Κασσιανή η Υμνωδός

ΚΑΣΣΙΑΝΗ η Υμνωδός

Δοξαστικόν του όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης

Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,

την σην αισθομένη Θεότητα

μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,

οδυρομένη μύρα σοι

προ του ενταφιασμού κομίζει.

Οίμοι! λέγουσα,

ότι νυξ μοι υπάρχει,

οίστρος ακολασίας,

ζοφώδης τε και ασέληνος

έρως της αμαρτίας.

Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,

ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ΄

κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,

ο κλίνας τους ουρανούς

τη αφάτω σου κενώσει.

Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,

αποσμήξω τούτους δε πάλιν

τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις΄

ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν

κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη.

Αμαρτιών μου τα πλήθη

και κριμάτων σου αβύσσους

τις εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου;

Μη με την σήν δούλην παρίδης,

ο αμέτρητον έχων το έλεος.    

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

ΚΑΣΣΙΑΝΗ

Κύριε, γυναίκα αμαρτωλή, πολλά,

πολλά, θολά, βαριά τα κρίματά μου.

Μα, ω Κύριε, πως η θεότη σου μιλά

μεσ’ στην καρδιά μου!

Κύριε, προτού Σε κρύψη η εντάφια γη

από τη δροσαυγή λουλούδια πήρα

κι απ’ της λατρείας την τρίσβαθη πηγή

Σου φέρνω μύρα.

Οίστρος με δέρνει ακολασίας… Νυχτιά,

σκοτάδι αφέγγαρο, άναστρο με ζώνει,

το σκοτάδι της αμαρτίας΄ φωτιά

με καίει, με λιώνει.

Εσύ που από τα πέλαα τα νερά

τα υψώνεις νέφη, πάρε τα, Έρωτά μου,

κυλάνε, είναι ποτάμια φλογερά

τα δάκρυά μου.

Γύρε σ’ εμέ. Η ψυχή μου πως πονεί!

Δέξου με, Εσύ που ΄δεχτηκες και γείραν

Άφραστα ως εδώ κάτου οι ουρανοί

και σάρκα επήραν.

Στα άχραντά Σου τα πόδια, βασιλιά

μου Εσύ, θα πέσω και θα στα φιλήσω

και με της κεφαλής μου τα μαλλιά

θα στα σφουγγίσω.

Τάκουσεν η Εύα μεσ’ στο αποσπερνό

της παράδεισος φως ν’ αντιχτυπάνε,

κι αλαφιασμένη κρύφτηκε… Πονώ,

σώσε, έλεος κάνε.

Ψυχοσώστ’, οι αμαρτίες μου λαός΄

ταξεδιάλυτα ποιος θα διαλύση;

Αμέτρητό Σου το έλεος, ο Θεός!

Άβυσσο η κρίση.

                        Κωστής Παλαμάς     

    

•Αντώνης Γιαλούρης,

 Ο θάνατος της Κασσιανής,(διήγημα), σ.197-202,

  περιοδικό Νέα Εστία τχ. 359/1-4-1942

•Καίτη Σ. Σβορώνου,

  Κασσιανή, σ.67, περιοδικό Αργώ τχ. 5/1-4-1943

•ΚΑΣΣΙΑΝΗ,

  μετάφραση Κωστής Παλαμάς, σ. 238,

  περιοδικό Γράμματα τχ.11-12/11,1943 Αφιέρωμα στον Παλαμά

•ΚΑΣΣΙΑΝΗ,

  μετάφραση Κωστής Παλαμάς, σ.270,

  περιοδικό Φιλολογική Πρωτοχρονιά τόμος 11/1954  

•Κασσιανή η υμνωδός, εισαγωγή Νίκη Τσιρώνη, β΄ έκδοση,

  Εκδόσεις του Φοίνικα 2002, σ. 100

•Μιχαήλ Ι. Κυριάκη,

  Η Κασσιανή και το ανέκδοτο θεατρικό έργο «The Tragedy of a Learned

  Woman in 9 th-Century Constantinople», σ. 79-82,

  περιοδικό Βυζαντινός Δόμος τόμος 1^ος  Χριστούγεννα 1987

•Φωτεινή Θεοφ. Βλαχοπούλου,

  Βιβλιογραφικό Δοκίμιο για την ΚΑΣ(Σ)ΙΑ-ΚΑΣ(Σ)ΙΑΝΗ. Ο θρύλος γύρω

  από τη Βυζαντινή ποιήτρια και η ιστορικότητά του, σ.139-159,

  περιοδικό Βυζαντινός Δόμος τόμος 1^ος  Χριστούγεννα 1987

•Καλλιόπη Αθ. Σφαέλλου,

  Μια ποιήτρια στο Βυζάντιο, σ. 50-55,

  περιοδικό Νέα Εστία τχ.133/Χριστούγεννα 1982

•Δημήτρης Γιάκος,

  Ελληνίδες της Λογοτεχνίας, σ. 185-188..

  Περιοδικό Νέα Εστία 1331/Χριστούγεννα 1982

•Πέπη Ρηγοπούλου,

  Κασσιανή-Εικασία-Εικόνα, σ. 10, εφημερίδα Ελευθεροτυπία 9/4/1996

•Πέπη Ρηγοπούλου,

  Το αμάρτημα του να είσαι αναγνώστρια, σ. 10,

  εφημερίδα Ελευθεροτυπία 30/4/2002

•Ιωάννης Μ. Χατζηφώτης,

  Το «Τροπάριο της Κασσιανής», σ.12, εφημερίδα Η Καθημερινή14/4/1998

•Ανωνύμως(;)

  Η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…, σ.29,

  εφημερίδα Επενδυτής 11/4/1998

•Βασίλης Πλάτανος,

  «Η εν πολλαίς αμαρτίαις…», εφημερίδα Η Αυγή 6/4/1999

•Βασίλης Βασιλικός,

  Εικασία, εν Θεώ Κασσιανή, εφημερίδα Τα Νέα 6/4/1999

•Γιώργος Κοροπούλης,

  Υμνογραφία χωρίς νόημα, σ.162, περιοδικό Δίφωνο τχ.80/5,2002

•Ανωνύμως,

  Κασσιανή η Υμνωδός, εφημερίδα Το Βήμα 5/5/2002

•Ανωνύμως,

  Το τροπάριο της Κασσιανής σε δίσκο, εφημερίδα Η Καθημερινή24/4/2002

•Παρασκευή Κατημερτζή,

  ΚΑΣΣΙΑΝΗ, Της στοίχισε τον θρόνο η «γλώσσα» της…, σ. 25,

  Εφημερίδα Τα Νέα 15/4/2002 (προδημοσίευση)

•Μάνιας Στάικου,

  … η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…, σ. 10,

  εφημερίδα Επενδυτής 27/4/2002

•Γ. Ε. Β.,

  Κασσιανή και… καλλιτεχνία. Ένα κείμενο του Φώτη Κόντογλου για τη

  «μονδέρνα» απόδοση του περίφημου τροπαρίου, σ.27,

  εφημερίδα Ελευθεροτυπία 30/4/2002

• της Χάρης Ποντίδα,

   Δόμνα Σαμίου, Η «σωτηρία» της Κασσιανής, σ. 24,

   εφημερίδα Τα Νέα 30/4/2002

•Αντώνης Καρκαγιάννης,

  Κασσιανή, σ. 20, εφημερίδα Η Καθημερινή 30/4/2002

•Νίκος Παλαμάς,

  «Το Τροπάριο της Κασσιανής», εφημερίδα Η Καθημερινή 23/5/2002

•Πόλη Κρημνιώτη,

  Ιχνογραφώντας την «Κασσιανή την υμνωδό».

  Συλλεκτική έκδοση με όλο το ποιητικό της έργο συγκεντρωμένο για πρώτη

  φορά σε ένα βιβλίο, σ. 27, εφημερίδα Η Κυριακάτικη Αυγή 4/5/2002

•Ανωνύμως,

  Το Τροπάριο της Κασσιανής και οι ύμνοι του Πάσχα, σ.5,

  Εφημερίδα Το Βήμα 20/4/2003

•Ανωνύμως,

  Μια μεγάλη αγάπη, η Lady Marks με αφορμή το πολύ σημαντικό

  Βυζαντινό Φεστιβάλ του Λονδίνου, θυμάται…,

  Περιοδικό S. Magazine 20/3/2004

•Μαρία Περικλή Ράλλη,

  Κασσιανή(ποίημα),

  στον 6^ο τόμο της Μεγάλης Ελληνικής Ανθολογίας, εκδ. Αδελφοί Μπούκα

•Πάρις Τακόπουλος,

  Τα Αντικριτικά τόμος Α΄ (Θέατρο 1990-1998), σ.173,174,

  εκδ. Ποταμός 2005

• στην Εγκυκλοπαίδεια της Ελληνικής Λογοτεχνίας του Χάρη Πάτση στον

   στον 9^ο τόμο σ. 321, δίνεται η πληροφορία για το βιβλίο του Θεόκτιστου

   Λαϊνά «Κασσιανή, η βυζαντινή αρχόντισσα και ποιήτρια», Αθήνα 1962

Ειρμοί του κανόνος του όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου

Κύματι θαλάσσης

τον κρύψαντα πάλαι

διώκτην τύραννον

υπό γης έκρυψαν

των σεσωσμένων οι παίδες΄

αλλ’ ημείς ως αι νεάνιδες

τω Κυρίω άσωμεν΄

ενδόξως γαρ δεδόξασται.

    

         Αναφέρω εδώ, μερικές ρήσεις της ποιήτριας Κασσιανής που θεωρώ ότι έχουν μια κάποια συγγένεια με τις αρχαίες ρήσεις του ποιητή Μένανδρου και άλλων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Πιστεύω, ότι πολλές διδαχές της υμνωδού, αν τις βγάλεις από το θρησκευτικό κουκούλι δεν είναι παρά κοινωνικές ρήσεις και πανανθρώπινα διδάγματα και καταστάλαγμα σοφία ζωής του οικουμενικού πολιτισμού. Μικρά αποφθέγματα, σαν και εκείνα του αρχαίου παραμυθά Αισώπου, χωρίς φυσικά να αποτελούν μικρές ιστορίες και εικόνες φυσιολατρικής διδαχής. Τα μικρά αυτά minima moralia της Βυζαντινής υμνωδού είναι προσανατολισμένα προς μια θρησκευτική-εδώ χριστοκεντρική-οπτική, και αυτό είναι φυσικό μια που η Κασσιανή ακολουθεί την πίστη της ψυχής της και της σωτηρίας της. Η θεματολογία τους περιστρέφεται γύρω από την φιλία, τον πλούτο, τον φθόνο, την μωρία, τα εσωτερικά πάθη που ταλανίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη και καταστρέφουν τον σύντομο και πρόσκαιρο κοινωνικό βίο του καθενός μας. Εκείνο ακόμα που παρατηρεί κανείς και από τις άλλες της ρήσεις έτσι όπως τις καταγράφει η επιμελήτρια της έκδοσης του βιβλίου «Κασσιανή η υμνωδός» Νίκη Τσιρώνη, είναι ότι η ποιήτρια συχνά παίζει με τις λέξεις, χαίρετε με τις συνηχήσεις των λέξεων, και προσπαθεί να βρει ανάλογες φράσεις που θα την βοηθήσουν από την μία να μην χάσει την μουσικότητα του στίχου της και από την άλλη να έχουν μια καλή ακουστική, χωρίς να αρνείται να δανειστεί ακόμα και πολυσύλλαβες λέξεις ίσως δύσχρηστες και στην εποχή της, πράγμα που μας δηλώνει και την δικό της μορφωτικό επίπεδο.

    Το γενικό πάντως αποτέλεσμα τόσο των ποιημάτων της όσο και των ρήσεών της μας κάνει αβίαστα να γράψουμε παραφράζοντας τον δικό της λόγο, αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα ποιητικά κρείττω.

    Ο ποιητικός λόγος της ποιήτριας Κασσιανής, αυτής της γυναικός του 9^ου αιώνος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έρχεται να μας υπενθυμίσει όχι μόνο την συνέχεια της ελληνικής παράδοσης τόσο της θρησκευτικής όσο και της κοινωνικής κάτω φυσικά από άλλες φιλοσοφικές και οντολογικές συντεταγμένες, αλλά κα να μας αποκαλύψει ότι ορισμένες φορές, η μεταποίηση των ανθρωπίνων παθών μας μπορεί να αποτελέσει ελιξίριο της πρόσκαιρης ανθρώπινης αθανασίας μας, να αποτελέσει πηγή αγαλλίασης και ευφροσύνης για τους αγαπώντες τον ποιητικό λόγο, πέρα από τα προσωπικά του καθενός δημιουργού σύμβολα και αναφορές ή πάλι και ίσως εξ αιτίας αυτών. Εκείνο που αξίζει να τονιστεί, με άκρα επιφύλαξη ασφαλώς, είναι ο υπολανθάνων ερωτισμός που διακρίνει κανείς στις διάφορες ωδές της, ένας θρησκευτικός ερωτισμός που δεν εγκλωβίζεται μέσα στα όρια της πρόσκαιρης ερωτικής έξαψης, αλλά υπερβαίνει τα κράσπεδα της αρχαιοελληνικής αφροδίτιας αίσθησης για να αναχθεί στην μεταθανάτια αγάπη της χριστολογικής συμβολικής του αντρικού προσώπου ως νυμφίου όχι μόνο της εκκλησίας του αλλά κάθε αληθινά και ουσιαστικά πιστού του.

Εν δυσί τελείαις ένα σε γινώσκομεν

φύσεσι κύριον,

ενεργείαις άμφω

και θελήσεσιν όντα ασύγχυτον,

τον υιόν του θεού,

εκ γυναικός λαβόντα σάρκα,

ης την θέαν τιμώμεν τοις πίναξιν.  

Ο ποιητικός λόγος όσο και αν ενδύεται τον θεολογικό μανδύα, δεν παύει κατά βάθος να είναι ένας ερωτικός οντολογικός λόγος του βασανισμένου και ταλαιπωρημένου από τα βάσανα της ζωής προσώπου, που, η ποιητική έκφραση λιτανεύει το χαμένο ερωτικό όνειρο και ατομική προσδοκία του χαμένου της ζωής ερωτικού παραδείσου. Κάθε ποιητική μαρτυρία ακόμα και η πιο στενά θρησκευτική, δεν παύει να κρύβει στα σπλάχνα της το υπόβαθρο μιας ερωτικής χθόνιας αποτυχίας, μιας αποτυχίας όμως που δεν οδηγεί στην απόγνωση και στις σκοτεινές τύψεις που λυγίζουν την ύπαρξη άχρι θανάτου, αλλά σε μια άνθιση μεταθανάτιας αισιοδοξίας βασισμένης στο ερωτικό πρόσωπο του αιώνιου νυμφίου. Αυτού του ωραίου κάλλει παρά πάντας βροτούς. Με τον τρόπο αυτόν ο ποιητικός λόγος «χάνει» ή σωστότερα μεταποιεί τον κοσμικό του χαραχτήρα, έναν χαρακτήρα ερωτικό που συναντάμε στις αρχαίες ερωτικές ποιήτριες και ποιητές της αρχαίας ελληνικής ποίησης και ενδύεται μια μεταφυσική πορφύρα που είναι οικείος και θελκτικός στην νέα του σωτήρια προοπτική.

«Χαίροις ο ωραίος τη μορφή

τη δε γνώμη υπέρκαλος

και αμφοτεροδέξιος…»

Η κοσμολογική ποιητική θέαση της Κασσιανής έχει την ίδια βαρύτητα με την ποίηση της αγίας Τερέζας, αλλά και της αρχαίας ερωτικής μελωδού Σαπφούς, ανεξάρτητα από τις αιτίες που την γέννησαν και την προσδιόρισαν. Οι ωδές της, τα ιδιόμελά της, τα τροπάρια δεν έχουν μόνο δογματική βαρύτητα, ενταγμένες μέσα στο πλαίσιο των Εικονομαχικών έριδων της εποχής της, δεν είναι μόνο αρμονικά ενταγμένα μέσα στις λειτουργικές ακολουθίες της αγίας και μεγάλης σαρακοστής, αλλά σαρκώνουν μια γυναικεία αγαπητική αίσθηση προς το άλλο φύλο, τον χαμένο σύντροφο της ζωής που θα της στερήσει την εδώ καρποφορία, αλλά θα της χαρίσει άθελά του, είτε λέγετε Θεόφιλος είτε έχει οποιοδήποτε άλλο αντρικό όνομα, τον αιώνιο εν καλό τόκο του αγαπημένου Νυμφίου. Η εδώ στέρηση της ζωής, ή η απάρνηση του οίστρου της ακολασίας και του έρωτος της αμαρτίας θα την οδηγήσει στις προστατευτικές φτερούγες του Θείου ζόφους, που είναι ο λαμπροφορεμένος Νυμφίος της. Η επιμελήτρια Νίκη Τσιρώνη, σε αυτήν την θαυμάσια έκδοση που μας πρόσφερε της «Κασσιανής» μιλά και για τις πολλές παρονομασίες της, γράφει στην σελίδα 26: «Η χρήση του ρητορικού τρόπου της παρονομασίας είναι τόσο εκτεταμένη στο έργο της Κασσιανής, που θα μπορούσε ν’ αποτελέσει ακόμη και κριτήριο για την ταύτιση του έργου της…».                       

Γνώμαι

•Δύο φιλούντων την εν Χριστώ φιλίαν

  ισασμός ουκ ένεστιν, αλλ’ έρις μάλλον.

•Φίλω φιλούντι χαρίζου το φιλείσθαι,

  τω δ’ αγνώμονι εις κενόν το φιλείσθαι.

•Φίλος εν λύπαις συνών τοις φιλεστάτοις

  ύφεσιν εύρε των σφοδρών αλγηδών.

•Φίλον φιλητός φιλούντα συναντήσας

  γέγηθε λαμπρώς ώσπερ όγκον ευρών χρυσίου.

•Φίλος τον φίλον και χώρα χώραν σώζει.

•Ώσπερ σκοτεινός οίκος ουκ έχει τέρψιν,

  ούτως πέφυκεν ο πλούτος άνευ φίλων.

•Ει το φέρον σε φέρει, φέρου και φέρε΄

  ει δε το φέρον σε φέρει και συ ου φέρεις,

  σαυτόν κακώσεις και το φέρον σε φέρει.

•Μέγα το κέρδος της καλής συμμετρίας.

•Πλουτών πλήθυνον τους φίλους εκ του πλούτου,

  ίνα σου πτωχεύσαντος μη εκσπασθώσιν.

•Πλούτον μη ζήτει, μηδ’ αυ πάλιν πενίαν΄

  ο μεν γαρ τον νουν φυσιοί και την γνώσιν,

  η δε την λύπην ακατάπαυστον έχει.

•Μόνος μονωθείς ο τας οδήνας έχων

  διπλήν έχει σκότωσιν και ραθυμίαν.

•Βάσανον έχει την ζωήν ο εν λύπαις.

•Κρείσσον μόνωσις της κακής συνουσίας.

•Κρείσσον ασθενείν ή κακώς υγιαίνειν.

•Μισώ τον μωρόν φιλοσοφείν δοκούντα.

•Μισώ χρεώστην αμερίμνως υπνούντα.

•Μισώ σιωπήν, ότε καιρός του λέγειν.

•Μισώ μη ζητούμενον και προσμολούντα.

•Μισώ τον διδάσκοντα μηδέν ειδότα.

•Ανδρός αληθούς ο λόγος ώσπερ όρκος΄

  ανδρός δε φαύλου και το ψεύδος μεθ’ όρκου.

•Φειδωλός ιδών τον φίλον απεκρύβη

  και τους οικέτας το ψεύδεσθαι διδάσκει.

•Φειδωλός άπας φίλους πτωχούς βαρείται.

•Ανήρ στοχαστής μάντις άριστός εστίν΄

  τεκμαίρεται κινδύνους εκ των πραγμάτων.

•Δυστυχής άπας εν πάσι κονδυλίζει,

  τω δ’ ευτυχεί πέφυκεν ευθύ τα πάντα.

•Αιρετώτερον φρονίμοις συνδιάγειν

  ήπερ πλουσίοις μωροίς και απαιδεύτοις.

•Οίμοι, κύριε, μωρού σοφιζομένου΄

  που τις τράποιτο; που βλέψοι; πως υποίσοι;

•Μωρός πάντως πέφυκε περισσοπράκτωρ΄

  μωρός βαλών πέδιλα πανταχού τρέχει.

•Περιστάσεσιν εμπίπτων μη εκλύου΄

  πάντως γαρ ουδέν θεού πάθοιμεν δίχα.

     Καθώς η Νύμφη Εκκλησία και κάθε νυμφία θρησκευτική ψυχή κηδεύει τον ιερό ερωτικό Νυμφίο της, αυτόν τον Ωραίο Ωραίου Ερωτικού Χορού της Αθανασίας, αυτό το αιώνιο μυστηριώδες Έαρ της ορθόδοξης ελληνικής ποίησης και μυραίνει με αναστάσιμα μύρα το Σώμα-Σήμα της ευσπλάχνου θεικής φθοράς και ραίνει με πασχαλιές την ρωπογραφία της του ανθρώπου φύση, διαβάζω τον ποιητικό λόγο της Βυζαντινής Υμνωδού προσπαθώντας να ανιχνεύσω τα πανάρχαια ίχνη του αρχαίου κάλλους της μορφής του Ανθρώπου, πριν χρειαστεί να γίνει ποιητική εξόδιος Εικόνα για να υπάρξει μέσα στην Ιστορία ως Τέχνη πανανθρώπινης ψυχής και λύτρωσης προσωπικής. Εκατομμύρια και Ένας οι μεταστάντες στο τυχαίο αλωνάκι της Ζωής περιμένουν την Νεύσι της ανάπαυσις της ανεξερεύνητης θείας κληρουχίας, τις πρεσβείες του ουκ εγνώσαμεν το τόξο της κρίσεως.

Μιας απαύστου αφθαρσίας του Ελέους που μεταμορφώνει την ασέληνο ζωή του καθενός μας σε δοξαστικό ενανθρωπήσαντα Ποιητικό Λόγο.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Μεγάλη Παρασκευή βράδυ, 10 Απριλίου του 2015

Πειραιάς, 10 Απριλίου 2015