Α
Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η Σ Ι Δ Η Ρ Α
(Αθήνα 14/12/1938- Αθήνα 3/7/2025)
Στην Μνήμη
της
Έφυγε την Πέμπτη 3 Ιουλίου η βραβευμένη
ποιήτρια και μεταφράστρια, δραστήρια κοινωνικά σαν άτομο-πολίτης Αγγελική Σιδηρά,
ήταν παντρεμένη με τον Γιώργο Παπακώστα και μητέρα τριών παιδιών, η εξόδιος ακολουθία θα τελεστεί την
Παρασκευή 5 Ιουλίου το μεσημέρι στο Α΄ Νεκροταφείο. Η Αγγελική Σιδηρά
σταδιοδρόμησε επαγγελματικά εργαζόμενη στην Εθνική Τράπεζα Ελλάδος και στο
Υπουργείο Εξωτερικών. Για χρόνια υπήρξε εθελόντρια Κοινωνικής Πρόνοιας στον
Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό με σημαντική προσφορά και δράσεις. Παράλληλα με τις
επαγγελματικές και κοινωνικές της δραστηριότητες η Αγγελική Σιδηρά υπήρξε μία
πολύ καλή ποιήτρια, αντιπροσωπευτική γυναικεία φωνή της γενιάς της.
Ευτύχησα να την γνωρίσω ως ποιήτρια και να
συνομιλήσω μαζί της στον φιλόξενο και ζεστό χώρο για βιβλιόφιλους στο κέντρο
της Αθήνας, το παλαιό Βιβλιοπωλείο του συγχωρεμένου Τάσου Πιτσιλού στην οδό
Θεμιστοκλέους. Ένας μικρός χώρος- μέσα στην Στοά-που έβρισκες ό,τι τίτλους
βιβλίων αναζητούσες ή ήθελες να παραγγείλεις τα οποία πωλούνταν με μεγάλες
εκπτώσεις. Στο πατάρι του Βιβλιοπωλείου ο έμπειρος και μορφωμένος παλαιός
βιβλιοπώλης (είχε συμμετάσχει ως κομπάρσος μαζί με άλλους στην γνωστή ελληνική
ταινία «Ο Δράκος» του σκηνοθέτη Νίκου Κούνδουρου) πάντα υποστηρικτικός στους
νέους συγγραφείς σου πρόσφερε την δυνατότητα να κάτσεις να εργαστείς ή να
κρατήσεις τις σημειώσεις σου ξεφυλλίζοντας παλαιούς και καινούργιους τίτλους
βιβλίων που διέθετε το μαγαζί. Εκτός από βιβλιοπώλης ο Τάσος Πιτσιλός υπήρξε
και εκδότης μιάς σειράς βιβλίων διαφορετικής θεματολογίας και ενδιαφέροντος τα
οποία διαβάστηκαν από το βιβλιόφιλο κοινό της εποχής. Σ’ αυτόν τον μικρό χώρο
συνάντησα την ποιήτρια Αγγελική Σιδηρά και έκτοτε διατηρήσαμε μία ανθρώπινη
πνευματική επαφή, όπως δηλώνουν οι αφιερώσεις των πρώτων της ποιητικών συλλογών
που μου είχε χαρίσει με αφιερώσεις. Μας έφερε κοντά η κοινή αγάπη μας για την
Ποίηση και η γραφή της γαλλίδας συγγραφέως Μαργαρίτας Γιουρσενάρ. Ο βιβλιοπώλης
και εκδότης εξέδωσε την τρίτη ποιητική συλλογή της ποιήτριας, «Αλφαβητικό
Πείραμα», Αθήνα 1987, και δύο χρόνια αργότερα, 1989, οι εκδόσεις Τ. Πιτσιλός
κυκλοφόρησαν το συλλογικό έργο «Τετραφωνία» στο οποίο συμμετείχε και η Αγγελική
Σιδηρά.
Η βραβευμένη
ποιήτρια ήταν μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και ιδρυτικό μέλος του Κύκλου των
Ποιητών. Το 2010 η Αγγελική Σιδηρά εκπροσώπησε την χώρα μας στο Διεθνές
Φεστιβάλ Ποίησης που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στην Τουρκία. Το
2015 εκπροσώπησε επίσης την Ελλάδα στο Φεστιβάλ Ποίησης Voix Vives στην πόλη
του Τολέδο στην Ισπανία. Το 2016 συμμετείχε στο Φεστιβάλ Ποίησης στην πόλη Σετ
της Γαλλίας ενώ το 2019 και πάλι εκπροσώπησε την πατρίδα μας στο Φεστιβάλ
Ποίησης στην πόλη Γένοβα της Ιταλίας. Ποιήματα της Αγγελικής Σιδηρά έχουν
μεταφραστεί σε διάφορες ευρωπαϊκές και μη γλώσσες, στα αγγλικά, τα γαλλικά, το
γερμανικά, τα ισπανικά, τα ιταλικά, τα βουλγάρικα, τα τούρκικα.
Η Αγγελική Σιδηρά έχει κυκλοφορήσει 13
ποιητικές συλλογές από διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους. Το 2021 οι εκδόσεις
«Κέδρος» κυκλοφόρησαν τον συγκεντρωτικό τόμο ποιημάτων της «Ποιήματα 1983-2021».
Συμμετείχε με ποιήματά της ή πεζά της σε Συλλογικούς τόμους όπως στον «Αίσθηση
Γυναίκας», εκδόσεις «Καστανιώτη» 2000. Έγραψε ένα παιδικό παραμύθι «Ο Ντρούφυ
το σαλιγκαράκι και άλλες ιστορίες» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κουκούτσι»,
Αθήνα 2017. Ιδιαίτερα προσέχθηκε και η μετάφρασή της ποιημάτων της εξαιρετικής
αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον», βλέπε εκδόσεις «Ερμείας» 1996.
Ποιήματά της συμπεριλαμβάνονται σε διάφορες ποιητικές ανθολογίες και έχουν
φιλοξενηθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά, εφημερίδες και ηλεκτρονικές λογοτεχνικές
ιστοσελίδες πεζά και συνεντεύξεις της. Βλέπε ενδεικτικά:
Περιοδικά
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ
-τχ.
3/7,8,9, 1997, «Σύγχρονη Ελληνίδα Μάνα» / «Προκρούστης»/ «Η διαδρομή μου»/ «Ο
Χωρισμός».
ΑΨΕΝΤΙ
-τχ. 1/3,4,
2006, «Αυτό που ένας άνθρωπος…»/ «Να ξαπλώσω πάνω σ’ ένα φάντασμα»/ «Τα στάχυα
που είχαν ωριμάσει..», / «Φθάνουμε παρθένοι»/ «Κάποια παράξενη απαγόρευση»
ΓΡΑΜΜΑΤΑ
ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ
-τχ. 58/4,5,6,7,8,
1989, «Δίχως έκφραση»
(ΔΕ)ΚΑΤΑ
-τχ. 9/
Άνοιξη 2007, «Τα πρώτα μου βιβλία»
ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ
-τχ.90/10,11,
1995, «Ο πιο μικρός περίπατος»
-τχ.
151-152/ Φθινόπωρο 2006, «Το χαμένο καλοκαίρι ενός σχεδόν έφηβου με επτά σχεδόν
γριές»
ΕΜΒΟΛΙΜΟ
-τχ. 27/2,
1996, «Το σχήμα της μοναξιάς»/ «Το ράφι των νεκρών»
ΕΥΘΥΝΗ
-τχ. 301/1,
1997, «Το κρυφτό»- «Διαφυγή»
-τχ. 315/ 3,
1998, «Ασήμαντη παράλειψη» / «Οι θείες»
-τχ. 407/
11, 2005, «Ο ίσκιος του Θεού»/ «Απάρνηση»/ «Απρίλη πάθη»/ «Αύγουστου Κυριακές».
-τχ. 416/8,
2006, «Τα ευκρινέστερα χνάρια»
ΜΕΤΑ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ
-Ιούνιος
1990, «Νοσταλγία» / «Απουσίες».
ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ
-τχ. 1785/1,
2006, «Το Εικόνισμα»
-τχ. 1798/
3, 2007, «Πάσχα σε Μοναστήρι»
ΤΟ
ΠΑΡΑΜΙΛΗΤΟ
-τχ. 15/11,
1993, «Οι σύζυγοι των ποιητριών»/ «Στην οδό Τοσίτσα» / «Μοναξιά»
ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ
-τχ. 18/6,
1993, «Το ταγκό»
-τχ. 20/ 6,
1994, «Μητέρα δωρητής σώματος» / «Πρωτοχρονιά για δύο» / «Τα ασαφή όρια».
-τχ 24/12,
1996, «Ο νεκροθάφτης φούρναρης» / «Μάθημα Λατινικών» / «Αναβαλλόμενος Θάνατος».
-τχ.39/12,
2005 «Όταν παύουν να σ’ αγαπούν…»/ «Οι μεγαλοπρεπείς ακίνητες στάσεις…»/ «Και
οι λιγότερο αστραφτεροί απ’ τους ανθρώπους…»
ΠΟΙΗΣΗ
τχ.
6/Φθινώπορο-Χειμώνας 1995, σ. 164-171. «ΔΗΜΟΣΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ» (Μετάγγιση/
Χημειοθεραπεία/ Ξαφνικός διχασμός/ Καθαρή Δευτέρα στο Νοσοκομείο).
-τχ. 11/
Άνοιξη- Καλοκαίρι 1998, σ.236-237 «Ποιήματα- Στεφάνι με Χάϊ- Κου».
-τχ. 21/
Άνοιξη- Καλοκαίρι 2003, σ.221-225. «Ποιήματα» «Ο ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΚΑΙ Τ’ ΟΝΕΙΡΟ». κλπ.
Εφημερίδα
ΕΘΝΟΣ
-7/3/1992,
«Η προοπτική του Αυγούστου»
ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ
ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ
1., Βραχνή
Ψυχή Ποιήματα. Ι. Γ. Βασιλείου 1983, σ. 32
Σημείωση:
Η συλλογή περιλαμβάνει 30 μικρής σχετικά φόρμας ποιητικές μονάδες (σε σχέση με
άλλες μεταγενέστερές της), ορισμένες από αυτές βρίσκονται μαζί στην ίδια
σελίδα. Βλέπε σ.17 και 23. Υπάρχουν ποιήματα για το «αγέννητο παιδί μου» σ. 7.
Με ξένο τίτλο “Ridentes Rerum”, σ.21 ενώ άλλοι υπενθυμίζουν συγγραφικά ή
κινηματογραφικά έργα της παγκόσμιας καλλιτεχνίας «Θάνατος στη Βενετία» σ.6 ή
από την θρησκευτική παράδοση «Η επιστροφή του ασώτου», σ.22. Άλλοι τίτλοι έχουν
έντονη ψυχολογική συμβολιστική, «Ξεπεσμός» σ.20, «Μαζοχισμός» σ.26, «Φόβος»
σ.16. Η πρώτη ποιητική εμφάνιση της ποιήτριας Αγγελικής Σιδηρά, θα μπορούσαμε
να γράφαμε ότι πραγματοποιήθηκε στα μισά περίπου του ηλικιακού της βίου, είναι
μια μικρή ποιητική ερωτική πλημμυρίδα, ένας κόσμος γυναικείας ερωτικής
προσωπικής της εκφραστικής και ερωτικού πάθους, που ευτυχώς, παρά την
μονοσήμαντη θεματική της δεν ρέπει προς την παλαιά γυναικεία παράδοση της
αισθηματολογίας. Παρά το γεγονός ότι ο εξατομικευμένος ατομικός της ερωτικός
λόγος και γυναικεία της αισθαντικότητα, η προβληματική της ερωτικής της σχέσης
και επαφής με τον Άλλο, το παθιασμένο ερωτικό της βλέμμα προς το αντρικό
ερωτικό ποθούμενο-τον σύντροφό της και πατέρα τον παιδιών της, αυτή η αίσθηση
του σωματικού και ψυχικού πόνου διοχετεύεται και συνεχίζεται και στα επόμενα
ποιητικά της βήματα, τις μεταγενέστερες ποιητικές της συλλογές. Είναι αν δεν
λαθεύω στην ανάγνωση σαν η ποιήτρια να έχει έναν συγκεκριμένο ερωτικό πυρήνα
συναισθημάτων και γυναικείων αισθημάτων και αυτόν να σπουδάζει και να
διαπραγματεύεται μέχρι τέλους. Ασφαλώς, ο ποιητικός λόγος της Αγγελικής Σιδηρά
δεν είναι μονοθεματικός, μονοσήμαντος, στραμμένος μόνο σε μία πλευρά-σημαντική
σίγουρα της ανθρώπινης ύπαρξης- αλλά διαρκώς εμπλουτίζεται το ποιητικό της
ανθρωπιστικό σύμπαν με καταστάσεις και κοινωνικά φαινόμενα που αφορούν τις
μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπους, τα γηρατειά και τις άμεσες και συχνές δυσκολίες
της τρίτης ηλικίας όπως συμβαίνει στην δεύτερη θα γράφαμε περίοδο της ποιητικής
της δημιουργίας που τόσο έκανε αίσθηση στο αναγνωστικό κοινό και τους
κριτικούς. Ή πάλι, όταν η φωνή της εκφράζει αυθεντικές εμπειρίες και βιώματα,
σπαραγματικές στιγμές και περιπετειώδη κοινωνικά γεγονότα που την αφορούν
άμεσα, την ίδια και το οικογενειακό της περιβάλλον όπως είναι η περίπτωση του
γιού της του οποίου τα πάθια και τις επιλογές ζωής και θανάτου συχνά μνημονεύει
στην ποίησή της. Πώς να μην υποκλιθείς και μείνεις διακριτικά σιωπηλός όταν
διαβάζεις τα ποιήματα της συλλογής «Οίμοι, λέγουσα» που έγραψε είκοσι χρόνια
αργότερα. Ο αρχαιοελληνικός και μόνο τίτλος της, που ανακαλεί εκφράσεις χορού
της αρχαίας τραγωδίας σε κάνει να συνηγορήσεις ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με μια
σημαντική, εξαιρετική γυναικεία ελληνική φωνή, που γνωρίζει να μετατρέπει το σωματικό
ή ψυχικό πένθος σε καύσιμη ποιητική ύλη, σε στοχασμό πάνω στην κοινή πορεία της
ζωής με τον θάνατο. Η στάχτη του πόνου και τις αμέριστης θλίψης από το γεγονός
του θανάτου μετατρέπεται σε φιλάνθρωπες εικόνες του ποιητικού της ταμπλό. Ακόμα
και όταν μας κρούει τον κίνδυνο με επικαιρικά, των ημερών μας ισχυρά δημόσια
σήματα ανησυχίας και άγχους, όπως είναι ο δανεισμένος τίτλος “Silver alert” το φορτίο της ελπιδοφορίας της δεν
χάνεται, δεν κάμπτει την ισχυρή της θέληση να μας μιλήσει για ζητήματα που
έχουν οικουμενικές, πανανθρώπινες διαστάσεις. Η Αγγελική Σιδηρά είναι
επικεντρωμένη στον ανθρωπιστικό στόχο της που, υπερβαίνει την καθημερινή των
ανθρώπων βασανιστική και θλιμμένη περιπτωσιολογία και αγγίζει τον κάθε άνθρωπο
όπου γης και εποχής. Στοχάζεται και σπουδάζει πάνω σε μία άλλη, μιάς άλλης
κατηγορίας και αίσθηση ελευθερίας της σκέψης, της ψυχής, του σώματος της
ερωτικής διάθεσης από την πλευρά της γυναίκας. Έτσι δικαιολογείται που το
αντρικό φύλο και παρουσία βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της ποιητικής της
σκηνογραφίας στην σκιά, και η εικονογραφία του δεν γίνεται συνήθως με φωτεινά
χρώματα αλλά με σκουρόχρωμα. Η δική του στάση, των συναισθημάτων του και των
εκδηλώσεών του γίνεται με έναν τρόπο που υπολείπεται της δικής της ερωτικής
αίσθησης και πόθου. Είναι το «αναγκαίο κακό» της βιολογικής συνθήκης
ολοκλήρωσης ως Μάνας της Γυναίκας. Η θηλυκή παρουσία στο διαρκές ξεδίπλωμα των
συναισθημάτων και ψυχολογικών αναγκών της και των σωματικών είναι πιο
ολοκληρωμένη σε σχέση με εκείνη του άντρα, αν δεν λαθεύω στην αναγνωστική
κρίση. Δίχως φυσικά να ρέπει ο ποιητικός της λόγος σε φεμινιστικά τσιτάτα και
ακρότητες. Οι τίτλοι των συλλογών της δηλώνουν την άλλη διάσταση της συνθήκης
της δικής της οπτικής, το εσωτερικό της θλίψης βλέμμα της μέσα από αναλαμπές αυθεντικότητας
και ειλικρίνειας, ενός πάθους να υπερβεί τα όρια του πόνου της ζωής, που, ίσως,
ενδέχεται, μόνο η ποιητική γραφή μπορεί να αντέξει, ή να ανακουφίσει πρόσκαιρα
το ποιητικό υποκείμενο. Από την ερωτική διάθεση λοιπόν στο προσωπικό μοιρολόι
πόση είναι η απόσταση του ατομικού της δρόμου, ή μήπως οι βιωματικές αποστάσεις
του ανθρώπου έχουν μικρύνει τόσο ώστε να είναι ενιαία τα ανιχνεύσιμα ίχνη ζωής,
αλληλοτροφοδοτούμενα. Όπως και νάχει το ποιητικό σύμπαν της ποιήτριας Αγγελικής
Σιδηρά έχει να σημειώσουμε για άλλη μία φορά ανθρωπιστικές διαστάσεις. Τα
μικρής συνήθως φόρμας ποιήματά της, οι μικρές ποιητικές σταγόνες των Χάϊ- Κου
της ευωδιάζουν άρωμα ευαισθησίας και συγκίνησης. Παρά του ότι η ποιήτρια δεν
ακολουθεί την παραδοσιακή στιχουργική τεχνική και ρυθμολογία της ποίησης,
πλείστες ποιητικές της μονάδες διαθέτουν έναν εσωτερικό ρυθμό, μία μουσικότητα
που φαίνεται συνήθως στο κλείσιμο του ποιήματος. Ελεύθερος στίχος δίχως
δεσμεύσεις από σύγχρονα ακραία ρεύματα, κυνικής εκφραστικής της σύγχρονης
ελληνικής και παγκόσμιας ποίησης. Μια ποίηση που «παίζει» σοβαρά με τις λέξεις
δίχως να τις προδίδει και χωρίς να τους αφαιρεί την δυναμική του φορτίου τους.
Χαρμολυπική ποίηση, ίσως, πάντως ποίηση. Μια γυναικεία ποίηση άξια αντιπρόσωπος
της Γενιάς της.
2., Τριάντα
Ερωτικά Ποιήματα και Ένα, Ηριδανός, 3, 1986, σελ.44
Σημείωση:
Το τριακοστό πρώτο ποίημα της συλλογής είναι αφιερωμένο στον γιό της «ΣΤΟΝ
ΑΛΕΞΗ». Η 22η ποιητική της μονάδα φέρει τίτλο DEMIAN. Ο ξενόγλωσσος τίτλος ανακαλεί στη
μνήμη το πασίγνωστο μυθιστόρημα του γερμανού συγγραφέα Χέρμαν Έσσε «Ντέμιαν»
3., Αλφα
Βητικό Πείραμα. Ποιήματα Τ. Πιτσιλός, 6, 1987, σελ. (32)
Σημείωση:
Την φιλοτέχνηση του εξωφύλλου είχε η Τιτίκα Χατζάκη. Η λιλιπούτεια αυτή συλλογή
δεν φέρει σελιδαρίθμηση. Σε κάθε σελίδα δημοσιεύεται και ένα ποίημα που φέρει
ως τίτλο τα γράμματα της Ελληνικής Αλφαβήτου. 24 Ποιήματα. Ένα ευχάριστο και
χαρούμενο παιχνίδι των λέξεων, ένα είδος πειραματικού ποιητικού παιχνιδιού.
Βλέπε το ποίημα των Λέξεων που αρχίζουν από «Ζ».
Ζώδια Ζευγαρώνοντας
Ζωή Ζύγιζα
Ζεστασιά
Ζητώντας
Ζαλισμένη
Ζητωκραύγασα:
Ζήτω
Ζοφερή
Ζήλεια
Ζωογόνε
Ζέφυρε
Ζήσης Ζενίθ!
Η συλλογή
ανοίγει με ρήση του Αγίου Αυγουστίνου: «Καλύτερα
είναι να χάνεσαι από το πάθος σου παρά να χάνεις το πάθος σου».
4., Η Όγδοη
Νότα, Τ. Πιτσιλός 1990. Β΄ έκδοση Ερμείας, 3, 1995, σ. 62. Η συλλογή είναι
αφιερωμένη «Στον αδερφό μου».
Σημείωση: Η συλλογή έχει τους εξής κύκλους
ποιημάτων. «Απουσίες».- «Η ΟΓΔΟΗ ΝΟΤΑ» η οποία αποτελείται από την εξαμερή
ποιητική ενότητα «Χρώματα» και τα πέντε ποιήματα της «ΑΝΟΙΑΣ». Εδώ η ποιήτρια
κάνει ένα άνοιγμα στο στοχαστικό της και μνημονικό της λόγο. Η δημιουργός
συνομιλεί με τους νεκρούς της, τους προαπελθόντες και παραμένουν ως αίσθηση
στην μνήμη της. Πάρα πολλές μονάδες της αφιερώνονται σε αντρικά και γυναικεία
πρόσωπα προφανώς γνωστά και αγαπημένα της. Όπως και σε εκείνα τα ποιήματά της
των επόμενων κύκλων η Σιδηρά αγωνίζεται να στεριώσει γέφυρες αυτής της άλλης
διάστασης, της άλλης της φύσης πραγματικότητας, αυτής της ανερμήνευτης και
εξωπραγματικής για τον ανθρώπινο νου πραγματικότητας που είναι ο Θάνατος με την
καθημερινή πραγματικότητα της Ζωής που διατηρεί ενεργή η Μνήμη. Το ανθρώπινο
είδος από την εμφάνισή του πάνω στον πλανήτη Γη με πυρετώδη αγωνία προσπαθεί να
ερμηνεύσει το φαινόμενο του θανάτου ή να το δικαιολογήσει- κατανοήσει και από
την άλλη να το υπερβεί κερδίζοντας όχι μόνο την εσωτερική του ελευθερία αλλά να
οικοδομήσει και τον μύθο της σωματικής του αθανασίας. Τα «μαρμαρένια αλώνια»
της ποίησης της Αγγελικής Σιδηράς είναι ο «μικρόκοσμος» των νεκρών της, αυτόν
αγωνίζεται να μεταμορφώσει μέσα στα ποιήματά της, σε ένα μεγάλο μέρος των
σταθμών της. Με το ίδιο στωικό σθένος, την ίδια στοχαστική «ηθική» διάθεση
αντιμετωπίζει και τους της Ζωής Ήρωες της τρίτης ηλικίας στην «άνοια» της
μελλοντικής τους κατάστασης όταν η ζωή και οι άνθρωποι στέκονται ανίσχυροι
πολλές φορές να συμπαρασταθούν σε μία ανθρώπινη ύπαρξη που μπλέχτηκε στα
αδιέξοδα του βιολογικού θανάτου. Εδώ, ούτε η Ποίηση μπορεί να βοηθήσει, όσο και
αν πρεσβεύουμε περί του αντιθέτου. Ο Άνθρωπος όπως και τα υπόλοιπα Ζώα του
Φυσικού βασιλείου παλεύουν μόνα, ανοχύρωτα, ανυπεράσπιστα, μεταφυσικά άστεγα,
αναμένοντας ένα τέλος που ίσως να μην συνειδητοποιούν. Τελικά που σταματάει,
ανακόπτεται το φαινόμενο της Ζωής με ότι αυτό κουβαλά μέσα του, μια και ούτε η
πεταλούδα ψυχή-πνοή μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς. Ένα κλικ του διακόπτη
των εγκεφαλικών κυττάρων ή της μνήμης των εναπομεινάντων αμήχανων ζωντανών! Ας
αντιγράψουμε ένα μιάς χαλαρής Καρυωτακικής ατμόσφαιρας ποίημα.
Ματαιότητα
Τα πράγματα
καραδοκούνε
από τώρα
τον
αμετάκλητο θάνατό μου
Κι αυτοί
ακόμα οι στίχοι
με
χλευάζουνε
για τη
φθαρτή μου υπόσταση
Φωτιά θα
βάλω στ’ αντικείμενα
για να τους
δείξω την υπεροχή μου
Αλλά πάντα
θα περισσεύει
κάποιο
καρεκλοπόδαρο
για να με
κοροϊδεύει.
Ωραίο μεταξύ άλλων και το ποίημα
«Επίδοξος αυτόχειρ», όσο για το ποίημα που φέρει ως τίτλο «Τιτελί» αυτές οι
παρηχήσεις του Ταύ, είναι όπως μαρτυρεί και η ποιήτρια «ένα σύμφωνο τόσο
θλιμμένο». Ακαταλαβίστικη λέξη ή κρυφά μηνύματα μιάς άλλης επικοινωνίας του
Κόσμου. Στην συλλογή αυτή ποιήματά της όπως «Η Ψυχανάλυση» και «Στο νοσοκομείο»
εκφέρονται με πεζόμορφη φόρμα, απλώνουν οι λέξεις και οι προτάσεις πέρα
από την μορφική στιχοποιία.
5., Απόπειρα
Τοπίου, Ερμείας, 6, 1994 σελ. 66. Το σχέδιο του εξωφύλλου είναι της Αννούλας
Καρυανού.
Σημείωση: Η συλλογή χωρίζεται σε δύο ενότητες,
στην «Απόπειρα Τοπίου» που δωρίζει και τον κεντρικό τίτλο και «Η Δευτέρα που
δεν ήθελε». Ο αστικός ιστός της πόλης που κινείται και διαμένει η ποιήτρια, τα
αποπνικτικά περιβάλλοντα των Νοσοκομείων, η συναναστροφή με τους αρρώστους, και
πάλι η περίπτωση της «Άνοιας» τροφοδοτούν την ύλη των ποιημάτων. Απόηχοι
παλαιάς ζωής και διασκέδασης, μνήμες και όνειρα, ανοιξιάτικα τοπία,
αποσιωπητικά της γλώσσας σπονδυλώνουν την σύνθεση, μεταφέροντας μέρος της
αίσθησής της σε επόμενες γραφές της, και συνεχίζουν την ποιητική της.
Ο ποιητής
Άσαρκες
λέξεις ερωτεύεται.
Τις ντύνει
και πεθαίνουνε.
Τα ξένα
μάτια φταίνε.
Τ’ αποσιωπητικά
Πόσο
περίεργο!
Με μιά
τελεία μοναχά
να βάζεις
τέλος
και με την
πολλαπλή της επανάληψη
ν’ αφήνεις
πίσω σου
τόσες και
τόσες εκδοχές
κι
υπαινιγμούς…
Τελικά τα ποιήματα της ποιήτριας Αγγελικής
Σιδηρά θα μπορούσαμε να τα κατατάξουμε με πόση ασφάλεια στα γλωσσοκεντρικά;
6., Ο πιο
μικρός περίπατος, περ. Πλανόδιον 1998, σ.70. Εικόνα εξωφύλλου Κίττυ Μπαρκουρά.
Η συλλογή είναι αφιερωμένη «Στον Βασίλη, τον Αλέξη, τον Χρήστο- τα παιδιά μου».
Σημείωση: Και σε αυτήν την συλλογή το παιχνίδι
των λέξεων που οικοδομούν το ποιητικό προσωπικό και της οικογένειάς της σύμπαν
συνεχίζεται. Στα Παιχνίδια των Μεγάλων- στο Δημόσιο Νοσοκομείο- Στις Πρώτες
Αγάπες- στην ενότητα των 10 ποιημάτων «Θα την έλεγα Άννα». Κάτι σαν μικρό
παραμύθι μοιάζει η συλλογή αυτή, που εμπλουτίζεται από μικρές ρήσεις παιδικών
παιχνιδιών και όχι μόνο. «Δεν περνάς κυρά- Μαρία/ Δεν περνάς! Δεν περνάς!» ή
«Φοβού τους Δαναούς» κλπ. Ένα προσωπικό της φωτογραφικό και μνημονικό άλμπουμ
των παιδικών της αναμνήσεων και γεγονότων, παιδικών παιχνιδιών και αυτάρκεια
προσδοκιών και ελπίδων όταν η ζωή κρατούσε ακόμα ψήγματα από την φρενίτιδα
φρεσκάδα και την ξενοιασιά της, την ακούραστη ανεμελιά της. Τα σκασιαρχεία της
από τις ανάγκες που καιροφυλαχτούν. Και πάλι όμως η Νοσοκομειακές εικόνες μας
προσγειώνουν σε μια πραγματικότητα σκληρή και αναπόφευκτη σε πολλούς από εμάς
γνωστή. Πώς αντέχεται το κακό της αρρώστιας με λέξεις τραγούδι ή με βουβό
θρήνο. Πώς βιώνεται η απώλεια με τους ψευδοποιητικούς μηχανισμούς της ποίηση ή
σπαρακτική αποδοχή του θανάτου ως πρόσκαιρο παιχνίδι της ζωής. Ένα κρυφτούλη
είναι τα ποιήματα της Αγγελικής Σιδηρά με τον πόνο και το πένθος στις
ανθρώπινες διαστάσεις του και αντοχές του. Μια ποιητική πραγματικότητα που
ευτυχώς δεν καταφεύγει σε μεταφυσικές δικαιώσεις. Πίνει όλο το περιεχόμενο του
πικρού ποτηριού της ζωής με το μειδίαμα της ποίησης ή καλύτερα, των λέξεων
αυτών που αρθρώνουν την δομή ενός ποιήματος και αυτών που μένουν απέξω,
αναμένοντας το ανακάτεμα του παζλ από τον αναγνώστη.
VIII. ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Αλάτι ψιλό
αλάτι χοντρό
έχασα τη μάνα μου
και πάω να τη βρω
Σ’ έχασα
λοιπόν έτσι απλά
όπως και στο
παιχνίδι
τραγουδώντας
σ’ έχασα.
Μου ‘λείπεις
πάντοτε
και τώρα που
σε βρίσκω
στον
καθρέφτη, αγανακτώ
Στα χρόνια
σ’ έφτασα.
Και τραγουδώ
τα μάτια
τρίβοντας
μ’ ένα λεπτό
κρεμμύδι
γιατί δεν
ξέρω, δεν θυμάμαι
τη συνέχεια
στο παιχνίδι:
Αλάτι ψιλό
αλάτι χοντρό
Άχ, πώς
φοβάμαι μάνα
να ΄ρθω να
σε βρω.
7., Κοντσέρτο στη Δρέσδη, Νεφέλη 2004
8.,
Αμείλικτα Γαλάζιο, Καστανιώτη 2007, σ. 70. Η επιμέλεια της έκδοσης είναι της
Άννας Σταματοπούλου ενώ η μακέτα του εξωφύλλου του Αντώνη Αγγελάκη. Η συλλογή
είναι αφιερωμένη στον ποιητή «Νίκο Φωκά». Επίσης, ποιήματά της η ποιήτρια
αφιερώνει στην ποιήτρια και μεταφράστρια Νανά Ησαϊα, «Μνήμη Νανάς Ησαϊας», σ.
30, στον συγγραφέα «Στον Πέτρο Ζουμπουλάκη», σ. 62, στον ηθοποιό «Στον Τέλη
Ζώτο» και σε άλλους.
Σημείωση: Όλη η συλλογή είναι μία ανοιχτή και
θερμή συνομιλία της ελληνίδας ποιήτριας με το έργο της γαλλίδας πεζογράφου και
μεταφράστριας Μαργαρίτας Γιουρσενάρ. Η Αγγελική Σιδηρά σε αυτό το βιβλίο μας
δίνει τις πνευματικές και άλλες συγγραφικές οφειλές, τις κειμενικές συνομιλίες
και συγγένειες (!) της με την σημαντική μυθιστοριογράφο Μαργαρίτα Γιουρσενάρ.
Το σύνολο έργο της Marguerite Yourcenar(8/6/1903-17/12/1987) μας είναι
γνωστό στην χώρα μας από τις μεταφράσεις και τον εκδοτικό οίκο της Ιωάννας
Χατζηνικολή. Πάνω σε σημαντικούς τίτλους βιβλίων της Γιουρσενάρ πατά η Σιδηρά
και συνομιλεί μαζί τους δανειζόμενοι λέξεις και εκφράσεις της, προτάσεις και
νοήματά της, συγγραφικά της σήματα, και «παραλλάσσοντάς» τα για τις ανάγκες της
δικής της αφήγησης ξεδιπλώνει τις δικές της ποιητικές αναμνήσεις στον ημερών
της κόσμο. Τα κείμενα προέρχονται κυρίως από τις «Φωτιές», «Με «Ανοιχτά τα
Μάτια», την «Σμίλη του χρόνου» το μελέτημα της Γιουρσενάρ για τον ιάπωνα
συγγραφέα «Γιούκιο Μισίμα» και ασφαλώς το πασίγνωστό ιστορικό έργο της
«Αδριανού Απομνημονεύματα». Εδώ φαίνεται και η κοινωνική διάσταση της ποίησής
της εντονότερα, η Σιδηρά αφιερώνει ποιήματά της στα παιδιά που χάθηκαν στην
μεγάλη πλημμύρα το φονικό Τσουνάμι του 2004 και σε άλλα μικρά παιδιά. Μια
θρησκευτική ομίχλη αγκαλιάζει την ποιητική της έκφραση σε αυτήν την συλλογή,
σαν ο ρυθμός του Κόσμου της να αλλάζει όπως θα μας έλεγε και ο Κοσμοκαλόγερος
κυρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ποίημά της για την Ηρωίδα του «Φόνισσα»
δημοσιεύει η Αγγελική Σιδηρά «[Φραγκογιαννού»]. Σελ. 36. Το υπαρξιακό άγχος του
θανάτου εξακολουθεί να παραμένει έντονο και ισχυρό στην ποιητική της φωνή, την
τόσο γήινη και παράλληλα τόσο μεταφυσική με το δικό της προσωπικό ύφος. Το
σημαντικό με το ασήμαντο, το καίριο με το λησμονημένο, το σαφές με αυτό που αιωρείται,
η ζωικές δυνάμεις με τις δυνάμεις του θανάτου συνυπάρχουν στην ποίησή της. Το
κάθε τι που συλλαμβάνουν οι αντένες της εμπειρίας της μεταπλάθονται σε ποίηση ή
μάλλον σε λέξεις που μόνο ως ποίηση μπορούν να λειτουργήσουν. Το αναγνωστικό
και συγγραφικό έναυσμα που της προσφέρει ο συγγραφικός λόγος της Μαργαρίτας
Γιουρσενάρ, είναι η σπίθα και της δικής της ποιητικής συνομιλίας. Ίσως αυτός ο
κοινός παραλληλισμός δύο διαφορετικών στα εξωτερικά τους γνωρίσματα και
ευρηματικές θεματικές συνθέσεις να ενώνει, να φέρνει κοντά δύο διαφορετικές
συγγραφικές πολιτισμικές της γραφής παραδόσεις. Το σίγουρο πάντως είναι ότι τα
παράθυρα συνομιλίας που άνοιξε η Αγγελική Σιδηρά με έργα της Γιουρσενάρ
παραμένουν ακόμα ανοιχτά και δροσίζουν τον αναγνώστη.
9.,
Αμφίδρομη Έλξη, Καστανιώτη- Διάττων 2010
10.,
Αναπάντεχα Κοντά, Νέος Αστρολάβος/ Ευθύνη 2013
11., Silver Alert, Κέδρος 2016
12., Οίμοι
λέγουσα, Κέδρος 2020
13.,
Ποιήματα 1983- 2021, Επιλογή. Κέδρος 2021, σ.304.
[ Η επιλογή
των ποιημάτων της Συγκεντρωτικής αυτής έκδοσης πραγματοποιήθηκε από τις εξής
ποιητικές της προγενέστερες συλλογές και από ανέκδοτη ποιητική της ύλη: -Βραχνή
Ψυχή.- Τριάντα Ερωτικά ποιήματα και Ένα. – Αλφα βητικό Πείραμα.- Η Όγδοη νότα.-
Απόπειρα Τοπίου.-Ο πιο μικρός περίπατος.- Κοντσέρτο στη Δρέσδη.-Αμείλικτα
Γαλάζιο.- Αμφίδρομη έλξη.- Αναπάντεχα κοντά.- Silver Alert.- Οίμοι, λέγουσα. Και από
αδημοσίευτα ποιήματά της συνολικής της περιόδου 1983-21.]
Συμμετοχή
της σε Συλλογικές της εργασίες
4.,
ΤΕΤΡΑΦΩΝΙΑ (συλλογική ποιητική έκδοση), Τ. Πιτσιλός 1989
[ δημοσιεύει τα ποιήματα: «Λευκό»/ «Μαύρο»/
«Γκρίζο»/ «Κίτρινο»/ Σε μια ζωγράφο που δεν ζωγραφίζει πια» / «Αλέξανδρος»].
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
1., Emily Dickinson, ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Επιλογή-μετάφραση
Αγγελική Σιδηρά, εκδόσεις Ερμείας, Ιούνιος 1996, σ.80. Το εξώφυλλο είναι του
Γιάννη Πρίφτη.
Σημείωση: Ας μου επιτραπεί να αντιγράψω την
αφιέρωσή της 7ης Ιουνίου 2001
«Κανένα δεν θα βρεις ποτέ
να ταξιδέψεις πλοίο
Τόσο μακριά και γρήγορα
όσο μ’ ένα βιβλίο»
Στον Γιώργο Μπαλούρδο για την αγάπη του στα
βιβλία. Με φιλία και εκτίμηση. Το ποίημα είναι από τους δύο πρώτους στίχους
ποιήματος της αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον σελ.9. Ποίημα του 1873. Η
έκδοση συνοδεύεται από φωτογραφίες της Emily Dickinson, χειρογράφων και επιστολών της και
της οικίας Ντίκινσον. Στην επιλογή και την μετάφραση ποιημάτων της Έμιλυ
Ντίκινσον η Αγγελική Σιδηρά είχε μπροστά της πέντε ξενόγλωσσες εκδόσεις των
ποιημάτων της αμερικανίδα εξαιρετικής ποιήτριας όπως αναγράφεται στην
Βιβλιογραφία σελ. 69. Η Σιδηρά επιλέγει και μεταφράζει 52 ποιήματα της Ντίκινσον,
ενώ προτάσσει σύντομη εισαγωγή:
Τον Απρίλιο
του 1862, ο δοκιμιογράφος κριτικός Τόμας Χίγκινσον έλαβε μιά επιστολή γεμάτη
αγωνία από μιά μυστηριώδη νεαρή γυναίκα. Το γράμμα αρχίζει απλά: «Κύριε
Χίγκινσον, μέσα στις τόσες ασχολίες σας, θα μπορούσατε ίσως ν’ ασχοληθείτε μαζί
μου, να κρίνετε αν είναι ζωντανή η ποίησή μου;» Ο Χίγκινσον συνέχισε να
διαβάζει θαυμάζοντας τη γνησιότητα και την εσωτερικότητα της νεαρής γυναίκας.
Έτσι έγινε γνωστή στον κόσμο μία από τις μεγαλύτερες ποιήτριες της Αμερικής.
Η Έμιλυ Ντίκινσον γεννήθηκε στο Άμερστ
της Μασαχουσέτης το 1830. Έζησε και τα 56 της χρόνια στο πατρικό της σπίτι, δεν
παντρεύτηκε ποτέ και ταξίδεψε ελάχιστες φορές έξω απ’ το χωριό της. Όταν ο Χίγκινσον
τη ρώτησε ποιοι ήσαν οι φίλοι της, η Ντίκινσον του έγραψε: «Οι λόγοι, κύριε,
και το ηλιοβασίλεμα και ένα σκυλί μεγαλόσωμο σαν και μένα που μου χάρισε ο
πατέρας μου- τα σκυλιά είναι καλύτερα από τους ανθρώπους γιατί ενώ ξέρουν, δεν
μιλούν.¨
Αν και εσωστρεφές άτομο, με περιορισμένη
κοινωνική ζωή, η Ντίκινσον ήταν ένας άνθρωπος που αξιοποιούσε το κάθε τί. Είχε
ένα χάρισμα που της έδινε τη δυνατότητα να προάγει τη φαντασία της σε όλες τις
σχέσεις με τον άνθρωπο, τη φύση, το πνεύμα, το χρόνο. Χρησιμοποίησε ποιητικές
μεθόδους πρωτοποριακές για την εποχή της- χρήση της παύλας για έμφαση, μέτρα
που ξέφευγαν από τους αυστηρούς ρυθμούς, ρίμες, συχνά χωρίς ομοιοκαταληξία,
ελλειπτικές φράσεις, απροσδόκητη εκλογή λέξεων- αλλά μ’ αυτή την τόλμη και
καινοτομία κέρδισε την φήμη μιάς από τις πιο αυθεντικές ποιήτριες. Μόνον επτά
ποιήματά της δημοσιεύτηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής της και αυτά ανώνυμα, αλλά
η ποίησή της διαχρονική μας τέρπει, μας προβληματίζει, μας φωτίζει μέχρι και
σήμερα.
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΙΔΗΡΑ
Με τις
μεταφράσεις αυτές επιλογής ποιημάτων της αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον
η Αγγελική Σιδηρά συνομιλεί για μια ακόμη φορά μετά την Μαργαρίτα Γιουρσενάρ,
με μία σημαντική γυναικεία ποιητική φωνή της αμερικάνικης και εν γένει της
αγγλοσαξονικής παράδοσης. Δεν χρειάζεται να γράψουμε ότι οι μεταφράσεις της
είναι εξαιρετικές κάτι που φανερώνουν τα δάνεια στοιχεία και του δικού της
ποιητικού λόγου. Οι συμβολισμοί, οι εσωτερικές ψυχολογικές καταστάσεις, η
αγνότητα του λόγου της Ντίκινσον, οι μαγευτικές εικόνες της η αγνότητα και ο
λυρισμός της φωνής της μας δίνεται με ικανότητα με τις μεταφράσεις αυτές.
Διατηρείται ο καθαρός αέρας και η λαμπράδα των εικόνων του φυσικού χώρου στις
εποχικές του μεταβολές. Σε αυτού του είδους και την κατηγορία της ποίησης που
ανήκει η ποίηση της Ντίκινσον όχι μόνο η ανθρώπινη επιθυμία αλλά και ο αγώνας
για επιβίωση συνεχίζεται μέσα στα στοιχεία της φύσης. Η ρομαντική φαντασία του
δημιουργού γίνεται ηθικό πρόταγμα κανόνων ζωής. Όπως το φυσικό περιβάλλον με τα
βουνά, τα ποτάμια, τις λίμνες, τα δέντρα, τα λουλούδια, τα ζώα έχουν την δική τους
συνείδηση το ίδιο και ο άνθρωπος ολοκληρώνει την ύπαρξή του συνομιλώντας πρόσωπο
προς πρόσωπο με την Φύση. Την Φύση που είναι ταυτόχρονα πηγή Ζωής και Σήμα για Όλα
και όλους μας. Είναι το θαύμα της θνήσκουσας αναδημιουργίας. Ή όπως θα μας έλεγε
ο «σκοτεινός» φιλόσοφος-ποιητής Ηράκλειτος «Οδός άνω κάτω μία και ωυτή.».
Για την μετάφραση της Έμιλυ Ντίκινσον
γράφτηκαν
Οι εκδόσεις
«Ερμείας» παρουσίασαν το βιβλίο στην Ελληνοαμερικανική Ένωση. Την παρουσίαση
έκανε η ποιήτρια και μεταφράστρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, προλόγισε ο ποιητής
και κριτικός Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος και η ηθοποιός Ελένη Δεμερτζή διάβασε
μεταφρασμένα ποιήματα της αμερικανίδας ποιήτριας από την Αγγελική Σιδηρά.
Α., Δημήτρης
Ρηγόπουλος, περ. ΟΖΟΝ, σ.52
Β., Η.Μ.
περ. Διαβάζω τχ. 372/3, 1997, σ.84 Βιβ/κη «Ποίηση εσωτερικών εντάσεων».
Γ., Ε.Π. εφ.
Το Βήμα Σάββατο 26/2/2000, σ. Δ2. Βιβ/κη «Μια «μέλισσα» από τη Μασαχουσέτη».
Δ., Φώτης
Τερζάκης, περ. Πλανόδιον τχ. 1995, σ.149-152. Βιβ/κη
Ε., Κατερίνα
Αγγελάκη- Ρουκ, περ. Μετάφραση 1997, σ. 187-189. Βιβ/κη «Υπηρετώντας την ΕΜΙΛΥ
ΝΤΙΚΙΝΣΟΝ.
Σχετικές Πληροφορίες
1., Ορέστης
Αλεξάκης, περ. Ευθύνη τχ. 334/10, 1999. «Ο Ορέστης Αλεξάκης τον μήνα αυτόν
διάβασε», σελ. 475-476. «Ο πιο μικρός περίπατος»
2.,
Δημοσθένης Ζαδές, περ. Περίπλους τχ.28-29/ 1-6-1991. Βιβ/κη «Η όγδοη νότα»,
σ.82-83
3., Νατάσα
Κεσμέτη, περ. Ποίηση τχ. 14/ Φθινόπωρο- Χειμώνας 1999. «Η Ανασύνθεση των Μνημών
και η Παλινδρομική Κίνηση των Πραγμάτων στον πιο μικρό περίπατο της Αγγελικής
Σιδηράς» Βιβ/κη «Ο πιό μικρός περίπατος», σ. 261-264
4., Ζέτα
Κουντούρη, περ. Περίπλους τχ. 40/ «Στον
εσωτερικό μας φλοιό», σ.99- 100. Βιβ/κη «Απόπειρα τοπίου»,
5., Παντελής
Μπουκάλας, εφ. Η Καθημερινή 8/12/1998. «Το κενό και τα τεχνάσματα». Οι συλλογές
«Ποιητική τεχνολογία» της Τ. Καραγεωργίου και «Ο πιο μικρός περίπατος της Α.
Σιδηρά. Βιβ/κη «Ο πιό μικρός περίπατος» εκδ. «Πλανόδιον», Αθήνα 1988, σ.62
6., Παυλίνα
Παμπούδη, περ. Περίτεχνο τχ. 3/ σ. 128. «Ο πιο μικρός περίπατος». [ παρουσιάζονται
μεταξύ άλλων τα βιβλία των Σταύρου Μίχα, Χάρη Βλαβιανού, Γιώργου Φιλιππίδη,
Κυριάκου Χαραλαμπίδη, Λέλη Μπέη, Δημήτρη Γαβαλά και άλλων.]
7., Δήμητρα
Παυλάκου, εφ. Η Αυγή 9/5/1993, «Περί του τραγικού» Βιβ/κη «Η όγδοη νότα»
Πιτσιλός
8., Δήμητρα
Παυλάκου, εφ. Η Αυγή 19/2/1995, «Το αδιαίρετο γράμμα». Βιβ/κη «Απόπειρα τοπίου»
Ερμείας 1994.
9., Δήμητρα
Παυλάκου, εφ. Η Αυγή 21/3/1999, «Κλεφτές ματιές στον ήλιο» Βιβ/κη «Ο πιο μικρός
περίπατος» Πλανόδιον, 1998
10., περ.
Μανδραγόρας τχ/ «Το άχρονο βλέμμα της Μοναξιάς»., σ.77. Βιβ/κη «Απόπειρα
τοπίου».
11., περ.
Μανδραγόρας τχ./ «Το άχρονο βλέμμα της Μοναξιάς-ΙΙ», Βιβ/κη «Η Όγδοη νότα».
12., εφ. Η
Βραδυνή 30/1/1998. «Νέες Εκδόσεις». Βιβ/κη «Αλφαβητικό πείραμα».
[παρουσιάζονται μαζί και τα βιβλία των Ιωάννα Τσάτσου, Χρήστου Σαμουηλίδη,
Μαργαρίτα Καραπάνου, Ζαφείρη Στάλιου και άλλων].
Βλέπε και:
-περ. Αντί
τχ. 451/16-11-1990. «Η όγδοη νότα».
-εφημ. Ο
Ριζοσπάστης 23/5/1991. «Η όγδοη νότα».
-περ. Η Λέξη
τχ. 132/ 3,4,1996, σ.214 «Εξ όνυχος» το ποίημα «Αυτόματος τηλεφωνητής» από την
συλλογή «Η όγδοη νότα».
Επίσης: Στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα του
εκδοτικού οίκου «Κέδρος» μπορεί ο όποιος ή όποια ενδιαφερόμενος/ ενδιαφερόμενη
αναγνώστης της ποιητικής συλλογής «Οίμοι, λέγουσα» Κέδρος 2020 της ποιήτριας
Αγγελικής Σιδηρά μπορεί να διαβάσει ενδεικτικά κριτικά αποσπάσματα για την
σπαρακτικής έκφρασης συλλογή της. Βλέπε:
Διαβάζοντας
την περιεκτική και ουσιαστική ποίηση της Αγγελικής Σιδηρά νιώθεις την
φιλάνθρωπη διάσταση και οικουμενικότητα μιας ποίησης ελληνοκεντρικής αλλά και
παγκόσμιας να αναβλύζει μέσα από το υπο-κείμενο όλων των στίχων ανεξαιρέτως,
αλλά ειδικά εκείνων που κραυγάζουν μέσα από τις λελογισμένες σιωπές και τις
παύσεις τους για μια άλλη ελευθερία, του νου, του σώματος και της ψυχής
ολιστικώς.
Κων/νος Μπούρας, poetix 24, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ
- ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2020
Εικοσιπέντε
στάσιμα, καθαρώς προσωπικά, αυτοβιογραφικά γεμάτα πόνο. Είναι μια ανάσα πνοής
από το βαθύ της [=ποιήτριας] τραύμα. Πηγή ο μέσα πλούτος, που άνοιξε μια
θάλασσα πένθους ανεξάντλητου.
Γιάννης Παπακώστας, Η κρήνη της οδύνης. ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ, Ο
ΠΟΝΟΣ, Η ΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ (ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ
ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, Αθήνα 2020), σ. 99-105.
Ειλικρινά,
αυτό το βιβλίο ανήκει πλέον στα αγαπημένα μου. Κι αυτό γιατί λίγα είναι τα έργα
που διάβασα ή είδα ή άκουσα μέχρι στιγμής στη ζωή μου που πραγματικά με
άγγιξαν. Μπορεί να μου άρεσαν πολλά, να υπήρξαν κάμποσα που τα πέρασα και
δεύτερη φορά και τρίτη και αρκετές ακόμα, αλλά πιστεύω ότι όταν ένα έργο σε
κάνει και δακρύζεις τότε ναι, σε έχει αγγίξει. Ακόμα κι απ’ το εξώφυλλο, που αν
διαβάσεις λίγο θα το καταλάβεις, που στην αρχή το έβλεπα ως ένα αδιάφορο σχέδιο
ενός ανθρώπου που παίζει κιθάρα, όλα έχουν το νόημά τους, όλα μεταξύ τους
σχετίζονται.
Δημήτρης Μπονόβας, thematofylakes
Έμφαση στην
αδιασάλευτη σχέση ζώντων και απελθόντων, υλικά κατάλοιπα ως δηλωτικά παρουσίας
μέσα σε τοπία απουσίας, χρονικό σήμα ως δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στην
παρουσία και στην απουσία.
Άλκηστις Σουλογιάννη, Τα Ποιητικά,
τχ. 38, σ. 10-11
Η πρόσφατη
ποιητική συλλογή της Αγγελικής Σιδηρά, με τον τίτλο Οίμοι, λέγουσα, εύκολα θα
μπορούσε να θεωρηθεί παραλογή, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, με
δικά του χαρακτηριστικά, πολύστιχο, αφηγηματικό με ολοκληρωμένο μύθο και έντονο
δραματικό χαρακτήρα, με αρχαία την καταγωγή. (...) Και φτάνουμε στην νεότερη
στη σειρά ποιήτρια, την Αγγελική Σιδηρά, της οποίας η συλλογή Οίμοι, λέγουσα
υπήρξε και το έναυσμα γι’ αυτό το κείμενο, όπου αναγνωρίζουμε όλα τα
χαρακτηριστικά της παραλογής: η πολύστιχη, σε είκοσι πέντε ποιήματα, αφηγημένη
ιστορία ενός γιου, με ολοκληρωμένο τον μύθο, διεκτραγωδημένο από τη μητέρα του,
με έντονη δραματικότητα και μεγάλο ψυχικό πάθος.
Ανθούλα Δανιήλ, φρέαρ, 29/09/2020
Η ποιήτρια
μέσω των ποιημάτων της καταπιάνεται με ένα επώδυνο και δύσκολο ζήτημα, που δεν
είναι άλλο από την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου. Δεν μπορώ να διανοηθώ τον
πόνο ενός γονιού να χάνει το παιδί του... Ακόμη και η τόσο πλούσια από λέξεις
ελληνική γλώσσα δεν δύναται να δώσει έναν ''ορισμό'' που να περιγράφει όλο
αυτό. Είναι κάτι που δεν μπορεί να το συλλάβει ο νους μου και να το εκφράσει με
λέξεις. Η επιλογή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης των ποιημάτων βοηθά εμάς τους
αναγνώστες να γίνουμε έστω και για λίγο οι ίδιοι/ες το πρόσωπο που μιλάει. Να βιώσουμε
τα ίδια συναισθήματα και να ''πιούμε'' από τον ίδιο αβάσταχτο πόνο. Η ένταση
κλιμακώνεται ποίημα με το ποίημα και οι ανάσες λιγοστεύουν... Εν ολίγοις, έχουμε
στα χέρια μας ένα σπαρακτικό μονόλογο που θα μας κλονίσει συθέμελα... Η ποιήτρια
και όλοι/ες εμείς μαζί θα γίνουμε κοινωνοί αυτού του ανείπωτου δράματος.
(...) Υποκλίνομαι μπροστά στην ποιήτρια
και στην μαγευτική γραφή της. Μπροστά στο θάρρος και την αξιοπρέπεια της ψυχής
της. Μπροστά στο τολμηρό εγχείρημά της να ατενίσει, εντέλει ,την ζωή με ελπίδα.
Κυριακή Γανίτη, Dominica, 08/09/2020
Η καλή ποίηση
μπορεί να κάνει τον αναγνώστη της να ταυτιστεί με το αδιανόητο, να αισθανθεί το
απίθανο, να μετέχει στο παράδοξο ή το άγνωστο, ακόμη και να μοιραστεί το
απευκταίο. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με την ανάγνωση της πρόσφατης συλλογής της
Αγγελικής Σιδηρά, Οίμοι, λέγουσα. Δεν γίνεται να μην ραγίσει κανείς διαβάζοντας
τα είκοσι πέντε ποιήματά της. Σχεδόν δεν ανασαίνει ο αναγνώστης μπροστά στον
πόνο που αναδύεται από τους στίχους και παραμένει απαρηγόρητος.
Ελένη Λιντζαροπούλου, diastixo,
21/07/2020
Εδώ δεν
πρόκειται απλώς για τις καβαφικές «δοκιμές νάρκης του άλγους», αλλά
κυριολεκτικά για δοκιμασίες μέσα από τις οποίες νικήτρια βγαίνει η Ποίηση
συμπαρασύροντας σε ένα πολύ μικρό έστω βαθμό, όσο το ποίημα διαρκεί, και την
ίδια τη δημιουργό. Η ίδια άλλωστε δεν εγκαταλείπει τον αναγνώστη της ούτε
εγκαταλείπεται στο πένθος. Μ’ ένα έξοχο στην ποιητικότητα και τη συγκινησιακή
του διάσταση «γύρισμα» που πραγματοποιεί στο τέλος της συλλογής φωτίζει την
ελπίδα και αντλεί δύναμη από την αληθέστερη και γνησιότερη μορφή ποίησης που
δεν είναι άλλη από τα λόγια ενός μικρού παιδιού.
Ευσταθία Δήμου, literature.gr,
14/06/2020
Εδώ, λοιπόν,
αποκρούεται ο συναισθηματολόγος μανιερισμός και, συνακόλουθα, απορρίπτεται το
κλειστό ποίημα το οποίο συγκροτείται ως ψευδοσύστημα γύρω από ένα ναρκισσευόμενο
κέντρο. Συνεπώς, η πρώτη εντύπωση την οποία αφήνει η συγκεκριμένη συλλογή, πως
δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες συλλογικές ανάγκες, δεν ισχύει σε κανένα
βαθμό. Αντίθετα, εντοπίζονται σε αυτή στοιχεία τα οποία χρειάζεται η ποίηση,
εφόσον προτίθεται να παρεμβαίνει στην εκάστοτε συγκυρία, να παίρνει θέση ακόμη
και απέναντι στην επικαιρότητα και να επηρεάζει τις ζωές των ανθρώπων.
Παναγιώτης Βούζης, Περιοδικό Χάρτης,
τχ. 18, Ιούνιος 2020
Στοχασμοί
πένθιμοι εκφρασμένοι με στάση αξιοπρέπειας στην υπαρξιακή αγωνία της απέναντι
στις πικρές αλήθειες που διευθύνουν τις αντοχές της.
Δημήτρης Βαρβαρήγος, fractal,
20/05/2020
Ο θρήνος της
ποιήτριας Αγγελικής Σιδηρά στην προκειμένη περίπτωση, για τον Αλέξη της. Μέχρι
δακρύων η συγκίνησή μου, ενώ διαβάζω τα ποιήματά της με το μολυβάκι, όπως πάντα
στο χέρι. “Τρίγωνο ορθογώνιο η ζωή μου”, δηλώνει σ’ ένα απ’ αυτά, στο “Τρίγωνα
κάλαντα”, η ποιήτρια, για να συμπληρώσει: “Η μια πλευρά της το μετά/ η άλλη το
πριν/ και υποτείνουσα η άθλια στιγμή”. Ποίηση είναι η συγκινησιακή χρήση της
γλώσσας σε βαθμό υπέρτατο.
Βαγγέλης Θ. Κακατσάκης, Χανιώτικα
Νέα, 17/04/2020
Τα ποιήματα
της Σιδηρά μοιάζουν με χοές μιας ποιητικής τελετής αφήνοντας μια αντιλυρική
συλλογή που διακρίνεται από τον βαθύ πόνο της χαμού και της μοναξιάς
Δήμος Χλωπτσιούδης, culturebook,
11/04/2020
Δεν βρίσκω
λόγια, περιττά τα σχόλια, ατελέσφορη η έκφραση όποιας λύπης μπρος στο
αναπότρεπτο. Ιερό το περιεχόμενο της ποίησης της Αγγελικής Σιδηρά εκπέμπει το
απόλυτο της ιερότητας στη μορφή του έργου της. Αρκεί λοιπόν η ανάγνωσή του με
κατάνυξη.
Κ. Κρεμμυδας, Περιοδικό Μανδραγόρας,
τχ. 62, Άνοιξη - Καλοκαίρι 2020
Ο τίτλος
προέρχεται από αρχαία τραγωδία. θα το έλεγε κανείς το μοιρολόι μιας μάνας για
τον γιο της. 34 τίτλοι ποιητικών δοκιμασιών. γιατί δοκιμασιών; γιατί η ποίηση
δεν ενδιαφέρεται για τον πόνο σου. εύκολα ξεγελιέται κανείς, πολλοί την πάθαν.
τους αναγνώστες εύκολα τους ξεγελάς, την ποίηση ποτέ. Στη συγκεκριμένη
περίπτωση έχουμε μια υποψιασμένη ποιήτρια. (...) Η ποιήτρια ανιχνεύει τις
στιγμές εκείνες όπου η εμπειρία αγγίζει το ζωτικό βίωμα. γι' αυτό κι εμείς οι
αναγνώστες ζούμε τις στιγμές αυτές ως στιγμές αυθεντικές.
Γιώργος Αράγης, 18/03/2020
Συμμετοχή σε
συλλογικά έργα
(1989)
Τετραφωνία, Συλλογική Έκδοση, Εκδόσεις Πιτσιλός
(2000)
Αίσθηση Γυναίκας, Μαρτυρίες, Εκδόσεις Καστανιώτης.
(2004) Να
Μαθαίνω Γράμματα, Συλλογική Έκδοση, Εκδόσεις Μεταίχμιο.
(2007) Τα
ωραιότερα ποιήματα για τη Μάνα, Συλλογική Έκδοση, Εκδόσεις Καστανιώτη.
(2011) Ο
Παπαδιαμάντης με τα μάτια νεότερων λογοτεχνών, Συλλογική Έκδοση, Έκδοση Μορφωτικού
Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ.
(2015) Τόποι
της Λογοτεχνίας, Συλλογική Έκδοση, Εκδόσεις Καστανιώτη.
(2015) Greek
Writers Today, Συλλογική Έκδοση Εταιρείας Συγγραφέων, Εκδόσεις Πατάκη.
(2016) Τα
Πάθη στη Λογοτεχνία, Συλλογική Έκδοση, Εκδόσεις Καστανιώτη.
(2017) Η
Ελλάδα ταξιδεύει, ολοένα ταξιδεύει, Εκδόσεις Ιωλκός.
(2018) Ο
ποιητής Ορέστης Αλεξάκης, Εκδόσεις Κουκκίδα.
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ
1916, 1917,1918, 1919,1920, Εκδόσεις Πατάκη.
(από το διαδίκτυο).
Στην σύνθεση αυτού του σημειώματος στην Μνήμη
της ποιήτριας και μεταφράστριας Αγγελικής Σιδηρά, στηρίχτηκα κυρίως στις πρώτες
ποιητικές της συλλογές που είχα βρει εδώ και χρόνια στο εμπόριο ή μου είχε χαρίσει
με αφιέρωση η ποιήτρια.
Τέλος.
Να αναφέρουμε
ακόμα, ότι αυτό το διάστημα έφυγαν από κοντά μας δύο άνθρωποι λόγιοι σοβαρά άτομα
του χώρου του Βιβλίου. Ο εκδότης του Βιβλιοπωλείου του «Ελεύθερου Τύπου» Γιώργος Γαρμπής που κυκλοφόρησε δεκάδες
τίτλους βιβλίων αναρχικών μαρξιστών συγγραφέων και όχι μόνο, βλέπε το δίτομο
δοκιμιακό και αρθρογραφικό έργο του Τάκη Δημόπουλου για τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό,
και ένας καλοκάγαθος βιβλιοπώλης-πωλητής ο Γιώργος
Τσάκαλος του βιβλιοπωλείου «Ναυτίλος». Ένας πραγματικά ανεξίκακος κάπως
σιωπηλός άνθρωπος που τον είχαμε γνωρίσει από το Βιβλιοπωλείο «Παρουσία» επί της
Σόλωνος προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Ο Γιώργος Τσάκαλος ήταν πάντα πρόθυμος
και ακούραστος να σε βοηθήσει να βρεις το βιβλίο ή το περιοδικό που αναζητούσες.
Άνοιγε συζήτηση μαζί σου και σε «καθοδηγούσε» φιλικά στις αναγνωστικές σου αναζητήσεις,
ακέραιος σαν άτομο και ανοιχτό μυαλό και καρδιά κάτι που τον έκανε να ξεχωρίζει
ας μου επιτραπεί από άλλα άτομα του θρησκευτικού και εκκλησιαστικού χώρου στους
χώρους του εμπορίου της βιβλιοαγοράς. Ωραίοι χαρακτήρες λάτρεις της γνώσης και
του βιβλίου όχι ως εμπόρευμα μόνο αλλά ως πνευματική τροφή.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
Σάββατο 5 Ιουλίου
2025.
--
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου