Από την γραφή της ποιήτριας Μελισσάνθης

 

        ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

της Μελισσάνθης

          Είναι αυτό του ποιητή που δεν παρεμβάλλεται ανάμεσα στα πράγματα και σε μας, αλλά τα φέρνει στο προσκήνιο, ενώ ο ίδιος αποσύρεται διακριτικά. Τα κάνει να βγαίνουν από την αφάνεια και την αφασία που βρίσκονται και τ’ αφήνει ελεύθερα να φανερωθούν και να μιλήσουν από μόνα τους. Πρωτύτερα δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν, τώρα αποκτούν υπόσταση, γίνονται αυθύπαρκτα, παρελαύνουν μπροστά μας, αιχμαλωτίζουν την προσοχή μας, γίνονται παρόντα. Ο ποιητής αποτραβηγμένος απ’ την κίνησή τους, μας αφήνει να πιστεύουμε ότι εμείς τ’ ανακαλύψαμε. Ξαφνικά, έχουμε αποκτήσει την ικανότητα να βλέπουμε και ν’ ακούμε με καινούργιαν όραση κι ακοή. Την ικανότητα ν’ αποκαλύπτουμε αυτό που ήταν παρόν χωρίς να το βλέπουμε. Δεν υποπτευόμαστε κάν πώς η νέα μας όραση κι ακοή χρωστιέται στον Ποιητή. Τόση είναι η διακριτικότητά του που να μας κάνει να παίρνουμε για κατόρθωμά μας το δικό του επίτευγμα: Να διεγείρει την προσοχή μας, ώστε όταν αυτός μιλά, το χωριστικό κέντρο που μας κάνει να λέμε: «εγώ και οι άλλοι», «εγώ και ο κόσμος», να εξαφανίζεται. Να παύει να παρεμβάλλεται ανάμεσα σε μας και τον κόσμο. Κι όλος ο μηχανισμός του της διαρκούς αυτοάμυνας, της βασανιστικής μέριμνας, της συνεχούς αυτοπροστασίας και αντίστασης να σταματά. Κατακλυζόμαστε τότε, από το αίσθημα μιάς απέραντης ελευθερίας, ενός απεριόριστου πλούτου μέσα στο κοσμογονικό τώρα, με την απειρία των αυθύπαρκτων στιγμών που το αποτελούν.

          Καθώς όλα παρελαύνουν απ’ το εστιακό σημείο του τώρα, αναφλέγονται και φανερώνονται πρωτόφαντα. Έτσι παύει να υπάρχει ασήμαντο ή σημαντικό, μικρό ή μεγάλο, τετριμμένο ή έξοχο. Όλα αποκαλύπτονται μοναδικά μες σε μιά πλήρη ισοτιμία. Κι εμείς συμμετέχουμε χωρίς καμμιάν εκλογή σε κάθε στιγμή του κόσμου.

          Είμαστε η κάθε στιγμή του κόσμου σε μιάν αδιαίρετη πραγματικότητα ή όπως στην τέχνη της Ζεν: ο σκοπευτής και ο στόχος.

--

     Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΛΟΓΙΑ

Paul Diel

          Οι αρχαίοι μας Μύθοι δεν παύουν να κινούν το πολλαπλό ενδιαφέρον των μελετητών- δικών μας και ξένων- και να προσφέρονται στις πιό διαφορετικές ερμηνείες: Κοσμολογικές, γλωσσολογικές, κοινωνιολογικές κ.ά. Ή αυτές της συγκριτικής Μυθολογίας και Θρησκειολογίας. Η ψυχαναλυτική έρευνα δεν παρέλειψε κι αυτή να προσθέσει τη δική της άποψη, ανοίγοντας ένα νέο, μεγάλο κεφάλαιο στο θέμα των αρχαίων ελληνικών Μύθων.

          Η ποικιλία των διαφορετικών θεωρήσεων δεν φανερώνει μόνο την πολυπλευρικότητα του μυθολογικού υλικού, φανερώνει ακόμα τον ενεργό και ανεξάντλητο δυναμισμό των Συμβόλων, όπως και του ανθρώπινου ψυχισμού.

          Μέσα στο ευρύ φάσμα των ερμηνειών που διανοίγεται απ’ την επιστήμη της ψυχολογίας, οι εργασίες του Γάλλου ψυχολόγου Paul Diel, τοποθετούνται σε περίοπτη θέση απ’ την Ευρωπαϊκή κριτική γνώμη.

          Ο Paul Diel (που γεννήθηκε στη Βιέννη το 1893 και πέθανε στο Παρίσι το 1972) θεωρείται μιά απ’ τις αυθεντίες στα θέματα της ψυχολογικής αποκρυπτογράφησης του μυθολογικού συμβολισμού.

     Ο Paul Diel, έχοντας σαν δεδομένο ότι η λειτουργία της συμβολοποίησης είναι μιά φυσιολογική ψυχική λειτουργία, αναγνωρίζει στους μύθους και το συμβολισμός τους ψυχολογικές πραγματικότητες και ψυχολογικά συμβάντα.(1).

          Δικαιώνει έτσι την άποψη ότι οι Αρχαίοι Μύθοι είναι η προεπιστήμη της Ψυχολογίας. Σύμφωνα με την ερμηνευτικήν αυτήν, κάθε Μύθος φανερώνεται σαν η απεικόνιση του ίδιου του ανθρώπινου Πεπρωμένου. Ενώ ο μυθικός Ήρωας αναλαμβάνει, για λογαριασμό ολόκληρης της ανθρωπότητας, την πραγμάτωση αυτού του προορισμού που λέγεται και Μοίρα. Η πάλη του με τα μυθολογικά τέρατα αφηγείται τη δραματική πάλη στο ψυχολογικό πεδίο. Την πάλη δηλ. με τον εσωτερικόν εχθρό. Κι ακόμα την ήττα ή την υπερνίκηση των κινδύνων που συνοδεύουν πάντα μιάν εκλογή.

          Ο ηρωϊκός αγώνας, με τη θετική ή αρνητική έκβαση, είναι το κεντρικό μοτίβο που συναντούμε στους αρχαίους μας Μύθους. Η επανάληψή του- σύμφωνα με τα παραπάνω- είναι μία ένδειξη ότι ο κλήρος του ανθρώπου και το χρέος του απέναντι του συνόλου είναι η καταξίωση του τελικού σκοπού ως το ύψιστο νόημα της ανθρώπινης Μοίρας και το «νόημα ζωής».

          Η πιό απομακρυσμένη κατάσταση από έναν τέτοιο στόχο είναι, ωστόσο, αυτό που ο Diel ονομάζει banalisation- ένας όρος που μας έβαλε σε δίλημμα για τη μεταφορά του στη γλώσσα μας και που αποδώσαμε με τον όρο «χυδαιοποίηση» (2). Η κατάσταση δηλ. εκείνη που κάνει τον Ήρωα μέσα στην έξαρση της ματαιοδοξίας του να υπερτιμά τα υλικά ωφελήματα του κόσμου, σε βάρος των πνευματικών. Η τέτοια κατάσταση εξυπακούει και την εσφαλμένη ψυχική του στάση που περιέχει την ίδια της την τιμωρία.

          Η έξαρση της ματαιόδοξης στάσης οδηγεί στην έξαρση του αισθήματος ενοχής που στην υπερβολή του εξακολουθεί να δηλώνει τη ματαιόδοξη στάση.

          Οι ψυχολογικές αυτές μετακινήσεις ή ταλαντεύσεις αντιστοιχούν κανονικά στην «εξελικτική» κι «ανελικτική» (κατά την ορολογία του Diel) λειτουργία της Ψυχής. Φτασμένες στ’ ακραία τους όρια (δηλ. στην υπερβολή) γίνονται οι πόλοι μιάς και της αυτής νοσηρής κατάστασης.

          Ο Paul Diel ανακαλύπτει μέσα από την φαινομενική πολυπλοκότητα των αρχαίων μας Μύθων την ενότητα των συμβολισμών τους. Ενότητα που επαληθεύεται απ’ την επίμονη επανάληψη του ίδιου ζωτικού θέματος της ενοχής και του κρινόμενου αγώνα.

          Κάτω απ’ το φώς αυτό, ο μυθικός Ήρωας γίνεται ο πρωταγωνιστής στο ανθρώπινο δράμα. Τα μυθολογικά τέρατα, οι σηματοδότες στα κρίσιμα σημεία του ψυχολογικού του Οδοιπορικού. Ενώ, ο αρχαίος Μύθος φωτίζεται σαν η διαχρονική προβολή αυτού του δράματος και ο χρησμός της τελικής έκβασής του.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1., Είναι εκπληκτικό ότι έννοιες δυσπρόσιτες της σύγχρονης επιστήμης της ψυχολογία εκφράζονται τόσο απλοποιημένα στις μυθολογικές αφηγήσεις, χωρίς ποτέ να εξαντλούν όσα το σύμβολο υποβάλλει πέρα απ’ τη φανερή του σημασία.

2., Βλέπε επίσης «Ο Οιδίποδας» περιοδικό «Εποπτεία» τεύχος 7-8, 1977, «Ο Περσέας» περιοδικό «Ροτόντα» 1972 και «Ιάσων» περιοδικό «Νέα Εστία» 15.5.78.

          Καλοκαιρινά

          Εκτός από καλή ποιήτρια και μεταφράστρια η Μελισσάνθη υπήρξε και ένα αξιόλογο κριτικό πνεύμα όπως μας δείχνουν τα πεζά της σημειώματα για σημαίνοντα πρόσωπα της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας, της θρησκειολογίας, της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, για επιστημονικά βιβλία και εκδόσεις που κυκλοφόρησαν και σημάδεψαν την εποχή τους και όχι μόνο. Αυτό το προσωπικό των αναγνώσεών της μικρό Οδοιπορικό είναι που έχουμε μπροστά μας και διαβάζουμε, επιλέγοντας δύο ενδεικτικά κείμενα που δημοσιεύονται στο βιβλίο: ΜΕΛΙΣΣΑΝΘΗ, ΝΥΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΔΟΧΕΣ. ΔΟΚΙΜΙΑ, εκδόσεις Πρόσπερος 10, 1990, σ. 118, αριθμός βιβλίου 67. Εκδότης ο ποιητής και μεταφραστής Τάσος Κόρφης. Τα πεζά κείμενα, οι στοχασμοί, οι σύντομες αναλύσεις έργων και οι προσωπικές κρίσεις και θέσεις της ποιήτριας Μελισσάνθης αντιπροσωπεύουν το δικό της, του βίου, της ψυχοσύνθεσης και πνευματικής της καλλιέργειας πορτραίτο. Είναι οι αστερισμοί των πνευματικών και μεταφυσικών της περιπλανήσεων. Τα ταξίδια της ψυχής της, τα φτερουγίσματα του νου της, οι προβληματισμοί της σκέψης της, τα τραντάγματα τα ισχυρά της ύπαρξής της στον ατομικό της αγώνα να οδηγηθεί στην «αυτογνωσία», στην ολοκλήρωσή της ως ύπαρξη, ως οντότητα. Ο λόγος της Μελισσάνθης φανερώνει έναν ποιητή ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα ουρανού και γης. Είναι η γραφή όχι ενός χριστιανού μεταφυσικού συγγραφέα-που ελπίζει στην άνωθεν σωτηρία (ποια σωτηρία άλλωστε μπορούν να δώσουν ως λύση όλες οι υφιστάμενες μέχρι σήμερα θρησκευτικές και εκκλησιαστικές δοξασίες και παραδόσεις μέσα στην παγκόσμια Ιστορία στον σύγχρονο άνθρωπο, καμία) αλλά η φωνή απόγνωσης ενός ευαίσθητου και τραυματισμένου όντος που, αναζητά να καλυφθεί, να προστατευτεί κάτω από την ομπρέλα του φιλοσοφικού υπαρξισμού. Ο Μύθος της ύπαρξης ενός πανάρχαιου και αιώνιου Θεού προστάτη του ανθρώπινου γένους μας τέλειωσε, έκλεισε τον κύκλο του μέσα στην Ιστορία. Ο Νέος Μύθος που κυοφορήθηκε μετά τον θάνατο του αρχαίου Κόσμου των Εθνικών είναι αυτός της επιστημονικής και οντολογικής ανυπαρξίας του μετά την Αναγέννηση και τους αιώνες των ανακαλύψεων της Επιστήμης και της Τεχνολογίας. Δεν έχουμε μόνο την απομάγευση του Ανθρώπου αλλά κυρίως την απομάγευση του Θεού- ως Φύση- ως κεντρικού ενοποιητικού Συμβόλου συνύπαρξης και αλληλοκατανόησης των ανθρώπων μεταξύ τους. Είναι η σύγχρονη περιπέτεια της Ανθρώπινης Γυμνητίας εκτός του «παραδείσου» που δεν υπήρξε ποτέ. Παρά μόνο ως ευχετική προβολή των μύχιων πόθων και φόβων του ανθρώπου. Οι εικόνες του «παράδεισου» και ότι αυτό συνεπάγεται στις ψυχές των ανθρώπων, δεν είναι παρά ένα ευφάνταστο, οραματικό παιχνίδι των Ποιητών. Η δική τους οργιώδη φαντασία και οραματισμοί και το ταλέντο της γραφής τους είναι που οικοδόμησε τον Κήπο του «Παραδείσου» της Εδέμ από τον οποίο εκδιώχθηκε το ανθρώπινο γένος. Δηλαδή, επέλεξε να μείνει έρημο, μοναχικό, αβοήθητο, ανυπεράσπιστο όπως όλα τα άλλα έμβια όντα μέσα στην Φύση και να αντιμετωπίσει τους χιλιάδες κινδύνους των μυστικών αινιγμάτων της. Η αρχαία δύναμη των Τριών Μοιρών έμπλεξαν στα δίκτυα τους ότι κρύβονταν και ότι εκδηλώνονταν στις συνειδήσεις των Ανθρώπων στο τυχαίο, σύντομο, στιγμιαίο, πέρασμά τους πάνω στη Γη. Ο σταυρός του Ανθρώπου πάνω στον Καύκασο ή πάνω στον Γολγοθά ήταν το νέο ορατό Σύμβολο αναφοράς του Μύθου. Η πραγματικότητα μας δείχνει ότι ο Μύθος είναι αυτός που παράγει σπέρματα και δυναμώματα ελπιδοφορίας Ζωής και όχι η Ιστορική αντανάκλαση της πάλης των τάξεων. Μπορείτε να μου βρείτε μία κοινωνική, θρησκευτική, πολιτική, πνευματική, στρατιωτική επανάσταση μέσα στην διαδρομή της ανθρώπινης περιπέτειας που να μην έφαγε τα παιδιά της. Να μην καρατόμησε μετά την επικράτησή της τους ηγέτες της; Πώς διασώθηκε ο θρύλος της στους μεταγενέστερους; Μα με τον Μύθο. Τον Μύθο του πνευματικού, θρησκευτικού, πολιτικού Μεσσία. Ο αγώνας της Ζωής που γίνεται Μύθος και ο Μύθος που μετουσιώνεται σε αντοχή των μαρτυρίων και των βασάνων της πρόσκαιρης και σύντομης Ζωής του καθενός μας και κάθε μιάς μας.

          Ανάμεσα στα εξέχοντα του δυτικού πολιτισμού πρόσωπα που διαμόρφωσαν την σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου, διέπλασαν τις συνειδήσεις τους τον προηγούμενο αιώνα των Μεγάλων Πολέμων και των Επαναστάσεων, των Μεγάλων Ρήξεων μέσα στην  παραδοσιακή ευθύγραμμη εξήγηση της Ιστορίας, και στα οποία αναφέρεται στο βιβλίο με τις μικρές της μελέτες η ποιήτρια Μελισσάνθη, «ΝΥΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΔΟΧΕΣ» είναι ο γάλλος υπαρξιστής φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ (Jean Paul Sartres), η χριστιανή φιλόσοφος εβραιοπούλα  (Simon Weil), ο σημαντικός και πολύς Κάρλ Γιουνγκ (Carl Jung), ο γάλλος ποιητής (Paul Valery), ο γερμανός θεατρικός συγγραφέας (Bertolt Breecht), ο χριστιανός φιλόσοφος (Nicolai Berdiaeff), ο πεζογράφος (Frans Kafka), ο άγγλος νομπελίστας καθολικός ποιητής Τόμας Στερν Έλιοτ. Αλλά και έλληνες ποιητές και πεζογράφοι όπως ο Τάκης Κ. Παπατσώνης, η θεσσαλονικιά ποιήτρια Ζωή Καρέλλη, η πεζογράφος Γαλάτεια Σαράντη, η Γαλαξιδιώτισσα πεζογράφος γεννημένη στον Πειραιά, σύζυγος του πρώτου έλληνα εθνολόγου Παναγή Λεκατσά Εύα Βλάμη. Δεν απουσιάζουν και τα ονόματα του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, του Τάσου Αθανασιάδη, ο φαρμακοποιός Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, ο χριστιανός υπαρξιστής ποιητής που χάθηκε τόσο νέος ο Γιώργος Σαραντάρης. Η συγγραφέας και μεταφράστρια του Καρλ Γιουνγκ, Σοφία Άντζακα, ο ποιητής Γιώργος Θέμελης, ο Άγγελος Τερζάκης, ο Αριστοτέλης Νικολαϊδης. Κείμενα, δημοσιεύματα, πρόλογοι, κριτικά σημειώματα, αδημοσίευτα για το «άλλο βλέμμα του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη» και όχι μόνο του Σκιαθίτη διηγηματογράφου με το ορθόδοξο χριστιανικό στίγμα της γραφής και της φωνής του, παρελαύνουν σε μία ανθρώπινη διάσταση τόσο γήινη και παράλληλα τόσο «μεταφυσική» ατμόσφαιρα μπροστά στα μάτια μας σε ένα ύφος προσωπικό, σε μία γραφή γυναικεία λυρική και ταυτόχρονα σοβαρή, σε μία αυθεντικότητα λόγου σπάνια για γυναικεία γραφίδα της εποχής της. Δίψα μιάς άλλης «αλήθειας» της παράδοσης της Ελληνικότητας, της εξέλιξης του τεχνολογικού πολιτισμού, της αυθεντικότητας της ουσίας των πραγμάτων και των καταστάσεων των ζωών μας.

          Κείμενα, Νύξεις και Εκδοχές δημοσιευμένος λόγος μαρτυρίας σε φύλλα εφημερίδων «Βραδυνή», «Τα Νέα», σε περιοδικά «Ευθύνη», «Νέα Εστία», στα «Τετράδια Ευθύνης», στον «Αιώνα μας», στο περιοδικό «Ιωλκός», τα «Σημερινά Γράμματα», στους «Σταθμούς» κλπ.

          Όμως, για την ποιήτρια και μεταφράστρια Μελισσάνθη θα επανέλθουμε.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 31 Ιουλίου 2025

Συνοπτικό Υστερόγραφο. Αν εξακολουθείς να παραμένεις σε αυτήν την χώρα πολιτικό ζωάκι και παρακολούθησες τις συνεδριάσεις της Βουλής στο Κανάλι της Βουλής τότε με λύπη σου θα διαπιστώνεις διαρκώς ότι οι κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι μας είτε της συμπολίτευσης είτε της αντιπολίτευσης δεν είναι ότι κραύγαζαν δίχως νόημα και τσακώνονταν αδιάκοπα, αλλά δεν ήξεραν πολλοί από αυτούς να διαβάσουν το κείμενο που είχαν μπροστά τους. Και αναρωτιέσαι, αν δεν μπορούν να διαβάσουν μία σελίδα θα κατανοήσουν όλα αυτά τα νομικής φύσεως νομοσχέδια και διατάξεις που ψηφίζουν για το καλό μας;;;; Μήπως θα πρέπει ο κύριος καθηγητής της Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης μαζί με την πανέμορφη και απαστράπτουσα κυρία Βίκυ Φλέσσα να αρχίσει να κάνει μαθήματα ελληνικών εξ αρχής στους 300 επαγγελματίες εθνοπατέρες μας, μπας και αρχίσει να δουλεύει και αλλάξει κάτι σε αυτήν την δύσμοιρη πατρίδα!!!.

Έφυγε από την ζωή ο εκδότης του εκδοτικού οίκου «Ελληνικά Γράμματα». Αξιόλογοι τίτλοι βιβλίων κυκλοφόρησαν τις προηγούμενες δεκαετίες από τον εκδοτικό οίκο. Τώρα που αν δεν κάνω λάθος έχει περιέλθει στα χέρια του παλαιού ΔΟΛ μήπως θα άξιζε να επανεκδοθούν ορισμένοι τίτλοι εκ νέου;

Έφυγε από την ζωή ο Κύπριος συγγραφέας, φιλόσοφος, ποιητής Κλείτος Ιωαννίδης. Τα προηγούμενα χρόνια μέσα στην Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα, στο Κυπριακό Βιβλιοπωλείο συναντούσες τίτλους έργων του.