ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

Η  ΑΛΩΣΗ  ΤΗΣ  ΠΟΛΗΣ

    Τις τελευταίες μέρες, βλέπουμε στην τηλεόραση τον πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας να εορτάζει μαζί με το Τουρκικό Έθνος την Άλωση της Πόλης-πριν 562 χρόνια-από τους Οθωμανούς στις 29 Μαΐου του 1453. Μια Άλωση, καθοριστική για το Έθνος των Ελλήνων.

     Πολλά τα πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα αναφοράς της φυλής των Ελλήνων: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη, Κωνσταντινούπολη, Βουκουρέστι, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, μέρη της Ιωνίας,  Δελφοί, Τραπεζούντα, Πόντος, Σμύρνη, Σικελία, Κύπρος και άλλες πολυφίλητες πόλεις της κάποτε γεωγραφικά αχαρτογράφητης ελληνικής πολιτιστικής αυτοκρατορίας. Πόλεις και χώροι φάροι εμπορίου και πολιτισμού, πολιτείες και τόποι που φύτρωνε η ελιά η ασημόγλαυκη του ελληνικού πνεύματος. Μνήμες δοξαριές ατέλειωτων μελωδιών της διαχρονικής ελληνικής ιστορίας, καυχήματα πόλεων που έγιναν θρύλοι στις συνειδήσεις των ελλήνων, οικουμενικά ευαγγέλια μιας αειθαλούς ελληνικής παράδοσης, ίχνη δοξοπάτητα του ελληνικού Λόγου και της μυστηριακής Πίστης των. Πόλεις βαριόμοιρες γοργόνες που δεν έλαβαν ποτέ απάντηση, φεγγοβόλα στάχια ενός αέναου ελληνικού πανηγυριού αίματος και θυσίας, πολύριζα αμπέλια του κάλλους των λειψάνων και των ηρώων των κεκοιμημένων ανά τους αιώνες ελλήνων.

Πόλεις θαλασσοκύκλωτες και βουνισοκυκλωμένες της μυστικής ελληνικής αύρας που σκέπει και οδηγεί τα πέτρινα βήματα της φυλής των προγόνων.  

    «Καλότυχο ποτέ μην πεις κανέναν, το τέλος της ζωής του πριν να δεις», γράφει στο έργο του «Τρωάδες» ο παππούς μας Ευριπίδης.

Ναι, καλότυχος Ωραίος Έλληνας του έλαχε από την ιστορική μοίρα να είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας της επτάλοφης πόλης της Βυζαντινής.

Αυτός που δεν γνώρισε θάνατο, αλλά δόξα. Αυτός που πύλες άδου δεν του άνοιξαν, γιατί πέταξε σαν αετός στα παραδείσια νησιά των Μακάρων. Αυτός που έγινε θρύλος για τις παναγιές γιαγιάδες του έθνους, παραμυθία χρυσών αναμνήσεων στα χείλη των ηρώων της πατρίδας, δοξαστικός ύμνος στα όνειρα των παιδιών, ποιητικός παιάνας για τους νέους Πίνδαρους. Αυτός που έγινε κειμήλιο στα φτωχόσπιτα των συνοικιών των ονείρων των απανταχού ελλήνων. Νανούρισμα κούνιας, παραμύθι ζωής, αντίλαλος πίστης, ζωντανή μνήμη οικουμενικού μνημείου ελληνικής τέχνης, θόλος παμμέγιστος της παράδοσης. Στο πρόσωπό του και την θυσία του σμίγει το ελληνικό πνεύμα με την ορθόδοξη πίστη. Δεν ήταν φιλόσοφος,-όπως ο ονειροπόλος Ιουλιανός-ούτε έγινε άγιος,-όπως ο Μέγας Κωνσταντίνος,-ο πρώτος της των Φλαβίων γενιάς- παρέμεινε στις συνειδήσεις των ελλήνων ζωντανός, σαν ένας αυτοκράτορας ξωμάχος, σαν ένας έλληνας δονκιχώτης της αιώνιας πορείας της πατρίδας μέσα στην ροή του χρόνου και τις στάχτες της ιστορίας. Σαν μια λαϊκή ζωγραφιά καρφίτσα στο πέτο όλων των ελλήνων, όλων αυτών που έχουν ελληνική συνείδηση, είτε πιστεύουν στο χριστιανικό δόγμα είτε όχι, είτε ακολουθούν την μυστική ατραπό του έλληνα Διονύσου είτε συνεχίζουν μυστικά τα Πλατωνικά ιδεώδη, είτε νιώθουν βαλκάνιοι είτε ευρωπαίοι, είτε μαρξιστές είτε ορθόδοξοι, κοινή Εστία το Ελληνικό Φως των πανάρχαιων ηρωικών ερειπίων, το γαλάζιο του ουρανού των οικουμενικών οραμάτων μας. Κοινός μας μάρτυρας και μαρτυρία, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.

«Ω πόλις, πόλις, πόλεων πασών κεφαλή! Ω πόλις,

Πόλις κέντρον των τεσσάρων του κόσμου μερών! Ω πόλις,

Πόλις, Χριστιανών καύχημα και βαρβάρων αφανισμός! Ω

Πόλις, πόλις, άλλη παράδεισος φυτευθείσα προς δυσμάς,

Έχουσα ένδον φυτά παντοία βρίθοντα καρπούς πνευματικούς!

Που σου το κάλλος, παράδεισε; Που σου ή των χαρίτων του

Πνεύματος ευεργετική ρώσις ψυχής τε και σώματος; Που τα των

Αποστόλων του κυρίου μου σώματα, τα προ πολλού φυτευθέντα…»

Θρηνεί την επτάλοφη, θεοφύλακτη Κωνσταντινούπολη, ο Δούκας.

    Με την ευκαιρία της Αλώσεως της Πόλης, αναφέρω εδώ, μερικά αποσπάσματα για το ιστορικό αυτό γεγονός χωρίς σχόλια, μόνο θέλοντας να κρατήσω την μνήμη ζωντανή, και να θυμίσω ακόμα, ότι η Κύπρος είναι υποδουλωμένη στα τουρκικά μουσουλμανικά στρατεύματα κατοχής. Ας ευχηθούμε, να μην έχει την τύχη της αρχαίας Παλμύρας. Δύο Ρώμες έπεσαν τρίτη να μην υπάρξει.

• «Ως ουν η πόλις εάλω, ο αμηράς ένδον εισελθών ευθύς πάση σπουδή ζήτησιν εποίει περί του βασιλέως, ος κατά νουν άλλον ουκ ελογίζετο ει μη μόνον ει ζη ή τέθνηκεν ο βασιλεύς. Και τινές μεν ελθόντες έλεγον ότι έφυγεν, άλλοι δε τη πόλει έλεγον είναι κεκρυμμένον, άλλοι δε τεθνάναι μαχόμενον. Και θέλων πιστωθήναι αληθώς έστειλεν ένθα δη τα πτώματα των αναιρεθέντων έκειτο σωροειδώς Χριστιανών τε και ασεβών. Και πλείστας κεφαλάς των αναιρεθέντων έπλυναν, ει τύχη και την βασιλικήν γνωρίσωσι. Και ουκ εδυνήθησαν γνωρίσαι αυτήν ει μη το τεθνεός πτώμα του βασιλέως ευρόντες, ο εγνώρισαν εκ των βασιλικών περηκνημίδων ή και πεδίλων, ένθα χρυσοί αετοί ήσαν γεγραμμένοι, ως έθος υπήρχε τοις βασιλεύσι. Και μαθών ο αμηράς περιχαρής και ευφραινόμενος υπήρχε, και προστάξει αυτού οι ευρεθέντες Χριστιανοί έθαψαν το βασιλικόν πτώμα μετά βασιλικής τιμής. Ουαί, ουαί καμοί της προνοίας εν τίνι καιρώ με φυλαττούσης! Ην δε πάσα η ζωή του αοιδίμου εν βασιλεύσι και γαληνοτάτου και μάρτυρος τούτου χρόνοι τεσσαράκοντα εννέα και μήνες τρεις και ημέρες είκοσι…»

Γεωργίου του Φραντζή του Πρωτοβεστιάριου, «ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ», εκδ. Δωδώνη χ.χ. σ. 80-81.

• «Εκεί ένας σέρβος εβγήκε μπροστά του και του έφερε το κεφάλι του καίσαρα. Αυτός καταχάρηκε κι εφώναξε αμέσως τους άρχοντες και στρατηγούς κι ερώτησε να μάθει αν αλήθεια είναι του καίσαρα το κεφάλι. Εκείνοι κατατρομαγμένοι αποκρίθηκαν: «Είναι το αληθινό κεφάλι του καίσαρα». Τότε αυτός το ασπάσθηκε κι είπε: «Μα την αλήθεια, ο ίδιος ο Θεός σ’ έφερε στον κόσμο και σ’ έκαμε και καίσαρα, γιατί λοιπόν να πας έτσι άδικα χαμένος;»Κι έστειλε την κεφαλή στον Πατριάρχη να την χρυσώσει και να την ασημώσει και να την φυλάξει καταπώς αυτός γνωρίζει. Ο Πατριάρχης επήρε την κάρα και την εκλείδωσε σε αργυρό και χρυσωμένο σκεύος και την έκρυψε στη μεγάλη εκκλησία κάτω από την αγία τράπεζα. Από άλλους όμως ακούστηκε ότι κάποιοι που εσώθηκαν, από αυτούς που ήταν μαζί με τον καίσαρα στη Χρυσή Πύλη, επήραν κρυφά το σώμα, εκείνη την ίδια νύχτα, και το επήγαν στον Γαλατά και εκεί τον έχουν θαμμένον»

Το Ρωσικό Χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη.

Η Πολιορκία και η Άλωση της Πόλης.

Απόδοση, εισαγωγή και σχόλια: Μήτσος Αλεξανδρόπουλος,

εκδ. Κέδρος 1978, σ.91-92   

• «Στις 10 του ίδιου μηνός ο σουλτάνος έκαμε επιθεώρησι και αρίθμησι του στόλου του και του στρατού της ξηράς, του πεζικού και του ιππικού και βρήκε ότι είχε τετρακόσια είκοσι καράβια(τριήρεις, διήρεις, μονήρεις, δρόμωνας νήες και πλοία). Ο στρατός της ξηράς ήταν διακόσιες πενήντα οκτώ χιλιάδες. Στην αντίθετη πλευρά, δηλαδή μέσα στην Πόλη, που ήταν τόσο μεγάλη, υπήρχαν μόνον 4973 άνδρες, χωρίς τους ξένους, που ήσαν γύρω στις 2000.  Αυτό το ήξερα καλά για τον εξής λόγο: ο βασιλιάς διέταξε τους δημάρχους και τους στρατηγούς να γράψη ο καθένας με ακρίβεια αυτούς, που ημπορούσαν να φέρουν όπλα, και τους λαϊκούς και τους κληρικούς, επίσης να σημειώσουν και τι είδους όπλα είχε ο καθένας, για να αμυνθή. Οι δήμαρχοι έκαναν τους καταλόγους της περιοχής τους και τους έδωσαν στον βασιλέα. Αυτός με κάλεσε κοντά του και μου είπε: «Αυτή η δουλειά είναι δική σου, γιατί χρειάζεται προφύλαξι και εχεμύθεια. Πάρε τους καταλόγους αυτούς και κάθισε σπίτι σου. Λογάριασε, πόσοι είναι οι μάχιμοι άνδρες και πόσα όπλα έχουν και ασπίδες και τόξα και πολιορκητικές μηχανές». Εγώ λοιπόν έκαμα ό,τι διέταξε ο αυτοκράτωρ και με μεγάλη λύπη και κατήφεια του παρουσίασα τον κατάλογο, ο αριθμός των στρατιωτών έμεινε κρυφός σε μένα μόνον και σ’ αυτόν. Στο μεταξύ είχαμε και μερικούς λιποτάκτες. Πολύ ολίγοι άρχοντες και πολίτες που ήσαν τελείως άχρηστοι και δειλοί, έφυγαν από την Πόλι πριν αρχίση η πολιορκία, γιατί φοβήθηκαν τον πόλεμο και τα άλλα δεινά. Μόλις το άκουσε αυτό ο βασιλεύς, εστέναξε μόνο βαθιά και δεν είπε τίποτα…..»

Γεωργίου Φραντζή-Μιχαήλ Δούκα

Το Χρονικό της Αλώσεως, εκδ. Πάπυρος 1971, σ.48-49.

Εισαγωγή εις τους συγγραφείς, πρόλογος και βιογραφικά στοιχεία: Απόστολος Β. Δασκαλάκης.
μετάφραση κειμένων Φραντζή: Βασ. Πελασγίτης,
μετάφραση κειμένων Δούκα:Γεώργιος Μ. Κορδάς
επιμέλεια κειμένων και μεταφράσεων: Εμμανουήλ Ι. Κωνσταντινίδης

• «Συγγραφείς που ήταν παρόντες κατά την άλωση της Πόλης είπαν διαφορετικές ιστορίες. Ο Βάρβαρος ανέφερε ότι κάποιοι ισχυρίσθηκαν ότι είδαν το σώμα του αυτοκράτορα ανάμεσα σ’ ένα σωρό πτώματα, αλλά άλλοι υποστήριξαν ότι δεν βρέθηκε ποτέ. Ο Φλωρεντινός Τετάλντι έγραψε ομοίως ότι μερικοί είπαν πως το κεφάλι του είχε αποκοπεί και άλλοι ότι σκοτώθηκε στην Πύλη. Προσθέτει ότι και η μία ιστορία και η άλλη μπορεί να είναι αληθινή, γιατί ασφαλώς σκοτώθηκε μέσα στο πλήθος και οι Τούρκοι αποκεφάλισαν τα περισσότερα πτώματα. Ο αφοσιωμένος φίλος του Φραντζής προσπάθησε να συγκεντρώσει περισσότερες λεπτομέρειες, αλλά το μόνο που έμαθε είναι ότι όταν ο σουλτάνος έστειλε να ψάξουν για το σώμα του, ένας αριθμός πτωμάτων και κεφαλιών πλύθηκαν με την ελπίδα να τον αναγνωρίσουν. Τέλος βρέθηκε ένα σώμα με έναν αετό κεντημένο στις κάλτσες και αποτυπωμένων στις κνημίδες. Υπέθεσαν ότι ήταν το δικό του και ο σουλτάνος το έδωσε στους Έλληνες να το θάψουν. Ο ίδιος ο Φραντζής δεν το είδε και είχε κάποια αμφιβολία  αν ήταν πραγματικά του κυρίου του, ούτε μπόρεσε να εξακριβώσει που είχε θαφτεί. Σε μεταγενέστερους αιώνες ένας ανώνυμος τάφος στην συνοικία Βεφά δειχνόταν στους ευλαβείς ως η τελευταία κατοικία του αυτοκράτορα. Η γνησιότητά του δεν αποδείχθηκε ποτέ και τώρα έχει παραμεληθεί και λησμονηθεί».

Στήβεν Ράνσιμαν (Stiven Ranciman)

Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, (The Fall of Constantinople)

μτφ. Νικόλαος Κ. Παπαρρόδου, επιμέλεια Στάθης Κυριάκου, εκδ. Μπεργάδη 1979, σ.194-195

• «Μια κραβγή φρικτή αντηχεί πέρα ως πέρα και παγώνει τον αέρα: Εάλω η Πόλις! Εάλω η Πόλις!

Τότε ο Κωνσταντίνος ο ΙΑ ξεπεζεύει και με το σπαθί γυμνό και την ασπίδα υψωμένη ρίχνεται να σταματήσει το καταραμένο πλήθος που βιάζεται να κυριέψει την «Βασιλείαν»του. Ο ακάνθινος στέφανος, σφίγγει στο μέτωπο ενωμένος με τη σάρκα αχώριστος. Ούτε τα δώρατα, ούτε οι σπάθες, τα γυριστά γιαταγάνια, η λύσσα των ορδών που δρασκελούν το προτείχισμα  και συντρίβουν τους νεκρούς και τους πληγωμένους δεν είναι ικανές να τον αποσπάσουν. Θα μείνει εκεί εις την αιωνιότητα»

Τατιάνας Σταύρου,

Εάλω η Πόλις-Χρονικόν, εκδ. Εστία 1973, σ.180

• «Μην κλαίτε, πάει, βαθιά στη γης η Παναγιά μας

Να τον ξαπλώσει ως σπόρο ετούτο εδώ μπροστά μας

Το πιο μεγάλο μυστικό ναι της Ελλάδας

Χίλιες φορές αυτή κατέβηκε στον Άδη,

Και πάλι χίλιες αναστήθηκε, ο Θεός

Βαθιά να σε σκεπάσει, γιέ μου, σαν το σπόρο,

Κι αθάνατο κρυφά μεσ’ στ’ άγια χώματά μας

Και δροσερό να σε κρατάει μες στους αιώνες!»

Νίκος Καζαντζάκης,

ΘΕΑΤΡΟ-Τραγωδίες με βυζαντινά θέματα

(ΧΡΙΣΤΟΣ-ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο ΠΑΡΑΒΑΤΗΣ-ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΩΚΑΣ-

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ), εκδ. Ελένη Καζαντζάκη 1964, σ.579

     Μαρμαρωμένος μαχητής, αυτοπροαίρετα θυσιαζόμενος, πέρα από πολυτελείς εικόνες θεολογικής αναζήτησης, μακριά από θυμιάματα δογμάτων, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έγινε ένα «in hoc signo vinces» ανά τους ελληνικούς αιώνες της ορφανεμένης αθανασίας μας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Δευτέρα, 1 Ιουνίου 2015

Πειραιάς, 1/6/2015