Δημήτρης Ραυτόπουλος (Πειραιάς 28/5/1924- Αθήνα 14/4/2025)

 

              ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ

        (Πειραιάς 28/5/1924- Αθήνα 14/4/2025)

      Έφυγε πλήρης ημερών ένας από τους πλέον διακεκριμένους κριτικούς και δοκιμιογράφους της ελληνικής λογοτεχνίας, ο γεννημένος στην Πόλη μας Δημήτρης Ραυτόπουλος (Πειραιάς 28/5/1924- Αθήνα 14/4/2025). Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος αποτελεί μία εξέχουσα μορφή των Πειραϊκών Γραμμάτων, της Πειραϊκής Λογοτεχνικής Σχολής. Ανήκει στους σημαντικότερους έλληνες κριτικούς και δοκιμιογράφους της ελληνικής λογοτεχνίας, και της πνευματικής παράδοσης της Πόλης μας. Διακόνησε συστηματικά τον κριτικό λόγο και την κριτική σκέψη, το δοκίμιο, την έρευνα, την μελέτη, την μετάφραση και την δημοσιογραφία. Συναριθμείται-και δικαίως- στα μεγάλα ονόματα εκπροσώπους του δοκιμιακού λόγου, της κριτικής σκέψης και γραφής της ιστορικής διαδρομής του Πειραιά για πάνω από έναν αιώνα. Καλλιέργησε με σεβασμό, υπευθυνότητα, συνέπεια, εγκυρότητα τον κόσμο των ιδεών και της κριτικής σκέψης από την πλευρά της αριστερής διανόησης που στρατεύθηκε από τα νεανικά του χρόνια και ακολούθησε μέχρι το τέλος του βίου του. Ανήκει στην πρώτη και επιφανή γραμμή των Πειραϊκών Γραμμάτων όπως ο ποιητής Στέλιος Γεράνης, ο πεζογράφος Χρήστος Λεβάντας, ο κριτικός Τάκης Μενδράκος, οι πανεπιστημιακοί συγγραφείς και κριτικοί, Βασίλειος Λαούρδας, Σοφία Αντωνιάδη, Ισιδώρα Ρόζενταλ Καμαρινέα, Εμμανουήλ Κριαράς, Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Βρασίδας Καραλής. Την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής φοίτησε στο Χημικό τμήμα της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών δίχως να περατώσει τις σπουδές του. Έντονα πολιτικοποιημένος, μαχητικός αγωνιστής πολίτης από τα νεανικά του χρόνια εντάχθηκε στα κινήματα της νεολαίας με την σημαία της αριστεράς. Εμφανίστηκε σε νεαρή ηλικία, νεότατος στα Ελληνικά Γράμματα. Αρθρογράφησε στο γνωστό περιοδικό της ΕΠΟΝ, «Νέα Γενιά» (1944-1945) και σε έντυπα του ΕΑΜ, όπως ήταν η εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα» (1946-1947) της οποίας υπήρξε συντάκτης της. Μετά την απελευθέρωση και το τέλος του εμφύλιου σπαραγμού, τον συναντάμε ως πρωτεργάτη και μέλος της συντακτικής επιτροπής- μαζί με τον ποιητή και μεταφραστή Τίτο Πατρίκιο, τον κριτικό Κώστα Κουλουφάκο, τον ποιητή Κώστα Πορφύρη- συνεργάτη του σοβαρού λογοτεχνικού περιοδικού που εξέφραζε τις λογοτεχνικές ιδέες, θεωρητικές θέσεις, πολιτιστικές αρχές, νέα ρεύματα στους χώρους της λογοτεχνίας και των γραμμάτων, της ελληνικής, ευρωπαϊκής και παγκόσμιας τέχνης, από την οπτική του πνευματικού κόσμου των λογίων και διανοουμένων της ανανεωτικής αριστεράς, το πασίγνωστο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» (1954- 1967). Σε διάφορες χρονιές, όπως το 1955, το 1957 και σε άλλες, συναντάμε το όνομά του ως κριτικό της λογοτεχνίας και διηγηματογράφο. Βλέπε τεύχη 6, 7, 8, 10, 11, 12, 50-51 κλπ. Για την ενεργό συμμετοχή του στα πολιτικά κινήματα της Νεολαίας της Γενιάς και της Εποχής του από την πλευρά της ανανεωτικής αριστεράς, ο Πειραιώτης Δημήτρης Ραυτόπουλος κατά την χρονική περίοδο 1947-1952 εξορίστηκε από τις μετεμφυλιακές ελληνικές κυβερνήσεις στην Ικαρία, την Μακρόνησο, τον Άη Στράτη. Μετά την μερική άρση των κυβερνητικών μέτρων του εμφυλίου, την χαλάρωση των απαγορεύσεων, εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα της ανανεωτικής αριστεράς «Η Αυγή» κατά την περίοδο από το 1952 έως την χρονιά της επτάχρονης δικτατορίας 1967, που το στρατιωτικό καθεστώς έκλεισε την εφημερίδα-όπως και άλλες- επιβάλλοντας λογοκρισία. Εργάστηκε επίσης στις εφημερίδες, «Ελεύθερος», «Ώρα» (1955-1956). Κατά την διάρκεια της δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974) ο Δημήτρης Ραυτόπουλος αυτοεξορίζεται στην πόλη του φωτός το Παρίσι, στη Γαλλία (όπως και άλλοι αντιστασιακοί έλληνες λογοτέχνες και επιστήμονες της εποχής), εργαζόμενος στη σύνταξη του «Λεξικού Κύριων Ονομάτων» “Le Robert”, που, ο Πειραιώτης συγγραφέας έγραψε πάνω από 1000 λήμματα που αναδεικνύουν το πρόσωπο της Ελλάδας στους χώρους της Ιστορίας, των Γραμμάτων και των Τεχνών, του Πολιτισμού. Συνεργάστηκε ακόμη στο αφιέρωμα για την Ελλάδα του περιοδικού “Temps Moderns” του 1969, και συνέθεσε μία Ανθολογία Κειμένων αντιστασιακών- εξόριστων Ελλήνων λογοτεχνών. Κατά την διάρκεια της αυτοεξορίας του στη Γαλλία παρακολούθησε μαθήματα στην “Ecole Pratique des Hautes Etudes”. Μετά την μεταπολίτευση του 1974 και την επιστροφή του στην Ελλάδα, διεύθυνε το λογοτεχνικό πρωτοποριακό περιοδικό «Ηριδανός» (1975-1976) του γνωστού εκδοτικού οίκου. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ακόμα και σήμερα τα Αφιερώματα του περιοδικού στα νέα ρεύματα και τάσεις της λογοτεχνίας όπως πχ. στον «Υπερρεαλισμό». Αρθρογράφησε στην εφημερίδα «Η Αυγή» (1977- 1980) και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Η Απογευματινή» κατά την περίοδο (1976-1981). Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας Συγγραφέων. Για το έργο και την εν γένει Δημοσιογραφική του παρουσία, βραβεύθηκε από το Ίδρυμα Αθανασίου Μπότση το 1989. Το 1997 για την μελέτη, το βιβλίο του για τον ποιητή και μεταφραστή «Άρης Αλεξάνδρου ο εξόριστος» εκδόσεις Σοκόλη 1996, τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής. Το 2008 λαμβάνει το Βραβείο «Διδώ Σωτηρίου» της Εταιρείας Συγγραφέων, ενώ την ίδια χρονιά, αναγορεύεται διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 2014 λαμβάνει το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για την συνολική συγγραφική του προσφορά, τρία χρόνια αργότερα, το 2017 παίρνει το Βραβείο Δοκιμίου και Μελέτης του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών.

     Παραγωγικός και δραστήριος ο δημοκρατικών φρονημάτων πειραιώτης Δημήτρης Ραυτόπουλος, συμμετείχε με ανακοινώσεις του σε Συνέδρια και Ημερίδες- (Δήμο Χαλανδρίου, Δήμο Νέας Ιωνίας, Υπουργείο Πολιτισμού, Μουσείο Μπενάκη) για έλληνες λογοτέχνες όπως πχ. για τον πεζογράφο και ποιητή Στρατή Τσίρκα, τον πεζογράφο Αντρέα Φραγκιά κ.ά, ενώ, έδωσε Ομιλίες σε διάφορους πολιτιστικούς χώρους για τον Στρατή Τσίρκα, τον Γιάννη Μανούσακα, τον Τίτο Πατρίκιο, τον Μανώλη Φουρτούνη τον Χρίστο Ρουμελιωτάκη, παρουσίασε επίσης και έγραψε κριτικές για βιβλία σύγχρονων ελλήνων δημιουργών όπως ο Τάσος Γουδέλης, ο Μισέλ Φάϊς, ο Τάσος Λειβαδίτης και άλλους. Κείμενά του για τους Θανάση Βαλτινό, Μάριο Χάκκα, Δημήτρη Χατζή, Αλέξανδρο Κοτζιά, Ρέα Γαλανάκη, Άρη Αλεξάνδρου, διαβάζουμε στις εφημερίδες «Τα Νέα», στην  «Η Αυγή της Κυριακής», στα περιοδικά Βιβλιοθήκη και Ιστορικά της «Ελευθεροτυπίας». Στο περιοδικό «Αντί», «Το Δέντρο», τα «Γράμματα και Τέχνες», την «Νέα Εστία», το περιοδικό «Θέματα Λογοτεχνίας», την “Athens Review of Books”, σε αρκετά τεύχη του περιοδικού «Μανδραγόρας», που, στο 30^ο τεύχος του το περιοδικό αφιερώνει σελίδες του στον Δημήτρη Ραυτόπουλο και στο βιβλίο του μελέτημά του, «Αναθεώρηση Τέχνης- Η Επιθεώρηση Τέχνης και οι άνθρωποί της», εκδ. Σοκόλη 2006. Ο κριτικός αφιερώνει την μελέτη του «Στον Κώστα/ Στον Πορφύρη/ στον Γιώργο». Το βιβλίο σχολιάστηκε επαινετικά από διαφόρους σε διάφορα έντυπα, και, μαζί με την ερευνητική μελέτη-βιβλίο της πειραιώτισσας φιλολόγου και συγγραφέως Αμαλίας Καραλή για το σημαντικό αυτό περιοδικό αποτελούν, μας δίνουν μία επαρκή εικόνα για την ταυτότητα και την πολιτιστική πολιτική του περιοδικού. Δυστυχώς, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο της κυρίας Καραλή δεν κατόρθωσα να το προμηθευτώ. Όταν το αναζήτησα είχε ήδη εξαντληθεί. Ελπίζω να του δοθεί η εμπορική δυνατότητα να επανεκδοθεί. Άλλες του μελέτες και κριτικές για τους Γιώργο Χειμωνά, Τατιάνα Γκρίτση- Μιλλιέξ, Μένη Κουμανταρέα, Περικλή Κοροβέση, Μέλπω Αξιώτη, Νικηφόρο Βρεττάκο, Λιλή Ζωγράφου, Στρατή Αναστασέλλη, Μαρκησίου ντε Σαντ, Μισέλ Τουρνιέ κλπ. Δημοσίευσε σε διάφορα έντυπα, τα οποία συγκέντρωσε στον τόμο του «Κρίσιμη Λογοτεχνία» εκδόσεις Καστανιώτη 1986. Και θεωρητικές του πολιτικές μελέτες για την Λογοτεχνία και τους λογοτέχνες, Μαγιακόφσκι, Ντοστογιέφσκι, Όργουελ, τον γάλλο φιλόσοφο Ροζέ Γκαρωντύ και ζητήματα των σχέσεων μεταξύ της αριστεράς και της λογοτεχνίας, τον πολιτισμό ευρύτερα, δημοσιευμένα σε πολιτικά περιοδικά και εφημερίδες, σύναξε στον τόμο του «Τέχνη και Εξουσία», Καστανιώτη 1985. Αίσθηση έκανε και συζητήθηκε το βιβλίο του «Εμφύλιος και Λογοτεχνία» που κυκλοφόρησε το 2012 από τις εκδόσεις Πατάκη. Μετέφρασε επίσης, συγγραφείς όπως ο Μπορίς Βιάν, ο Μισέλ Τουρνιέ, η Μάργκαρετ Μίτσελ, με την συνεργασία της Φούλας Χατζηδάκη, τα «Γράμματα από την φυλακή» του Αντόνιο Γκράμσι. Οι αυτόνομες εκδόσεις του και οι συμμετοχές του σε συλλογικούς τόμους (όπως αυτοί για τον κριτικό Αλέξανδρο Αργυρίου, τον ποιητή και πεζογράφο Νίκο Καζαντζάκη κ.ά.) φτάνουν τους 15. Δίχως να προσμετρήσουμε και τα βιβλία που μετέφρασε.

              Ο γεννημένος στον Πειραιά, (κάτι που σημαίνει ότι συναριθμείται στους δημιουργούς που αποτελούν την Πειραϊκή Σχολή), θεωρείται και είναι,  ένας από τους σημαντικότερους και σοβαρότερους, εμβριθής κριτικούς και στοχαστές της λογοτεχνικής μετεμφυλιακής περιόδου στην χώρα μας. Ακριβοδίκαιος σχολιαστής της συλλογικής συνείδησης των πνευματικών δημιουργών και των έργων τους, που, στρατεύθηκαν, με τον έναν ή άλλον τρόπο ιδεολογικά με τον πολιτικό χώρο της Αριστεράς. Πνεύμα ελεύθερο και ανήσυχο, φύση στοχαστική και ανεξάρτητη, οξυδερκέστατη κριτική γραφίδα, ουσιαστικός στις παρατηρήσεις του, αιχμηρός στις επισημάνσεις του, σαφής στις ερευνητικές του λεπτομερείς αναλύσεις και συμπεράσματα. Ταυτόχρονα, και «συγκρουσιακός» ακόμα και με τους παλαιότερους ομοιδεάτες συνοδοιπόρους του, ιδεολογικούς συντρόφους του. Μαρξιστικές θεωρητικές φωνές της λογοτεχνίας και της κριτικής, επίσημης αναγνώρισης, ήρθε σε σύγκρουση και αντιπαράθεση, υποστηρίζοντας τα επιχειρήματα της «δικής» του εμπειρικής και πνευματικής αλήθειας. Ευτυχώς όμως, όπως μας λέει σε συνέντευξή του ο Δημήτρης Ραυτόπουλος δεν θέλησε ποτέ του ούτε αναζήτησε να παίξει στα λογοτεχνικά μας πράγματα τον ρόλο του Πάπα.  Τα θέματα και τα ζητήματα (λογοτεχνικά, γλωσσικά, ιδεολογικά, θεωρητικά) που εξετάζει ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, τους συγγραφείς και τα έργα που επιλέγει να μας παρουσιάσει, προέρχονται, έχουν ως αφετηριακές τους μνήμες και συνειδησιακές τους καταβολές, την Κρίσιμη και δύσκολη, σκοτεινή περίοδο της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας, του πολέμου, της κατοχής, της αντίστασης, της απελευθέρωσης, της εμφύλιας περιόδου και των κατοπινών μετεμφυλιακών χρόνων, συμπεριλαμβανομένων και των χρόνων της επταετούς διακοπής των δημοκρατικών ελευθεριών στην πατρίδα μας. Η καθαυτή Ιστορία και η Πολιτική όπως είναι εύλογο και αναμενόμενο πέρασε ως μνήμες, αφηγήσεις, ημερολογιακές εξομολογήσεις, εικόνες ζωής και στιγμιότυπα προσωπικής και οικογενειακής ζωής, ομαδικής συντροφικής, όνειρα και ατομικά οράματα ελλήνων, δράσεις και αγωνιστικά ανδραγαθήματα, ως πρώτη και ζέουσα ύλη, ως μυθοπλασίας υλικό καταγραφής μέσα στην ελληνική νεότερη λογοτεχνία των τελευταίων δεκαετιών του προηγούμενου αιώνα και της λογοτεχνικής μας παράδοσης. Το ύφος και οι συμπερασματικές κρίσεις του κριτικού Δημήτρη Ραυτόπουλου διακρίνονται για την νηφαλιότητά τους, την ήρεμη και γλαφυρή προβληματική τους, την γλωσσική καθαρότητα της γραφής του. Αν και «στρατευμένος», ιδεολογικά, ενδέχεται να είναι ο λιγότερος «στρατευμένος» θεωρητικός της ελληνικής λογοτεχνίας μας σε σχέση με τους συνομήλικους συναγωνιστές του στους πνευματικούς τους αγώνες. Τα κριτικά στοιχεία που διακρίνουν τον λόγο του Δημήτρη Ραυτόπουλου, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι δεν προσομοιάζουν με αυτά του Κώστα Κουλουφάκου ή του Αλέξανδρου Αργυρίου μόνο και αποκλειστικά, αλλά και με κριτικές πένες «αντιπάλου» θεωρητικού «στρατοπέδου» όπως αυτές του Αλέξανδρου Κοτζιά. Τα σημεία κριτικής σύγκρισης είναι εύκολα αναγνωρίσιμα. Αυτό που από την αρχή της εμφανίσεώς του στον κριτικό και δοκιμιακό στίβο της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης ενδιέφερε τον Ραυτόπουλο, δεν ήταν η αντιπαράθεση, η αντιπαλότητα, το ύψωμα τειχών μεταξύ των δικών μας συντρόφων και των άλλων, της επικράτησης και εδραίωσης μιάς δογματικής λογοτεχνικής σχολής (προερχομένης από τις Σταλινικές και Ζνανοφικές καταβολές, ακόμα και συγχρόνων μας) ήταν το άνοιγμα διαύλων συνομιλίας μεταξύ των δύο συνειδησιακών και οραματικών θεωρήσεων του κόσμου μας όπως αυτό αντικαθρεπτίζεται στους χώρους και τα διάφορα πεδία του πεζού λόγου, λογοτεχνικών έργων που σημάδεψαν τα ελληνικά γράμματα. Με την επιτυχία και γιατί όχι την αποτυχία της αποδοχής τους από το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Ασφαλώς, αν δούμε εν συνόλω τα κριτικά και δοκιμιακά επιτεύγματα του Δημήτρη Ραυτόπουλου, είναι κάπως δύσκολο να τα προσομοιάσουμε με τις σύγχρονες, των ημερών μας γενικές πεζογραφικές επισκοπήσεις των προηγούμενων συγγραφικών περιόδων, όπως έχουμε στις πρόσφατες μελέτες και βιβλία του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου και της Ελισάβετ Κοτζιά (μετά το 1974 πεζογραφική παραγωγή), Το ερευνητικό υλικό συμπληρώνεται διαρκώς και αναλόγως των ενδιαφερόντων των εκάστοτε αντρών ή γυναικών κριτικών. Η φωνή όμως του Δημήτρη Ραυτόπουλου, δεν είναι διχαστική, κάθετη στην επιχειρηματολογία της, θα τολμούσαμε να γράφαμε αν στέκει ο όρος, ιδεολογικά «συνδικαλιστική» όπως θα τολμούσαμε να ονομάζαμε τις κριτικές θεωρήσεις του Γιάννη Κορδάτου ή του Νίκου Παππά παραδείγματος χάριν. Η γραφή του Ραυτόπουλου, δεν κοιτάει να «εκμεταλλευτεί» τα εφόδια της μαρξιστικής ιδεολογίας στρέφοντάς τα στους νόμους και την εσωτερική λειτουργία της πεζογραφίας, δεν «καπελώνει» προπαγανδιστικά το κείμενο, το γραφτό που έχει μπροστά του, τα τελικά συμπεράσματά του όπως πράττει στον ποιητικό στίβο πχ. ο αγαπημένος μας ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος, ή παλαιότερες πεζογράφοι όπως η Γαλάτεια Καζαντζάκη κλπ. Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος όπως δεν αποζητά να κηδεμονεύσει το βιβλίο ή τα κείμενα που εξετάζει και ερευνά, από την σκοπιά του, (το ίδιο πράττει και η κριτικός Μάρη Θεοδοσοπούλου στα δεκάδες κριτικά σημειώματα για την ελληνική πεζογραφία, στην εφημερίδα «Εποχή» και «Το Βήμα», την «Ελευθεροτυπία») εξίσου δεν επιθυμεί να κηδεμονεύσει και τις κρίσεις μας, τις θέσεις και απόψεις μας με αυτά που γράφει ή την αιχμηρότητα των παρατηρήσεών του. Οι απολυτότητες δεν ταιριάζουν ούτε στον χαρακτήρα του πειραιώτη κριτικού ούτε στην λαλιά του, ούτε στην γραφή του. Είναι η άλλη οικειότερη φωνή των κριτικών πεδίων της αριστερής διανόησης, των λογίων της αριστεράς που διαθέτει περισσότερα εχέγγυα της τραγικότητας μέσα στην ιστορία και την λογοτεχνία που κυοφόρησε. Η κριτική θεώρηση του Ραυτόπουλου, δεν προέρχονται από την ακαδημαϊκή των κριτικών κοινότητα, ούτε των κριτικών φωνών των αριστερών εντύπων και εφημερίδων που, αποδέχονται μάλλον, δίχως αμφισβήτηση παλαιότερων μαρξιστικών γραφίδων γάλλων ή ούγγρων κριτικά θέσφατα και το υποδεκάμετρο της κριτικής τους αξιολόγησης που χρησιμοποίησαν. Ας μην αναφέρουμε ονόματα και προκαλέσουμε τον χλευασμό και την μήνιν των αρμοδίων. Δεν αναμετράται η σκέψη του Ραυτόπουλου με αντιπάλους αλλά έχοντας την ουσιαστική γεύση της αριστερής ανθρωπολογίας, φωτίζει την διαπάλη και τους μηχανισμούς των γεγονότων, όπως αυτά διαμορφώνουν την δομή και το πλαίσιο της γραφής των συγγραφέων που εξετάζει, μας προβάλει, μας μιλά ή γράφει τις κριτικές του. Οι προθέσεις του πάντα σταθερές και ξεκάθαρες και με ανθρωπιστικό πρόσημο.

     Στις μέρες μας, που τα πάντα έχουν ανατραπεί και έχουν έρθει “up side down “ όπως μας λέει ένα ρυθμικό χορευτικό των προηγούμενων δεκαετιών τραγούδι της Νταιάνας Ρος,,  τρομερά επίκαιρο, των συγκλονιστικών και τρομακτικών γεγονότων που συμβαίνουν γύρω μας και μέσα στην παγκόσμια Ιστορία, βιβλία κριτικής σκέψης και αντίληψης και συλλογισμού όπως αυτά του πειραιώτη Δημήτρη Ραυτόπουλου, είναι μια κάποια παρηγοριά στην ηρεμότερη εξέταση της ερμηνείας της παρελθούσας ιστορικής πορείας μας και ότι μας κληροδότησε η λογοτεχνία της.

      Συμπερασματικά να αναφέρουμε ότι με το έργο του μεταξύ άλλων έχουν ασχοληθεί ο Αλέξης Ζήρας, ο Δημήτρης Γρ. Τσάκωνας, ο Τάκης Μενδράκος, ο Κωστής Παπαγιώργης, ο Γιάννης Παπαθεοδώρου, ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, ο Γιάννης Ν. Μπασκόζος, ο Θανάσης Σκαμνάκης, ο Τίτος Πατρίκιος και πολλοί άλλοι. Οι Ιστορίες της Ελληνικής Λογοτεχνίας είναι κάπως φειδωλές στην μνημόνευσή του. Αξίζει να διαβάσουμε τις συνεντεύξεις του που παραχώρησε στον Δημήτρη Γκιώνη, βλέπε «Ελευθεροτυπία» 27/11/1988, Φιλιππικός ενός κριτικού. Στην «Αυγή» της 7/5/1995, Συζήτηση για την «Επιθεώρηση Τέχνης», Στον Κώστα Κρεμμύδα, στην «Κυριακάτικη Αυγή» 2/11/2003, στις σελίδες των «Αναγνώσεων». Στην Μαρώ Τριανταφύλλου, στην «Εποχή της Κυριακής» 26/10/2003, Όταν η Αριστερά συναντά την Τέχνη. Στον Βασίλη Κ. Καλαμαρά, στην «Σαββατιάτικη Ελευθεροτυπία» 31/3/2007, Αρνητική η επίδραση του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, και ορισμένες άλλες του. Την περίοδο του «Βρώμικου 1989» ο Δημήτρης Ραυτόπουλος δημοσιεύει μια σειρά κειμένων στην ημερήσια εφημερίδα «Η Καθημερινή», ενδεικτικά βλέπε 28/5/1989 το «Ακόμα μια προσπάθεια σύντροφοι!». Αριστερά: τρία πουλάκια κάθονται… Κυριακή 1/4/1990 «Μέτωπο συμφοράς» Αμείλικτα ερωτήματα προς την ηγεσία της αριστεράς και άλλα. Όπως και το «Περισσότερο αντί-, σύντροφοι…» στο περιοδικό «Αντί» τχ. 601/15-3-1996 και άλλα. Για όσους ασχοληθούν με την βιβλιογραφία του αξίζει να προσέξουνε και την επιστολή των Αργυρώ Πολυχρονάκη- Κοκοβλή Βαμβακόπουλου από τα Χανιά. «Μανούσακας και Αριστερά». 

Από το 1965 που κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο «Οι ιδέες και τα έργα» έως το 2016 η μελέτη του «Κριτική της Κριτικής», τα βιβλία του εκδόθηκαν από τις εκδόσεις «Δίφρος», «Καστανιώτη», «Στοχαστή», «Σοκόλη», οι εκδόσεις «Πατάκη», οι εκδόσεις “Gutenberg”. Και όπως προαναφέραμε κείμενά του υπάρχουν στις εκδόσεις «Κέδρος», της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία»,  του «Βιβλιοπωλείου Α. Τσαμαντάκη», των «Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης», του «Μουσείου Μπενάκη».

          Ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, το γέννημα αυτό της Πειραϊκής γης και κρίκος της Πειραϊκής Σχολής και παράδοσης έφυγε πλήρης ημερών (έναν αιώνα), χορτάτος και τιμημένος για τους δημοκρατικούς του αγώνες, την σκέψη και τις ιδέες, τα γραπτά του και την καθολική προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και τον πολιτισμό.

Για τον Δημήτρη Ραυτόπουλο δες και σημείωμά μας της 28 Μάϊου 2021 στα Λογοτεχνικά Πάρεργα

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 15 Απριλίου 2025

Και, ευρισκόμενοι μέσα στην κατανυκτική ατμόσφαιρα της Μεγάλης Εβδομάδος, για πιστούς και απίστους, θεούμενους και άθεους, χριστιανούς και αριστερούς, μαρξιστές και ορθόδοξους, λογιότατους και πένητες, διεθνιστές και εθνικιστές, ευρολιγούρηδες και βυζαντινοεπαίτες, ένα Ποιητικό κάτι από το αναλόγιο. Από τα ωραιότερα υμνολογήματα της Ποιητικής μας Βυζαντινής παράδοσης. Σε Ήχο πλάγιο του α΄»

     Τον ήλιον, κρύψαντα τας ιδίας ακτίνας, και το καταπέτασμα του ναού, διαρραγέν τω του Σωτήρος θανάτω, ο Ιωσήφ θεασάμενος προσήλθεν τω Πιλάτω και καθικετεύει λέγων’  δός μοι τούτον τον ξένον, τον εκ βρέφους ως ξένον  ξενωθέντα εν κόσμω’   δος μοι τούτον τον ξένον, όν ομόφυλοι μισούντες θανατούσιν ως ξένον’   δός μοι τούτον τον ξένον, όν ξενίζομαι βλέπειν του θανάτου τον ξένον’   δός μοι τούτον τον ξένον, όστις οίδε ξενίζειν τους πτωχούς τε και ξένους’    δός μοι τούτον τον ξένον, όν Εβραίοι τω φθόνω επεξένωσαν κόσμω’  δός μοι τούτον τον ξένον, ίνα κρύψω εν τάφω, ός ως ξένος ουκ έχει την κεφαλήν που κλίνη’  δός μοι τούτον τον ξένον, όν η μήτηρ καθορώσα νεκρωθέντα εβόα’ ………