκου Καζαντζάκη που εκυκλοφόρησε τελευταίως εις την Αγγλίαν, εις μετάφρασιν του Ελληνοαμερικανού λογοτέχνου κ. Κίμωνος Φράιερ και εικονογραφημένη με θαυμάσια σκίτσα του κ. Γκίκα, έκαμε μεγάλην εντύπωσιν εις το βρετανικόν κοινόν.

      Βεβαίως τα μεγάλα ποιητικά έπη δεν είναι πλέον της μόδας και φαίνεται ότι ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε είχε δίκαιον όταν έλεγεν ότι τα μεγάλα ποιήματα θα εκλείψουν τελείως κάποια μέρα.

    Είναι πάντως γνωστόν ότι ωρισμέναι φυλαί Τατάρων εις τα όρη Τιέν- Σαν εξακολουθούν να συνθέτουν τεράστια εις έκτασιν έπη και να τα απαγγέλλουν εις ακροατήρια περιπλανώμενων νομάδων, εις την Ευρώπην, όμως, όπου κάποτε το έπος εθεωρείτο ως η κορωνίς της ποιητικής δημιουργίας, έπαυσε πλέον να  υπάρχη.

     Και όμως εις την εποχήν μας εγράφη ένα έπος, που δεν έχει τίποτε να ζηλεύση από τα παλαιά. Εγγράφη από τον Νίκο Καζαντζάκη ένα συγγραφέα ο οποίος, όπως ο Τολστόι, ο Χάρντυ, ο Ρίλκε και ο Κόνραντ, διέφυγε την προσοχήν των μελών της επιτροπής του Βραβείου Νόμπελ.

     Τα μυθιστορήματα του Καζαντζάκη είναι από τα καλύτερα που εγράφησαν εις την εποχήν μας, αλλά η πλέον καταπληκτική και πρωτότυπος δημιουργία του, η «Οδύσσεια», δεν είναι και τόσον γνωστή. Είναι γραμμένη σε μία γλώσσα με ιδιωματισμούς, την οποίαν και αυτοί οι Έλληνες δυσκολεύονται πολλές φορές να καταλάβουν. Οι στίχοι της είναι δεκαεπτασύλλαβοι.

     Είναι γεγονός ότι η Κρήτη έδωσεν εις τον κόσμον εξαιρετικές προσωπικότητες. Ο Ζεύς, ο Έλ Γκρέκο, ο Βενιζέλος και τώρα ο Καζαντζάκης είναι τέκνα της Κρήτης. Είναι γεγονός ότι εάν η λέξις «ιδιοφυΐα» έχει κάποιο νόημα, τότε ο Καζαντζάκης ήτο ασφαλώς ιδιοφυής.

     Οι 33.333 στίχοι της «Οδύσσειας» του Καζαντζάκη είναι δηλαδή εκτενέστερη από την Οδύσσεια και την Ιλιάδα μαζί.

     Ένα τέτοιο βιβλίο εζητούσε από πολλά χρόνια, από το 1938 που πρωτοδημοσιεύτηκε εις την Ελλάδα, τον μεταφραστήν του. Ουδείς όμως εκ των Άγγλων και Αμερικανών ελληνιστών ετολμούσε να αναλάβη τον άθλον αυτόν. Ο κ. Φράιαρ επέτυχε πράγματι κάτι το καταπληκτικόν. Περιόρισε βεβαίως τον δεκαεπτασύλλαβον του Καζαντζάκη εις δωδεκασύλλαβον ή δεκατρισύλλαβον. Ο περιορισμός ήτο απαραίτητος, διότι είναι  γνωστόν ότι η αγγλική γλώσσα «δεν σηκώνει» μεγαλύτερους στίχους. Ο μεταφραστής είχε και το μέγα πλεονέκτημα να γνωρίζη τον συγγραφέα και να ημπορή να τον συμβουλεύεται όπου εύρισκε δυσκολίες. Η μετάφρασίς του διαβάζεται σαν να είναι πρωτότυπον έργον.

      Ο Καζαντζάκης, αποφασίζων να γράψη μίαν συνέχεια της Οδυσσείας του Ομήρου, εγνώριζεν ασφαλώς ποιόν δύσκολον έργον ανελάμβανεν. Ο Οδυσσεύς είναι μία από τας φυσιογνωμίας εκείνας της παγκοσμίου λογοτεχνίας, αι οποίαι απασχολούν συνεχώς και επί αιώνας τους ανθρώπους των Γραμμάτων. Ο Στάντφορντ εις το περίφημον βιβλίον του «Το θέμα του Οδυσσέως» αναφέρει χαρακτηριστικά παραδείγματα της επιδράσεως που ήσκησεν η προσωπικότης του βασιλέως της Ιθάκης εις την παγκόσμιον λογοτεχνίαν.

     Ουδείς, όμως από τον Σοφοκλή μέχρι του Τζόϋες διείδε τόσας δυνατότητας εις το θέμα αυτό, όσας είδεν ο Καζαντζάκης. Ο Οδυσσεύς του Καζαντζάκη είναι μεγαλύτερος και πλατύτερος και από αυτήν την ζωήν. Ολόκληρον το ποίημα είναι η ιστορία της εξελίξεως μιάς ανθρώπινης ψυχής, της ανθρώπινης ψυχής θα ήτο σωστότερο να πούμε. Τα επεισόδια διαδέχονται το ένα το άλλο με τέτοια επιδεξιότητα και η φαντασία του ποιητού είναι τόσον πλούσια, που είναι  αδύνατον να προβλέψη ο αναγνώστης τι πρόκειται να συμβή από του ενός στίχου εις τον άλλον.

     Το βαθύτερον νόημα του μεγάλου αυτού ποιήματος αποκαλύπτεται όταν ο ποιητής εις το τέλος παρακαλεί τον Ήλιον με λέξεις αι οποίαι, όπως πολύ σωστά αναφέρει ο κ. Φράϊαρ, «έχουν την μεταφορικήν σημασία της μεταμορφώσεως των πάντων σε φλόγες, φώς και πνεύμα». Και πραγματικά αυτό είναι το θέμα του Καζαντζάκη.

     Ο Οδυσσέας του, ο οποίος είναι πραγματικά σάρξ εκ της σαρκός μας, μεταμορφώνεται εσωτερικά εις το τέλος από τις περιπέτειες και τα βάσανά του και, αν και ούτε για μια στιγμή δεν απαρνιέται τα καλέσματα της σάρκας, στρέφεται προς άλλες περισσότερον σταθερές και ευγενικές απολαύσεις.

     Και με αυτήν ακόμη την μεταμόρφωσιν, ο Οδυσσεύς δεν απαρνιέται το κορμί του, την σάρκα του. Ο Καζαντζάκης ήτο ένας αληθινός Έλλην εις την πίστιν του προς την αξίαν της ζωής και δεν ήτο δυνατόν να την απαρνηθή.

     Η Ζωή, η χαρά της, η ωραιότης της είναι το βασικό μοτίβο εις όλας τας κλασσικάς ελληνικάς δημιουργίας.

     Διαβάζοντας την «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη, πείθεται κανείς ότι το πνεύμα του Ομήρου εξακολουθεί να υπάρχη εις τους απογόνους του.

               C. M. BOWRA

Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Ανεξάρτητος Πρωινή Εφημερίς, Αρ. Φύλλου 4434. Κυριακή 15/2/1959, σελ. 4.

--

Περ’ από τον μηδενισμό το μάτι του Κολόμβου

Του Pierre Sipriot

    Το 1915, ο Νίκος Καζαντζάκης σημειώνει στο Ημερολόγιό του: «Διαβάζω μια βιογραφία του Τολστόϊ. Πάντοτε με συγκινεί η ψυχική του ανάταση. Η λογοτεχνία δεν του αρκεί. Ανάγκη θρησκείας. Πρέπει να ξεκινήσει από κεί, όπου ο Τολστόϊ κατέληξε». Με άλλα λόγια: ο σκοπός δεν είναι τόσο το να γράψης ένα έργο, αλλά το να έχης μιά πίστη.

     Από τις πρώτες του κιόλας αναζητήσεις, ο Νίκος Καζαντζάκης καταλαβαίνει ότι η ζωή είναι μιά μεταφυσική περιπέτεια. Η μακρά περίοδος της ωριμότητος, που καταλήγει στην «Ασκητική» (1922-1923), θίγει απ’ ευθείας τις δυνάμεις που ο άνθρωπος είναι σε θέση να ασκήση πάνω στον εαυτό του και πάνω στον κόσμο. Η τέχνη είναι δράση. Είναι η ζωή σε πυρακτωμένη κατάσταση και έχει χρέος να απαντήση στην αποτρόπαιη δύναμη του κακού. Η ομορφιά αποκτά αλήθεια ξαναβρίσκοντας τον εαυτό της στον απόλυτο κατακερματισμό της φύσεως, που επιβάλλει τον πόνο και τον θάνατο. Μόνον εν τω μέτρω που μπορεί να σηκώση όλο αυτό το βάρος, η ομορφιά συνταυτίζεται με το νόημα της ζωής. Έτσι δημιουργείται ένα έργο πνευματικό και ταυτόχρονα πανθεϊστικό. Το κακό αποτελεί την αφετηρία μιάς μεγαλειώδους πρωτοβουλίας του Όντος σε αναζήτηση της σωτηρίας του. Ξαναβρίσκουμε εδώ μιά νιτσεϊκή σκέψη: ο μύθος είναι απαραίτητος για να θριαμβεύση πάνω στην πραγματικότητα, διότι είναι πιό σύμφωνος προς την ουσία του Όντος από ό,τι η πραγματικότητα με την φαινομενική της αλήθεια. Η ύπαρξη ξεπερνά τον εαυτό της στη δημιουργία. Το έπαθλο της ζωής είναι η τέχνη.

      Ο Νίκος Καζαντζάκης προσδένεται σ’ όλες τις επιθυμίες που αποτελούν μέσα μας ένα αντίβαρο στη φύση και μας επιτρέπουν να την σηκώσουμε ψηλά. Η μόνη εκδήλωση που μπορεί επάξια να χαρακτηρισθή τέχνη, είναι το αποτέλεσμα μιάς επαφής «με την μεγάλη πραγματικότητα», είναι δηλαδή το τί είναι σε θέση να αποβή ο άνθρωπος στον τομέα ενός κόσμου, του οποίου αποτελεί την εξελικτική αρχή. Ο Νίκος Καζαντζάκης συνήθιζε να επαναλαμβάνη αυτή τη φράση, που ο αββάς Μυνιέ είχε πάρει από τον Μπερξόν. Κάποτε που παρακλήθηκε να συνοψίση την φιλοσοφία του σε μία μόνο λέξη, ο Μπερξόν είχε απαντήσει: «Επιστράτευση. Να επιστρατεύης την κάθε στιγμή τις δυνάμεις σου και τις αρετές σου». Όλα όσα ο Καζαντζάκης δημιούργησε (στίχοι, τραγωδίες, μυθιστορήματα) αποτελούν έκφραση αυτής της κραυγής.

     Το υλικό που έχει να επεξεργασθή ο άνθρωπος στην πλήρη του απασχόληση, είναι ο κόσμος και το πώς θα μπορέση να το μεταμορφώση από μέρα σε μέρα με την εφαρμογή των μεγάλων δημιουργικών δυνάμεων. Τα θέματα που θίγει ο Καζαντζάκης (ο Βούδας, ο Χριστός, ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης, ο Οδυσσέας) αποτελούν μαρτυρία αυτής της θελήσεώς του να αγνοή τον κόσμο όπως είναι και να τον πλησιάζη από το σημείο εκείνο που του λείπει, από το αόρατο σημείο του. Η καθεμιά από τις μεγάλες συμβολικές του μορφές αντιπροσωπεύει έναν πόλο της άσκησής του. Ο Βούδας είναι ο άνθρωπος που λυτρώνεται από το πνεύμα και την καρδιά. Ο Χριστός είναι το φυλακισμένο σε κάθε άνθρωπο Πνεύμα που χρειάζεται τον Θεό για να ανθίση. (Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης είναι ολόκληρη η γη που ζωντανεύει στην καρδιά του ανθρώπου και που υπακούει στην επίκλησή του). Ο Οδυσσέας είναι ο άνθρωπος της δράσης, που διδάσκεται στο κάθε του βήμα ότι «ελευθερία σημαίνει αγώνας πάνω σ’ αυτή τη γη χωρίς ελπίδα». Οι μεγάλες όμως αυτές μορφές θα ήσαν εκτός πραγματικότητος, αν δεν υπήρχαν, μπλεγμένοι μαζί τους, ένας λαός, μιά ράτσα, μιά γενιά, η Ελλάδα, που είναι για τον Καζαντζάκη ο κόσμος της ελευθερίας, μιάς ελευθερίας που ξεκινάει από μυστικιστικές διαθέσεις, γιατί στηρίζεται πάνω σε ήρωες σαν τον Οδυσσέα ή τον Αλέξη Ζορμπά, των οποίων η ζωή δεν τρομάζει μπροστά στο θάνατο.

     Η ζωή του Χριστού, του ανθρώπου- Θεού, πάντοτε στάθηκε ένας μαγνήτης για τον Καζαντζάκη. Έγραψε για τον Χριστό λυρικούς στίχους, μιά τραγωδία, ύστερα του αφιέρωσε ένα ολόκληρο άσμα της «Οδύσσειας», αργότερα ένα μυθιστόρημά του: «Ο τελευταίος πειρασμός», τέλος τον «Χριστό ξανασταυρώνεται», όπου, όπου δείχνει Έλληνες χωρικούς να τραβούν κλήρο για να υποδυθή ο καθένας ένα από τα πρόσωπα των Παθών, έτσι που η πεζή ζωή τους να πορευθή ξαφνικά τον δρόμο της θείας αποστολής και του μαρτυρίου.

     Αυτό που ο Καζαντζάκης προσπάθησε να εκφράση σ’ όλα του τα έργα, είναι η επιβολή του υπερφυσικού πάνω στη ζωντανή μας φύση. Υφιστάμεθα μια πρόκληση απ’ όλα όσα υπάρχουν: το πνεύμα αρνείται τη σάρκα, ο θάνατος εκμηδενίζει τη ζωή, ο άνθρωπος βρίσκεται αιχμαλωτισμένος σ’ έναν κόσμο με αυστηρά όρια. Οι πραγματικότητες αυτές όμως, απάνθρωπες όλες, μπορούν να αναθεωρηθούν και να διορθωθούν απ’ αυτόν πού, στον δικό του στενό κύκλο αγωνίζεται και προχωρεί αποδίδοντας όλο και περισσότερη αξία και σημασία στη ζωή. Διαβάζοντας τον Καζαντζάκη, πολλές φορές θυμήθηκα μιά φράση του Ντοστογιέφσκι στους «Αδελφούς Καραμάζωφ»: «Ο Θεός πήρε σπορές απ’ άλλους κόσμους και τις έσπειρε πάνω σ’ αυτή τη γη. Και όλες φύτρωσαν. Μα αυτό που φύτρωσε δεν ζη παρά μόνο με το αίσθημα της συγγενείας του με τους άλλους μυστηριώδεις κόσμους». Ο ρόλος του ανθρώπου είναι να εγκαταστήση αυτή την επαφή και να συμπαρασύρη στην ορμή του ακόμα και το άψυχο, ακόμα και τα ζώα, όπως το βλέπουμε στον «Φτωχούλη του Θεού».

     Σ’ αυτό το μυστικιστικό έργο, το περιεχόμενο της πίστεως λίγο ενδιαφέρει: δεν μπαίνει ζήτημα για το τί πιστεύεις ή δεν πιστεύεις. Η ουσία είναι η πίστη Η ποιότης των ανθρώπων που την εφαρμόζουν. Η χρήση που της κάνουν. Η πίστη αυτή δεν γεμίζει τον άνθρωπο έτσι που να του προκαλέση κορεσμό. Είναι μιά δύναμη που σπάζει την ισορροπία για να φθάση σε ψηλότερη βαθμίδα. Και το μυστήριο του ανθρώπου σε αναζήτηση στόχων που τον ξεπερνούν, είναι όμοιο με το μυστήριο του Θεού που είναι κι’ αυτός «πράξη, γεμάτη εμπόδια, ψηλαφίσματα, επιμονή και αγωνία».

     Όσο ψηλά όμως κι’ αν στέκει, ο μυστικισμός αυτός τίποτα δεν μπορεί να επιτύχη, αν παραμείνη ιδεαλιστικός. Πρέπει να μοιρασθή με άλλους και να ανταποκριθή στα πραγματικά δράματα μιάς δεδομένης εποχής. Πρέπει να επιδράση πάνω στα διάφορα άτομα που απαρτίζουν μιά κοινότητα. Σ’ αυτό έγκειται η σημασία των μεγάλων ανδρών στο έργο του Καζαντζάκη. Μέσω αυτών η «μεγάλη ψυχή» επενεργεί ηλεκτρίζοντας τις θελήσεις, όπως το κάνει ο Καπετάν Μιχάλης «Ελευθερία ή Θάνατος». Ο ήρωας είναι η συμπύκνωση όλων των προσδοκιών της ράτσας του. Είναι ο αντιπροσωπευτικός τύπος του ελληνικού λαού που δεν διστάζει ανάμεσα στη λευτεριά και τον θάνατο. Ξέρει ότι η ζωή δεν είναι το ανώτατο αγαθό, γιατί η ζωή τίποτα δεν μπορεί να προσφέρη χωρίς ελευθερία. Γι’ αυτό οι ήρωες του Καζαντζάκη πεθαίνουν τόσο συχνά το Πάσχα. Διά της αναστάσεως, το Πάσχα εκφράζει την πνευματική αρχή που παρατείνει τη μοίρα τους.

                  PIERRE  SIPRIOT

Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 30/1/1972

          «Η νοσταλγία του Θεού»

      «Ο μεσσιανισμός του Καζαντζάκη δεν είναι λοιπόν μιά ψυχική κλίση μονάχα’ είναι και μιά ανάγκη που υπαγορεύεται απ’ έξω. Για να γεμίσει το κενό, ο Καζαντζάκης θα ευχηθεί, αρχή-αρχή, την ανάσταση του ευαγγελικού Χριστού, ανόθευτου από τα δόγματα των Εκκλησιών. Θ’ αναζητήσει, πιο ύστερα, μιάν παραδεκτή μεταφυσική και ηθική στο βουδισμό. Τέλος, αποκαρδιωμένος από το ανέφικτο της παλιγγενεσίας που αποπειράθηκε, θα ερωτοτροπήσει με το μαρξισμό και θα σχεδιάσει να ενταχθεί στο επαναστατικό κίνημα. Η τελική του αποτυχία θα τον φέρει-σωστότερο ίσως να πω’ θα τον ξαναφέρει-στην ποιητική δημιουργία. Όσα όμως προηγήθηκαν σε πνευματικούς αγώνες θα κάμουν από την Οδύσσεια μιά «θεολογία». Ο Οδυσσέας του Καζαντζάκη θα βγει στην αναζήτηση του Θεού όπως ο Οδυσσέας του Ομήρου βγαίνει στην αναζήτηση της πατρίδας. Η Νοσταλγία τους καίγει και τους δυό! Με τη διαφορά πώς ο ένας βρίσκει την Ιθάκη, ενώ ο άλλος γίνεται ο φονιάς των θεών, γυρεύοντας τον αληθινό Θεό. Δε θα τον ανταμώσει τελικώς’ και το μόνο υπερβατικό βίωμα που θ’ αξιωθεί θα ‘ναι μέσα στην αγκάλη του Θανάτου. Ο θάνατος του νέου Οδυσσέα είναι η μόνη του Μεταμόρφωση.»

         Παντελής Πρεβελάκης, Ο Ποιητής και το Ποίημα της Οδύσσειας, εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας-Ι.Δ. Κολλάρου, Αθήνα χ.χ., σ.108

     Διατήρησα την ορθογραφία της εποχής που δημοσιεύτηκαν τα κείμενα.

Το κείμενο του άγγλου ελληνιστή καθηγητή Cecil M. BOWRA το αντιγράφω από την προδικτατορική εφημερίδα «Ελευθερία», πολιτική δημοκρατική εφημερίδα στην οποία συναντά ο αναγνώστης της πάμπολλες σελίδες της να αναφέρονται θετικά και υποστηρικτικά με άρθρα και κείμενα στην «υπόθεση Ν. Καζαντζάκης» καθώς και το έργο του. Το κείμενο δημοσιεύτηκε σύμφωνα με τους Περαντωνάκη- Χατζηγεωργίου, λήμμα 1252, σ.112 Cecil M. Bowra, “Homer Redivivus” στον The Observer, Λονδίνο 8/2/1959, σ.21. 

Το κείμενο του γάλλου δημοσιογράφου, Π. Σιπριό το δανείζομαι από το βιβλίο Έλλη Αλεξίου- Γιώργος Εμμ. Στεφανάκης: ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ είκοσι χρόνια από το θάνατό του, εκδόσεις Κέδρος 1977, σ. 119-121. Το άρθρο είχε δημοσιευθεί στα γαλλικά στην εφημερίδα “Le Monde” με τίτλο: “Entre nature et surnature, les chemins d’ un heros mystique” Παρίσι 28/1/1972, σ.14-15. Βλέπε «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη (1906-2012), των Γιώργου Ν. Περαντωνάκη- Παναγιώτα Μ. Χατζηγεωργίου, εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2018, σ. 193, λήμμα 2143. Βλέπε ακόμα τα λήμματα 2008, 2537, 3901.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 2 Ιουλίου 2024

ΥΓ. Τρία πολιτικά Καλοκαιρινά ερωτήματα που κανείς δεν θα διαβάσει ή θα ακούσει για την αρχομανία ημών των Ελλήνων:

1). Άραγε, υπάρχει παγκοσμίως σύγχρονη χώρα όπου οι επαγγελματίες μας πολιτικοί σωτήρες να συναγωνίζονται σε αριθμό τον πληθυσμό των κατοίκων της;

2). Οι υποψήφιοι πρόεδροι του Πασόκ κοντεύουν να γίνουν περισσότεροι από τους πράσινους οπαδούς του κόμματος.

3). Αφού έχουν τόσο ελεύθερο χρόνο οι επαγγελματίες μας πολιτικοί κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι, 300 τον αριθμό ζωή νάχουν, μήπως θα ήταν χρησιμότερο και θα ήταν χρησιμότεροι στην δουλειά τους, αν άρχιζαν να διαβάζουν τα Νομοσχέδια που προτείνουν και ψηφίζουν στην Βουλή, αντί να γυρίζουν από πρωίας έως νυκτός από κανάλι σε κανάλι και από ραδιοφωνικό σταθμό σε ραδιοφωνικό σταθμό και να μιλούν για την παραπολιτική της κυβέρνησης και των υπολοίπων κομμάτων της αντιπολίτευσης; Πιστεύουν σοβαρά ότι ενδιαφέρουν κανέναν αυτά που ανακυκλώνουν δημοσίως;

4). Εύστοχες και πολιτικές οι επισημάνσεις και παρατηρήσεις του κυρίου Ραγκούση στην τηλεόραση του ΣΚΑΙ περί της χρηματοδότησης των κομμάτων από το κράτος και του μη ελέγχου της.

Τέλος. Το είδαμε και αυτό, αγόρευση σε διδάκτορα του πετίτ Αλέξη. O tempora O mores. Ποιος έχει τώρα σειρά ο ΓΑΠ ή ο δισέγγονος της Πηνελόπης Δέλτα; Άγνωστες οι βουλές της Ιστορίας.