Γιάννης Παυλάκης, Το Κοντάκιο Η Παρθένος Σήμερον του Ρωμανού του Μελωδού.

     «Η ΠΑΡΘΕΝΟΣ  ΣΗΜΕΡΟΝ…»

             του Ρωμανού του Μελωδού

του ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΥΛΑΚΗ

περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ τχ. 2/10,11,12, 2004, σελ. 51-53. Περίοδος Β΄. τόμος Η΄. Χρόνος 40^ος.

     Το κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού που αναφέρεται στη Γέννηση του Χριστού (κοντάκια ονομάζονται οι ‘κοντοί’ δηλ. επιγραμματικοί, σύντομοι, περιληπτικοί ύμνοι της όλης υποθέσεως μιάς εορτής) είναι κατά κοινή ομολογία ένα ποιητικό αριστούργημα, που μπορεί αδιαμφισβήτητα να συγκριθεί με ομηρικούς ή πινδαρικούς ύμνους ή με χορικά του Αισχύλου ή του Σοφοκλέους και που γι’ αυτό έγινε πασίγνωστο. Είναι το ακόλουθο:

«Η Παρθένος σήμερον τον Υπερούσιον τίκτει

και η γη το Σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει.

Άγγελοι μετά ποιμένων δοξολογούσι

Μάγοι δε μετά Αστέρος οδοιπορούσι.

Δι’ ημάς γαρ εγγενήθη παιδίον νέον

ο προ αιώνων Θεός».

          Ως φιλόλογος και όχι ως θεολόγος θα επιχειρήσω τη φιλολογική και φιλοσοφική του ερμηνεία αν και πιστεύω ότι καμιά φιλολογική ερμηνεία δεν μας χαρίζει τόση πνευματική και ψυχική ευδαιμονία, όση η μελωδική του απόλαυση με τη χριστουγεννιάτικη εωθινή θαλπωρή μέσα στην εκκλησία. Ολόκληρο το κλασικό αυτό ποιητικό αριστούργημα είναι στο σύνολό του ένας θαυμάσιος ζωγραφικός πίνακας, ολοζώντανος, ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό σαν εκείνα της Αγίας Σοφίας ή του Δαφνίου και θα το ζήλευε κι ο καλύτερος ζωγράφος ή καλλιτέχνης του κόσμου, απ’ όσους έχουν απεικονίσει τη γέννηση του Χριστού.

          Είναι μία μοναδική σύνθεση διαλεκτικών αντιθέσεων φυγοκεντρισμού και κεντρομολισμού στοχασμών, νοημάτων, συναισθημάτων και η κάθε ψηφίδα, η κάθε λεπτομέρεια, η κάθε λέξη με εκπληκτική ομορφιά εντάσσεται στο συνολικό μελωδικό πίνακα –κέντημα λόγου-ύμνου- μελωδίας.

          Ας ρίξουμε όμως τον προβολέα της φιλολογικής ερμηνείας σε κάθε μια από τις ψηφίδες αυτές:

          Η Παρθένος λοιπόν η «απειρόγαμος» τίκτει- γεννά. Ιδού η πρώτη διαλεκτική αντίθεση. Ιδού η πρώτη θαυματουργή έκφραση της θείας Παντοδυναμίας. Αλλά και αυτή καθ’ αυτήν η Παρθένος εγκλείει την αντίθεση προς την Εύα. Εκ της Εύας «ερρύη τα φαύλα», εκ της παρθένου «ερρύη τα κρείττω». «Παράδεισος γαρ η εκείνης γαστήρ», όπως επισημαίνει άλλο σχετικό κοντάκιο.

          Η προγονική κατάρα με τη γέννηση αυτή μετουσιώνεται σε θεία ευλογία, την άσπορο ενσάρκωση του θείου βρέφους. Ο ιστορικός ενεστώτας «τίκτει» (γεννά) που επιτείνεται με το «σήμερον» γεφυρώνει τους αιώνες, όπως και σε άλλες κορυφαίες στιγμές χριστιανικής λατρείας (σήμερον κρεμάται επί ξύλου… σήμερον τα άνω τοις κάτω συνομιλεί…) και παρουσιάζει ολοζώντανη μπροστά μας αυτή τη θεία στιγμή με την άφατη ταπεινή μεγαλοπρέπεια της φάτνης μέσα στην Άγια νύχτα- τη θεία γέννηση.

          Και γεννά ποιόν; Τον υπερούσιο, δηλαδή τον ιδεατό, τον αγέννητο, τον αιώνιο, τον άναρχο, αυτόν δηλαδή που είναι πνεύμα που ουσιώνεται «ο λόγος που ην εξ αρχής και σαρξ εγένετο» κατά τον Ευαγγελιστή Ιωάννη.

          Η γη, ένα απειροελάχιστο κοσμικό δημιούργημα μέσα στο άπειρο σύμπαν, προσφέρει στον υπερούσιο Δημιουργό, τον απρόσιτο, τον αόρατο, τον υπερκόσμιο ένα σπήλαιο και όχι ένα ανάκτορο.

          «Τί γαρ ευτελέστερον σπηλαίου, τι δε ταπεινότερον σπαργάνων» επισημαίνει άλλο χριστουγεννιάτικο τροπάριο, για να υπογραμμίσει τη συγκατάβαση της θείας, της Παντοδύναμης μεγαλοσύνης, που αρχίζει σε μια φάτνη και καταλήγει σε ένα σταυρό κι ένα τάφο. Καταδιωγμένος είναι ο Θεάνθρωπος από την αχαριστία αυτών που ήρθε να σώσει και που του πρόσφεραν χολήν αντί μάνα. Το σπήλαιο αυτό είναι το σημείο επαφής του αιώνιου και του άπειρου κύκλου του Θεού-που το κέντρο του είναι παντού και η περιφέρεια ουδαμού-με το φευγαλέο και πεπερασμένο, το άπειρο- ελάχιστο στο σύμπαν που λέγεται άνθρωπος, που λέγεται γη. Θαυμάσια λοιπόν είναι η ρητορική- διαλεκτική σύνθεση που προσάγει με το απρόσιτο. Άλλο δε σχετικό πάλι τροπάριο επισημαίνει:» Τι σοι προσενέγκωμεν Χριστέ, ότι ώφθης επι γης ως άνθρωπος δι’ ημάς: οι άγγελοι, τον ύμνον, ου ουρανοί τον αστέρα, οι μάγοι τα δώρα, οι ποιμένες, το θαύμα, η γη το Σπήλαιον, η έρημος την φάτνην, ημείς δε μητέρα Παρθένον». Και προχωρεί ο Ρωμανός ο Μελωδός στη  σύζευξη ουρανού και γης, αιώνιου και εφήμερου, θείου και ανθρώπινου, αγγέλων και ποιμένων. «Τα άνω τοις κάτω συνεορτάζει, τα κάτω τοις άνω συνομιλεί», όπως επισημαίνει άλλο τροπάριο της βαπτίσεως του Χριστού. Και η σύζευξη γίνεται δοξολογία του: «δόξα μεν εν υψίστοις», «ειρήνη δε και ευδοκία επί της γης». Απλοί βοσκοί συμπληρώνουν την ταπεινή μεγαλοπρέπεια της φάτνης και όχι μεγαλόσχημοι άρχοντες της γης. Και ολοκληρώνουν την εικόνα της Γεννήσεως (εξαίσιος ζωγράφος με τον Λόγο γίνεται ο Ρωμανός) οι μάγοι. Οι μάγοι, «οι τοις άστροις λατρεύοντες» υπό αστέρος διδασκόμενοι και οδηγούμενοι (όπως επισημαίνει άλλο κοντάκιο της γεννήσεως του Χριστού) «οδοιπορούσι». Η διαλεκτική αντίθεση- σύνθεση του να διδάσκονται οι αστρολάτρες- ειδωλολάτρες να προσκυνούν, να προσφέρουν δώρα στον ενσαρκούμενο πνευματικό δημιουργό, τον ήλιο της Δικαιοσύνης, αναθεωρούντες τις ειδωλολατρικές τους πεποιθήσεις είναι και φιλοσοφικά και φιλολογικά αξιοθαύμαστη. Με τον ιστορικό ενεστώτα πάλι «οδοιπορούσι» βλέπουμε αυτή τη στιγμή νοερά μπροστά μας τους μάγους να προχωρούν προς τη Βηθλεέμ με τα συμβολικά τους δώρα: σμύρνα, χρυσόν και λίβανον. Άγγελοι και ποιμένες δοξολογούν, ενώ μάγοι οδοιπορούν. Η έκφραση μιάς ακουστικής και μιάς οπτικής εικόνας εν κινήσει προσδίδουν και εδώ μια θαυμαστή συνθετική χάρη στο κοντάκιο. Και η σύζευξη ουρανού και γης φωτίζεται και ενισχύεται με τον κεντρομολισμό δύο ισοσύλλαβων και ομοιότροπων εμπρόσθετων προσδιορισμών: «μετά ποιμένων- μετά αστέρος». Η ισοσυλλαβία, ο ισοτονισμός, η ομοιοκαταληξία δεν είναι, όπως νομίζουν μερικοί εφεύρημα των νεότερων χρόνων (ΙΕ αιώνα και εξής στη Δύση). Ήδη και σε αρχαία ελληνικά κείμενα, κλασικά- του Θουκυδίδου, του Ισοκράτους κ.α.- συναντούμε αυτό το αισθητικό φαινόμενο αλλά και στον περιώνυμο Ακάθιστο Ύμνο (7^ος αιώνας μ.Χ.) λ.χ.:

«Χαίρε ύψος δυσανάβατον

ανθρωπίνοις λογισμοίς

χαίρε βάθος δυσθεώρητον

και αγγέλων οφθαλμοίς.»

          Δεν είναι λοιπόν τυχαία και η ομοηχία ακόμα των ρημάτων: δοξολογούσι- οδοιπορούσι. Και ο επίλογος του Ρωμανού επιγραμματικά αιτιολογεί την όλη απλή τελετουργική εικόνα- γέννηση όπου, όπως λέει κάποιο στιχηρό. «Θεός το τεχθέν, η δε μήτηρ Παρθένος (θνητή) τι δε μείζον άλλο καινόν έιδεν η κτίσις.». Για μας τους ανθρώπους το βρέφος που γεννήθηκε δεν είναι άλλο παρά ο «προ αιώνων Θεός», ο άναρχος, ο αχώρητος, ο αγέννητος, ο υπέρχρονος, ο αιώνιος, ο Δημιουργός του παντός και έτσι «βρεφουργείται μεν ο κτίστης- νεουργείται δε η κτίσις».

          Με αυτήν την υπέροχη αντιθετική διαλεκτική σύνθεση κλείνει το επιγραμματικό αυτό αριστούργημα ο αθάνατος μελωδός. Και καθώς το ακούμε «ενσαρκωμένο» από μια θεόπνευστη μελωδία, θαρρώ πώς γίνεται φάτνη η καρδιά μας και «μεταλαβαίνουμε» κάθε χρόνο ανήμερα των Χριστουγέννων γεύσεως αναγεννήσεως και θείας αθανασίας. «Θείε Ρωμανέ σε ευχαριστούμε…»

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΥΛΑΚΗΣ   

          Το τεύχος αυτό της Β΄ Περιόδου της «Φιλολογικής Στέγης» περιέχει τις συμμετοχές:

-Η ΑΠΗΧΗΣΗ, 49

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΥΛΑΚΗΣ, «Η ΠΑΡΘΕΝΟΣ ΣΗΜΕΡΟΝ», 51-53

-ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΕΡΟΥΣΗΣ, ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ, 54 (ποίηση)

-ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΣ ΜΟΥΣΤΑΚΑΣ, ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΦΙΛΙ, 55-56 χριστουγεννιάτικη ηθογραφία. (Το διήγημα είναι αναδημοσίευση από την «Φ.Σ.» τεύχος 10-11/11,12, 1965).

-ΚΩΣΤΑ Γ. ΜΙΣΣΙΟΥ, Η ΠΡΩΤΗ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΗΣ «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΤΕΓΗΣ» (14.12.1930) ΜΕ ΟΜΙΛΗΤΗ ΤΟΝ ΜΥΤΙΛΗΝΙΟ ΑΝΤΩΝΗ ΠΡΩΤΟΠΑΤΣΗ, 57-59

-ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΟΥΤΑΚΟΣ, ΣΤΑΥΡΟΙ/ ΠΙΚΡΗ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ, 59 (ποίηση)

-ΤΟΥΛΑ ΜΠΟΥΤΟΥ, ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ, 61-64 (διήγημα)

-ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΠΑΦΟΥΝΗ, ΠΕΙΡΑΙΑΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ 170 ΧΡΟΝΩΝ, 65 (κείμενο)

-ΓΙΑΝΝΗΣ Γ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ, ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ, 66-68 (ταξιδιωτικό οδοιπορικό)

-ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΜΠΑΛΟΥΡΔΟΣ, Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ (Κριτική προσέγγιση στην τελευταία συλλογή του «Κύκλοι Επάλληλοι»), 69-72

-ΚΩΣΤΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ, ΠΕΙΡΑΙΑΣ (ακουαρέλα), 71, (ανέκδοτο ποίημα)

-ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΟΥΡΗΣ, ΤΑ ΠΑΛΙΑ, 72 (ανέκδοτο ποίημα)

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ, «Ο ΜΕΣΙΕ», 73-76 (αφήγημα)

-ΕΛΕΝΑ Ν. ΚΑΤΣΟΥΛΟΥ, ΠΟΘΟΣ, 76 (ποίημα)

-ΒΑΣΙΛΗ ΤΟΜΑΝΑ, ΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΝΙΡΒΑΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΚΟΠΕΛΟ, 77-78

(Από άρθρο του στο ένθετο «Επτά Ημέρες» της εφημερίδας «Καθημερινή» (1.9.1996) με τίτλο «Λογοτέχνες της Σκοπέλου. Ο άγνωστος Ιωάννης Κ. Δρακιώτης και ο διάσημος Παύλος Νιρβάνας».)

-ΠΑΥΛΟΣ Ρ. ΜΠΑΛΟΓΛΟΥ, ΤΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΕΙΟ ΝΕΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ, 79-80

-ΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΜΑΘΕ, «Ο «ΜΠΑΛΩΜΕΝΟΣ», 81-83 (διήγημα)

-ΓΙΑΝΝΗΣ Γ. ΓΑΪΤΑΝΗΣ, ΤΙ ΦΤΑΙΩ, 83 (ποίηση)

-ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΡΑΣΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ, ΚΑΤΟΧΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, 87-86 (αναδιφήσεις)

-ΝΙΚΟΣ Δ. ΠΑΠΑΛΕΟΝΑΡΔΟΣ, ΑΝΑΜΝΗΣΗ, 86 (ποίηση)

-ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΧΡ. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ (Σκαρμιτσιώτης), ΙΤΑΜΟΣ, ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ, 87-88, (Οδοιπορικό)

-ΜΑΛΑΜΑΤΗ ΧΑΡΙΖΑΝΟΠΟΥΛΟΥ- ΑΜΠΕΛΙΔΟΥ, ΣΤΟΧΑΣΟΥ, 88 (ποίηση)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

-ΣΤΗΝ σελίδα 88 ολοκληρώνεται η ύλη του τεύχους. Ακολουθούν οι σελίδες της «πειραϊκής επικαιρότητας». Μεταξύ άλλων, η ιστορικός Ε. Μπαφούνη γράφει για «το 7^ο διεθνές συνέδριο για την ιστορία των πόλεων» (Αθήνα- Πειραιάς 27-30 Οκτωβρίου 2004), επίσης, υπογράφει  το μικρό σημείωμα για το θεατρικό έργο της Τούλας Μπούτου που παραστάθηκε στο Θέατρο «Ελπίδας»). Διαβάζουμε επίσης για: «Τα 170 χρόνια του Δήμου Πειραιά», για τους «Νεώσοικους της Ζέας». Για τον εορτασμό των 15 χρόνων έκδοσης του περιοδικού «Δικηγορική Επικαιρότητα» που εκδίδει ο Δικηγορικός Σύλλογος Πειραιά.  Πληροφορούμαστε για την βράβευση του εκπαιδευτικού Γιάννη Παυλάκη από τον δήμαρχο της ιδιαιτέρας του πατρίδας Νεάπολης Λασιθίου Κρήτης 30/10/2004 και άλλες ειδήσεις. Ακολουθούν οι σελίδες των «Χρονικών». Μεταξύ άλλων διαβάζουμε για την 23 Πανελλήνια Έκθεση Θαλασσογραφίας, 5/9. Έγραψαν για την επανέκδοση του περιοδικού κλπ. Στις δύο σελίδες σε «Εκείνους που έφυγαν» από τον Πειραιά, την Ελλάδα και τον Διεθνή χώρο,  δημοσιεύεται δίστηλο κείμενο για την απώλεια του Πειραιώτη ηθοποιού Δημήτρη Παπαμιχαήλ (1934- 2004), ακόμα, μαθαίνουμε την είδηση ότι έφυγε από τη ζωή ο Γιώργος Βασίλαινας (1933-2004) ιδιοκτήτης της ομώνυμης παραδοσιακής ταβέρνας του Πειραιά «που έγραψε ιστορία στον χώρο αυτό». Τέλος, το περιοδικό κλείνει τις σελίδες του με το «Βιβλιογραφικό Δελτίο».

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Χριστούγεννα 2025

Πειραιώτες που έφυγαν για το μεγάλο ταξίδι

 

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ

ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ: όνομα κύριον, και ο λιμήν, και κλίνεται Πειραιέως, Πειραιώς, και η δοτική Πειραιεί και νήσος, όθεν τούνομα είληφεν από του διαπερνάν και ζήτει την τούτου ιστορίαν εν τω εμβαρός ειμι.

Βυζαντινό Λεξικό Σουϊδα

      Πέρασαν 20 χρόνια από την κυκλοφορία του βιβλίου μας «ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ (1784-2005)» Πειραιάς 2006, ο Πειραιάς άλλαξε όψη, εξελίχθηκε, αναπτύχθηκε, μεγαλούργησε διαμορφώνοντας το μέλλον του υπερήφανα, θαρραλέα, τολμηρά προς την Τρίτη Χιλιετία. Η πρώτη αρτισύστατος Πόλις, αυτό το μικρό έρημο λασποχώρι, ο πετρώδης χώρος με τους λοφίσκους, ο βουρκότοπος δεν υπάρχει πια ούτε ως ομιχλώδη εικόνα πρώτης ανάμνησης των γηραιότερων γηγενών Πειραιωτών. Κάτι παλαιά κιτρινισμένα καρτ ποστάλ και ασπρόμαυρες σκοτεινές φωτογραφίες ξεχασμένες στα σεντούκια των ημερολογίων της πειραϊκής ιστορίας τον θυμίζουν χωρίς διάθεση νοσταλγίας. Ο Πειραιάς, η Πόλη μας, το Λιμάνι είναι ένας σύγχρονος και μοντέρνος Δήμος που έχει εδώ και καιρό αρχίσει να σχεδιάζει την νέα παράδοση των Δημοτών και του τοπίου του διαγράφοντας τα οραματικά τους ίχνη και θεμιτές φιλοδοξίες. Οι παλαιοί Πειραιώτες και οι Πειραιώτισσες-τα παιδιά της μεταπολίτευσης- μεγαλώσαμε κατά δύο δεκαετίες, λευκάνθηκαν οι κεφαλές μας και κύρτωσαν τα σώματά μας όπως θα έλεγαν οι παλαιότεροι χρονογράφοι. Ο Κόσμος του χθες ο Κόσμος του Αύριο. Ο παλαιός Καλλιτεχνικός και Πνευματικός Κόσμος του Πειραιά των δύο προηγούμενων αιώνων από την ίδρυση του Δήμου το 1835 έκλεισε τον κύκλο του, παραδίδοντας την σκυτάλη στις σημερινές πολύ νεότερες ηλικιακά γενιές των πειραιωτών δημιουργών οι οποίες οικοδομούν και σχηματίζουν με αργά και σταθερά βήματα την δική τους πορεία πνευματικών ενδιαφερόντων και καλλιτεχνικής παράδοσης. Οι πλείστοι της παλιάς γενιάς πριν την επταετία πεζογράφοι και λόγιοι, ποιητές και διανοούμενοι, καλλιτέχνες απέπλευσαν για το αιώνιο ταξίδι δίχως επιστροφή και μνήμη. Η Πόλη μας όμως, ο Πειραιάς, θα συνεχίζει να ταξιδεύει στο Χρόνο και στην Ιστορία υποδεχόμενη κάθε φορά όσους και όσες ακολουθούν οι οποίοι θα αφηγηθούν τις δικές τους μικρές σημαντικές ή ασήμαντες ιστορίες., στο εδώ πέρασμά τους.

          Στο σημείωμα αυτό στα Λογοτεχνικά Πάρεργα πριν εκπνεύσει το 2025 θεώρησα ότι θα άξιζε τον κόπο συνεχίζοντας την παράδοση της πειραϊκής πολιτιστικής ιστορίας και την ιστορία της Λογοτεχνικής Σχολής του Πειραιά να μνημονεύσω όσους Πειραιώτες και Πειραιώτισσες έφυγαν από κοντά μας μετά την έκδοση του «Πειραϊκού Πανοράματος» και κατόρθωσα να εντοπίσω, όχι απαραίτητα προερχόμενοι όλοι από τα πνευματικά και καλλιτεχνικά περιβάλλοντα. Στοιχεία και πληροφορίες άντλησα από τον έντυπο πειραϊκό τύπο, τα λογοτεχνικά περιοδικά (κυρίως την «Φιλολογική Στέγη Πειραιά»), και τα «Φυσιολατρικά". Η συνήθεια του παλαιού περιοδικού του ομώνυμου σωματείου να αφιερώνει στις τελευταίες σελίδες του σε όσους και όσες έφυγαν, πέθαναν εκείνη την χρονική περίοδο τόσο από τον Πειραιά όσο και πανελλαδικά είναι χρήσιμη δεξαμενή στοιχείων, και μάλιστα, όταν απλοί επιφανείς δραστήριοι πειραιώτες συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πρόσωπα εκείνα που ταξίδεψαν για το αιώνιο ταξίδι πασίγνωστων και δοξασμένων πειραιωτών συγγραφέων, ποιητών, πεζογράφων, καθηγητών κλπ.

Στην μνήμη τους αυτός ο μικρός κατάλογος.

-ΓΕΩΡΓΙΑ ΦΕΡΛΕΜΗ- ΑΓΓΕΛΑΚΗ ιατρός. έφυγε το 2007 ήταν σύζυγος του πειραιώτη ποιητή και μεταφραστή, καθηγητή αγγλικών Ανδρέα Αγγελάκη.

-ΜΑΡΙΑ ΑΔΑΜ, ποιήτρια- μεταφράστρια έργων από την Νορβηγική γλώσσα, καθηγήτρια. (4/3/1938-28/2/ή 1/3/2022).

-ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, δραστήριο μέλος της πνευματικής κοινωνίας της Πόλης. (14/9/1949-7/7/2010)

-ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, πανεπιστημιακός καθηγητής νεοελληνικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Δοκιμιογράφος, ποιητής, μεταφραστής κριτικός λογοτεχνίας (3/1/1946-27/11/2011).

-ΘΕΩΝΗ ΑΛΕΞΙΟΥ, φιλόλογος, συγγραφέας (1922-2012). Το βιβλίο της «Μονοπάτια του Ονείρου» που κυκλοφόρησε το 1987 προσέχθηκε

-ΕΙΡΗΝΗ ΑΛΙΦΕΡΗ, πολύ καλή ποιήτρια, μεταφράστρια. Ασχολήθηκε με θέματα της ελληνικής γλώσσας. (18/11/ 1946 -18/11/2009).

-ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΞΑΡΛΗΣ, (1918-2009). Δημοτικός Σύμβουλος Πειραιά σε αρκετές Δημαρχιακές περιόδους. Πρώτος πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας (1985-1989).

-ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΑΞΥΠΟΛΗΤΟΥ, (1973-2009). Δημοσιογράφος και εκδότρια της πειραϊκής εφημερίδας «Πειραϊκός και Αθηναϊκός Ανεξάρτητος».

-ΙΑΚΩΒΟΣ Γ. ΒΑΓΙΑΚΗΣ, μαθηματικός, συλλέκτης πειραϊκών ντοκουμέντων, συγγραφέας (8/8/1928-25/7/2018).

-ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ε. ΒΑΡΔΑΛΑΚΗΣ, μαθηματικός (14/5/1929- 2/12/2023

-ΖΗΣΗΣ ΧΡ. ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ από την Αγριά του Βόλου. (2/5/ 1927 -12/10/2009). Ποιητής, διηγηματογράφος, συγγραφέας αρκετών βιβλίων.

-ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΕΓΓΟΣ, εξαιρετικός ηθοποιός- σκηνοθέτης του ελληνικού κινηματογράφου (29/5/1927-3/5/2011). Θεωρείται ότι συμπεριλαμβάνεται στην πειραϊκή καλλιτεχνική παράδοση.

-ΧΡΙΣΤΟΣ ΒΛΟΝΤΑΚΗΣ, (1936-2012). Θεολόγος εκπαιδευτικός, παλαιός γυμνασιάρχης της Ελληνογαλλικής Σχολής “Saint Paul”. Σύζυγος της εικαστικού Φαλίτσας Βουρλέτου- Βλοντάκη.

-ΑΓΓΕΛΟΣ ΒΟΓΑΣΑΡΗΣ, καθηγητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής (6/5/1925- 27/4/2006). Διετέλεσε πρόεδρος της «Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών του Πειραιά» και ευεργέτης του «Πειραϊκού Συνδέσμου Πειραιώς». Δραστήριο μέλος της Πειραϊκής πνευματικής Κοινωνίας.

-ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΝΙΤΣΑΡΗΣ, ρεμπέτης, μουσικοσυνθέτης γνωστών επιτυχιών (15/6/1917- 11/5/2005). Στην περιοχή της Αγίας Σοφίας υπήρχε το μαγαζί του που πωλούσε ποτά.

-ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΤΟΣ, Αρχιεπίσκοπος Τυράννων και πάσης Αλβανίας. Πανεπιστημιακός, θεολόγος, συγγραφέας, μεταφραστής (4/11/1929-25/1/2025). Μία από τις φωτισμένες μορφές της ορθοδοξίας και της ελληνικότητας

-ΔΟΥΚΙΣΣΑ (ΦΩΤΑΡΑ) λαϊκή τραγουδίστρια με αρκετές επιτυχίες στο ενεργητικό της (8/2/1941- 30/9/2010).

-ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ (1934-2007). Νομικός και λόγιος, με την σύζυγό του ίδρυσαν το Ινστιτούτο Ξένων Γλωσσών «Κυψέλη».

-ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ, παλαιοβιβλιοπώλης, ποιητής (1929-Μάρτης 2008). Το παλαιοβιβλιοπωλείο του βρίσκονταν επί της Καραολή και Δημητρίου, δίπλα στο κτήριο του ΟΤΕ Πειραιά.

-ΝΙΚΟΣ Α. ΖΑΧΑΡΙΟΥ, βαθύφωνος, ηθοποιός, (9/3/1923- 24/7/2007). Παρ’ ότι σπούδασε τη Νομική Επιστήμη τον κέρδισε ο χώρος της μουσικής

-ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ, σημαντικός ποιητής και μεταφραστής (1953-2002). Δραστηριοποιήθηκε ποιητικά και πέρα των πειραϊκών πνευματικών κύκλων.

-ΝΙΚΟΣ ΖΗΛΟΣ (1920-2005) Μάχιμος δικηγόρος συνέβαλε στην ανέγερση του Πνευματικού Κέντρου της εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου και Αγίας Ελένης στο κέντρο του Πειραιά.

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΟΥΓΑΝΕΛΗΣ, συγγραφέας, μουσικός. Εκδότης περιοδικού (31/12/1938- 18/8/2006).

-ΚΩΣΤΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ, καθηγητής της Γαλλικής Γλώσσας, συγγραφέας «Γαλλικής Γραμματικής και Συντακτικού». Ποιητής, μεταφραστής, τεχνοκριτικός, αντιστασιακός, δραστήριο μέλος της Πειραϊκής Λογοτεχνικής Σχολής (1919-1/4/2008). Ο πρώτος που κατέγραψε τους Εικαστικούς Καλλιτέχνες της Πόλης.

-ΡΟΥΛΑ ΚΑΚΛΑΜΑΝΑΚΗ, Δικαστικός, πολιτικός, (διετέλεσε υφυπουργός επί κυβερνήσεως του ΠΑΣΟΚ). Ποιήτρια, πεζογράφος (17/5/1936-5/1/2013).

- ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ, Ψευδώνυμο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗ. μαθηματικός, υπερρεαλιστής ποιητής, μεταφραστής (1920-9/11/2010).

-ΓΙΑΝΝΗΣ Α. ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ. Αξιόλογος ποιητής και στιχουργός, σεναριογράφος, θεατρικός συγγραφέας. Ασχολήθηκε και με την πολιτική (17/8/1946- 14/11/ 2015).

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΑΜΙΤΣΗΣ Δημοσιογράφος, καλός στιχουργός (31/10/1939- 3/11/2013). Οι στίχοι του που μελοποιήθηκαν προκάλεσαν αίσθηση για την ποιότητά τους.

-ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΛΙΤΣΗΣ (1938-2008). Θεολόγος, στενός συνεργάτης του παπά Γιώργη του Πυρουνάκη και του θεολόγου και αρθρογράφου Δαμιανού Στρουμπούλη. Διετέλεσε πρόεδρος και διευθυντής των «Κατασκηνώσεων Χαρούμενα Παιδιά- Χαρούμενα Νιάτα» που δημιούργησε ο π. Γ. Πυρουνάκης.

-ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΛΟΥΔΗΣ (1929-2008). Πρόεδρος για σειρά ετών (1960-1996) του «Συλλόγου Βιβλιοπωλών και Εκδοτών Πειραιά». Ο βιβλιοπώλης Γ. Καλούδης που το βιβλιοπωλείο του βρίσκονταν στην οδό Φίλωνος, δίπλα σχεδόν στην Πινακοθήκη του Πειραιά, ήταν ο εμπνευστής της διοργάνωσης κάθε χρόνο της Έκθεσης Βιβλίου του Πειραιά στο Πασαλιμάνι.

-ΜΑΡΘΑ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ (6/11/1939-18/9/2022). Πασίγνωστη ηθοποιός και χορεύτρια του σύγχρονου ελληνικού σινεμά. Δεν έπαυε να τονίζει ότι κατάγεται από τον Δήμο Κερατσινίου.

-ΘΥΜΙΟΣ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗΣ. (8/12/1940- 30/6/2012). Αξιόλογη περίπτωση Αριστοφανικού ηθοποιού και σκηνοθέτη, της κλασικής σχολής και ερμηνείας του «ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΕΧΝΗΣ» του Καρόλου Κουν.

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ (1923- 18/6/2013). Γνωστός και σημαντικός δημοσιογράφος και συγγραφέας της Πόλης. Ασχολήθηκε κυρίως με το Ναυτιλιακό ρεπορτάζ. Ποιήματά του και άρθρα του υπάρχουν σκόρπια στον πειραϊκό τύπο. Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε με βιβλία που είχαν ως θέμα τους την «Ύδρα».

-ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ (1951-2013). Δραστήριος έμπορος και επιχειρηματίας. Διετέλεσε αντιπρόεδρος του «Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς 1980-1988», πρόεδρος του «Συνδέσμου Εμπορικών Αντιπροσώπων 1987-1988» και πρόεδρος του «Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς 1988-2013». Ασχολήθηκε και με τα Δημαρχιακά κοινά από την θέση του Δημοτικού Συμβούλου (1995-1998).

-ΜΑΝΤΩ ΚΑΤΣΟΥΛΟΥ- ΖΟΛΩΤΑ. Το γένος Πουλάκη. Γνωστή και αγαπητή φυσιογνωμία των πνευματικών κύκλων του Πειραιά. Γεννήθηκε στην Πάτρα 5/7/1929 και έφυγε στον Πειραιά 11/3/2019. Ήταν εκδότρια βιβλίων και του λογοτεχνικού περιοδικού «Αντιπαραθέσεις». Είναι δεκάδες οι ποιητικές συλλογές που εξέδωσε και τα δημοσιεύματά της στον πειραϊκό και όχι μόνο τύπο.

Κόρη της ήταν η ποιήτρια ΈΛΕΝΑ Ν. ΚΑΤΣΟΥΛΟΥ (Πάτρα 18/11/1950- Πειραιάς 19/6/2015).

Σύζυγός της Μαντώς (Διαμαντούλας) Κατσουλού ήταν ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΤΣΟΥΛΟΣ (14/11/1926-24/6/2011), συγγραφέας βιβλίων θρησκευτικού περιεχομένου.

-ΛΑΖΑΡΟΣ ΚΛΕΙΝΟΣ, (1921-2009). Πειραιώτης ζωγράφος και συγγραφέας

-ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΜΗΣ, (24/12/1937-5/1/2020). Δημοσιογράφος και πεζογράφος. Έγραψε βιβλίο και για τον παλαιό Πειραιά. Ανιψιός του πεζογράφου Χρήστου Λεβάντα, που τον μύησε στα μυστικά της δημοσιογραφίας. Δημοσιεύματά του βρίσκονται διάσπαρτα σε έντυπα του Πειραιά. Το τελευταίο του βιβλίο που εξέδωσε δεν το  έδωσε στο εμπόριο.

-ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ  ΚΡΙΑΡΑΣ, (15/11/1906- 23/8/2014). Γνωστός και αγαπητός πανεπιστημιακός δάσκαλος, συγγραφέας μελετών για την ποίηση του Κωστή Παλαμά και άλλων ελλήνων δημιουργών. Συντάκτης του πολύτομου «Μεσαιωνικού Λεξικού». Κυκλοφορεί τόμος με την «Εργογραφία και Βιβλιογραφία» του.

-ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΣΟΥΡΗΣ (1939-2013). Γνωστός και δραστήριος βιβλιοπώλης και εκδότης. Εξέδωσε και βιβλία του Κώστα Θεοφάνους, που του συμπαραστάθηκε παρά τις διαφορετικές ιδεολογικές και πολιτικές αντιλήψεις τους. Κάπως «παρεξηγημένη» περίπτωση του Πειραιά. Για ένα διάστημα ήταν και πρόεδρος του Σωματείου ο «Φοίβος» στην περιοχή των Καμινίων.

-ΚΥΒΕΛΗ Α. ΚΩΣΤΕΑ, (1927-2012). «Θρυλική μορφή» του πολιτισμού του Πειραιά, σύντροφος του πειραιολάτρη Αργύρη Κωστέα, μητέρα της καθηγήτριας και ποιήτριας Περσεφόνης Α. Κωστέα.  Για μεγάλο διάστημα η Κυβέλη Α. Κωστέα υπήρξε η «ψυχή» του Ιστορικού Αρχείου της Πόλης όταν στεγάζονταν σε αίθουσες του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά.

-ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ Α. ΚΩΣΤΕΑ, (20/7/1948-19/3/2012). Καθηγήτρια γαλλικών, μεταφράστρια, ποιήτρια, δημοτικός υπάλληλος. Ποιήματά της βρίσκονται σκόρπια στον πειραϊκό τύπο. Διαφύλαξε το Αρχείο και το περιοδικό που εξέδιδε ο πατέρας της Α. Κωστέας. Στο «Πειραϊκό Λεύκωμα» του 2010 της εφημερίδας «Κοινωνική» η ποιήτρια εξιστορεί τα της οικογένειάς της και προσφοράς της στην Πόλη.

-ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΑΓΚΑΔΙΑΝΟΣ. (6/4/1954-2017). Σπούδασε Νομικά αλλά τον κέρδισε η πεζογραφία. Έγραψε διηγήματα και εξέδωσε βιβλία που επαινέθηκαν για το στυλ της γραφής του και την θεματολογία του. Αρθρογράφησε σε πειραιώτικες και αθηναϊκές εφημερίδες όπως «Η Πρώτη» κλπ.

-ΦΛΩΡΑ ΚΑΤΩΓΑ- ΛΑΖΑΡΟΥ, (1934-2013). Πειραιώτισσα σοπράνο

-ΝΙΚΟΣ ΛΕΓΑΚΗΣ, (1938-2010). Γνωστός ιατρός των Καμινίων. Καθηγητής της Χειρουργικής στην Πανεπιστημιακή Σχολή Αθηνών. Αναμείχθηκε με τα κοινά, θέτοντας υποψηφιότητα σαν Δήμαρχος. Ίδρυσε την αυτόνομη δημοτική κίνηση «ΑΚΙΚΑΠ»

-ΚΩΣΤΑΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ, (1910-2008). Τον αποκαλούσαν «ο αφανής ήρωας του Έπους του 1940», λόγω του τραυματισμού του. Δημοσιογράφος, διετέλεσε προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου του Δήμου.

-ΡΕΝΑ ΜΑΝΤΑ, (1921-2012) πειραιώτισσα ποιήτρια «χαμηλής» ποιητικής ατμόσφαιρας. Ποιήματά της και Ποιηματάκια της διαβάζουμε στην «Φωνή του Πειραιώς» και αλλού.

-ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ, (1925-2007). Φημισμένος, σημαντικός συλλέκτης ιστορικών αντικειμένων, σπάνιων ιστορικών εγγράφων και έργων, ιστορικών ντοκουμέντων του Πειραιά. Το όνομά του και η προσφορά του συζητούνταν θετικά στους πειραϊκούς κύκλους. Αν η μνήμη δεν με απατά έχουν διοργανωθεί Εκθέσεις για τον Πειραιά βασισμένες στο δικό του Αρχειακό υλικό.

-ΑΝΤΩΝΗΣ Σ. ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ, (1912- Μάϊος 2006). Γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας της παλαιάς εποχής του Πειραιά. Οι Πειραϊκές μελέτες του μνημονεύονται συχνά.

-ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ (25/6/1945-27/2/2022). Εργαζόμενη πειραιώτισσα στην εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» με πνευματικά και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα.

-ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ (2/7/1930-22/8/2023). Γεννήθηκε στην περιοχή της Καστέλας. Διάσημος σχεδιαστής μόδας, με σχεδιαστική προτίμηση στην ελληνική λαϊκή παράδοση και φορεσιά. Ενδύματά του φορέθηκαν από διάφορες διασημότητες της ελληνικής μουσικής σκηνής και του ελληνικού κινηματογράφου. Κυκλοφορεί «Λεύκωμα» με την μοδιστρική ιστορία του.

-ΣΙΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ (1916-2010). Αντιστασιακός Εαμίτης συγγραφέας καταγόμενος από τα Άδανα της Μικράς Ασίας. Τα βιβλία που κυκλοφόρησε είναι οι προσωπικές του αναμνήσεις και αγωνιστικές πολιτικές δράσεις την περίοδο του ΕΑΜ της Κοκκινιάς και του Πειραιά.

-ΦΑΝΗΣ Χ. ΜΟΥΛΙΟΣ. Γεννήθηκε στην Θεσπρωτία (13/6 /1937 και απεβίωσε στο Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιά τον Σεπτέμβριο του 2020). Γνωστός δικηγόρος και συγγραφέας του Πειραιά, ποιητής και πεζογράφος του σύγχρονου ρεύματος του αντιμυθιστορήματος. (όπως και η πειραιώτισσα Κωστούλα Μητροπούλου). Βραβευμένος πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Εξαιρετική διακριτική και σεμνή φωνή της Πόλης με συγγραφικά ανοίγματα πέραν της καθιερωμένης παραδοσιακής πειραϊκής θεματογραφίας.

-ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΡΣΕΛΑΣ, (1-20/1/1931-15/7/2017). Πανελλαδικά γνωστός πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Η τηλεοπτική σειρά «Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά» που βασίστηκε στο μυθιστόρημά του γνώρισε μεγάλη τηλεοπτική επιτυχία. Όπως παλαιότερα η σειρά «Εκείνος και Εκείνος» σε δικό του σενάριο. Με το δίδυμο Διαμαντόπουλου- Μιχαλακόπουλου. Στην φετινή θεατρική σεζόν το έργο επαναλαμβάνεται με άλλους συντελεστές.

-ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΚΟΥΡΗΣ (1916-2010) ποιητής παραδοσιακής παλαιάς ποίησης. Καθιέρωσε και το ψευδώνυμο «Δωρίων» δίπλα στο όνομά του.

-ΠΑΥΛΟΣ ΜΠΑΛΟΓΛΟΥ (17/2/1947-31/12/2021). Δραστήριο μέλος της «Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς» και των πνευματικών κύκλων του Πειραιά. Δεκάδες τα δημοσιεύματά του σε περιοδικά και εφημερίδες για χρόνια. Έγραψε μικρά σημειώματα για πειραιώτες λογοτέχνες, τεχνοκριτικές για εκθέσεις πειραιωτών ζωγράφων, μικρά κριτικά κείμενα και μελέτες για την ελληνική λογοτεχνία. Παραγωγικός μέχρι τα τελευταία του. Έδωσε και αρκετές ομιλίες.

-ΒΑΣΩ Α. ΜΠΑΛΟΥΡΔΟΥ (5/8/2023-12/2/2008).Γηγενής πειραιώτισσα, μοδίστρα.

-ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΠΑΡΚΟΥΛΗΣ, πασίγνωστος ηθοποιός (4/8/1936-23/8/2016). Ένας από τους ζεν πρεμιέ του ελληνικού κινηματογράφου.

-ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΡΜΠΑΡΕΣΟΣ (1948-2012). Ηθοποιός, μέλος της Θεατρικής ομάδας του Θεατρικού τμήματος της «Φιλολογικής Στέγης».

-ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ (1919-2009), ένας από τους αδερφούς Μπινιάρη. Μουσικός, διευθυντής Χορωδιών Νίκαιας, Σαλαμίνας κλπ. Μαζί με τον Γιώργο Τσαρή και τον Κώστα Παρασκευόπουλο ίδρυσαν το 1960 την «Χορωδία Πειραιώς».

-ΝΙΚΟΣ ΜΠΟΥΓΑΤΣΟΣ (1911-2006) συγγραφέας

-ΤΟΥΛΑ ΜΠΟΥΤΟΥ- ΣΟΥΒΑΛΙΩΤΗ (10/10/1921-1/9/ 2017. Γνωστή ιατρός αναισθησιολόγος με μεγάλη εμπειρία και πείρα στα ιατρικά της επαγγελματικά καθήκοντα. Ποιήτρια, διηγηματογράφος, πεζογράφος. Την τελευταία περίοδο της συγγραφικής της διαδρομής ασχολήθηκε με την συγγραφή θεατρικών έργων τα οποία παραστάθηκαν σε αθηναϊκές αίθουσες με επιτυχία. Υπάρχει ιστοσελίδα με το όνομά της και την συγγραφική και πνευματική της πορεία και πειραϊκές δράσεις. Δραστήρια και διαυγής πνευματικά μέχρι που έφυγε από την ζωή. Μεγάλο τραύμα της ζωής της η απώλεια του ιατρού γιού της Γιώργου Λαμπράκη, παιδί του Θόδωρου Λαμπράκη από τον πρώτο της γάμο.

-ΝΙΚΟΛΑΟΣ Λ. ΝΟΜΙΚΟΣ (1920-2005). Διετέλεσε πρόεδρος του «Ναυτικού Επιμελητηρίου Ελλάδος» (1978-1984)

-ΜΙΧΑΛΗΣ ΝΤΕΝΤΙΔΑΚΗΣ (1942-2015). Δραστήριος πολιτικά δημοτικός σύμβουλος Πειραιά από το 1986 έως το 2006. Επί δημαρχίας Παναγιώτη Φασούλα και Στέλιου Λογοθέτη διετέλεσε αντιδήμαρχος.

-ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΤΟΥΝΗΣ (1935-2010) Παλαιός αρχηγός του Λιμενικού Σώματος (1987-1990). Συγγραφέας Ναυτιλιακών Συγγραμμάτων.

-ΣΠΥΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ (1925-2009). Πρόεδρος του «ΡΟΤΑΡΙΑΝΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ», αντιπρόεδρος του «Χατζηκυριάκειου» Ιδρύματος.

-ΜΕΝΕΛΑΟΣ Γ. ΠΑΛΛΑΝΤΙΟΣ (11/2/1914-9/8/2012). Σημαντικός μουσουργός, συνθέτης και διευθυντής Ωδείων. Ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Ελληνικής Λυρικής Σκηνής (1974-1976). Καθηγητής στο «Ωδείο Αθηνών» την περίοδο 1964-1967. Ο Μενέλαος Παλλάντιος συνέθεσε έργα για παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου. Υπήρξε δάσκαλος του Μελωδού των Ονείρων μας Μάνου Χατζιδάκι. Μικρά βιβλία με σκέψεις και θέσεις του εκδόθηκαν από τον εκδοτικό οίκο του Κώστας Τσιρόπουλου «Ευθύνη». Προτομή του κοσμεί πεζόδρομο της Πόλης.

-ΒΑΣΙΛΗΣ Γ. ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ (2/1/1933- Καλοκαίρι 2012). Δραστήριο μέλος- στέλεχος της «Φ.Σ.Π.» Το δεξί χέρι του τότε προέδρου της Γιάννη Χατζημανωλάκη. Πρόεδρος του Συλλόγου «Φίλων Μουσικής Πειραιώς».

-ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΡΝΗΣ, Ψευδώνυμο του πεζογράφου ΣΩΤΗΡΗ ΛΕΩΝΙΔΑΚΗ. (24/5/1924-10/3/2023). Ποιητής, μυθιστοριογράφος, σεναριογράφος, θεατρικός συγγραφέας. Το έργο του «Το Νησί της Αφροδίτης» γυρίστηκε στην μεγάλη οθόνη με πρωταγωνίστρια την πειραιώτισσα τραγωδό Κατίνα Παξινού.

-ΕΛΛΗ ΠΑΠΠΑ (Σμύρνη 1922-2009). Σύζυγος του εκτελεσθέντος αγωνιστή της αριστεράς Νίκου Μπελογιάννη, συγγραφέας. Αδερφή της Διδώ Σωτηρίου. Για διάστημα διέμενε στην Κοκκινιά. Τα βιβλία της έχουν πολιτικό περιεχόμενο.

-ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΤΡΑΓΑΣ (1932-2008). Οικονομικός σύμβουλος επιχειρήσεων και για πολλά χρόνια Δημοτικός Σύμβουλος του  Πειραιά και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, και διευθυντής δημόσιων οργανισμών. Ραδιοφωνικός παραγωγός με θέματα Πειραϊκά. Το 2004 κυκλοφόρησε ο τόμος του «Μεγάλο Πειραίκό Λεύκωμα».

-ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΝΥΦΑΝΤΗ –ΠΑΥΛΑΚΗ (1927-2008). Σύζυγος του φιλόλογου και συγγραφέα Γιάννη Παυλάκη, Μαζί ίδρυσαν τα Πειραϊκά Εκπαιδευτήρια «Θεμιστοκλής»

-ΦΩΤΗΣ Α. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ (6/3/1930- 22/8/2025). Γηγενής Πειραιώτης. Από παλαιά πειραιώτικη οικογένεια που ο πατέρας του διατηρούσε στον μεσοπόλεμο μπακαλοταβέρνα που σύχναζε ο ποιητής Λάμπρος Πορφύρας.

-ΜΑΡΙΟΣ Β. ΠΛΩΡΙΤΗΣ (19/1/1919- 29/12/2006). Πολυτάλαντος πειραιώτης δημιουργός, σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος, κριτικός κινηματογράφου, μεταφραστής, εκδότης, αρθρογράφος στον ημερήσιο τύπο. Έγραψε βιβλία για την τέχνη του Θεάτρου, τον άγγλο δραματουργό Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, και ευρύτερης θεματολογίας πάνω στην Τέχνη και τον Πολιτισμό.

-ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΙΤΣΑΚΗΣ (1944-2012). Νομικός, τακτικός καθηγητής της ιστορίας του Δικαίου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης. Βραβευμένος συγγραφέας από την Ακαδημία Αθηνών 1972 για την μελέτη του «Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος- Πρόχειρον Νόμων ή Εξάβιβλος»,

-ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ (28/5/1924- 14/4/2025). Από τους σημαντικότερους κριτικούς και δοκιμιογράφους της αριστεράς. Κριτική φωνή δυνατή και εμπεριστατωμένη, τεκμηριωμένη στα συμπεράσματά της. Συγγραφέας κλασικών μελετών που κέρδισαν το στοίχημα με το χρόνο. Δυνατή πέννα και αγαπητή που προσέχθηκε από τα πρώτα του συγγραφικά βήματα μέχρι τα τελευταία του παραγωγικά ίχνη.

-ΛΟΥΚΙΑ ΡΙΚΑΚΗ, (14/7/1961- 28/12/2011). Γνωστή σκηνοθέτης, σεναριογράφος και συγγραφέας. Άφησε το θετικό στίγμα και πνεύμα της. Μεγάλη η καλλιτεχνική παραγωγή της.

-ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΡΟΔΑΡΑΚΗΣ (28/8/1938-2/2/2014). Ποιητής, δοκιμιογράφος, τεχνοκριτικός από τα παλαιά προ δικτατορικά μέλη της «Φ.Σ.Π.». Εξαιρετικός ποιητής και σημαντική παρουσία. Τα τελευταία χρόνια επανεκτιμήθηκε και προβλήθηκε η πνευματική του, ποιητική προσφορά με αφιερώματα.

-ΜΑΝΟΛΗΣ Θ. ΡΟΥΝΗΣ (Καστανίτσα Αρκαδίας 1930 (;)- 4/10/2010). Δραστήριο μέλος της πειραϊκής πνευματικής κοινότητας. Ένας από τους συντελεστές της ανάπτυξης της πολιτιστικής ζωής του Πειραιά στην εποχή του. Εκδότης του περιοδικού «Ξεκίνημα» και Διοικητής του Αγίου Όρους (1964-1967). Διώχθηκε από την θέση του από το επτάχρονο στρατιωτικό καθεστώς. Συνέβαλε μαζί με τον Γ. Χατζημανωλάκη, τον Γιάννη Σκορδίλη και τον Γεώργιο Δρόσο στην έκδοση του «Πειραϊκού Λευκώματος» (1960). Χρήσιμο είναι το αφιέρωμα του περιοδικού «Φ. Στέγη» β’ περίοδο τχ. 25/ 7,8,9, 2010. Με κείμενα του Γ. Χ-ς και Δημήτρη Φερούση. Για διάστημα ταξίδεψε και διέμενε στον Καναδά και τις ΗΠΑ.

-ΠΑΥΛΟΣ ΡΟΔΙΤΑΚΗΣ (1948-3/6/2021). Δημοσιογράφος, ηθοποιός σε σκετς για παιδιά σε πάρτι και εορταστικές εκδηλώσεις.

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΣΟΣ (18/10/1953- Οκτώβριος 2012). Διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά. Μουσειολόγος.

-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΣΗΜΙΤΗΣ (23/6/1936-5/1/2025). Σημαντική σύγχρονη πολιτική προσωπικότητα από τον Πειραιά. Το δικηγορικό γραφείο του πατέρα του ήταν από τα πιο γνωστά της Πόλης. Καθηγητής Εμπορικού Δικαίου, δημοκράτης αντιστασιακός πολιτικός, συγγραφέας. Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1996-2004). Ο Κώστας Γ. Σημίτης ανήκει στην χορεία των πολιτικών που ανέδειξε το πρώτο Λιμάνι. Πολιτικές προσωπικότητες από τον Πειραιά-ανεξάρτητα από πιά ιδεολογική δεξαμενή και αν προέρχονταν- που πρόσφεραν στην χώρα και «δόξασαν» τον Δήμο. Οι Πειραιώτες πολιτικοί αναλογικά με άλλες γεωγραφικές περιφέρειες της πατρίδας μας δεν είναι και λίγοι.

-ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΠΑΛΟΓΛΟΥ- ΣΙΑΦΛΑ, (1948-2012). Νομικός σύμβουλος επιχειρήσεων. Αδερφή του γνωστού μας Παύλου Ρ. Μπαλόγλου, συζύγου του συγγραφέα Γεωργίου Β. Σιαφλά, προέδρου του Ομώνυμου Πολιτιστικού Ιδρύματος που ιδρύθηκε εις μνήμη της.

-ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΡΑΚΗΣ, (1925-2010). Πειραιώτης ορθοπεδικός ιατρός, συγγραφέας. Η Πειραϊκή μοίρα το έφερε και έφυγε από την ζωή την ίδια περίοδο που χάθηκε και ο Χρίστος Αδαμόπουλος. Έγραψε εξαιρετικές ιστορικές και λογοτεχνικές μονογραφίες όπως αυτή για τον Καρμπονάρο επτανήσιο ποιητή Ανδρέα Κάλβο. Ως υπεύθυνος επί Φιλολογικών θεμάτων του «Πειραϊκού Συνδέσμου Πειραιώς» ο Νίκος Σκαράκης κυκλοφόρησε το περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα» τριμηνιαία λογοτεχνική έκδοση του «Πειραϊκού Συνδέσμου». Ο τίτλος ανακαλεί στην μνήμη μας το παλαιό πειραιώτικο περιοδικό του πολέμου και της κατοχής. Μετά τον θάνατο του Σκαράκη το τιμόνι της έκδοσης του περιοδικού ανέλαβε η θεατρική συγγραφέας και διηγηματογράφος Τούλα Μπούτου.

-ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΣΩΛΩΜΟΥ- ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ, (5/12/1947- 30/7/2018). Βιβλιοπώλης του γνωστού και φιλόξενου βιβλιοπωλείου στην Πλατεία Κοραή «ΚΙΒΩΤΟΣ». Μεταφράστρια αμερικάνικης λογοτεχνίας και λογία, δημοκρατικών φρονημάτων άτομο, σύζυγος του μαθηματικού βιβλιοπώλη Δημήτρη Σολωμού. Τραγική μάνα η γνωστή μας Βαγγελίτσα έχασε το νεαρό σε ηλικία (25 χρόνων) παιδί της τον Βασίλη στις 28 Νοεμβρίου 2005. Ο Δημήτρης Σολωμός έφυγε τρία χρόνια μετά την Βαγγελίτσα, το 2021 νικημένος από την πανδημία που είχε απλωθεί πάνω από την ευρωπαϊκή ήπειρο.

-ΕΛΕΝΗ ΣΟΦΡΑ (Γενάρης του 1920- 2007). Ποιήτρια και ανθολόγος ασχολούμενη με την αρχαία ελληνική τραγωδία.

-ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΙΕΡΑΚΟΣ, (Πειραιάς 13/4/1960- Τορόντο Καναδά 12/7/1996). Κλασσικός φιλόλογος- λατινιστής. Κάτοικος στην περιοχή της Αγίας Σοφίας στα Μανιάτικα. Τέλειωσε το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων και φοιτά για μετεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης περίοδο που ήταν καθηγητής ο Δημήτρης Μαρωνίτης. Τελειώνοντας τις σπουδές του έφυγε για τον Καναδά και εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο όπου άφησε την τελευταία του πνοή δίχως να προλάβει να τελειώσει και εκδώσει τις εργασίες που ετοίμαζε.

-ΤΑΣΟΣ ΤΖΑΜΤΖΗΣ (1925-2009). Αρχιπλοίαρχος Εμπορικού Ναυτικού, συγγραφέας. Στο ενεργητικό του έχει πάνω από 16 τίτλους βιβλίων. Με γνωστότερο τίτλο βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών, «Τα Λίμπερτυ των Ελλήνων».

Σημείωση: Εδώ να αναφέρουμε το εξής: Στην Γενική Πειραϊκή Εκδοτική Εργογραφία και Βιβλιογραφία, συνήθως, δεν συμπεριλαμβάνονται τα βιβλία και τα λευκώματα, τα περιοδικά που έγραψαν και κυκλοφόρησαν κατά καιρούς Ναυτικοί συγγραφείς ή μέλη και καθηγητές Ναυτικών Σχολών. Είναι ένα άλλο αχαρτογράφητο ακόμα κεφάλαιο που συμπληρώνει την καθολική Πειραϊκή Βιβλιογραφία. Στην κατηγορία αυτή θα προσθέταμε και τα βιβλία που κυκλοφόρησαν οι Ιδιωτικές Τεχνικές Σχολές του Πειραιά.

-ΚΩΣΤΑΣ ΤΖΟΥΜΑΣ, (30/8/1944-25/6/2022). Γνωστός και καταξιωμένος έλληνας ηθοποιός, ραδιοφωνικός παραγωγός και συγγραφέας. Σε βιβλία των αναμνήσεών του αναφέρεται στα νεανικά του χρόνια στον Πειραιά.

-ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΡΑΪΦΟΡΟΣ (3/9/1937-12/12/2021). Γνωστός δημοσιογράφος που δημοσιογραφικά δραστηριοποιήθηκε στην πόλη του Κερατσινίου και τον Δήμο Πειραιά. Δημοσιεύματά του διαβάζουμε σε διάφορες Πειραϊκές εφημερίδες.

-ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΤΣΟΜΙΔΗΣ (1933-2006) Δεξιοτέχνης μπουζουξής,

-ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ν. ΤΣΟΥΤΑΚΟΣ (19/2/1920-27/7/2011). Εργάστηκε ως δημοσιογράφος ενώ παράλληλα ασχολήθηκε και με την ποίηση εκδίδοντας αρκετές ποιητικές συλλογές. Εξέδωσε και μία τρίτομη «Ιστορία του Κερατσινίου»

-ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΕΡΟΥΣΗΣ (19/3/1929- 2024 (;)). Μία από τις ταλαντούχες και παραγωγικότερες γραφίδες της Πόλης μας. Πάντα ενεργός και μέτοχος στα πνευματικά και πολιτιστικά κοινά του Πειραιά. Νομικός και θεολόγος φανέρωσε από νεαρή ηλικία την θρησκευτική του κλίση και τα συγγραφικά του ενδιαφέροντα, που στρέφονται σχεδόν αποκλειστικά στην θεματολογία τους στην Χριστιανική Ορθόδοξη Γραμματεία. Εξέδωσε ποιητικές συλλογές και ιστορικά και θρησκευτικά μυθιστορήματα, παιδικό θέατρο και ιστορικές μονογραφίες. Υπήρξε συνεργάτης της Αποστολικής Διακονίας της Ελλάδος, εργάστηκε ακόμα στην ελληνική ραδιοφωνία και τηλεόραση. Οι τίτλοι των διαφόρων κατηγοριών των βιβλίων του πλησιάζουν τους σαράντα. Εκατοντάδες είναι σκόρπια και τα δημοσιεύματά του στον πειραϊκό και όχι μόνο τύπο αναμένοντας την αποθησαύρισή τους. Δυστυχώς έφυγε δίχως να γνωρίζουμε ακριβώς το πότε, λησμονημένος από το πειραϊκό αναγνωστικό κοινό. Αρκετά βιβλία του επανεκδόθηκαν και γνώρισαν επιτυχία.

-ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΥΤΡΑΣ (31/3/1936- 27/11/2021). Γνωστός και καταξιωμένος Πειραιώτης επαγγελματίας δημοσιογράφος άφησε «σχολή» με τα ρεπορτάζ και τις ανταποκρίσεις του, τα μικρά ημερήσια χρονογραφήματά του στον Πειραϊκό τύπο.

-ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Ι. ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗ, (16/11/1967-3/5/ 2012). Ποιήτρια μία από τις δύο κόρες του Γιάννη Ε. Χατζημανωλάκη.

-ΓΙΑΝΝΗΣ Ε. ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ (5/8/1933- 12/8/2018). Ο Τελευταίος ιστορικός του Πειραιά. Μετά τις σπουδές τους εργάστηκε στο Γραφεί Τύπου του ΟΛΠ από όπου συνταξιοδοτήθηκε. Τα πνευματικά του ενδιαφέρονταν φανερώθηκαν από τα νεανικά του χρόνια. Αγάπησε με πάθος τον Πειραιά και εκείνος του το ανταπέδωσε με την ίδια θέρμη. Έγραψε και κυκλοφόρησε μία σειρά από βιβλία που αφορούν την ιστορία του, την πνευματική του διαδρομή, τους δημάρχους του, την ιστορία του λιμένος Πειραιώς. Συγκεφαλαίωσε κατά κάποιον τρόπο, τις παλαιότερες εργασίες του Κώστα Ζουμπουλίδη, του Ιωάννη Μελετόπουλου, του Δημήτρη Θ. Σπηλιωτόπουλου για τους Δημάρχους της πρώτης εκατονταετίας. Συνέχισε και διεύρυνε τις πειραϊκές ιστορικές έρευνες και μονοπώλησε για αρκετές δεκαετίες από την θέση του προέδρου της «Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς» τα πολιτιστικά πράγματα της Πόλης. Υπήρξε ο δεύτερος-μετά τον δικηγόρο και ποιητή Γρηγόρη Θεοχάρη που την εμπνεύστηκε, ο μακροβιότερος πρόεδρός της. Ο Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης διαθέτοντας το ταλέντο του επαγγελματία δημοσιογράφου, καθαρό ύφος, λιτό λόγο, απλή γραφή, σαφήνεια διατύπωσης των συμπερασμάτων του, ακρίβεια σκέψης, αλλά και έναν εσωτερικό λυρισμό που συναντάμε σε κείμενά του όπου χρειάζονταν, έγραψε για τους πάντες και ανέδειξε αρκετές πειραϊκές φωνές και έργα. Διέσωσε εξακολουθητικά τις μικρές ιστορίες των καθημερινών πειραιωτών λογίων, συγγραφέων αλλά και απλών ανθρώπων του Πειραιά και συγγενικών τους προσώπων. Τα δημοσιεύματά του όπως έλεγε πάντα, ξεπερνούσαν τις 4.000 χιλιάδες. Φυσικά, συναντάμε και αρκετές επαναλήψεις στα γραπτά του και στα βιβλία που κυκλοφόρησε ιδίοις αναλώμασι ή του τα εξέδωσαν οι Δήμαρχοι της Πόλης. Ήταν το κέντρο αναφοράς όχι μόνο του Φιλολογικού Σωματείου που διεύθυνε αλλά και μεγάλου μέρους του πνευματικού κύκλου του Πειραιά. Το σύνολο σχεδόν του Πειραϊκού τύπου και των παλαιότερων και νεότερων φιλολογικών περιοδικών της Πόλης έχουν δημοσιεύσει μικρά ή εκτενή άρθρα του με την υπογραφή του, με τα αρχικά του, ή με ψευδώνυμο. Δημιούργησε έναν κύκλο φιλικών του ατόμων, μελών της Στέγης και συγγραφέων που θα σημειώναμε κατά κάποιον τρόπο, σχεδίασε τα σύγχρονα πολιτιστικά πράγματα του Δήμου. Κράτησε με «νύχια και με δόντια» την Πειραϊκή παράδοση ζωντανή, σε έργα, ονόματα, δραστηριότητες, πνευματικές κινήσεις και ενέργειες που άλλοι αδιαφόρησαν ή δεν ήσαν διατεθειμένοι να αναλάβουν. Διασώζοντας με τα συν και τα πλην το Φιλολογικό Σωματείο που προέδρευε για δεκαετίες διέσωσε και μεγάλο μέρος της ιστορία της Πόλης. Με τις στενογραφικές ή εκτενείς εργασίες του και τα βιβλία του κράτησε ζωντανή την φωνή και την μνήμη των Πειραιωτών της γενιάς του και αρκετών μεταγενεστέρων. Έδωσε διαλέξεις, ομιλίες, συμμετείχε σε πειραϊκά συνέδρια, βράβευσε και βραβεύθηκε από φορείς και άτομα για την μεγάλη του προσφορά προς τον Πειραιά, που, όπως έλεγε: «Είναι ένας έρωτας».

-ΧΑΡΗΣ ΧΡΟΝΗΣ (16/8/1934-19/4/2010). Ποιητής και αρθρογράφος πειραϊκών λογοτεχνικών θεμάτων. Από τα παλαιά μέλη του Σωματείου.

-ΜΑΝΩΛΗΣ Ε. ΧΡΙΣΤΟΥΛΑΚΗΣ (1924- Μάϊος 2021). Ιατρός καρδιολόγος και συγγραφέας. Με μεγάλη πολιτιστική δραστηριότητα. Ίδρυσε το «Ίδρυμα Μανώλη Χριστουλάκη» όπου βραβεύει κατ’ έτος νέους και νέες του Πειραιά που πέτυχαν στις εισαγωγικές εξετάσεις στις Ιατρικές Σχολές. Μεγάλη και η οικονομική συμβολή του στο Λαογραφικό Μουσείο του νησιού του την Κίμωλο τόπο καταγωγής του.

-ΑΛΕΚΟΣ ΣΤ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ (12/2/1921-10/6/2014). Γνωστός ποιητής μα κυρίως θεατράνθρωπος. Διατήρησε την φήμη του θεατρικού επιχειρηματία που του κληρονόμησε ο πατέρας του, στο Θέατρο που διατηρούσε στο Πασαλιμάνι. Τα νεότερα χρόνια άνοιξε την δική του θεατρική επιχείρηση στην περιοχή του Περάματος. Από το Θέατρο Χρυσοστομίδη πέρασαν όλα τα μεγάλα ονόματα της ελληνικής επιθεώρησης και του βαριετέ. Άφησε όνομα. Εκτός από ποίηση- αρκετές συλλογές- έγραψε και βιβλίο με τα « θεατρικά απομνημονεύματά του».

          Αυτά είναι τα Πειραϊκά γλαροπούλια που ταξίδεψαν για το άγνωστο ταξίδι μεταφέροντας τις ομορφιές του Πειραιά, την αρμύρα της θάλασσας του Πειραιά, τα ερωτικά μυστικά των «Παιδιών του Πειραιά» τα τελευταία 20 χρόνια. Πειραιώτες και Πειραιώτισσες που έχουν κατά νου πάντα τον στίχο του Αλεξανδρινού ποιητή:
«….Καινούργιους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες.

Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς

τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς’

και μέσα στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις.

Πάντα στην πόλι αυτή θα φτάνεις. Για τα αλλού- μη ελπίζεις-

δεν  έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό

Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ

στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.».

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Δευτέρα 22 Δεκεμβρίου 2025                    

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΝΝΑ ΤΡΙΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ

 

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΛΑΪΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΠΟΙΗΣΗ

του Σπυρίδωνος Γ. Μακρή

          Τα Χριστούγεννα, τη μεγάλη αυτή Δεσποτική γιορτή, που γιορτάζει όλος ο χριστιανικός κόσμος την 25^η Δεκεμβρίου, δεν γιορτάζει η αρχαία χριστιανική Εκκλησία των τριών πρώτων αιώνων, επειδή έδινε μεγαλύτερη σημασία στο Σταυρικό θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, που έφερε τη λύτρωση στην ανθρωπότητα. Αντί γι’ αυτήν γιόρταζε τότε την 6^η Ιανουαρίου, την γιορτή των Επιφανίων, σαν ημέρα επιφανείας της θεότητας του Κυρίου στον κόσμο.

          Ο καθορισμός της 25^ης Δεκεμβρίου, ως ημέρας εορτής των Χριστουγέννων, έγινε το πρώτο στη Ρώμη γύρω στο 335 μ.Χ. από τη Ρώμη διαδόθηκε τάχιστα σ’ όλη τη Δύση και αργότερα στην Ανατολή, όπου για πρώτη φορά γιορτάστηκαν τα Χριστούγεννα την 25^η Δεκεμβρίου του 376 μ.Χ., όπως αναφέρει σε λόγο του ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

          Γι’ αυτό η υμνολογία των Χριστουγέννων στη Βυζαντινή ποίηση αναπτύχθηκε από τον 5^ο μ.Χ. αιώνα και έπειτα, οπότε χριστιανοί υμνογράφοι και μελωδοί, στο Βυζάντιο, συνέθεσαν ύμνους, πού εξυμνούσαν τη θεία ενανθρώπηση του Χριστού. Από τους πολλούς αυτούς ύμνους υπερέχει σε απλότητα και μεγαλοπρέπεια ο ύμνος, που συνέθεσε ο μέγιστος ποιητής του Βυζαντίου Ρωμανός ο μελωδός, που ήκμασε πιθανότητα τον 6^ο μ.Χ. αιώνα και δίκαια ονομάστηκε «Πίνδαρος της ρυθμικής ποιήσεως». Ολόκληρος ο ύμνος αποτελείται από 24 στροφές (= οίκους), με προοίμιο (=κουκούλιο), το γνωστό κοντάκιο της γιορτής. «Η παρθένος σήμερον το υπερούσιον τίκτει…» που η επωδός (=εφύμνιον): «δι’ ημάς γάρ εγεννήθη παιδίον νέον κλπ.» επαναλαμβάνεται στο τέλος κάθε μιάς από τις 24 στροφές του ύμνου. Αλλά και ο γνωστός σε όλους «Ακάθιστος ύμνος», και αυτός έργο πιθανότατα του Ρωμανού, με 24 οίκους, αναφέρεται στα πρό, κατά και μετά τη γέννηση του Χριστού γεγονότα. Και οι δυό αυτοί ύμνοι του Ρωμανού είναι έργα της 2^ης περιόδου της Χριστιανικής Υμνολογίας, πού είναι γνωστή ως περίοδος των Κοντακίων.

          Άλλο μεγαλούργημα της Βυζαντινής ποιήσεως των Χριστουγέννων είναι ο κανόνας του μελωδού Κοσμά, επισκόπου Μαϊουμά, κατά τον 8^ο μ.Χ. αιώνα, στη Χριστού γέννηση, κατά την 3^η περίοδο της χριστιανικής υμνολογίας-την περίοδο των Κανόνων. Αποτελείται από 8 ωδές με 2-3 τροπάρια κάθε μία, που το πρώτο, τον ειρμό της 1^ης ωδής: «Χριστός γεννάται δοξάσατε… ενεπνεύσθη από λόγο του Γρηγορίου του Θεολόγου και τον ειρμό της 9^ης ωδής «Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξον…» ενεπνεύσθη από λόγο του Χρυσοστόμου. Ο Κανόνας αυτός του Κοσμά και ο άλλος του συγχρόνου του, Ιωάννου Δαμασκηνού, ο ιαμβικός: «Έσωσε λαόν θαυματουργών Δεσπότης…» ψάλλονται μαζί στον όρθρο της εορτής.

          Εκτός από αυτούς τους ύμνους, υπέροχος ύμνος είναι και το δοξαστικό του εσπερινού «Αυγούστου μοναρχήσαντος επί της γης…», με τις θαυμάσιες αντιθέσεις του, έργο της μεγάλης ποιήτριας του Βυζαντίου, της Κασσιανής.

          Και αυτά ως προς την Βυζαντινή ποίηση των Χριστουγέννων. Αλλά και η λαϊκή μούσα ψάλλει το μέγα κοσμοϊστορικό γεγονός της «Χριστού γεννήσεως» στα γνωστά «Κάλλαντα», που από τόπο σε τόπο έχουν διάφορες παραλλαγές.

          Στην Αθήνα, εκτός από το γνωστό σε όλους μας: «Καλήν εσπέραν άρχοντες…», κατά την Τουρκοκρατία εψάλλετο την παραμονή και άλλο, που άρχιζε έτσι: «Χριστούγεννα, πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του κόσμου, οπού γεννήθη ο Χριστός να σώσει τους ανθρώπους».

          Τέλος, στη Νεοελληνική ποίηση υπάρχουν πολλά ποιήματα για τα Χριστούγεννα, πού άλλα εξυμνούν το κοσμοσωτήριο γεγονός, κι’ άλλα εικονίζουν τον οικογενειακό χαρακτήρα της γιορτής, ή δίδουν διδάγματα από τη γιορτή. Θα παραθέσουμε εδώ λίγα αποσπάσματα από ποιήματα γνωστών και αγνώστων νεοελλήνων ποιητών.

          Από το ποίημα «Χριστούγεννα» του Κωστή Παλαμά μεταφέρουμε μερικούς στίχους:

«Τί φώς και χρώμα και εμμορφιά να

σκέπαζε τ’ αστέρι

οπού στην κούνια του Χριστού τους

μάγους έχει φέρει…»

«Άχ, άχ, χριστουγεννιάτικο της φαμελιάς τραπέζι,

που ταίρι-ταίρι η όρεξη με την αγάπη παίζει».

«Τα ποτηράκια ηχούν γλυκά,

λαμποκοπούν τα πιάτα,

γύρω φαιδρά γεράματα και προκομμένα νιάτα».

          Και συνεχίζει τους στίχους ο ποιητής αναφέροντας τα φαγητά και τα πιοτά του οικογενειακού τραπεζιού. Έτσι ενώ στην αρχή, εξυμνεί τα της γεννήσεως του Χριστού, έπειτα εξεικονίζει θαυμάσια το χαρούμενο εορταστικό τραπέζι με τα πλούσια φαγητά ή ποτά και γενικά τον οικογενειακό χαρακτήρα της εορτής.

          Άλλο χριστουγεννιάτικο ποίημα είναι του Αχιλλέα Παράσχου, της παραμονής:

«Ήτο γλυκιά παραμονή εκείνης της ημέρας,

οπού καινούργιος δρόσιζε κόσμο παλιό αγέρας».

«Πού ο αγέννητος Θεός στη Βηθλεέμ γεννήθη,

και αναγάλλιασε η γη κι εντράπη και εφοβήθη».

   Σ’ αυτό ο ποιητής εξυμνεί τα αποτελέσματα, που έφερε στον κόσμο ή γέννηση «του αγέννητου Θεού» στη Βηθλεέμ, δηλ. καινούργιος αγέρας δροσίζει τον παλιό κόσμο, αναγαλλιάζει η γη.

          Από το ποίημα του Γεωργίου Σπ. Μακρή. «Τα Χριστούγεννα και οι φτωχοί», από τους 24 στίχους παραθέτουμε τους 8 τελευταίους, που είναι αποστροφή στους πλούσιους, να θυμηθούν τους φτωχούς:

          «Ώ πλούσιοι κι ευτυχισμένοι,

          σήμερα που ο Χριστός γεννάται

          ενθυμηθείτε πόσοι πεινασμένοι

          πεινούν κρυώνουν, μα κανείς δεν

          τους θυμάται».

          Χριστούγεννα ευτυχισμένα

          θάχετε σεις μέσα στα πλούτη,

          μα στα σπιτάκια τα δυστυχισμένα,

          πώς θα γιορτάσουν τα Χριστούγεννα

          ετούτοι;»

Στο ποίημα αυτό ο ποιητής, αφού στην αρχή ψάλλει τη φτωχική γέννηση «σε φάτνη αχυροστρωμένη» του Χριστού, «που θέλει οι άνθρωποι να ζούν αδελφωμένοι», στο τέλος ζητεί από τους πλούσιους να θυμηθούν τους φτωχούς.

          Από τα λίγα αυτά αποσπάσματα ύμνων και ποιημάτων των Χριστουγέννων κατανοούμε πόσο ενέπνευσε τους υμνογράφους και ποιητές το ανεπανάληπτο ιστορικό γεγονός της γεννήσεως του Χριστού στο ταπεινό σπήλαιο της Βηθλεέμ. Η γέννηση του Χριστού είναι πραγματικά το μεγαλύτερο γεγονός της παγκόσμιας ιστορίας και γι’ αυτό ενέπνευσε και εμπνέει τις ευγενείς ψυχές σε ύμνους και δοξολογία Αυτού, φρονηματίζει δε τις ευαίσθητες καρδιές σε αγάπη και φιλανθρωπία κατά τη μεγάλη γιορτή τ η ς α γ ά π η ς  τ ο υ Θ ε ο ύ  σ τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο.

    ΣΠΥΡΟΣ Γ. ΜΑΚΡΗΣ

Περιοδικό «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ» Χρόνος ΙΔ΄, Τόμος Δ΄. τεύχος 26/ Χειμώνας 1979, σελ. 281-283.

          ΝΥΧΤΑ  ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

του Κώστα Θεοφάνους

Ήταν εν’ αστέρι που ταξίδευε

Λαμπρό σαν ελπίδες των ανθρώπων

μέσα σε νύχτα μαύρη και αξημέρωτη.

Κ’ ήταν ένα Θείο Βρέφος που γεννήθηκε

μαζί με τις ελπίδες των ανθρώπων

μέσα στο χειμώνα και την παγωνιά.

Καθώς ανάσαινε το χνώτο του απλωνόταν

σα μιά παγκόσμια αστραπή

για να φωτίσει την ψυχή της οικουμένης.

Από τη φάτνη των αλόγων μιά φωνή

μυριόστομη φωνή και προαιώνια

καρφώθηκε στο σκοτεινό ουρανό,

βέλος διάπυρο:

«Ειρήνη! Ειρήνη!»

 

Την άκουσαν ποιμένες αγραυλούντες

κι αναθάρρεψαν.

Την άκουσαν πεινώντες και πεφορτισμένοι

κι αναγάλιασαν.

Την άκουσαν μωρά βυζασταρούδια

και σκιρτήσανε.

Την άκουσαν τα σήμαντρα του δάσους

κι αντιλάλησαν.

Την άκουσαν οι αιχμάλωτοι στα κάτεργα,

οι μελλοθάνατοι στις φυλακές,

οι ασθενείς και οδοιπόροι,

οι λαβωμένοι αητοί στα καταρράχια,

τ’ ανυπεράσπιστα δελφίνια του ωκεανού,

τα ορφανεμένα αηδόνια μεσ’ στα ρέματα,

τ’ απολωλότα ελάφια των δρυμών

και κόψανε μιάν ασημένια αχτίδα

από τ’ αστέρι εκείνο της Ανατολής

και τη φορέσαν στο λαιμό τους φυλαχτό,

και την υψώσανε σαν τρόπαιο νίκης:

«Ειρήνη! Ειρήνη!»

 

Τα σμήνη των αγγέλων τ’ Ουρανού,

τα σμήνη των αγγέλων του Καλού,

τα σμήνη των αγγέλων των Ανθρώπων

σήκωσαν στις φτερούγες τους το μήνυμα,

σπαθίσανε τα νέφη του μεσονυχτιού,

και σπείρανε το Λόγο τον πρωτάκουστο

στα πέρατα της οικουμένης.

 

Όμως πόσο αργούσε να φέξει κείνη η νύχτα!

Πόσο αργούσε να ξημερώσει στις καρδιές!

 

Κι ο Λόγος ο Καλός δε φύτρωσε από τότε.

Κοράκια από το χώμα τον ξεθάβουνε

και του κατασπαράζουν το χυμό.

Άγριο χαλάζι

του κρουσταλλιάζει τον ανθό μόλις θα δέσει.

Λίβας πυρπολητής τον κεραυνώνει

και τον αλέθει στις μυλόπετρες του ανέφικτου.

Για να μην ανθίσει, να μην ακουστεί

ο προαιώνιος πόθος:

«Επί γης ειρήνη!»

 

Ανέστιο, λαβωμένο και ανεκπλήρωτο,

το Μήνυμα πλανάται ανά τους αιώνες.

Χωρίς να βρίσκει χώμα να καρπίσει. Και το Βρέφος,

το Θείο Βρέφος σέρνει το σταυρό του,

και στρατιές αγγέλων σέρνουν το σταυρό τους,

και στρατιές ανθρώπων σέρνουν το σταυρό τους

Χωρίς να βρίσκουν τόπο να σταθούν και ν’ αναρτήσουν

το Αστέρι της Ανατολής.

Οι εποχές αναδιπλώνονται, και περιφέρουν

τα ματωμένα πέλματά τους. Οι οδοιπόροι της Ειρήνης,

οι στρατοκόποι της Αγάπης απελπίζονται.

 

Ώ, πόσο αργεί να φέξει τούτ’ η νύχτα!

Πόσο αργεί να ξημερώσει στις καρδιές!

 

Κι ωστόσο

κάθε που τ’ άστρο ταξιδεύει προς τη Βηθλεέμ

μέσα στη μαύρη νύχτα και στην παγωνιά,

κάθε που απ’ τη φάτνη των αλόγων εκτοξεύεται

του Θείου Βρέφους η προαιώνια φωνή,

σημαίνουνε χαρμόσυνα τα σήμαντρα της προσδοκίας

κ’ οι άγγελοι σαλπίζουνε το μήνυμα στην οικουμένη:

«Ειρήνη! Ειρήνη!»

 

Οι άνθρωποι στολίζουνε το δέντρο της ελπίδας τους,

στα μάτια των παιδιών αγιάζονται ανοιξιάτικοι ουρανοί,

στα χέρια των ποιμένων αφυπνίζονται τα όνειρα,

μυριάδες χείλη διψασμένα ψιθυρίζουν:

 

«Δε θ’ αργήσει να φέξει τούτ’ η νύχτα

Δε θ’ αργήσει να ξημερώσει στις καρδιές!».

    ΚΩΣΤΑΣ  ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ

Περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ τεύχος 22/ Χριστούγεννα 1974. Χρόνος Ι΄. σ. 163-164

ΠΑΙΔΙΚΕΣ  ΜΝΗΜΕΣ

     Κρητική ηθογραφία

του Βελισσάριου Μουστάκα

          Λίγα χρόνια είχαμε εγκατασταθεί στη Χώρα-άς μην είμαστε ποτέ κατεβασμένοι από το χωριό-κι  όταν σίμωναν χρονιάτικες μέρες το αναζητούσα με περισσότερη νοσταλγία.

          Άς ήταν τώρα με λιγότερες στερήσεις η ζωή μας… Αφού δεν είχα ψάλει τον Επιτάφιο και το Χριστός γεννάται, δοξάσετε στην εκκλησία πούχε βαφτιστεί ο πατέρας μου, τ’ αδέλφια μου, εγώ, αφού δεν ξεκίνησα μες στη νύχτα σαν τους Μάγους και τις Μυροφόρες, δεν μπορούσα να λογαριάσω τις μεγάλες μέρες. Λαμπρή χωρίς Ιούδα και Χριστούγεννα δίχως χιόνια στις καμινάδες των σπιτιών και στο καμπαναριό του Τίμιου Σταυρού; Ήμουν αθεράπευτα ρομαντικός που ήθελα το σχετικό διάκοσμο των αγίων ημερών. Έτσι θα μπορούσα να συνειδητοποιήσω καλύτερα το νόημα και το μήνυμα που μας έφερναν.

          Παραθαλάσσια η καινούργια πατρίδα και δεν έπιανε ποτέ χιόνι και γω λαχταρούσα σαβανωμένη την πλάση. Τα κυπαρίσσια να τρίζουν από το βάρος του χιονιού και το φεγγάρι να σεργιανά στα σύννεφα. Είχα αποφασίσει λοιπόν να κάνω Χριστούγεννα στο χωριό. Θα γύριζα στο προγονικό σπίτι. Στο τζάκι μας με τη γιαγιά και τα ξαδέρφια, θα ζέστανα τα όνειρα και θα έβλεπα στον «ανήφορα» τα καλλικατζαρούδια που χόρευαν.

Δεν άντεχε άλλη δοκιμασία η νοσταλγία μου.

          Άλλοι ξεκινούσαν απ’ την άκρη του κόσμου για να βρεθούν την άγια νύχτα στο χώρο των παιδικών αναμνήσεων και γιατί εγώ να μή βρίσκομαι εκεί που με χώριζε μόνο τρείς ώρες δρόμος…

          Με το κλείσιμο του σχολείου ανακοίνωσα την πεθυμιά μου. Παρακάλεσα θερμά…

          Χριστούγεννα κάνει όλος ο κόσμος στα σπίτια του, ήταν η αυστηρή απάντηση του πατέρα.

          Και συνέχισε: -Πού θα πάς μ’ αυτό το κατακαίρι. Το χιόνι θάχει κατεβεί στο χωριό…

          Και η μάνα συμπλήρωνε:

          -Και δω θα περάσουμε ωραία τα Χριστούγεννα. Γλυκά, παιχνίδια, η γιορτή του μπάρμπα σου. Στο χωριό θα πας παιδί μου ν’ αποκλειστείς μέσα, μέρες πούναι;

          Δεν ξέρω αν τα λόγια αυτά μου τάλεγαν για να μου «γυρίσουν τα μυαλά» ή άρχισε στο δικό των μυαλό να φυσαουρίζουν η «αστυφιλία» και να ξεχνούν την ποίηση και την αγνότητα του χωριού.

          -Και τα κάλαντρα; Θα χάσεις τα κάλαντρα, θυμήθηκε πάλι ο πατέρας.

          Τα κάλαντρα δεν θα τάχανα: μόνο που οι εισπράξεις των δεν θα γίνονταν παπούτσια ή ντρίλινα πανταλόνια. Θα γίνονταν μέσο για την πραγματοποίηση του χριστουγεννιάτικου ονείρου…

          Αξημέρωτα βγήκα στις ρούγες και στους δρόμους της μικρής πολιτείας. Ένιωθα την τσέπη μου να βαραίνει. Κάθε τόσο την άδειαζα και μετρούσα την «είσπραξη». Σε κάθε ήχο της κάθε δραχμής, ηδονιζόμουν σαν τον παπά, που ακούει να πέφτουν στο δίσκο της εκκλησίας τα δίδραχμα των πιστών. Πέντε δραχμές ακόμα θα έβγαζα το εισητήριο.

          Η ώρα περνούσα και άρχιζα ν’ ανησυχώ. Χτύπησα την πόρτα της θειάς και νονάς μου, και άρχισα με όσο ταμπεραμέντο διάθετε η φωνή μου:

          Καληνεσπέρα άρχοντες, αν είναι ορισμός σας, Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει…».

          -Η νόνα πρόβαλε στο κεφαλόσκαλο:

          -Μπράβο παιδί μου και του χρόνου! Με το δίκιο της η μάνα σου θέλει να σε κάνει «Δεσπότη!!»

          Δεν ήξερε η φτωχή πώς η φωνή, δεν κάνει μόνο Δεσποτάδες. Χρειάζονται τόσα άλλα!!

-Μπράβο παιδί μου, ξαναδεφτέρωσε η νονά, και απόθεσε στη φούχτα μου, που έτρεμε κείνη την ώρα απ’ το κρύο και τη συγκίνηση, ένα δεκάρικο. Ένα ολόκληρο ασημένιο δεκάρικο. Τέτοιο λαβράκι δεν περίμενα…

          Φίλησα το χέρι της με πολλή θερμότητα και σεβασμό και κατέβηκα τρέχοντας δυό- δυό τα σκαλοπάτια του νοικοκυριού της.

          Σαν πέρασαν οι πρώτοι ενθουσιασμοί κατάλαβα πώς «η γενναιοδωρία» της νονάς ήταν καλόπιασμα για να τη βοηθούσα με μικροθελήματα στη γιορτή του θείου.

          Άς με περίμενε… Την ώρα που θα στρωνόταν το πλούσιο τραπέζι στη μεγάλη τραπεζαρία με συνδαιτημόνες τις «αρχές» της «μικράς κωμοπόλεως» -το δήμαρχο, τον Αστυνόμο, τον παπά- Γιάννη, τον Τελώνη, το Λιμενάρχη, τους συναδέλφους της δασκάλους με τις γυναίκες των- εγώ θα ρέμβαζα στην κουτσουροθρεμμένη φωτιά με τις κόκκινες, τις πράσινες και τις γαλάζιες ανταύγειες.

          Και θ’ άκουγα τη γιαγιά να διηγείται ιστορίες για Τούρκους, για Χριστούγεννα σκλάβων για το άστρο της γέννησης, για τους αγγέλους που είδε με τα μάτια της, όταν ήταν αγνή παιδούλα, ν’ ανεβοκατεβαίνουν στο χειμαδιό της μιάν άγια νύχτα.

          Πήγα στο κατάλυμα της παληάς δημαρχίας να μετρήσω τις εισπράξεις. Ξεπερνούσαν το εισιτήρια, το δίσκο και το κερί του Τιμίου Σταυρού και μούμειναν μερικές δραχμές για μικροδωράκια στα ξαδέρφια μου. Στο χωριό δεν χαραμίζουν τάλληρα και δίδραχμα για τέτοιες «ψευτιές».

          Πόσο είχα κλάψει για τέτοια άχαρα Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιές δίχως την ευδαιμονία του παιχνιδιού!!... Σ’ αυτό το σοκάκι κάθονταν συγγενικά πρόσωπα και οι εισπράξεις μου θ’ αυγάτιζαν. Τώρα θα μπορούσα να πάρω στην ξαδέρφη μου τη Γιωργία μιά κούκλα. Ορφανό το έρημο, από πού να περιμένει;

          Έτρεξα να προλάβω τ’ αυτοκίνητο του χωριού. Έφευγε στις 3. Μόλις το πρόλαβα. Με το Κατσουλάκι που μάθαινε μαραγκός διαμήνυσα στη μάνα μου, πώς πήγαινα να κάνω Χριστούγεννα στο χωριό.

          Στ’ αυτοκίνητο συνάντησα κι άλλους χωριανούς.

-Πώς τόπαθες και μας θυμήθηκες; Φύγατε απ’ το χωριό και ρίξατε πέτρα πίσω σας.

-Τί να πεθυμήσουν βέβαια, πετάχτηκε ο Λιαγιάννης, με παράπονο. Τη φτώχεια ή τη στερημένη ζωή μας;

Εγώ αναστέναζα βαθιά και λυπόμουν βαθύτατα για τον πόθο της φυγής- την αγιάτρευτη αρρώστια που έδερνε τη μικρή κοινωνία μας.

Σκοτείνιαζε σαν φτάσαμε στο Κατοχώρι. ‘Ως εδώ έφτανε ο δρόμος. Από κει μία ώρα πεζοπορία ως το χωριό! Με προεκλογικές υποσχέσεις δρόμοι και σκολειά δεν γίνονται…

Είχαν ανάψει απ’ ώρα τα λυχνάρια. Τα γουρούνια τα είχαν κρεμασμένα στα κελάρια και τα χριστόψωμα είχαν ξεφουρνιστεί σαν φτάξαμε στο χωριό. Μερικές παιδιάστικες φωνές μισοσβησμένες των καλαντριστάδων ακούγονταν στα Σφιγκιανά, μαζί με τ’ αλυχτίσματα σκύλων.

Το χωριό ετοιμαζόταν να υποδεχτεί το Χριστό που γεννιόταν απόψε. Πόση ευτυχία ένιωσα στην υποδοχή των δικών μου, στη χαρά των ξαδερφακιών μου για τα μικρά δώρα που φέρνουν μεγάλη χαρά, στη θαλπωρή του τζακιού πού ήταν φορτωμένο από θρύλους, παραμύθια, χριστουγεννιάτικες ιστορίες και λίγο χιόνι που γλίστρησε απ’ την καμινάδα.

Τη χριστουγεννιάτικη ευδαιμονία μου τη φαρμάκωσε το γεγονός πώς η λειτουργία φέτος έπεφτε στο Λούλο και κανείς απ’ το χωριό δεν θα πήγαινε στην Αγία Τριάδα.

Ήταν στα μαχαίρια γιατί το Σφιγκάκι που βγήκε δήμαρχος, μπόρεσε με τη βοήθεια «σύντεκνου» του βουλευτή να πάρουν απ’ το χωριό το σχολειό.

Και γώ πού δεν ήμουν «στα μαχαίρια» με τους Λουλιώτες κ’ ήθελα ν’ ακούσω πώς «η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει», έπρεπε να οδοιπορήσω μές στα χιόνια, κάτω απ’ τ’ άστρα, μές στη θεοσκότεινη νύχτα, σαν τους Μάγους και τους ποιμένες, να προσκυνήσω το νεογέννητο Χριστό.

Το Σκουμπάκι, που έκανε τον ψάλτη, σαν «τέως Πρόεδρος» της σχολικής Εφορίας που ο δήμαρχος διέλυσε, και σαν φανατικός Αλετρουβαριώτης, δεν θα πήγαινε στη «λειτουργία» των Λουλιωτών. Έτσι όλη η ψαλμουδιά θα έβγαινε απ’ τα χείλη μου απ’ τον «Πολυέλαιο» ως τους κανόνες με το «κάθισμα του Ρωμανού» η «Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει», ως τα μεγαλυνάρια και τη δοξολογία. Ο μικρός Παπαδιαμάντης που από παιδί έκλεινα μέσα μου άρχιζε να ξυπνά…

Πώς όμως θα πήγαινα μόνος μες στο κρύο και τη σκοτεινιά; Χτύπησα σ’ όλα τα σπίτια, ζητώντας συντροφιά. Όλοι λυπόνταν γιατί είχαν νηστέψει και ήθελαν να κοινωνήσουν και ν’ ακούσουν τη λειτουργία.

Ο εγωισμός των όμως και το «κρητικό φιλότιμο» δεν έλεγε να δώσει τόπο στην οργή και άς ξημέρωνε τέτοια μέρα αγάπης και συγγνώμης.

Άρχισα να θλίβουμαι που θα έκανα Χριστούγεννα δίχως χριστουγεννιάτικη λειτουργία. Ήθελα να ψάλλω και να κοινωνήσω.

Τί θ’ άξιζε νάκανα Χριστούγεννα με τον παπά- Νταμπάκη και τους χωριανούς μου και να ‘ψελνα το «Χριστός γεννάται δοξάσατε Χριστόν εξ ουρανού απαντήσατε»!

Η «λάλη» μου με λυπήθηκε. Μούδωσε κουράγιο. Ετοίμασε μιά δάδα από κουρέλια που τα μούσκεψε στο λάδι. Βρήκε κ’ ένα ράσο για να μην ξεπαγιάσω και προσπάθησε να διασκεδάσει τους φόβους μου. Είχε το κουράγιο ν’ αποκηρύξει όλα τα παραμύθια, τις χριστουγεννιάτικες ιστορίες, τους θρύλους με τα φαντάσματα, τα καλλικατζαρούδια,  τ’ αερικά και τους καταχανάδες.

Μου μαρτύρησε πώς όλα τούτα είναι ψέματα που τάπλασε η φαντασία των προγόνων, και δεν πρέπει να τα φοβάμαι. Ύστερα βραδιά που είναι όλα μερεύουν και κουρνιάζουν στα σπλάχνα της γης.

Έτσι, ψυχωμένος τώρα, μπορούσα να ξεκινήσω, να μπω στα λιόφυτα τα θεοσκότεινα, ν’ ανέβω σε βουνά, να ροβολήσω στα ρέματα και στις χαράδρες σαν τους Μάγους και τους ποιμένες. Ή μήπως κι αυτοί είναι ψέματα;

-Άχ καημένη γιαγιά γιατί να γκρεμίσεις όλον αυτόν τον κόσμο του μύθου, της ονειροφαντασίας και της μαγείας που έκρυβα μέσα μου!!

Μα όχι δεν μπορούσε παρά νάναι αληθινοί οι «αγραυλούντες ποιμένες»,  οι άγγελοι με τις λύρες, τ’ αστέρια με την κεροδασιά τ’ ουρανού, οι Μάγοι που οδοιπορούσαν στην σκοτεινή νύχτα αναζητώντας το μικρό Χριστό. Μπορεί κιόλας να πέρασαν από το σταύλο του μπάρμπα μου απόψε και νάριξαν μιά ματιά στα ζωντανά.

Είχα δει κάμποσα όνειρα και είχα πάρει μερικούς ύπνους στο τζάκι δίπλα, που όλη νύχτα φεγγοβολούσε και σπίθιζε, όταν άκουσα το σήμαντρο της Αγίας Τριάδας. Χτυπούσε γλυκά μες στη σιγαλιά της νύχτας.

Άς χτυπάς έρημο, συλλογίστηκα και άς καλείς τον κόσμο όλο να γιορτάσει τη γέννηση του Θεανθρώπου. Αυτός κατέβηκε στη γη ανάμεσα σε άλογα και σε βόδια μα οι ψυχές των  ανθρώπων έγιναν τόσο σκληρές που δεν είναι άξιες να δεχτούν το μήνυμα της αγάπης και της συγγνώμης του.

Και ψιθύρισα: «Εσύ, Χριστέ μου, γεννήθηκες στον αχερώνα και συχώρεσες τους σταυρωτές Σου μα οι Αλετρουβιώτες δεν συχωρούν τους Λουλιώτες που τους άρπαξαν το σχολειό… Δεν καταδέχονται νάρθουν στην εκκλησιά να προσκυνήσουν Εσένα που απόψε γεννιέσαι».

…Χάλασε ο κόσμος, Θεέ μου! Χάλασε!! Άλλοι ξεκίνησαν από την Ανατολή, μήνες δρόμο, να ‘ρθουν με δώρα να πέσουν στα πόδια Σου. Και ένα μικρό παιδί, αψηφώντας τη βαρυχειμωνιά και το φόβο, ξεκινά ν’ ακούσει το «Χριστός γεννάται» και να δοξολογήσει με τους «εχθρούς» του χωριού του… τη γέννησή Σου.

     Το  φεγγάρι δεν είχε βγει ακόμα και ο δρόμος δεν ήταν εύκολος. Καθένας χαράζει μονοπάτια και κονταρίδες να πηγαίνει στα κτήματά του και πολλές φορές χάνεις τον πραγματικό δρόμο. Ένα κρύο δυνατό κατέβαινε απ’ την κορφή της Μαραθοκεφάλας που σε περουνιάζει ως το μεδούλι. Ο πάπυρος της γιαγιάς δεν άντεξε το βοριαδάκι. Πέρασα την «Αλυσουδερή» με τα πέντε πηγάδια. Αν ήταν μέρα θάβλεπα «κοπελιές» και «γράδες» με τις στάμνες στον ώμο.

          Ύστερα ανηφόρισα στην καστανιά και βρέθηκα στις μοναστηριακές ελιές. Τέσσερα- πέντε μονοπάτια, διασταυρώνονται. Πήρα το φαρδύτερο που θ’ μ’ οδηγούσε αμέσως στής «Παπαδιάς τ’ αλώνι» απ’ όπου θ’ αγνάντευα το χωριό και θα προσανατολιζόμουν.

          Όσο βάδιζα τόσο όμως και έμπαινα σε μιά χαράδρα με θεόρατες ελιές και πλατάνια. Ήταν ολοφάνερο πώς είχα χάσει το δρόμο, πώς βρισκόμουν στο ρέμα της Παναγιάς. Άκουσα το χείμαρρο που κατέβαινε από το βουνό. Ένας κρύος ιδρώτας με περίλουζε και ο φόβος μαζί με το κρύο περουνιάζει το φτωχό μου σαρκίο.

          Κάτι ιστορίες για σαραντάπηχους και τελώνια ήρθαν στο νού μου. Έκανα ν’ αρχίσω τις φωνές. Αυτό θάταν χειρότερο.

          Κοίταξα τον ουρανό π’ άρχισε να ξαστερώνει και να γεμίζει μ’ άστρα και άρχισα να ψέλνω όσα τροπάρια θυμόμουν απ’ τον παρακλητικό κανόνα.

          Άφησα το ρέμα κι άρχισα να σκαρφαλώνω στα βράχια, όταν μέσα στην απελπισιά μου, διάκρινα στην κορφή του αντικρινού βουνού φωτιές. Θάναι βοσκοί συλλογίστηκα με χαρά και άρχισα να φωνάζω.

          -Έ χωριανοί!! Βοήθεια, έχω χάσει το δρόμο.

          Ακούμπησα σ’ ένα βράχο και περίμενα απάντηση. Καμιά. Η απελπισμένη φωνή μου πνιγόταν στη βοή του χείμαρρου.

          Κουρασμένος, ολομούσκευτος, άρχισα ν’ ανεβαίνω το βουνό με οδηγό τη φωτιά που έμοιαζε με φεγγοβόλο μάτι της νύχτας. Σε λίγο βρισκόμουν στην κορυφή του Καστελιού, ανάμεσα σε βοσκούς που μ’ υποδέχτηκαν χαρούμενο.

          Ήταν το χειμαδιό ενός μπάρμπα μου. Βρήκα το «σιμοισοακάτορά» του το Μαθιό- βοσκό από μωροπαίδι-, το γιό του το Νικολή, σιόκαιρό μου και φίλο μου. Περίμεναν να ξημερώσει ακόμα για να ξεμαντρίσουν τα πρόβατα.

     Απόψε δεν κοιμόνταν, έμεναν ξάγρυπνοι, ανάμεσα στο ειρηνικό τους βασίλειο-πού και κείνο ξαγρυπνούσε-, μετρώντας τ’ αστέρια τ’ ουρανού, πίνοντας τσικουδιά και λέγοντας ιστορίες.

          Ήταν οι ίδιοι οι ποιμένες που «αγραυλούσαν» πρίν χιλιάδες χρόνια σε μιά πλαγιά της Βηθλεέμ. Και γώ ήμουν ένας μικρός μάγος που βάδιζα μες στο κατακαίρι και τη νύχτα για να προσκυνήσω το μικρό Χριστό.

          Αφού ξεμάργωσα στην κουτσουροθρεμμένη φωτιά και στη φλάσκα με την τσικουδιά, ξεκίνησα. Σύντροφο είχα το Νικολάκη. Ο Νικολάκης ήταν από τη Παναγιά και μπορούσε ν’ ακούσει το «Χριστός γεννάται» των Λουλιωτών.

          Βιαστήκαμε γιατί είχαμε αργήσει και ο καιρός έδειχνε πώς θα δυναμώσει.

     Σε λίγο αυγόριζε ο Λούλος και η εκκλησιά στη μεσοχωριά, που μόλις φωτιζόταν από λίγα καντήλια, τον πολυέλαιο και τα κεριά. Μές στην άγια νύχτα έβλεπες μερικά φώτα των οδοιπόρων που πήγαιναν ν’ ακούσουν την λειτουργία, και των σπιτιών καθώς ξυπνούσαν οι άντρες και τα παιδιά, για την εκκλησία. Οι γυναίκες, όσες είχαν κοινωνήσει, θα παρέμεναν στο σπίτι για τη χριστουγεννιάτικη σούπα.

          Όταν μπήκα στην Αγία Τριάδα νόμισα πώς βρισκόμουν στον παράδεισο. Προσκύνησα την ξεβαμμένη εικόνα του Δωδεκαβάγγελου με την Γένεση, άναψα το κερί μου και πρίν προλάβω ν’ ανεβώ στο στασίδι του ψάλτη πού ήταν άδειο-ο γέρο Μαζάνης μόνο κανοναρχούσε στη γωνιά- άρχισα τα «Μεγαλυνάρια», πού ήταν η σειρά τους.

          Ο παπά-Νικόλας βγήκε ξαφνιασμένος στην Αγία Πύλη για τον αναπάντεχο βοηθό του. Χάϊδεψε ικανοποιημένος την ολόλευκη γενειάδα του-πού είχε λευκανθεί, «εν Κυρίω»- μπήκε στο Ιερό και συνέχισε τη λειτουργία του.

          Ένιωθα τώρα την καρδιά μου να πλημμυρά από καλοσύνη και ευτυχία. Θάρρεψα πώς είχα σιμώσει στη φάτνη της Βηθλεέμ…

     ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΣ  ΜΟΥΣΤΑΚΑΣ

Περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ, χρόνος ΙΔ΄, τόμος Δ΄. τχ. 26/Χειμώνας 1979., σ. 287-291.

Σημείωση:

          Στην τελευταία μας ανάρτηση στα Λογοτεχνικά Πάρεργα είχαμε γράψει και μιλήσει και αναρτήσει τις απόψεις μας για την δημόσια πνευματική εικόνα και το διηγηματικό και τεχνοκριτικό έργο του πειραιώτη διηγηματογράφου Βελισσάριου Μουστάκα. Ενός ταλαντούχου συγγραφέα από την Σούδα Χανίων της Κρήτης (29/6/1929- Πειραιάς 17/6/1985) ο οποίος μετά την μόνιμη εγκατάστασή του στην Πόλη μας, χάραξε με αγάπη τα εμπνευσμένα πνευματικά του ίχνη στην πόλη μας, τον Πειραιά. Μην έχοντας πλέον τις δύο συλλογές με τα «Διηγήματά του»- ώστε να δω ποια από τα δημοσιευμένα διηγήματά του περιλαμβάνονται στα δύο βιβλία του- περιοριστήκαμε στην συμμετοχή του στο περιοδικό «Φιλολογική Στέγη» του ομώνυμου Σωματείου που υπήρξε παλαιό μέλος του. Αποδελτιώσαμε τα δημοσιεύματά του, δίχως να δώσουμε δείγμα της γραφής του.

     Πλησιάζοντας οι Εορτές του Δωδεκαημέρου, Χριστούγεννα- Πρωτοχρονιά…, μεταφέρουμε στο παρόν σημείωμα τις ηθογραφικές του παιδικές αναμνήσεις από την Μεγαλόνησο. Επιλέξαμε το παρόν διήγημα πρώτον, γιατί η εορτή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα παιδικά μας χρόνια και τις ευτυχισμένες ξέγνοιαστες αναμνήσεις. Στολισμός χριστουγεννιάτικου δένδρου με μπαμπάκι να θυμίζει χιόνι, μπάλες και άλλα μικρά στολίδια, πολύχρωμα μικρά λαμπιόνια και το άστρο στην κορφή, την φάτνη στην βάση. Προετοιμασία και πλάσιμο γλυκών και κουλουριών, στάλσιμο του ψητού φαγητού μέσα σε μαύρη μεγάλη λαμαρίνα να ψηθεί. Επικόλληση πάνω στα τζάμια των παραθύρων μικρών ασημοστολισμένων ζωγραφιών-τα γνωστά μας αγγελάκια-προσφορά και ανταλλαγή δώρων από μέλη της οικογένειας, ψαλμωδίες και δοξαστικά των εκκλησιών. Το Κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού «Η Παρθένος σήμερον…..» που σιγοψιθυρίζονταν. Κατά μόνας ή με μικρές φιλικές παρέες επίσκεψη από γειτονιά σε γειτονιά και να λέμε τα Κάλλαντα και να μας φιλεύουν οι νοικοκυραίοι φοινίκια ή κουραμπιέδες και πενταροδεκάρες. Ο δεύτερος λόγος της επιλογής, στάθηκε η εσωτερική αναφορά του Β. Μουστάκα ο οποίος από μικρό  παιδί αγαπούσε τον κυρ Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και το έργο του, και θεωρεί τον εαυτό του «έναν μικρό  Παπαδιαμάντη». Εκλεκτικές συγγένειες εκ μέρος ενός Κρητικού ηθογράφου διηγηματογράφου και λαογράφου που δηλώνει τις αναγνωστικές του προτιμήσεις και στιλ γραφής. (Εδώ να αναφέρουμε ότι απουσιάζει από τα διηγήματά του η Καζαντζακική παρουσία και φωνή). Δεν θέλησα να καταφύγω σε Λεξικό και να ερμηνεύσω τις Κρητικές του λέξεις και φράσεις. Τις αφήνω αυτούσιες όπως γράφονται μια και ούτε ο διηγηματογράφος θέλησε να μας τις εξηγήσει όταν δημοσίευσε τις παιδικές του μνήμες. Εξάλλου όσοι πειραιώτες έλκουν την καταγωγή τους από την «παντέρημη Κρήτη» όπως θα μας έλεγε ο Παντελής Πρεβελάκης, θυμούνται και γνωρίζουν οι λέξεις αυτές τι σημαίνουν.

     Για τον πειραιώτη Σπύρο Γ. Μακρή (1899- 9/8/1989) της γνωστής οικογένειας του ιερέα Γεωργίου Μακρή του αγίου Βασιλείου, στοιχεία και πληροφορίες έχουμε δώσει στην ανάρτησή μας της 18 Απριλίου 2021.

    Όσο για τον πειραιώτη καθηγητή Γαλλικών, ποιητή, μεταφραστή και τεχνοκριτικό, αγωνιστή δημοκράτη Κώστα Θεοφάνους (1919-1/4/2008), (προσφυγόπουλο από την Μικρά Ασία) έχουμε γράψει σε πειραϊκά έντυπα και έχουμε μιλήσει αρκετές φορές και έχουμε αναρτήσει δημοσιεύματά του και ποιήματά του στα Λογοτεχνικά Πάρεργα. Εδώ, επιλέξαμε ένα χριστουγεννιάτικο ποίημά του με αντιπολεμικό κλίμα. Το ζήτημα της παγκόσμιας «Ειρήνης» μεταξύ των ανθρώπων και των λαών της γης είναι ένα μοτίβο που απασχολούσε τον πειραιώτη ποιητή και τεχνοκριτικό, το συναντάμε στα ποιήματά του και στις δημόσιες αγωνιστικές πολιτικές εκδηλώσεις του. Του καταδικασμένου σε θάνατο από τους κατακτητές.

          Έδωσα τρία διαφορετικά δείγματα πειραιωτών δημιουργών με κοινό σημείο αναφοράς την εορταστική περίοδο.

          Ανοίγοντας το πρωί το ραδιόφωνο άκουσα τρείς ειδήσεις που μου αποτυπώθηκαν. Πρώτη: ενάμισι εκατομμύρια στρατιώτες και πολίτες έχουν σκοτωθεί μέχρι σήμερα στον πόλεμο Ρωσίας- Ουκρανίας. Δεύτερη μέχρι σήμερα έχουμε τεσσεράμισι εκατομμύρια Ουκρανών προσφύγων που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους. Και Τρίτη το Ελληνικό Λιμενικό διέσωσε σκάφος κοντά στην Γαύδο με 545 μετανάστες. Θάνατος της μητέρας του κυρίου Βαγγέλη Μαρινάκη ευεργέτη της πόλης και πρώτου σε ψήφους εκλεγμένου δημοτικού συμβούλου για αρκετές τετραετίες. Να μιλήσουμε για τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά σκάνδαλα που ταλανίζουν την χώρα; Τον αγώνα των Αγροτών που συνεχίζεται.

Να ευχηθούμε Καλές Γιορτές;

Το πάρτι της ζωής συνεχίζεται με την εξτρίμ πάντα ενδυμασία του πειραιώτη κυρίου Λάκη Γαβαλά.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Παρασκευή 19/12/2025.