Ε Μ Ι Λ Υ Ν Τ Ι Κ Ι Ν Σ Ο Ν
Δεύτερη Μεταφραστική
εκδοχή
«Η Έμιλυ Ντίκινσον ανήκει στη
μεταφυσική ομάδα της αμερικάνικης ποιήσεως, όπως διαφαίνεται και σε άλλους
ποιητές της εποχής της. Τα ποιήματά της είναι μινιατούρες και κλείνουν έναν
Μικρόκοσμο σε μικροσκοπική στέγη. Ο τρόπος της ζωής της, την κατέστησε «αγία»
της τέχνης και επώνυμο μύθο της εθνικής Ιστορίας.
Στη
λαϊκή αντίληψη, η αξία της τέχνης καθορίζεται από τη μαζική αναγνώριση με
διεθνή βραβεία και γενικά με όλα όσα δίνονται στους καλλιτέχνες όταν γίνονται
«ονόματα». Όμως οι άνθρωποι, όταν καταλαβαίνουν την επιτυχία μόνο μέσα από
αυτές τις εκδηλώσεις, συγκινούνται και γοητεύονται από ένα πνεύμα μαθαίνοντας
ότι βάζει την υπογραφή του στο σκοτάδι και τη σιωπή.
Με
την απόρριψη της αγάπης έγινε τραγική ηρωίδα και ένωσε τον εαυτό της με το
Σύμπαν, σαν σε αιθερική κατάσταση, και κατόρθωσε να επικοινωνήσει με όλα τα
πλάσματά του, πουλιά, μέλισσες, πεταλούδες, άνθη, κλπ., σαν όμοια με αυτά.
Το
πνεύμα της ακροβατεί ανάμεσα στο Άμεσο και το Έσχατο. Το Άγνωστο, γι’ αυτό «το
κορίτσι με τα άσπρα» είναι πολύ οικείο και μοιάζει να το ατενίζει από το
παράθυρό του.».
John Malcolm Brinnin
(από το αυτί
του βιβλίου «Ε. Ν.: ΖΩΗ. Ποιήματα» μτφ. Άννα Δασκαλοπούλου, εκδόσεις Σ. Ι.
Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2003.).
Στο προηγούμενο σημείωμα μιλήσαμε για την
μεταφραστική εργασία της ποιήτριας Αγγελικής Σιδηρά (που έφυγε πρόσφατα από
κοντά μας), αντιγράφοντας ενδεικτικό μέρος από τα 51 ποιήματα της αμερικανίδας
σημαντικής ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον. H Emily Dickinson,
γεννήθηκε σε μία μικρή αγροτική πόλη το Άμερστ της Μασαχουσέτης, μια
αμερικάνικη επαρχιακή πόλη με πνευματική κίνηση αν λάβουμε υπόψη μας τα
εκπαιδευτικά ιδρύματά της στα οποία φοίτησε και η ίδια. Είδε το φως της ημέρας
στις 10 Δεκεμβρίου 1830 και έφυγε όπως έζησε αθόρυβα, διακριτικά, μοναχικά μέσα
στο στενό οικογενειακό της κύκλο σε νεαρή σχετικά ηλικία στις 15 Μαϊου1886. Το
οικογενειακό δέντρο της προτεσταντικής οικογένειας Ντίκινσον, οι ασφυκτικές θρησκευτικές συνθήκες και το ηθικό
περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσε και διαπαιδαγωγήθηκε η ίδια και τα δύο
αδέρφια της, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητά της και
την μελλοντική ποιητική της παραγωγή. Έζησε και ανατράφηκε με τις οικογενειακές
αρχές ενός αστικού κλίματος, απέκτησε μια σχετικά καλή παιδεία ανάλογη των
θηλυκών μελών της εποχής. Δεν παντρεύτηκε ποτέ της αν και όπως μας λένε οι
βιογράφοι της παρέμεινε ερωτευμένη μέχρι το τέλος της ζωής της με έναν
παντρεμένο ιεροκήρυκα λόγιο και ποιητή, διατηρώντας έναν «κρυφό» δεσμό και μια
τρυφερή αγάπη και πνευματική σχέση μαζί του σύμφωνα με τα παραδοσιακά ήθη και
έθιμα της εποχής και του ρόλου της γυναίκας μέσα στην οικογένεια και την
κοινωνία. Τα ταξίδια που πραγματοποίησε ήταν ελάχιστα και πέριξ των ορίων της
γενέθλιας πόλης της, έζησε όλη της την ζωή σαν ερημίτισσα, περιορίζοντας τις
εξόδους από την πατρική της εστία σε βόλτες με τον αγαπημένο της σκύλο στην
ύπαιθρο, εξερευνώντας και παρατηρώντας την Φύση, το Φυσικό περιβάλλον στους
καθημερινούς περιπάτους της, συνάζοντας εικόνες και παραστάσεις, ρυθμούς και
παλμούς, ήχους και οσμές, κινήσεις, ψιθύρους, συμπεριφορές αντιδράσεις ζωής της
έμψυχης παρουσίας της πανίδας και χλωρίδας, λουλούδια, δέντρα, ζουζούνια,
μέλισσες και πεταλούδες, ένα τεράστιο
υλικό φυσικών εμπειριών και βιωμένων στιγμών το οποίο έγινε σχεδόν αποκλειστικό
μοτίβο των ποιημάτων της σχηματίζοντας την φυσιολατρική της φυσιογνωμία και
ποιητική εικονογραφία. Η ζωή, ο έρωτας, η αγάπη, ο πόνος, ο θάνατος, τα μετά,
το υπερβατικό, η ενατένιση της φύσης, ο στοχασμός πάνω σε αυτήν και στα φυσικά
φαινόμενα, οι αλλαγές των εποχών, το εξωλογικό στοιχείο, η πνευματική διάσταση
της λειτουργίας του Κόσμου και οι οργανικοί κανόνες λειτουργίας της, η αλήθεια
και η μαγεία της Φύσης τα αναρίθμητα μυστικά της, ο ανθρώπινος αναστεναγμός και
η θλίψη, ο πόνος και άλλα ανθρώπινα συναισθήματα πλημμυρίζουν τους στίχους της.
Η αίσθηση της φθοράς και της ματαιότητας, η απαισιοδοξία αλλά και η ελπίδα, με
δύο λόγια ο άνθρωπος αυτόνομος και ταυτόχρονα αλληλοεξαρτώμενος από το Φυσικό
περιβάλλον είναι τα διάφορα στάδια και οι πτυχές της θεματικής της ποιητικής
στρωματογραφίας. Παραστάσεις και Εικόνες εύοσμες και πολύχρωμες με πάντα
ζωντανό το φρέσκο της συγκίνησής τους. Όλες οι ανθρώπινες αισθήσεις σε
εγρήγορση, σε ετοιμότητα απορρόφησης της ζωντάνιας της Φύσης. Κοινή η πορεία
ζωής και θανάτου, απώλειας και αναγέννησης όπως τις εκλαμβάνουν και τις
μεταποιούν σε συγγραφική ύλη οι πάντα υψηλής συχνότητας κεραίες της ελεγειακής
ποιήτριας. Η παρουσία της ανακαλεί στοιχεία μορφών ρομαντικών ομοτέχνων της.
Στον ιδιωτικό της βίο βασανίστηκε κατά διαστήματα από διάφορες αρρώστιες της
εποχής, αντιμετώπισε προβλήματα με τα μάτια της, πέθανε σχετικά νέα, ίσως
έχοντας ολοκληρώσει τον κύκλο της ποιητικής της παραγωγής και δημιουργίας, της
ποιητικής της αυτοβιογραφίας. Μόνη της διασκέδαση οι περίπατοί της στη Φύση και
η συγγραφή ποιημάτων με τις καθημερινές εντυπώσεις της. Παρά τον μονήρη βίο της
διατήρησε επαφή με ορισμένα φιλικά της αντρικά και γυναικεία πρόσωπα από τον
χώρο των γραμμάτων, των σπουδών της, όπως μας δείχνει η όχι μικρή αλληλογραφία
της. Μια γυναικεία επιστολογραφία συμπλήρωμα της εικόνας της ως ποιήτριας,
ερμηνευτική των ποιημάτων της και αντιλήψεών της. Από πεποίθηση, ως ποιήτρια,
δεν ήθελε να δίνει για δημοσίευση τα ποιήματα που έγραφε στα διάφορα έντυπα, τα
κρατούσε σε χειρόγραφη μορφή στα συρτάρια του γραφείου της είτε δίνοντάς τους
την ολοκληρωμένη τους μορφή είτε σε διάφορα στάδια επεξεργασίας τους. Από τα
πάνω από 1800 ποιήματα που συνέθεσε όσο βρίσκονταν εν ζωή, περίπου δέκα είδαν
το φως της δημοσιότητας και αυτά εξαιτίας των αντιγραφών τους από φιλικά της
πρόσωπα. Ο κύριος όγκος της ποιητικής της παραγωγής ήρθε στην επιφάνεια και
έγινε γνωστός στο ευρύ ποιητικό κοινό μετά τον θάνατό της χάρη στην αγάπη και
αμέριστη φροντίδα της μικρότερης αδερφής της. Για αρκετές δεκαετίες μετά τον
θάνατό της η ποιητική της παρουσία λησμονήθηκε, ενώ στα μέσα του προηγούμενου
αιώνα η Ποίησή της έγινε ευρέως γνωστή, αναγνωρίστηκε η αξία της, εξετάστηκε
και ερευνήθηκε το ποιητικό υλικό των συλλογών της, κυκλοφόρησαν τα ποιήματά της
με πανεπιστημιακή επιμέλεια και η Έμιλυ Ντίκινσον θεωρείται πλέον στους χώρους
της γυναικείας ποίησης ως η σημαντικότερη παρουσία διαχρονικά ισάξια της
αρχαίας ελληνίδας λυρικής ποιήτριας Σαπφώς. Το έργο της μπόλιασε νεότερες
σύγχρονες ποιητικές φωνές, ο βίος της έγινε ηρωίδα μυθιστορημάτων, κεντρικός
ρόλος στο θεατρικό σανίδι, μεταφορά στην κινηματογραφική οθόνη («24 Ώρες»)
αποκτώντας τεράστια προβολή. Στην Ελλάδα την θεατρική περίοδο 1994 παραστάθηκε
στο θέατρο «Πανελλήνιο» από την ηθοποιό Κατερίνα Βασιλάκου το θεατρικό έργο του
Ουίλιαμ Λιούις, «Η Ωραία του Άμερστ» σε μετάφραση Στέλλας Κρανάη και σκηνοθεσία
Ελπίδας Σκούφαλου. Η ποίησή της έχει μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές γλώσσες
και εξακολουθεί να μεταφράζεται. Το έργο της είναι ιδιαίτερα αγαπητό στους έλληνες
ποιητές και ποιήτριες οι οποίοι συνηθίζουν να συμπεριλαμβάνουν στις ποιητικές
τους μεταφράσεις ποιήματά της. Από τις πρώτες ελληνίδες ποιήτριες που την
μετέφρασαν ήταν η γνωστή μας Μελισσάνθη.
Ο παππούς
της ποιήτριας, ο Σάμιουελ Ντίκινσον υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της πόλης όπου
εγκαταστάθηκε και οικοδόμησε την πρώτη οικογενειακή κατοικία (οδός Μέιν) της
φαμελιάς των Ντίκινσον. Ο πατέρας της ποιήτριας ήταν δικηγόρος και πολιτικός, για
ένα διάστημα διετέλεσε ταμίας στο Πανεπιστήμιο του Άμερστ και μέλος της Βουλής
των Αντιπροσώπων και του Αμερικάνικου Κογκρέσου. Η πατρική Βιβλιοθήκη της
οικογένειας ήταν μεγάλη και πλούσια σε τίτλους πέραν της νομικής επιστήμης, βρίσκονταν
πάντα στην διάθεση των τριών παιδιών της οικογένειας Ντίκινσον. Λέγεται ότι
μέσα στα δωμάτια του αρχοντικού υπήρχαν πάνω από δέκα αντίτυπα της Βίβλου.
Βιβλίο που επέβαλε η πατρική παρουσία την καθημερινή ανάγνωσή του ως μέσο
διαπαιδαγώγησης και ανατροφής των παιδιών της οικογένειας. Στα ράφια της
Βιβλιοθήκης και το Γραφείο του νομικού πατέρα τους πέρασε τα παιδικά και
εφηβικά της χρόνια η νεαρή ποιήτρια ακούγοντας τις πνευματικές συζητήσεις των
μεγάλων. Η Έμιλυ Ντίκινσον ήταν το δεύτερο- το μεσαίο από τα τρία παιδιά που
είχε η οικογένεια. Ο μεγάλος αδερφός της, ο Ουίλλιαμ Όστιν, διαδέχτηκε τον
πατέρα τους στο επάγγελμα της δικηγορίας, παντρεύτηκε, έκανε την δική του
οικογένεια και έζησε κοντά στην πατρική εστία. Η μικρότερη αδερφή της, η
Λαβίνια, στης οποίας ας μην ξεχνάμε να το επισημαίνουμε, την αμέριστη αγάπη και
προσωπικό ενδιαφέρον οφείλουμε μετά τον θάνατο της Έμιλυ Ντίκινσον την διάσωση,
αντιγραφή, οργάνωση και έκδοση των ποιητικών της χειρογράφων, φροντίζοντας για
την έκδοση των δύο πρώτων ποιητικών της συλλογών, έφυγε και εκείνη από τη ζωή
λίγο πριν εκπνεύσει ο 19ος αιώνας. Ο θάνατος, η απώλεια, από πολύ
νωρίς χτύπησε την πόρτα του σπιτιού της οικογένειας Ντίκινσον και φυσικά την
ίδια την μοναχική ποιήτρια.
Στα μέσα του
20ου αιώνα άρχισαν να αλλάζουν τα ποιητικά πράγματα και οι
αντιλήψεις στους πνευματικούς χώρους της Δύσης, νέα πρωτοποριακά κινήματα της
τέχνης έκαναν την εμφάνισή τους, το ρεύμα του μοντερνισμού επεκράτησε και
κυριάρχησε αφήνοντας πίσω του τις παραδοσιακές μορφές της στιχουργικής και
φόρμες της ποίησης. Η ομοιοκαταληξία παραμερίστηκε, εμφανίστηκαν άλλες τεχνικές
της γραφής, είδαν το φώς πρωτόγνωρες τεχνοτροπίες. Έχουμε το σπάσιμο του στίχου
και της ρίμας, κατάργηση των σημείων στίξεων, συνεχή ροή του ποιητικού λόγου,
παραληρηματικός λόγος, υιοθέτηση της (-) παύλας όπως έπραξε η Ντίκινσον, μείξη
ρυθμοποιϊας, χρήση κεφαλαιογράμματος, αλλαγή στην στιχουργική φόρμα, οι στροφές
αποκτούν άλλη σήμανση μέσα στην σύνθεση, έχουμε την υιοθέτηση μιάς ιδιαίτερης
και ορισμένες φορές ξενίζουσας, ιδιάζουσας νοηματικής εκφραστικής Λέξεων με
εμπλουτισμένο φορτίο. Λέξεις που ο ποιητής ή η ποιήτρια τους αλλάζουν την
αρχική σημασία, τις φέρνουν σε αντιπαράθεση- κοντράστ με άλλες λέξεις μέσα στην
πρόταση, ανανοηματοδοτούν την αρχική τους σημασία που γνωρίζαμε ως καθιερωμένη.
Εμπλουτίζουν το φορτίο τους με σύγχρονες αναφορές, διευρυμένες παραστάσεις συνεννόησης
των ανθρώπων και συμβολισμούς μεταφερμένες/ους μέσα στο ποιητικό σώμα. Η
θεματολογία και η διαμόρφωση της εικόνας του μοντέρνου ποιητικού λόγου επηρεάστηκε
σημαντικά και από τις διάφορες επιστήμες και ιδιαίτερα της Ψυχανάλυσης, τις
νέες κοινωνικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν τον προηγούμενο αιώνα. Αιώνα των
επαναστάσεων, των δύο παγκόσμιων πολέμων, των στρατοπέδων συγκέντρωσης, της
αποικιοκρατίας, των δικτατορικών καθεστώτων. Ο Κόσμος άλλαζε ραγδαία, οι
παραδοσιακοί θρησκευτικοί και κοινωνικοί θεσμοί υποχωρούσαν, τα επιτεύγματα της
επιστήμης και της τεχνολογίας ήταν πλέον κάτι παραπάνω από ορατά, οι
καινούργιες ανακαλύψεις και τα ταξίδια έφεραν αλλαγές στις νοοτροπίες και
συμπεριφορές, προτεραιότητες των ανθρώπων. Ο κλασικός παλαιός κόσμος και
πολιτισμός έκλεινε σταδιακά τον κύκλο του παραχωρώντας την θέση του στον νέο,
τον κόσμο της τεχνολογίας και των εφευρέσεων. Ο πνευματικός κόσμος της Δύσης,
οι λόγιοι και οι ποιητές, οι πνευματικές κοινότητες των νέων συγγραφέων, τα
εκπαιδευτικά ιδρύματα ήταν επόμενο να ανακαλύψουν το πρωτοποριακό έργο της
Έμιλυ Ντίκινσον. Επανεκτίμησαν την αξία της ποιητικής της επαναστατικής φωνής, ερεύνησαν
την παρουσία και τις ποιητικές της τεχνικές, την χρήση του λεξιλογίου, τα ποιητικά
της μοτίβα και θεματικά ανοίγματα, μίλησαν για την σημασία και την πρόσληψή του
έργου της από το παγκόσμιο φιλότεχνο κοινό, το αναγνωστικό κοινό της ποίησης
καθώς έρχονταν σε επαφή μαζί του. Η φήμη της ως ποιήτρια στεριώθηκε και
παραμένει μέχρι σήμερα ανοδική ως «κανόνας» στο χώρο της Ποίησης όχι μόνο της
αγγλοσαξονικής.
Η
μεταφραστική περιπέτεια των ποιημάτων της Έμιλυ Ντίκινσον στον Ελληνικό χώρο
όπως αναφερθήκαμε εν συντομία στο προηγούμενο σημείωμα, παραμένει σταθερά
ανοδική, από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, αν και ορισμένες φορές συμπίπτουν
τα μεταφραστικά βαδίσματα και οι επιλογές των ποιημάτων από τους έλληνες και
ελληνίδες μεταφραστές. Οι κατά καιρούς κρίσεις των κριτικών και οι απόψεις τους
όσον αφορά την μετάφραση των ποιημάτων της στην ελληνική γλώσσα- την απόδοσή
τους- είναι συνήθως θετική με ελάχιστες σχετικές εξαιρέσεις. Πρώτη μάλλον
κορυφαία στην μεταφραστική πρόταση υπήρξε η ποιήτρια και μεταφράστρια
Μελισσάνθη ας μην το λησμονούμε. Στο προηγούμενο σημείωμά μας δώσαμε ένα γενικό
πληροφοριακό περίγραμμα της ποιητικής φιλοσοφίας και θεώρησης ζωής της
αμερικανίδας ποιήτριας, των ιδεών της, των οραματισμών της, των ποιητικών της
σχεδιασμάτων, των περιεχομένων της ποίησής της, της θεματογραφίας της. Της
καθόλου ποιητικής της παραγωγής και τεχνικής, της εκδοτικής εξέλιξης και τύχης
των ποιημάτων της στο χρόνο. Την εκδοτική μοίρα των συλλογών και μέρος της
αλληλογραφίας της γνωρίζοντας ότι είναι αδύνατο σε ένα ηλεκτρονικό σημείωμα να
εξαντλήσουμε το θέμα.
Ας υπενθυμίσουμε κάτι γνωστό, ότι η αμερικάνικη
φιλολογία και η παγκόσμια λογοτεχνική γραμματεία έχει κατατάξει την ποιήτρια
μαζί με τον αμερικανό βάρδο ποιητή Ουώλτ Ουίτμαν στα μεγάλα και σπουδαία
ποιητικά μεγέθη του 19ου αιώνα. Συγκαταλέγεται στους πρωτεργάτες
αμερικάνους δημιουργούς (ποιητές, πεζογράφους, δοκιμιογράφους, στοχαστές) μετά
τους χρόνους της αμερικάνικης επανάστασης (1775-1783), εθνικής ανεξαρτησίας της 4 Ιουλίου 1776 των
αμερικάνικων πολιτειών από τα δεσμά της αποικιακής Βρετανικής κυριαρχίας τον 18ο
αιώνα. Του πολέμου των Αμερικανών με τους Μεξικανούς, του εμφύλιου πολέμου
μεταξύ Βορείων και Νοτίων, τους αγώνες για την απελευθέρωση και τα δικαιώματα
των Σκλάβων, την ισότιμη συνταγματική αναγνώρισή των πολιτικών δικαιωμάτων του
Μαύρου- Έγχρωμου πληθυσμού μαζί με τις άλλες λευκές εθνότητες της αμερικάνικης
νεοσύστατης πλούσιας ηπείρου. Στους αιώνες αυτούς οι πρώτοι κάτοικοι της
Αμερικάνικης Ηπείρου αναζητούσαν μέσα από τα ιστορικά και κοινωνικά τους
πισωγυρίσματα, τις ρέουσες και αστάθμητες αλλαγές των κοινωνικών συνθηκών, τις
ρευστές καταστάσεις, τους εμφύλιους σπαραγμούς των διαφόρων συνασπισμένων
πολιτειών, τους θρησκευτικούς και εθνικούς διχασμούς των μεταναστευτικών
κοινοτήτων στους αγώνες επικράτησής τους, την δολοφονία δύο προέδρων της το
Αμερικάνικο Όνειρο, το Ελντοράντο του πλουτισμού και της σύγχρονης εμπορικής
ανάπτυξης των νέων μεταναστών κατοίκων από όποια ήπειρο και αν προέρχονταν,
όποιο θρήσκευμα και αν ακολουθούσαν. Το άνοιγμα νέων εμπορικών δρόμων της Δύσης,
επέκτασης των αστικών πόλεων και των επαρχιακών χωριών που είχε ως αποτέλεσμα
την εκδίωξη και τον περιορισμό του γηγενούς αμερικάνικου Ινδιάνικου πολιτισμού
και των διαφόρων φυλών από τις πατρογονικές τους εστίες. Όσο επεκτείνονταν οι
νέοι ευρωπαίοι έποικοι και κυριαρχούσαν επί της αμερικάνικης αχανής γης
οικοδομώντας τις πόλεις τους, τα χωριά και τις κοινότητές τους, δημιουργώντας
τις νέες της ζωής συνθήκες και πολιτιστικούς πυρήνες αναφοράς τους, τόσο
γίνονταν επιτακτική και απαραίτητη η ανάγκη τους πέρα από την ανακάλυψη νέων
εδαφών, να στεριώσουν, οικοδομήσουν, να φτιάξουν την Αμερικάνικη Λογοτεχνική
τους Εθνική Ταυτότητα. Την πολιτιστική σύγχρονη ταυτότητα και εικόνα του Νέου
Αμερικάνικου Έθνους όπως την οραματίστηκαν οι πρώτοι αμερικανοί πατέρες της
εθνικής τους ανεξαρτησίας. Της αμερικάνικης πολιτιστικής τους φυσιογνωμίας και
στοιχεία συνείδησης στα βαδίσματα της σύγχρονης παγκόσμιας Ιστορίας των Νέων
Χρόνων. Η Αμερικάνικη Ήπειρος υπήρξε και εξακολουθεί να παραμένει ένα χωνευτήρι
φυλών, εθνών, θρησκειών, ιδεών, πολιτιστικών παραδόσεων και εκφράσεων, τρόπων
ζωής, έντονων ανισοτήτων και φυσικά Γλωσσών και γλωσσικών παραδόσεων, λεκτικών ιδιωμάτων και ηχητικών χρωματισμών
που κουβαλούσαν στο σεντούκι της γλωσσικής τους εθνικής παράδοσης οι παλαιοί-
νεότεροι κάτοικοι που εγκατέλειψαν τις χώρες, τις πατρίδες τους, τα έθνη τους
για τη Νέα Γη, την εγκατάστασή τους στην πλούσια ήπειρο. Η αγγλική γλώσσα και η
παράδοσή της όπως την γνωρίζουμε από την ευρωπαϊκή της ιστορική πορεία, οι
εθνικές γλώσσες των αποίκων και των μεταναστών-ιταλών, γάλλων, ισπανών, ελλήνων
κλπ. δέχτηκαν και εξακολουθούν να δέχονται παντοειδείς επιδράσεις, προσμείξεις,
να αλλοιώνεται η πρώτη γενεσιουργός τους μητρική εικόνα και δεξαμενή άντλησης
λεκτικών βιωμάτων και σημάτων αναφορών μνήμης. Ας θυμηθούμε το ευφυολόγημα του
ιρλανδού ποιητή Όσκαρ Ουάϊλντ όταν επισκέφτηκε τις ΗΠΑ δίνοντας ομιλίες στους
ντόπιους. «Μόνη διαφορά των άγγλων από τους αμερικανούς είναι η γλώσσα». Πρώτο
μέλημα των νέων κατοίκων υπήρξε η σταδιακή απόκτηση της αμερικάνικης
ταυτότητας, εφόσον είχαν αποφασίσει να εγκατασταθούν μόνιμα πλέον στην Νέα
Ήπειρο ο μεταναστευτικός πληθυσμός, μιάς αμερικάνικης πολιτιστικής ταυτότητας
χωνευτήρι, απαλλαγμένης από την Ευρωπαϊκή κυριαρχία και Αγγλικό αποικιακό
Στέμμα και κυριαρχία, την οποία ονειρεύτηκαν οι πρώτοι λόγιοι και διανοούμενοι
αμερικανοί. Αυτήν την νέα αμερικάνικη ταυτότητα αναζήτησαν και στέριωσαν με τα
γηγενή ιστορικά και πολιτισμικά αμερικάνικα στοιχεία και αντιλήψεις, καλλιέργησαν
οι αμερικάνοι συγγραφείς εκείνων των αιώνων στα έργα τους που δεν ήταν παρά το
πρώτο γηγενές, αυθεντικό αμερικάνικο συγγραφικό λίπασμα της παραγωγής τους.
Ποιητές, πεζογράφοι, διηγηματογράφοι, δοκιμιογράφοι, στοχαστές, εικαστικοί και
αρχιτέκτονες, θεατρικοί συγγραφείς και κινηματογραφιστές, κάθε κατηγορίας
καλλιτεχνών έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην
ανακάλυψη των δικών τους αμιγώς στηριγμάτων, πνευματικών ερεισμάτων
κέντρων αναφοράς της πνευματικής τους ζωής και έσπειραν τους αμερικάνικους
σπόρους πνευματικής παραγωγής. Αναζήτησαν τις αυθεντικές αμερικάνικες ρίζες,
τις πρώτες ρίζες του αμερικάνικου χώρου και περιβάλλοντος ως Όνειρο, Όραμα, ως
αντίληψη ζωής και από τους χυμούς αυτών των ριζών άρδευσαν το αειθαλές πελώριο
δέντρο της πολιτιστικής τους Εθνικής Ταυτότητας με τα πολλά καρποφόρα κλαδιά
και ανθούς μέχρι σήμερα. Διαρκές και υπεριστορικό ζυμωτήρι η αμερικάνικη γη,
αποδέχεται κάθε ιδιαίτερη πολιτιστική παράδοση και δίνει μορφή στο Αμερικάνικο
Όνειρο επιτυχίας και δημιουργίας. Η Αμερικάνικη πολιτιστική ιστορία και
ταυτότητα των πολιτών της γράφτηκε εν τη γενέσει της θα τολμούσαμε να
σημειώσουμε. Μιάς καπιταλιστικών οικονομικών προδιαγραφών παράδοση και ανάπτυξη
ζωής που άφησε πίσω της τα ευρωπαϊκά πολιτιστικά βαρίδια περασμένων αιώνων της
ιστορίας και ιδεολογικών αντιλήψεων. Ακόμα και οι πλέον σκληροπυρηνικοί
πολέμιοι του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος διακυβέρνησης ευρωπαίοι,
επιθυμούν να ταξιδέψουν, να σταδιοδρομήσουν, να σπουδάσουν στα πολυπολιτισμικών
προδιαγραφών εκπαιδευτικά ιδρύματα με τις πάμπολλες ευκαιρίες των ΗΠΑ, όπως μας
δείχνουν οι στατιστικές. Ο Δυτικός Πολιτισμός πλέον έχει αμιγώς χαρακτηριστικά Βόρειο
Αμερικάνικα. Ο Ευρωπαϊκός αντιμετωπίζεται σαν ένα παραδοσιακό αναγκαίο ως πεδίο
έρευνας για πανεπιστημιακά ιδρύματα και σχολές, έκθεσης των επιτευγμάτων του
στα Μεγάλα των κρατών Εθνικά Μουσεία της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Η Σύγχρονη,
μοντέρνα Ιστορία της ανθρωπότητας είναι μη αναστρέψιμη.
Από τους πρώτους
εμπνευστές της Εθνικής Αμερικάνικης ταυτότητας υπήρξε ο ποιητής και πεζογράφος
Χένρυ Λονγκφέλοου, ο πεζογράφος Ναθάνιελ Χόθορν, ο ποιητής Έντγκαρ Άλαν Πόε, ο
πεζογράφος Μάρκ Τουέν, ο μυθιστοριογράφος Χέρμαν Μέλβιλ, η Μάργκαρετ Μίτσελ, ο
θεατρικός συγγραφέας Ευγένιος Ο΄ Νηλ, ο δοκιμιογράφος Ραλφ Έμερσον, ο βάρδος
ποιητής Ουώλτ Ουίτμαν κλπ., η ποιήτρια Έμιλυ Ντίκινσον, μέσα σε αυτήν την
κατηγορία συναριθμείται και η σπουδαία ποιήτρια που μετέφρασε στα ελληνικά και
η Πειραιώτισσα φιλόλογος, ποιήτρια και μεταφράστρια Άννα Δασκαλοπούλου.
Η καθηγήτρια και ποιήτρια,
μεταφράστρια Άννα Δασκαλοπούλου, με
ρίζες από το Μεσολόγγι γεννήθηκε στον Πειραιά στις 3 Φεβρουαρίου του 1934.
Σπούδασε αγγλική φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και
σταδιοδρόμησε επαγγελματικά σε Σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης στο εσωτερικό και
το εξωτερικό. Παράλληλα, ασχολήθηκε με την ποίηση, την συγγραφή παιδικών
βιβλίων, και την σύνθεση παιδικών τραγουδιών και βιβλίων, μετέφρασε ποιήματα
της αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον τα οποία κυκλοφόρησε σε τρία της
βιβλία. Οι κριτικές φωνές στον ελλαδικό χώρο μέχρι σήμερα, δεν είναι λίγες,
ούτε οι φορές που ασχολήθηκαν με τα ποιητικά της βιβλία. Δημοσιεύτηκαν θετικές
κρίσεις και σχόλια για την πρωτογενή ποιητική παρουσία της Άννας Δασκαλοπούλου,
ενώ επιφυλακτικές ήταν οι κρίσεις για τις μεταφράσεις της. Από δικές μου
ερευνητικές αμέλειες και εργασιακές ασχολίες, δεν κατόρθωσα να βρω περισσότερα-
επαρκεί βιογραφικά στοιχεία για την ποιήτρια και μεταφράστρια Πειραιώτισσα Άννα
Δασκαλοπούλου. Όπως αναγράφεται στα βιβλία της διέμενε στην περιοχή του
Ζωγράφου, ούτε μπόρεσα να ανακαλύψω αν βρίσκεται ακόμα εν ζωή (το εύχομαι). Ό,τι
στοιχεία κατόρθωσα να συγκεντρώσω προέρχονται από παλαιότερες επισκέψεις μου σε
αρχεία, σε φωτοτυπίες που έβγαλα ή αντέγραψα από εφημερίδες, συλλογές της που
αγόρασα. Στα Γενικά Λογοτεχνικά Λεξικά και Εγκυκλοπαίδειες που ανέτρεξα όπως
και στο Λεξικό των εκδόσεων «Πατάκη» δεν συνάντησα το όνομά της.- Όπως και
λήμμα για την ποιήτρια Έμιλυ Ντίκινσον αν δεν με γελούν τα μάτια μου. Ελάχιστα
γενικά λόγια αναφέρει το Βιογραφικό Λεξικό του «Κωστελένου» του 1977, σ.243.
Λίγες είναι και οι ποιητικές ανθολογίες που περιλαμβάνουν ποιήματά της. Την
Άννα Δασκαλοπούλου την συμπεριέλαβα στο βιβλίο μου «Πειραϊκό Πανόραμα» στην
κατηγορία των Γυναικείων Πειραϊκών Ποιητικών Φωνών δίχως να επεκταθώ ερευνητικά
έκτοτε. Ήρθε εκ νέου στο νου μου καθώς κοίταζα και διάβαζα τις ελληνικές
μεταφράσεις που γνωρίζω της ποιήτριας Emily Elizabeth- Dickinson.
Η ποιήτρια και μεταφράστρια Άννα
Δασκαλοπούλου έκανε την εμφάνισή της στα ελληνικά γράμματα στις αρχές της
δεκαετίας του 1960, για την ακρίβεια τον Σεπτέμβριο του 1961 στο τυπογραφείο «Η
ΕΣΤΙΑ» κυκλοφορεί η πρώτη της ποιητική συλλογή για λογαριασμό των εκδόσεων
«ΊΚΑΡΟΣ» όπως διαβάζουμε στον κολοφώνα του βιβλίου. Οι σελίδες της είναι 48 και
οι διαστάσεις της 15Χ22. Τίτλος της
συλλογής ΔΙΝΗ Ποιήματα της Άννας
Δασκαλοπούλου, Ίκαρος 1961. Το βιβλίο περιέχει Πρόλογο του ποιητή και μεταφραστή
Τάκη Κ. Παπατζώνη, σελ. 5-6 δεν
διαθέτει σελίδα Περιεχομένων και είναι αφιερωμένη «Στον Α.». Η συλλογή
περιλαμβάνει 30 Ποιήματά της, μικρής παραδοσιακής φόρμας και στιχουργικής,
ορισμένα είναι αφιερωμένα σε νησιά του Ιουνίου και του Αιγαίου πελάγους. Όπως
«ΚΕΡΚΥΡΑ» σ.34, «ΜΥΚΟΝΟΣ» σ.39, «ΠΑΡΟΣ» σ. 41ή σε τοποθεσίες της Ελλάδας,
«ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ» σ.19, «ΣΟΥΝΙΟ» σ.36. Ποίηση ερωτικής πνοής, λυρικής διάθεσης,
έντονης γυναικείας αισθαντικότητας, αγαπητικής ατμόσφαιρας με τονισμούς
απογοήτευσης, σιγαλή φωνή, σταθερός ποιητικός βηματισμός, απόηχοι γυναικείας
ποίησης του μεσοπολέμου. Μικρής φόρμας συνήθως στίχοι, ελεύθεροι ή παραδοσιακοί,
χρήση δεκαπεντασύλλαβου ρυθμού με σταθερά σημεία στίξεως και αποσιωπητικά. Την
πρώτη της ποιητική εμφάνιση, την συλλογή «ΔΙΝΗ»
υποδέχτηκαν μεταξύ άλλων οι:
-Δημήτρης Π.
Κωστελένος, εφ. Η Ακρόπολις 27/9/1961. Τίτλος «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ».- Στέργιου
Σκιαδά: Προθάλαμος.- Άννας Δασκαλοπούλου, «Δίνη».- Βασίλη Α. Λαμνάτου,
«Ανθισμένα Κρίνα». -Πέτρος Χάρης, εφ. Ελευθερία 15/7/1962. Τίτλος Η Τέχνη και η
Εποχή μας. «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ». Κρίνονται τα βιβλία της Αλεξάνδρας Πλακωτάρη:
«Πηνελόπη» και Άννας Δασκαλοπούλου, «Δίνη». -Βάσος Βαρίκας, εφ. Το Βήμα
29/7/1962. Τίτλος Συγγραφείς και Κείμενα. «Ποιητικό θέατρο». Βιβλιοκρίνονται τα
βιβλία Ζωής Καρέλη: «Ικέτιδες» εκδ. Δίφρος, και Άννα Δασκαλοπούλου, «Δίνη» εκδ.
Ίκαρος. -Μπάμπης Δ. Κλάρας, εφ. Η Βραδυνή 3/9/1962. Τίτλος Στον αληθινό λόγο
«ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΦΩΝΕΣ». Ο γνωστός κριτικός βιβλιοκρίνει τις συλλογές Άγγελου
Καλοκαιρινού, «Φυγή και Πάθος», Άννα Δασκαλοπούλου, «Δίνη» και Άννα
Δασκαλοπούλου, «Το Σχήμα της Απουσίας». -Χρήστος Λεβάντας, εφ. Η Φωνή του
Πειραιώς 23/11/1962. Τίτλος. «Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ». ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ
ΒΙΒΛΙΩΝ. Παρουσιάζονται οι εξής τίτλοι: -Ελπίδα Καρά: «ΜΕΤΈΩΡΟ ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ».-
ΑΝΝΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ, «ΔΙΝΗ».-Στεφανία Καλού, «Τα λευκά της χέρια».- Βασίλη
Λιάσκα, «Καταγωγή».- Τάκη Ολύμπιου, «Η Ντόνα του Όρεγκον»,- Άγγελου
Καλοκαιρινού, «Φυγή και πάθος». -Γεώργιος Δ. Δέπος, εφ. Η Αυγή (του Πύργου)
19/11/1962. Άννα Δασκαλοπούλου: «ΔΙΝΗ» και Στέφανου Σταμάτη, «Ο Κάμπος με τα
όνειρα» διηγήματα, Αθήνα 1960 -Ανδρέας Καραντώνης, περιοδικό Ραδιοπρόγραμμα
τχ.23-29/ 6/1963. Τίτλος «Τα Νέα Βιβλία» Μια ματιά στις νέες εκδόσεις του Α.Κ..
Παρουσιάζονται Ά. Δασκαλοπούλου: «Δίνη». –Δημήτριος Ευρυγένης, τρείς μελέτες.
«Ο Ίων Δραγούμης και ο Μακεδονικός Αγών» έκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
«Ευρώπη και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός» και «Το Εικοσιένα και ο Νεοελληνισμός». Και
το βιβλίο «Οι Χαρούμενες Φωνές» του Χάρη Σακελλαρίου. -Άγγελος Φουριώτης, εφ. Η
Απογευματινή 7/10/1963. Σημείωμα Τίτλος «ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΝ ΖΩΗΝ». Τα νέα
βιβλία. Α. Δασκαλοπούλου: «Δίνη» εκδ. Ίκαρος.
Μαζί με τα βιβλία του Σ.Γ. Κόλλια, «Δημ. Καλλίμαχος» (1963) και Τάκη
Γιαννόπουλου, «Παραλλαγές πάνω στο θέμα της μοναξιάς» (1963).
Η δεύτερη ποιητική της συλλογή έχει τίτλο «ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ» Ποιήματα της Άννας
Δασκαλοπούλου, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 6, 1965. Τυπώθηκε στο τυπογραφείο Α.
Κουλουφάκου, 15Χ22, εξώφυλλο Τάκης Δαρζέντας, σελίδες 48. Η συλλογή είναι
αφιερωμένη «Στον Α.Φ.». Και αυτή η συλλογή δεν διαθέτει σελίδα Περιεχομένων.
Στις σελίδες 43 έχουμε κριτικά ρινίσματα από κρίσεις διαφόρων κριτικών φωνών,
συμπληρωμένες με την αναγραφή του εντύπου και της ημερομηνίας. Παύλος
Παλαιολόγος, Βάσος Βαρίκας, Άλκης Θρύλος και άλλοι.
Η τρίτη ποιητική της συλλογή έχει τίτλο «ΔΟΝΗΣΗ» είναι τρία δεκαεξασέλιδα
δηλαδή 48 σελίδες όπως έχουν και οι άλλες της συλλογές, αποτελείται από 31
ποιητικές μονάδες έχει τις ίδιες διαστάσεις, δεν έχει σελίδα Περιεχομένων και
εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ίκαρος τον Μάϊο του 1971. Η συλλογή είναι αφιερωμένη
«Στον αγαπητό φίλο Τ.Ρ.». Για την συλλογή έγραψαν οι:- Χρήστος Λεβάντας στην
«Φωνή του Πειραιώς» 19/8/1971, - ο Δημήτρης Κ. Παπακωνσταντίνου, στην εφημ. «Τα
Σημερινά» 11/9/1971. - Ο Ανδρέας Καραντώνης στο περ. «Νέα Εστία» τχ.
1076/1-5-1972, - ο Δημήτρης Χαμπουλίδης στην εφ. «Τα Νέα» 4/8/1972 και -ο
Άγγελος Φουριώτης στην εφ. «Η Απογευματινή» 1/7/1972.
Τέλος, η τέταρτη ποιητική της συλλογή
φέρει τον τίτλο «ΑΝΑΔΡΟΜΗ» Ποιήματα
της Άννας Δασκαλοπούλου, κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1992 από τις εκδόσεις
«Έψιλον» στο Χαλάνδρι. Το εξώφυλλο και τα σχέδια της έκδοσης ήταν της Ιωάννας
Ράλλη και οι διορθώσεις του Σπύρου Μαρτίνου. Σελίδες 48 και περιέχει 23
ενότητες ποιημάτων από διάφορα μέρη της Αφρικής, στην διάρκεια των
επαγγελματικών της ενασχολήσεων. (Ας θυμηθούμε και τα εκπαιδευτικά χρόνια του
πεζογράφου Γιώργου Ιωάννου στην Βόρειο Αφρική και άλλων ελλήνων και κυπρίων
εκπαιδευτικών και ποιητών). Είναι αφιερωμένη «Για το Θόδωρο» και στην σελίδα 42
δημοσιεύεται απόσπασμα από βράβευση του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» του
έτους 1988.
Το 1989 οι εκδόσεις Επικαιρότητα
κυκλοφόρησαν το παιδικό της βιβλίο «Λουκούμης Ροδοπατουσάκης», το 2001 οι
εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος κυκλοφόρησαν ένα ακόμα παιδικό της με τίτλο
«Γκαργκαρής Γκριζονούρης» ποιητικό παραμύθι. Ενώ μέχρι το 2015 εξέδωσε μικρά
μελετήματα για τη Σύγχρονη Μουσική.
Για την ποιητική παρουσία της
εκπαιδευτικού, ποιήτριας και μεταφράστριας Πειραιώτισσας Άννας Δασκαλοπούλου θα
αναφερθούμε σε έτερο σημείωμά μας στα Λογοτεχνικά Πάρεργα. Σε αυτό το σημείωμα
θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στα τρία βιβλία που κυκλοφόρησε η Άννα
Δασκαλοπούλου με μεταφράσεις ποιημάτων της ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον και θα
μεταφέρουμε σχόλια που δημοσιεύτηκαν για τις μεταφράσεις της και γνωρίζουμε.
Τα τρία βιβλία κατά σειρά είναι:
-ΦΥΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΜΙΛΥ ΝΤΙΚΙΝΣΟΝ. Μετάφραση ΑΝΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ.
Εκδόσεις «Ειδική Εκδοτική», Αθήνα Ιούνιος 1995, σελ. 134. Οι φωτογραφίες του
εξωφύλλου είναι από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή. Το βιβλίο είναι «Αφιερωμένο
στους φοιτητές και τις φοιτήτριες του Τμήματος Αγγλικών Σπουδών της Φιλοσοφικής
Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών». Περιέχει Βιογραφικά για την ποιήτρια, σ.
13-14, Λίγα λόγια για τη μεταφράστρια, σ. 15, βιβλιογραφία 9 βιβλίων για την Ε.
Ντίκινσον σ. 133 και φωτογραφία της σ. 11. Τα Ποιήματα που μεταφράζονται είναι
112.
Την
συλλογή παρουσίασαν ο Φώντας Λάδης στην εφ. «Αδέσμευτος» 1/10/1995. -Ο
Περσεύς Αθηναίος στην εφ. «Ελεύθερη Ώρα» 22/10/1995. -Ο Τάκης Νατσούλης στην
εφ. «Ελεύθερος» Τρίτη 28/11/1995. -Ο Δημήτρης Σιατόπουλος, στην εφ. «Εστία»
6/7/1996 και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, στην εφ. «Τα Νέα» Τρίτη 25/6/1996, σ.4.
«Η μετάφραση της Ντίκινσον».
-ΕΜΙΛΥ ΝΤΙΚΙΝΣΟΝ, ΖΩΗ. ΠΟΙΗΜΑΤΑ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΝΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ. Εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 1, 2003, σ. 168.
Εξώφυλλο-σχέδια Νίκας Γιανέλλου. Η έκδοση είναι αφιερωμένη «Στη μνήμη
Αναστασίου Πολυζωίδη και Γεωργίου Τερτσέτη». Τα ποιήματα έχουν ως τίτλο
λατινικούς αριθμούς. I- CXXXIX. Στις σελίδες 15 και 17 προηγούνται δύο μικρά σημειώματα ενώ
στην σελίδα 165-166 έχουμε την βιβλιογραφική καταγραφή 12 βιβλίων για την Ε. Ν.
Τα ποιήματα που μεταφράζονται είναι 139. Ευχάριστη έκπληξη προκαλεί στον
αναγνώστη η αφιέρωση της ποιήτριας που είναι αφιερωμένη στους δύο δικαστές της
Δίκης του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, δίχως άλλες προεκτάσεις.
-ΕΜΙΛΥ ΝΤΙΚΙΝΣΟΝ, ΑΓΑΠΗ. ΠΟΙΗΜΑΤΑ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΝΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ.
Εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 1, 2005, σ. 88. Ζωγραφική Θανάσης Καραμήτρας. Το
βιβλίο είναι αφιερωμένο «Στον Παναγιώτη Ν.». Η έκδοση περιλαμβάνει Σημείωμα σ.
11-12 και τίτλους 14 βιβλίων στην σελίδα 85 της Βιβλιογραφίας. Τα ποιήματα που
μεταφράζονται φέρουν ως τίτλο τους λατινικούς αριθμούς I-LVIII. Τα ποιήματα που μεταφράζονται είναι
58. Στο αριστερό αυτί του βιβλίου δημοσιεύεται γνώμη του πανεπιστημιακού Μιχαήλ
Σταθόπουλου: «Η ποίηση της Έμιλυ Ντίκινσον αποδίδεται με λεκτική δεξιότητα και
ευαισθησία».
Αυτό είναι το γενικό σχεδιάγραμμα της
ποιητικής, μεταφραστικής και άλλης συγγραφικής παραγωγής που γνωρίζουμε της
Πειραιώτισσας Άννας Δασκαλοπούλου. Πριν αντιγράψουμε κρίσεις για τις
μεταφράσεις ποιημάτων της Έμιλυ Ντίκινσον που κυκλοφόρησε αυτόνομα σε βιβλίο ας
εκθέσουμε μερικές σκέψεις μας.
Χαρακτηριστικοί
είναι οι τίτλοι των τριών βιβλίων «ΦΥΣΗ», «ΖΩΗ», «ΑΓΑΠΗ» που μας υποδηλώνουν την ποιητική θεματική που
εστιάζει το βλέμμα της η αμερικανίδα ποιήτρια και κατ’ αναλογία και η ελληνίδα
μεταφράστρια. Οι λέξεις αυτές με όποιο συναισθηματικό και υλικό φορτίο
κουβαλούνε μέσα τους, μνήμες, παραστάσεις, εικόνες, αισθήσεις, στιγμές
προσωπικού βίου, καθορίζουν την επιλογή των ποιημάτων, την θεματική τους και
τον ποιητικό τους προβληματισμό. Αυτό φαίνεται και από τους ξενόγλωσσους
τίτλους εκδόσεων των ποιημάτων της Έμιλυ Ντίκινσον και τους οποίους μνημονεύει
στην αρχή των βιβλίων στις μέσα σελίδες η Άννα Δασκαλοπούλου. Η τριμερής αυτή διαμερισματοποίηση
βοηθά την ελληνίδα μεταφράστρια να ξεχωρίσει ανετότερα το υλικό της, να το
εντάξει σε τρείς κεντρικούς θεματικούς άξονες και να αποδώσει στα ελληνικά τα
επιλεγμένα ποιήματα εκδίδοντάς τα στο διάστημα από το 1995 έως το 2005. Όπως
φαίνεται η Άννα Δασκαλοπούλου ασχολήθηκε με την μετάφραση μιάς ομάδας ποιημάτων
της Έμιλυ Ντίκινσον και τελικά επέλεξε να την διασπάσει. Αυτό διακρίνεται όχι
μόνο από το ύφος της μετάφρασης, κάτι άλλωστε εύλογο μια και είναι από την ίδια
γραφίδα, αλλά από την χρήση ορισμένων ίδιων λέξεων και εκφράσεων και
μεταφραστικών ρυθμών. Η ομοιοκαταληξία είναι πλεκτή ακολουθεί τους
παραδοσιακούς γνωστούς κανόνες παλαιότερων εποχών. Υιοθετείται στην ελληνική
απόδοση των ποιημάτων η χρήση πολλών μετοχών, η χρήση του τελικού ν με τον
καμπανιστό ήχο στις πτώσεις, έχουμε παράλληλα και πολλά υποκοριστικά λέξεων. Οι
τίτλοι των ποιημάτων προέρχονται από τους πρώτους στίχους. Κυριαρχούν τα σημεία
στίξεως ενώ ξεχωρίζουν για την λαμπράδα τους τα επίθετα που προσδιορίζουν τα
ουσιαστικά. Ελάχιστες είναι οι σύνθετες λέξεις, σε γενικές γραμμές η γλώσσα της
απόδοσης των ποιημάτων αν και παραδοσιακής μορφής, γίνεται σε στρωτή δημοτική
με λέξεις που εκφέρουν ένα μελωδικό τονισμό και ρυθμό στο στίχο. Ρέει το ποίημα
στην ελληνική απόδοσή του, αν και όπως φαίνεται, μάλλον ξεστρατίζει από την
αρχική στιχοποιία της αμερικανίδας ποιήτριας. Κάθε μικρή, σύντομη κριτική
παρουσίαση που έχουμε υπόψη μας για τις μεταφράσεις της Άννας Δασκαλοπούλου
φέρει το στίγμα των θέσεων των κριτικών φωνών. Ξεχωρίζουν οι θέσεις του
συγγραφέα Δημήτρη Σιατόπουλου και
του ποιητή, βιβλιογράφου και κριτικού Δημήτρη
Δασκαλόπουλου που εξετάζει παράλληλα την μετάφραση της Άννας Δασκαλοπούλου
και του Κώστα Ιωάννου. Μία κριτική γραφίδα από τυπογραφικό λαθάκι (;) θεωρεί
αγγλίδα την ποιήτρια. Μια ενδελεχέστερη έρευνα, ενδέχεται να μας συμπλήρωνε το
κριτικό κάδρο των μεταφράσεων της Έμιλυ Ντίκινσον από την Πειραιώτισσα ποιήτρια
Άννα Δασκαλοπούλου. Να σημειώσουμε μόνο ότι η «αυστηρή» κρίση του κριτικού
Δημήτρη Δασκαλόπουλου που βασίζεται σε στέρεες μεταφραστικές θέσεις και η
απόρριψη των μεταφράσεων της Α. Δ. δεν είναι άστοχες αν και η μεταφραστική
ταυτότητα και σύλληψη των δύο βιβλίων διαφέρουν και ως προς την ποιότητα και ως
προς το ύφος και αποτέλεσμα της έκδοσης.
Γράφει ο
Δημήτρης Δασκαλόπουλος στο κριτικό του σημείωμα της εφημερίδας «Τα Νέα» Τρίτη
25 Ιουνίου 1996, σελ. 4. «Η μετάφραση της Ντίκινσον». «Φύση» Ποιήματα της Έμιλυ
Ντίκινσον σε μετάφραση της Άννας Δασκαλοπούλου. Ειδική Εκδοτική. Αθήνα 1995μ
σελ. 134. – Emily Dickinson, «Η Ποιήτρια των επόμενων εποχών». Πρόλογος, Μετάφραση,
Σημειώσεις Κώστας Ιωάννου. Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 1996, σελ. 274.
«Η περίπτωση της Αμερικανίδας
ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον (1830-1886) είναι πολλαπλώς ιδιόρρυθμη. Ο κατά
κανόνας βραχύς στίχος των ποιημάτων της περικλείει μιάν εσωτερική ένταση που εκφράζεται με
συνεχείς παύλες, με χρήση κεφαλαίων στα αρχικά πολλών λέξεων, με καινοφανή
χρήση της αγγλικής γλώσσας. Στα χρόνια της έντονης παραγωγικότητάς της, η Ντίκινσον
έγραψε εκατοντάδες ποιήματα που παρέμειναν στο σύνολό τους ανέκδοτα. Η
αναγνώριση του έργου της ήρθε αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό της. Σήμερα
καταλέγεται στις μεγάλες ποιητικές φυσιογνωμίες της νεώτερης ποίησης.
Στη χώρα μας είχε μεταφραστεί επιλογή
ποιημάτων της το 1961 από τη Μελισσάνθη. Τον τελευταίο καιρό κυκλοφόρησαν δύο
νέες μεταφράσεις απόπειρες που εκφράζουν διαμετρικά αντίθετες εκδοχές απόδοσης
της, έτσι κι αλλιώς δύσκολης ποίησης της Ντίκινσον. Εν τω μεταξύ, έχει
αναγγελθεί και μία Τρίτη μετάφραση, από τον Διονύση Καψάλη, δείγμα της οποίας
δημοσιεύτηκε στον τιμητικό τόμο για τον Ζήσιμο Λορεντζάτο («Αντί χρυσέων», σελ.
419-422).
Η οριστική εκδοτική τακτοποίηση του
ποιητικού έργου της Ντίκινσον έγινε μόλις το 1955, όταν τα πνευματικά
δικαιώματα του έργου της περιήλθαν στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Η τρίτομη
έκδοση που επιμελήθηκε ο Thomas H. Johnson μας παραδίδει 1.775 αριθμημένα, μια και μόνον σε τρία ποιήματά
της είχε βάλει τίτλο η ποιήτρια. Την έκδοση αυτή ακολουθεί και η χρηστικότερη,
σε έναν τόμο, έκδοση του οίκου Faber & Faber, με τον ίδιο πάντα επιμελητή.
Η Άννα Δασκαλοπούλου μεταφράζει 112
ποιήματα, χρησιμοποιώντας ως τίτλο του βιβλίου της μιαν από τις θεματικές
ενότητες («Φύση») στις οποίες είχαν κατατάξει παλαιότεροι εκδότες τα ποιήματα
της Ντίκινσον. Στ’ αλήθεια, δεν πρόκειται για πιστή μετάφραση, αλλά για
ελεύθερη απόδοση, με συχνό στιχουργικό ένδυμα τον δεκαπεντασύλλαβο και «πλεχτή»
ομοιοκαταληξία. Η καθιερωμένη αρίθμηση των άτιτλων ποιημάτων παραλείπεται, με,
αποτέλεσμα να είναι δυσχερής, αν όχι αδύνατη, η ταύτιση των μεταφραζομένων
ποιημάτων με το πρωτότυπο.
Τα περισσότερα μορφικά γνωρίσματα των
στίχων της Ντίκινσον έχουν ισοπεδωθεί και η απόδοση θυμίζει ελληνική
παραδοσιακή ποίηση του Μεσοπολέμου. Παράδειγμα το ποίημα υπ’ αριθμό 19. Η
Δασκαλοπούλου το μεταφράζει ως εξής: «Το πέταλο, τ’ αγκάθι, το μαμούδι/ κάποιο
καλοκαιριάτικο πρωί,/ δυο μέλισσες, δροσιάς στα φύλλα χνούδι,/ σκιρτήματα στα
δέντρα, μια πνοή,/ κι εγώ σε μια τριανταφυλλιά λουλούδι».
Το ποίημα αποδίδεται από τον Κώστα
Ιωάννου: «Ένα σέπαλο, πέταλο, κι ένα αγκάθι/ Σ’ ένα κοινό του θέρους πρωινό-/
Ένα φλασκί με Δρόσο-Μια Μέλισσα ή δυο-/ Μια Αύρα-ένα θρόισμα στα δέντρα-/ και
νάμαι ένα Ρόδο!».
Η έκδοση του Ιωάννου είναι περισσότερο
συγκροτημένη. Αποδίδει 204 ποιήματα, παραθέτει το αγγλικό πρωτότυπο και προσπαθεί
να ακολουθήσει τον εσωτερικό ρυθμό, κάποτε και τις ομοιοκαταληξίες, της
Ντίκινσον………..»
Δημήτρης
Δασκαλόπουλος.
«Η ξεχασμένη ποιήτρια»
Σημείωση: Το ποίημα που παραθέτει ο κριτικός
Δ. Δασκαλόπουλος είναι το 94 της σελίδας 114 της έκδοσης. Τα ποιήματα της
Ντίκινσον σε μετάφραση του ποιητή Διονύση Καψάλη κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις
«Άγρα». Για τα μεταφραστικά βιβλία του ποιητή Κώστα Ιωάννου βλέπε προηγούμενο
σημείωμα.
Μεταφραστικό
Δείγμα της Άννας Δασκαλοπούλου
ΚΑΘΩΣ ΠΡΟΣΜΕΝΩ…
Καθώς προσμένω
την αυγή να φτάσει,
κρατώ την κάθε
πόρτα μου ανοιχτή.
Θα ‘χει φτερά
σαν τα πουλιά στα δάση,
μην, πάλι, κύματα
σαν την ακτή; Σ.110
--
ΤΑ ΠΡΩΙΝΑ…
Τα πρωινά
γινήκαν πιο ζεστά.
Πιο καφετιά
και τα καρύδια πια γινήκαν.
Τα μαγουλάκια
στ’ άγρια μούρα πιο μεστά
και τα
τριαντάφυλλα τις γλάστρες τους αφήκαν.
Γιορντάνι βάζει
το δεντρί πιο ζωηρό,
και κατακόκκινο
φουστάνι το περβόλι.
Για να μη φαίνομαι
παράταιρη φορώ
κι εγώ μια
χτένα στα μαλλιά κι ένα βραχιόλι. Σ. 100
--
ΤΗΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑΣ…
Της πεταλούδας
το πολύχρωμο φουστάνι,
που κρεμασμένο
βρίσκεται σ’ ένα κοτσάνι,
θα βάλω αυτό
το δειλινό της Κυριακής
και θα ‘ρθω
δίχως ξιπασιά και περηφάνια,
στις νεραγκούλες
να ‘μια φίλη, στα γεράνια
σε μια μικρή
πολίχνη της Αμερικής. Σ. 94
--
ΣΑΝ ΣΚΙΑ ΜΕΓΑΛΗ…
Σαν σκιά μεγάλη
πέφτει πάνω στο λιβάδι,
προμήνυμα
πως γέρνει ο ήλιος για τη δύση
και μαρτυρά
στην ξαφνιασμένη γύρω Φύση
πως, όπου να
‘ναι, καταφτάνει στο σκοτάδι. Σ. 87
--
ΤΟ ΣΟΪ…
Το σόι, που
κατάγεται το μέλι,
τη μέλισσα
καθόλου δεν τη μέλλει,
γιατί το καθ’
ανθάκι που τρυγάει,
γι’ αυτήν από
τρανή γενιά κρατάει. Σ. 74
--
ΧΡΩΜΑ
ΑΣΗΜΙ…
Χρώμα ασημί
παντού το σύμπαν έχει πάρει,
πλεγμένες μ’
άμμο τυλιξιές από σκοινί,
μην τύχει κι
άξαφνα σβηστεί κείνο το χνάρι
που Γη το
λεν, και μνήμη γίνει μακρινή. Σ. 40
--
ΕΝΑ ΚΕΧΡΙΜΠΑΡΕΝΙΟ ΤΡΕΧΑΝΤΗΡΙ…
Ένα
κεχριμπαρένιο τρεχαντήρι
στη μαγεμένη
θάλασσα γλιστρά
κι ένα μαβή
λοστρόμο παρασύρει,
παιδί της έκστασης,
μες στα νερά. Σ. 129
--
ΤΟΠΟΣ ΔΡΟΣΙΑΣ…
Τόπος δροσιάς
είναι το πρωινό.
Το γιόμα τα
καρπίσματα σιτεύει,
για τα λουλούδια
χάδι αποσπερνό
και χέρια
για το φώς που βασιλεύει. Σ. 112
--
Η ΜΕΛΙΣΣΑ…
Η μέλισσα
δεν σκιάζετ’ από μένα
κι η πεταλούδα
χάδι θα μου στείλει.
Στο δάσος πλάσματα
χαριτωμένα
πάντα με
καλοδέχονται σαν φίλοι.
Το ρυάκι,
σαν με δει, κυλά με νάζι,
τ’ αγέρι πιο
τρελά χορεύει σάμπως,
όμως γιατί
τα μάτια μου να σκιάζει
μέρας
καλοκαιριάτικης το θάμπος; Σ. 76
Στο δικό του κριτικό σημείωμα ο
συγγραφέας Δημήτρης Σιατόπουλος
σημειώνει μεταξύ άλλων: «… Η καλή μεταφορά του λόγου από μια γλώσσα στην άλλη είναι
πάντα και μια νέα δημιουργία’ αφού στο υπόστρωμά της έχει όχι μόνο τον ψυχισμό
του αρχικού δημιουργού, αλλά και τη λυρική φλόγα του ομόλογου μεταφραστή του. Στην
καλοτυπωμένη μετάφραση της κ. Α.Δ. υπάρχουν καταβολές αξιώτατες. Κι’ ολούθε διάχυτος
ο λυρικός κραδασμός με οράματα και ενοράσεις, γεμάτες από καρτερία και πόνο,
λατρεία στη φύση και γνήσια εμπνευσιακή δύναμη……».
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
Δευτέρα 14 Ιουλίου
2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου