Κ
Ρ Ι Τ Ι Κ Η
ΔΙΜΗΝΗ ΕΚΔΟΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ
Διευθυντής: ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ
ΧΡΟΝΟΣ Α΄
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ- ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1959
ΤΕΥΧΟΣ 1ο
διαστάσεις 17Χ24. Σελίδες 52
Συνδρομές
μόνον ετήσιες δρχ. 60- Εξωτερικού $ 3. – Το τεύχος δρχ. 10. Επιστολές, βιβλία,
εμβάσματα κλπ. Καρόλου Ντήλ 15 (Μαν. Αναγνωστάκης).
Τυπογραφείο Ν.
Νικολαΐδη- Θεσσαλονίκη
--
CRITIQUE
PUBLICATION BIMENSUELLE DE CRITIQUE ET D’ ETUDES
THESSALONIQUE
Directeur: MANOLIS ANAGNOSTAKIS
Στο οπισθόφυλλο
υπάρχει ολοσέλιδη διαφήμιση της γνωστής σοκολατοποιίας. «ΠΡΟΤΙΜΑΤΕ ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ
ΤΗΣ ΣΟΚΟΛΑΤΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΥΛΙΔΟΥ»
Στο μέσα του
οπισθόφυλλου υπάρχει αναφορά σε «ΤΡΕΙΣ ΕΚΛΕΚΤΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ» των εκδόσεων και
βιβλιοπωλείου Α. Ν. ΣΥΡΟΠΟΥΛΟΥ. Οι τίτλοι είναι: ΡΑΪΝΕΡ ΜΑΡΙΑ ΡΙΛΚΕ, ΜΑΛΤΕ
ΛΑΟΥΡΙΝΤΣ ΜΠΡΙΓΚΕ. Μεταφραστής ΔΗΜ. ΣΤ. ΔΗΜΟΥ.- ΤΖΩΝ ΣΤΑΪΝΜΠΕΚ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ
ΕΔΕΜ. Μεταφραστής ΚΟΣΜΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ.- ΒΑΣΙΛΙΕΦ, Ο ΣΠΟΥΤΝΙΚ ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ
ΟΥΡΑΝΟΥ. Με πρόλογο του καθηγητή Ν. ΚΙΤΣΙΚΗ.
Κάτω από το
πλαίσιο με τους τρείς τίτλους βιβλίων υπάρχει διαφήμιση ηλεκτρονικών προϊόντων
της εταιρείας ΦΙΛΙΠΣ. PHILIPS. ΠΙΣΤΗΣ ΑΠΟΔΟΣΕΩΣ (HI-FI). Ραδιόφωνα- Ραδιογραμμόφωνα-
Μαγνητόφωνα- Ηλεκτροακουστικές εγκαταστάσεις.
Στην
τελευταία σελίδα 52 του πρώτου τεύχους, διαφημίζονται οι εξής τίτλοι βιβλίων:
-ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΣΚΟΣ, ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ. ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Θεσσαλονίκη 1958.- ΝΙΚΟΥ ΜΠΑΚΟΛΑ,
μην κλαίς αγαπημένη, Θεσσαλονίκη 1958. –ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΑΜΟΥΗΛΙΔΗ, ΙΛΙΓΓΟΣ, Αθήνα
1958.- ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ 21. Επιμελητής Ε. ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ, Δ/ντής Γεν.
Αρχείων Κράτους. ΤΟΜΟΙ 20 ΣΕΛ. 6000. ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΩΔΕΣ ΕΘΝΙΚΟ ΕΡΓΟ ΓΙΑ ΚΑΘΕ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ. ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ» Γ. ΤΣΟΥΚΑΛΑ ΚΑΙ ΥΙΟΥ.
Και σε
πλαίσιο η διαφήμιση του ανθοπωλείου «ΠΑΝΤΑΖΗ» Τα ωραιότερα και φρεσκότερα άνθη.
Τσιμισκή 100 Θεσσαλονίκη. Τηλέφωνο 63…
Σε σελίδα του τεύχους υπάρχει μικρό
φύλλο- σαν αυτά των προγραμμάτων των κινηματογράφων- στο οποίο δημοσιεύονται
αποσπάσματα κριτικών (δίχως στοιχεία) για την έκδοση του βιβλίου του Ράϊνερ
Μαρία Ρίλκε, «Οι Σημειώσεις του Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε» σε μετάφραση Δημ. Σ.
Δήμου. Εφημερίδες: «Νέα», «Έθνος» και του Αστέρη Κοββατζή στην «Απογευματινή».
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΛΕΝΗ
ΒΑΚΑΛΟ,
ΤΟ ΜΟΝΤΕΡΝΟ
ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, 1-10.
ΜΑΝΟΛΗΣ
ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ,
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ. ΔΟΚΙΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ.
(Ι. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ/ ΙΙ. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΓΕΝΙΚΑ/ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗΝ
ΤΕΧΝΗ/ IV. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ) 11-24. (Συνεχίζεται).
ΓΙΑΝΝΗΣ
ΔΑΛΛΑΣ,
ΣΑΡΛΩ ΚΑΙ
ΟΥΕΛΛΕΣ- ΠΑΡΑΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ- ΙΔΕΟΓΡΑΦΙΑ Ι, ΙΙ, ΙΙΙ,. 25-34.
ΘΕΜΑΤΑ
Η ΚΡΙΤΙΚΗ
είναι μιά έκδοση μελέτης, ελέγχου και κριτικής, 35
Η ΚΡΙΤΙΚΗ είναι μιά έκδοση μελέτης,
ελέγχου και κριτικής.
Απευθύνεται σ’ ένα κοινό που έχει
υπερβή πιά το στάδιο του ανεύθυνου φιλολογικού κουτσομπολιού και της
ασημαντολογίας και που έμαθε ν’ αναζητά, πέρα από τις φλύαρες διακοσμήσεις, κάποιον
ουσιαστικό Λόγο.
Απευθύνεται σ’ ένα κοινό, που δεν
αρκείται στην εύκολη πνευματική τέρψη, που δεν ζητά την «ξεκούραση» με
υποκατάστατα πνευματικότητας, αλλά που διψά μέσα από τις σελίδες ενός
περιοδικού να βρη μιάν απάντηση ή τουλάχιστον μιά σοβαρή αντιμετώπιση των
προβλημάτων του, των προβλημάτων της εποχής του.
Απευθύνεται ειδικώτερα στην
προοδευτική μερίδα της γενηάς μας, που, μακριά από δογματισμούς και ανιαρές
επαναλήψεις ανεδαφικών σχημάτων, νοιώθει επιτακτική την αναγκαιότητα ενός
εκφραστικού βήματος, για να δώσει το μέτρο της ωριμότητάς της και να δικαιώσει
ή μη, τελικά, την ύπαρξή της και τον προορισμό της.
Η ΚΡΙΤΙΚΗ διευκρινίζει από την πρώτη
στιγμή πώς ξεκινά με βάση ωρισμένες αρχές και πώς θα κινηθή μέσα στα πλαίσια
αυτά με όση γίνεται συνέπεια και αδιαλλαξία. Δεν είναι ακόμα όργανο
συγκεκριμένης ομάδας- γι’ αυτό στις σελίδες της έχει τη θέση του, κυριώτερα
μάλιστα, ο αντίλογος- φιλοδοξεί όμως να συγκεντρώσει γύρω της, μιάν αληθινά
πρωτοπορειακή ομάδα, ό,τι καλύτερο είναι σε θέση να δώσει σήμερα η γενιά μας.
Γι’ αυτό η ΚΡΙΤΙΚΗ ξεκινά σαν μιά π ε ι ρ α
μ α τ ι κ ή έκδοση που η τελική της μορφή και η επιβίωσή της θα εξαρτηθούν και
μόνο από την απήχηση που θα βρη στο κοινό, προς το οποίο φιλοδοξεί ν’
απευθύνεται και στους συνεργάτες της, αυτούς που ακόμα δεν ξέρει το όνομά τους.
Όταν ωρισμένες προϋποθέσεις δεν εκπληρωθούν ή όταν η ΚΡΙΤΙΚΗ στην πορεία της
διαπιστώνει, ότι έχει εσφαλμένα εκτιμήσει τις δυνάμεις της και τις δυνάμεις
όλων μας, δεν θα διστάσει να διακόψει την έκδοσή της, χωρίς να αναζητήσει
υπευθύνους και χωρίς να επιχειρήσει πρόχειρα συμπεράσματα.
Η ΚΡΙΤΙΚΗ δεν είναι ένα «μαχητικό»
περιοδικό, με την έννοια που έχει επικρατήσει στο λογοτεχνικό σινάφι η λέξη
αυτή. Δεν στρέφεται κατ’ αρχήν εναντίον προσώπων ούτε θα καταναλώσει τις
δυνάμεις της σε επιθέσεις και αντεγκλήσεις με «κλίκες». Η θέση της θα
επισημαίνεται πάντοτε, αλλά εκείνο που την ενδιαφέρει αποκλειστικά είναι η
δημιουργική δουλειά και η ουσία και όχι η κακόπιστη άρνηση. Περιοδικό
πνευματικής ζύμωσης η ΚΡΙΤΙΚΗ θα διαθέσει τις σελίδες της για βασικές
συζητήσεις που το επίπεδό τους θα πρέπει οι ίδιοι οι συνεργάτες της να το
κρατούν σ’ ένα ύψος υποδειγματικής σοβαρότητας και αλληλοσεβασμού. Είναι
αναγκαίο να τονιστή, ότι οποιοδήποτε κείμενο είναι ενυπόγραφο, δεσμεύει αποκλειστικά
τον συντάχτη του και δεν εκπροσωπεί, υποχρεωτικά, την άποψη της ΚΡΙΤΙΚΗΣ.
Κείμενα τελείως αντίθετα με τις αρχές και τις αντιλήψεις της ΚΡΙΤΙΚΗΣ θα
δημοσιεύονται πολύ συχνά, είτε γιατί η ποιότητά τους είναι τέτοια ώστε αξίζει
να διαβαστούν, είτε γιατί προσφέρουν γόνιμο έδαφος για περαιτέρω συζήτηση και
επεξεργασία.
Η ΚΡΙΤΙΚΗ δεν ξεκινά με υπέρμετρη
αισιοδοξία, ούτε έχει την αυταπάτη ότι θα μπορέσει μόνη της να καλύψει ένα
τεράστιο κοινό. Ξεκινά περισσότερο σαν ένας «ανιχνευτής εδάφους» και από τους θορυβώδεις
προγραμματισμούς προτιμά τους ψύχραιμους απολογισμούς, που θα δικαιώσουν ή μη
την έκδοσή της.
ΠΑΥΛΟΣ
ΠΑΠΑΣΙΩΠΗΣ, Η αγωνία ενός κόσμου, 36-38
ΒΑΣΙΛΗΣ
ΝΗΣΙΩΤΗΣ, Ποίηση και ποιητικισμός, 39-42
ΜΗΝΑΣ
ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ, Ηθοποιός και Κοινό, 42-44
ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ,
Γύρω από ένα βιβλίο, 45-46
(«Τελευταία
εξεδόθη και κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του κ. Βασίλη Φράγκου που φέρει τον τίτλο
«Διαλεκτικός περσοναλισμός- Κριτική θεμελίωση»,»…)
ΜΑΝΟΛΗΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, Η «Υπόθεση Πάστερνακ», 46-49
ΔΗΜΟΣ
ΚΡΗΤΙΚΟΣ, Κάποιες διαπιστώσεις, 49-50
Το πρώτο
τεύχος κλείνει την ύλη του σελίδα 51, με τέσσερεις διαπιστώσεις και την αναφορά
σε ΕΝΤΥΠΑ ΠΟΥ ΛΑΒΑΜΕ. (ΒΙΒΛΙΑ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ).
ΣΧΕΤΙΚΑ
«Το βιβλίο είναι μια
αυστηρή προσωπική υπόθεση: Το περιοδικό διαμορφώνει μια κοινότητα, είναι ένα
κατάλυμα ανοιχτό για φίλους και για εχθρούς ακόμα, είναι μια διαδικασία εν διηνεκή
πορεία που μαζί με τον κίνδυνο και τη γοητεία του ταξιδιού, έχει και το προνόμιο
της αυταπάτης κάποιας «δύναμης», κάποιας προσφοράς που ξεπερνά τις δυνατότητες της
ιδιωτικής εμβέλειας.»
Μανόλης Αναγνωστάκης
Συμπληρώνονται φέτος εκατό χρόνια από την
γέννηση του αγωνιστή της αριστεράς και σημαντικού ποιητή και κριτικού Μανόλη
Αναγνωστάκη (10/3/1925- 23/6/2005) και είκοσι από την απώλειά του. Ενός μάχιμου
και δημοκράτη έλληνα πολίτη ο οποίος δεν έπαψε να ορθώνει πάντα από την φωτεινή
πλευρά της Ιστορίας το ανάστημά του για τα δίκαια και την ελευθερία των ανθρώπων,
την πλέρια κοινοβουλευτική δημοκρατία, την αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία των
λαών. Πολέμησε από την νεαρή του ηλικία των φασισμό και τον ξένο κατακτητή που
εισέβαλε στην πατρίδα μας και παρ’ ολίγο να το πληρώσει με την ζωή του. Όμως η
αγωνιστική πορεία του ποιητή και συγγραφέα Μανόλη Αναγνωστάκη ιατρού του
επάγγελμα, δεν έμεινε στις αγωνιστικές- αντιστασιακές πράξεις της νιότης του, δεν επαναπαύτηκε στις
νεανικές και εφηβικές «δάφνες» του, η κατοπινή πολιτική δημόσια διαδρομή του
βίου του υπήρξε πάντα δραστήρια και μάχιμη επί των πολιτικών επάλξεων. Ο
Μανόλης Αναγνωστάκης δεν ήταν μόνο ένα πολιτικό ον με την Αριστοτελική έννοια
του όρου, ήταν και ένας σημαντικός ποιητής και «διανοούμενος» Έλληνας, με
δραστήρια πάντα συμμετοχή στα πολιτιστικά πράγματα και δράσεις τον τελευταίο
μισό αιώνα στην χώρα μας από την πλευρά της ανανεωτικής αριστεράς. Ένας από
τους κύριους στυλοβάτες και σημαντικούς παράγοντες της Λογοτεχνικής Σχολής της
Θεσσαλονίκης, γενέθλιας πόλης του ποιητή. Ο αποκαλούμενος και ο «ψηλός» της ελληνικής
ποίησης ήταν νυμφευμένος με την
σημαντική κριτικό της ελληνικής λογοτεχνίας Νόρα Αναγνωστάκη και αδερφός της
θεατρικής συγγραφέως Λούλας Αναγνωστάκη συζύγου του πεζογράφου και μεταφραστή
Γιώργου Χειμωνά. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης δεν έζησε μόνο και έδρασε σε μία
θυελλώδη πολιτικά και εσωτερικών και εξωτερικών κοινωνικών αναταραχών εποχή,
και μέσα στο ιστορικό πλαίσιο μιάς καλλιτεχνικής και πνευματικής πολιτιστικής
πανδαισίας που κυοφορήθηκε και άνθησε στην Ελλάδα τις δεκαετίες μετά το τέλος
του εμφύλιου σπαραγμού, περίοδοι οικονομικής ανοικοδόμησης και τουριστικής
ανάπτυξης αρχές του 1950 έως το 1967 που σταμάτησε η άνθηση αυτή από το
επτάχρονο στρατιωτικό καθεστώς. Νέες ιστορικές έρευνες και μελέτες, βιβλία που
κυκλοφόρησαν πρόσφατα μας μιλούν για την συνέχεια της πολιτιστικής και
συγγραφικής παραγωγής κατά την διάρκεια της επταετίας, παρά την δαμόκλειο σπάθα
της λογοκρισίας, της καταπίεσης, των διαφόρων απαγορεύσεων και της σιωπής των
πρώτων χρόνων του χουντικού καθεστώτος των ελλήνων καλλιτεχνών και πνευματικών
ανθρώπων. Ένα γρήγορο ξεφύλλισμα στις εφημερίδες της εποχής, τα λαϊκά περιοδικά
και τους ετήσιους τόμους του «Χρονικού» της γκαλερί «ΏΡΑ» θα συνηγορήσει υπέρ
των σύγχρονων ερμηνευτικών θέσεων και απόψεων. Η ζωή, η ψυχαγωγία, η διασκέδαση,
η επιθυμία της νέας γενιάς να έρθει σε επαφή με τα ξένα ρεύματα της τέχνης που
επικρατούσαν τότε στον δυτικό κόσμο, η ανάγκη των πάσης φύσεως δημιουργών να
δημιουργήσουν και να παράγουν τα καλλιτεχνικά τους «προϊόντα» έστω και μέσα σε
σκοτεινούς και επικίνδυνους καιρούς συνεχίστηκε μετ’ εμποδίων. Η ζωή όπως και η
τέχνη ρέει πάντα υπόγεια ή φανερά τροφοδοτώντας με τα επιτεύγματά της το μέλλον
που καλπάζει.
Ευαίσθητος δέκτης των κοινωνικών και
πνευματικών τεκταινόμενων στην χώρα μας αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο ο Μανόλης
Αναγνωστάκης συμμετείχε πάντα στις εξελίξεις. Με την ποίησή του, την δημόσια
εικόνα και φωνή του, την αρθρογραφία του στον τύπο, τα γραπτά και τα κείμενά
του, τις συγγραφικές του επιλογές και ποιητικές ανθολογήσεις δήλωνε πάντα παρών
σε ό,τι συνέβαινε. Δεν απέκρυψε ποτέ του την ιδεολογική του ματιά και πολιτική
θέση, τον εξομολογητικό τόνο της φωνής του, την σοβαρότητα και ωριμότητα της
σκέψης του, την διαλεκτική των συμπερασμάτων του, παρέμβαινε δημόσια όποτε το
θεωρούσε απαραίτητο και μας άφησε πέρα από την σπουδαία ποίησή του και τον
πλούτο των άρθρων και δημοσιευμάτων του που, δημοσίευε στα έντυπα της
ανανεωτικής αριστεράς. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης δεν ήταν αυτό που λέμε
καθαρόαιμος πολιτικογράφος, ήταν πάντα ένας ενεργός πολίτης ο οποίος συνέδεσε
τον ποιητικό του λόγο με την πολιτική πράξη ενώ παράλληλα καυτηρίαζε τα κακώς
κείμενα της ιδεολογίας και της παράταξης που πίστευε και ακολουθούσε. Ευτυχώς ο
ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης δεν έκανε μάλλον-κατά την αναγνωστική κρίση μου-το
λάθος που έκαναν άλλοι μεγάλοι αριστεροί και κομμουνιστές ποιητές και
συγγραφείς προερχόμενοι από τα δύστοκα και χαλεπά χρόνια του εμφυλίου και των
κατοπινών συντηρητικών χρόνων, δηλαδή δεν υπέσκαψε την ποιητική του γραφή για
να αναδείξει την πολιτική του πλευρά και μόνο. Ο πολιτικός Αναγνωστάκης δεν
υπερτερεί του ποιητή και λόγιου αγωνιστή, η ποίησή του «υπηρετεί» στο
μεγαλύτερο και ουσιαστικότερο μέρος της την ίδια την τέχνη της Ποιήσεως και όχι
επικαιρικές ή ιστορικές σκοπιμότητες όπως άλλων ποιητών. Η ποιητική του φωνή
δεν είναι κηρυγματική στις ιδεολογικές της διαστάσεις, τα κύρια συστατικά και
στοιχεία της αφορούν τους κανόνες και τα «εσωτερικά» πλαίσια κανόνων της
ποιητικής γραφής. Είναι δωρικός και λιτός στο ύφος του και όχι «φωνακλάδικος»
όπως άλλες σημαντικές ελληνικές φωνές, ας μην αναφέρουμε γνωστά και αγαπητά μας
ονόματα. Η ποίηση του Αναγνωστάκη –στο μεγαλύτερο τουλάχιστον μέρος της-
αναπλάθει τους κοινωνικούς ανθρωπιστικούς αγώνες της γενιάς του και όχι
προπαγανδίζει πρεσβευτικά σκληρές και απόλυτες ιδεολογίες που επεκράτησαν στις
αρχές του προηγούμενου αιώνα και μεταγενέστερα. Είναι μάλλον συγκεκριμένο το
θεωρητικό και ποιητικό πλαίσιο που ο ίδιος κινείται έχοντας πάντα ανοιχτά τα
μάτια της ψυχής και των αισθήσεών του. Διαθέτει γερή θεωρητική αρματωσιά –προερχόμενη
από την γαλλική συγγραφική παράδοση- αυτό φαίνεται αμέσως αν διαβάσουμε το τι
μας λέει στις συμμετοχές του στο περιοδικό «ΚΡΙΤΙΚΗ» που δυστυχώς δεν
μακροημέρευσε, στο τι μεταφράζει, τι σχολιάζει, ποια βιβλία που του στέλνουν
και έχει μπροστά του Βιβλιοκρίνει, τι αναφέρει στις κριτικές του για βιβλία και
συγγραφείς. Η κριτική επεξεργασία που κάνει στα έργα είναι εκπληκτική, μπορεί
να μην είναι πάντα θετική για τον συγγραφέα και το βιβλίο του, είναι όμως
δίκαιη και ενταγμένη μέσα στους θεωρητικούς ποιητικούς και πεζογραφικούς
ορίζοντες τους οποίους πρεσβεύει και ακολουθεί. Εκείνο που μας αρέσει στην
ανάγνωση των δημοσιευμάτων του και των κριτικών άρθρων και σχολιασμών του είναι
ότι ο Μανόλης Αναγνωστάκης και ας μας επιτραπεί να αναφέρουμε ένα ακόμα όνομα,
αυτό του Τάσου Λειβαδίτη είναι ότι ο λόγος τους δεν διακρίνεται για αυτό που θα
αποκαλούσαμε, ελπίζω όχι λανθασμένα, ιδεολογικός εκλεκτισμός. Μια αφ’ υψηλού
κριτική επεξεργασία και αντίληψη για ποιητικά και πεζογραφικά έργα της
ελληνικής παραγωγής και παράδοσης. Θεμελιώνει τα συμπεράσματά του και
ταυτόχρονα αυτοαναλύεται και μιλά για τα αδιέξοδα των διαφόρων ερμηνευτικών
μοντέλων προσέγγισης ενός έργου, αυτόνομου και μοναχικού να πλέει μέσα στο
φουρτουνιασμένο πέλαγος της μαρξιστικής ιδεολογίας και των ερμηνειών της ή των
παραχαράξεών της, ανάλογα την οπτική με την οποία την αντιμετωπίζουμε και την
χρονική ερμηνεία που την εξετάζουμε. Ο Αναγνωστάκης δεν προχειρολογεί αν και
υπάρχουν περίοδοι- και αυτό είναι φυσικό-που είναι επικαιρικός ο λόγος του και
ενδέχεται αδιάφορος στον σημερινό αναγνώστη που δεν έζησε, βίωσε και έπαθε
πράγματα. Βλέπει από μια κάποια απόσταση τα τραύματα μας χώρας και του λαού
της. Η φωνή του αν και αντιρρητική είναι ευπρεπής και κόσμια παρακολουθεί τα
πνευματικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής που του έλαχε να μεγαλώσει και
ανδρωθεί και με την θεωρητική του πανοπλία και κατάρτιση γράφει και
δημοσιοποιεί τις θέσεις και απόψεις του. Σίγουρα ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι
ένας στρατευμένος ποιητής, ένας μάχιμος εργάτης του πνεύματος όμως αν
προσέξουμε τα διάφορα στάδια της σκέψης του και στο τι κάθε φορά μας λέει στα
δημοσιεύματά του, θα διαπιστώσουμε ότι η φωνή του ποιητική, κριτική ή
δημοσιογραφική δεν έχει την «αγριάδα» και την σκληράδα, την απολυτότητα των
στρατευμένων ποιητών των πρώτων χρόνων του προηγούμενου αιώνα που πίστεψαν στην
μαρξιστική ιδεολογία, βούτηξαν μέχρι τα «μπούνια» μέσα στα επαναστατικά νερά
της και αρνήθηκαν ή άργησαν να αποδεχτούν ότι διεψεύσθησαν στα μαξιμαλιστικά
οράματά της- τους. Φωνές όπως του Κώστα Βάρναλη, του Νίκου Παππά, της Γαλάτειας
Καζαντζάκη, της Ρίτας Μπούμη Παππά, του Γιάννη Ρίτσου και άλλων δεν ήταν εύκολο
να αποδεχτούν την ιστορική πραγματικότητα που μεγάλωσαν και τις αλλαγές της.
Όπως και η Γενιά του 1930 επέλεξε τον πνευματικό της δρόμο και τον υποστήριξε
μέχρι τέλους το ίδιο και η αντίθετη η Μαρξιστική Γενιά ακολούθησε την ιστορική
της μοίρα αλλά διασπώμενη εκ του πολιτικού αποτελέσματος. Αν κάτι δεν αληθεύει
στις ζωές των ανθρώπων όσο ισχυρό και τροπαιοφόρο και αν φαίνεται,
απορρίπτεται, προσπερνάτε, λησμονιέται. Μπαίνει στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας
όπως θα έλεγε σύγχρονος έλληνας πολιτικός. Τί μένει να κοινωνήσει στις επόμενες
Γενιές, η προσωπική μαρτυρία και ατομική αφήγηση της ιδιαίτερης περιπέτειας του
καθενός και κάθε μίας που έζησε και βίωσε ό,τι ονομάζουμε κατάσταση στον χρόνο
και την ιστορία. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης δεν είναι στοχαστής είναι ποιητής και
αυτόν τον ρόλο θέλησε να ερμηνεύσει και υπηρετήσει σαν ενεργός πολίτης. Τα δικά
του και των άλλων συνεργατών του κείμενα και άρθρα, κριτικές και ερμηνευτικές
προσεγγίσεις, εικαστικές και αισθητικές θέσεις και προτάσεις όπως εκφράζονται
μέσα από τον λόγο της υπερρεαλίστριας ποιήτριας και τεχνοκριτικού Ελένη Βακαλό,
δείχνουν το τι ήθελε καινούργιο να κομίσει, σύγχρονο οραματισμό να φέρει στα
εκδοτικά και πνευματικά πράγματα με την κυκλοφορία της «ΚΡΙΤΙΚΗΣ». Εξάλλου, δεν
παραλείπει να μας το τονίζει αυτό σε διάφορα τεύχη, επισημαίνοντάς μας μάλιστα
ότι θα σταματήσει την έκδοσή της αν καταλάβει ότι ένα τέτοιας κριτικής
ποιότητας θεωρητικών θέσεων περιοδικό δεν βρίσκει ανταπόκριση από το κοινό της
εποχής του. Το δίμηνο περιοδικό «ΚΡΙΤΙΚΗ» δεν αποτελεί αυτοσκοπό για τον
Αναγνωστάκη, αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι δεν δημοσιεύονται αυτόνομα
ποιήματα ή διηγήματα, πεζά, ό,τι παρουσιάζεται μέσα στις σελίδες των μονών ή
διπλών τευχών της δεν είναι παρά μία περιπέτεια του κριτικού πνεύματος της
εποχής του, των μοντέρνων θεωρητικών ιδεών για την λογοτεχνία, τον στοχασμό και
πάνω απ’ όλα τον δοκιμιακό λόγο όχι ως αντιπρόταση στον λογοτεχνικό λόγο, αντιπαράθεση,
αλλά ως καλύτερη και πληρέστερη κατανόησή του και ανάλυσή του. Η κριτική σκέψη
που πρέπει να γεννάται καθώς διαβάζουμε ένα έργο, ερχόμαστε σε επαφή μαζί του,
τι ερωτήματα μας γεννά, μας θέτει, τι μας προτείνει και τι μας απαντά στην
αυτόνομη διαδρομή του. Ο δοκιμιακός λόγος όπως γνωρίζουμε, αν δεν λαθεύω
παρακινδυνευμένα, δεν είναι τόσο ανεπτυγμένος στον τόπο μας, τουλάχιστον τον
προηγούμενο αιώνα. Η γραφή και η φωνή του ποιητή Κωστή Παλαμά όπως μας
κληροδοτήθηκε αποτελεί ίσως την μοναδική, διδακτική και κανονιστική εξαίρεση
για τους νεότερους συγγραφείς. Ένα άλλο θεωρητικό ρεύμα-πέρα από το ποιητικό
είναι αυτό των Επτανήσιων ποιητών. Οι θεωρητικές απόψεις του Διονυσίου Σολωμού
σε έργο του, οι κριτικές θέσεις του Γεράσιμου Μαρκορά, του Ιάκωβου Πολυλά, του
Ανδρέα Λασκαράτου κλπ. δεν γονιμοποίησαν τόσο έντονα το ελληνικό αναγνωστικό
κοινό όσο ο καθ’ αυτός ποιητικός λόγος των Επτανήσιων δημιουργών για μεγάλο
διάστημα. Δεκαετίες μεταγενέστερα η τρίτομη Κριτική Ανθολογία του Γιάννη
Γουδέλη, το βιβλίο ανθολόγιο του Κώστα Τσιρόπουλου και ένα δύο άλλες δοκιμιακές
εργασίες συνέβαλαν στην «κωδικοποίηση» και ανετότερης γνωριμίας μας με τον Κριτικό λόγο, την Θεωρητική σκέψη στην
πατρίδα μας. Εδώ να προσθέσουμε και την προσφορά του πανεπιστημιακού και ποιητή
Νάσου Βαγενά που για δεκαετίες δίδαξε, έγραψε και οικοδόμησε θεωρητικά
λογοτεχνικά μοντέλα ερμηνείας της ποίησης και της πεζογραφίας. Το ίδιο θα
ισχυριζόμαστε στον χώρο των Ιδεών μιλώντας πάντοτε και για την περίπτωση του
πανεπιστημιακού και κριτικού της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου Βρασίδα
Καραλή. Φυσικά, δεν πρέπει να λησμονούμε και τις περιπτώσεις του ιστορικού της
ελληνικής λογοτεχνίας Αλέξανδρου Αργυρίου, του καθηγητή Δημήτρη Μαρωνίτη,
κριτικών φωνών όπως του Κώστα Βούλγαρη, του Παντελή Μπουκάλα, του Ευγένιου
Αρανίτση, του Δημήτρη Ραυτόπουλου και νεότερων κριτικών γραφίδων- αντρικές και
γυναικείες- οι οποίες αρθρώνουν έναν κριτικό και θεωρητικό λόγο σύγχρονων
αντιλήψεων και θέσεων ανάλυσης της ποίησης και της πεζογραφίας απόψεων,
καλλιεργώντας τα επεξεργασμένα «δικά» τους μοντέλα ερμηνείας. Από τις
παλαιότερες γενιές αξίζει να μνημονεύσουμε και τον ποιητή και κριτικό Θ.
Φραγκόπουλο ο οποίος συμμετέχει με «σκληρά» κείμενά του στην «ΚΡΙΤΙΚΗ», αξίζει
να διαβάσουμε το τι μας λέει στην γενική επισκόπηση της ποίησης, του θεάτρου,
της φιλοσοφίας, του εγκυκλοπαιδιστή διανοούμενου και πολιτικού Παναγιώτη
Κανελλόπουλου, τεύχος3/1959. Το τί διαβάζουμε στα θεωρητικά κείμενα που
εξετάζουν την Ποίηση, την Πεζογραφία, την Επιστήμη, το Μυθιστόρημα. Βλέπε
τεύχος 15/1961 και τα κείμενα του Michel Butor, «Το Μυθιστόρημα και η Ποίηση», του Korneli Zelinski, «Επιστήμη και Λογοτεχνία», την
γνωριμία μας με το κείμενο «Ο Βαθμός Μηδέν της Γραφής» του Roland Barthes τχ. 11-12/1960, ή το κείμενο για τις
«Ρίζες της διαλεχτικής σκέψης» του E. Germain τχ. 9/1960 κλπ. Ο κύριος όγκος των
δημοσιευμάτων της «ΚΡΙΤΙΚΗΣ» αναφέρεται σε θεωρητικά ζητήματα που αφορούν την
Ποίηση και το Μυθιστόρημα. Ξεχωρίζουμε τις κριτικές και δοκιμιακές φωνές του
ποιητή και δοκιμιογράφου Γιάννη Δάλλα, της Νόρας Αναγνωστάκη, του ποιητή και
κριτικού Τάκη Σινόπουλου, του Βασίλη Φράγκου, του Μανόλη Λαμπρίδη, του Κλείτου
Κύρου, του Παύλου Παπασιώπη, του Βασίλη Νησιώτη, του ελληνοαμερικανού ποιητή
και μεταφραστή Νίκου Σπάνια τχ. 16/1981, στο τεύχος διαβάζουμε και το κείμενο
«Ο Λούκατς και τα θεμέλια μιας διαλεκτικής αισθητικής» του Bernard Teyssedre. Με μεγάλο ενδιαφέρον διαβάζονται τα
κείμενα για την ελληνική μουσική, το δημοτικό τραγούδι και την μουσική στην
αρχαία τραγωδία του Μίκη Θεοδωράκη. Απόψεις που, εκφράστηκαν περίοδο της
πολιτικής ίδρυσης των Λαμπράκηδων από το μεγάλο Μίκη και που δυστυχώς μάλλον,
αν δούμε την πορεία της ελληνικής μουσικής τις επερχόμενες δεκαετίες δεν
μπορούμε να γράψουμε με βεβαιότητα πόσους συνθέτες και μουσικούς γονιμοποίησε ο
λόγος του. Στο διπλό τελευταίο τεύχος 17-18/1961, εκτός από το κείμενο «Το
Νεώτερο Μυθιστόρημα και η καλλιέργεια του μεγάλου κοινού που διαβάζουμε» του Jean Blohc Michel, και την πολυσέλιδη ανάλυση του Δημήτρη Μαρωνίτη «Η Αντίληψη του τραγικού
στον Καζαντζάκη» (αναφέρεται στην τραγωδία του «Μέλισσα») υπάρχει μέσα στις
σελίδες του τεύχους ένα δίφυλλο με τα περιεχόμενα του Γ΄ τόμου της «ΚΡΙΤΙΚΗΣ»,
Θεσσαλονίκη 1961. Στο ίδιο τεύχος διαβάζουμε και έναν αρνητικό κριτικό
σχολιασμό υπογεγραμμένο από τον συνεργάτη του περιοδικού Παναγιώτη Μουλλά, για
το βιβλίο του Πειραιώτη Χρήστου Λεβάντα και τις «Ιστορίες του Πόρτο Λεόνε».
Αρνητική είναι και η κρίση του Π. Μουλλά για το ένατο στη σειρά βιβλίο του Γ.
Μ. Πολιτάρχη, «Άνθρωποι και λιμάνια». Ενώ ο Μανόλης Αναγνωστάκης γράφει για την
«Ποιητική Ανθολογία» των Αυγέρη- Παπαϊωάννου- Ρώτα- Σταύρου. Στο 10/1960 επίσης
τεύχος έχουμε το κείμενο του Δημητρίου Καπετανάκη για την ποίηση του Στέφαν Γκέοργκ, και την άποψη του Θ.
Φραγκόπουλου, την ανάλυση της Νόρας Αναγνωστάκη για την ποίηση του Μίλτου
Σαχτούρη «Οι δύσκολοι καιροί» και τις κριτικές για τον Οδυσσέα Ελύτη και τον
Γιώργο Βαφόπουλο από συνεργάτες του περιοδικού. Από τις σελίδες του περιοδικού
δεν απουσιάζουν τα άρθρα για το Θέατρο και τον Κινηματογράφο.
Το περιοδικό χωρίζεται σε δύο μέρη.
Στο πρώτο έχουμε τα Θεωρητικά Κείμενα και στο δεύτερο τα ΘΕΜΑΤΑ, παρουσιάζονται
οι κριτικές για βιβλία, δημοσιεύονται κείμενα για το θέατρο και στο τι λάβαινε
σε βιβλία και περιοδικά η «ΚΡΙΤΙΚΗ». Το περιοδικό είχα την τύχη να το συναντήσω
σε δύο εκδοχές παλαιότερα σε παλαιοπωλείο της Αθήνας. Η μία ήταν δεμένα και τα
18 τεύχη του περιοδικού, αλλά η τιμή που πωλούνταν είταν απαγορευτική για το
δικό μου βαλάντιο. Επέλεξα την δεύτερη επιλογή των μεμονωμένων τευχών και ας
έλειπε ένα τεύχος.
Και μόνο την έκδοση αυτού του
διμηνιαίου περιοδικού μελέτης και κριτικής να μας είχε κληροδοτήσει ο ποιητής
Μανόλης Αναγνωστάκης άξιζε να τον
κατατάξουμε στις σημαντικές φυσιογνωμίες της Ελληνικής Ποίησης και Ελληνικής
Γραμματείας. Το εκδοτικό περιοδικό «πείραμα» της «ΚΡΙΤΙΚΗΣ» με την μορφή και
τον οραματισμό που την ονειρεύτηκε ο Μανόλης Αναγνωστάκης δεν συνεχίστηκε και
ούτε και είχε πρόδρομο. Το κλασικό αριστερής ατμόσφαιρας περιοδικό «Επιθεώρηση
Τέχνης» σκόπευε σε άλλο αναγνωστικό κοινό και η ύλη του είναι πολύ πιο
διευρυμένη σε λογοτεχνικά είδη και κατηγορίες, αποσκοπούσε αλλού ως αριστερή
πνευματική αντιπρόταση, το ίδιο και η «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου
που φέρει έντονα την σφραγίδα του Θεσσαλονικιού ποιητή και εκδότη. Ενδέχεται να
συγκλίνει ως προς την δοκιμιακή του ύλη, με το κατοπινό περιοδικό «ΕΠΟΧΕΣ» που
εξέδωσε το δημοσιογραφικό συγκρότημα του Χρήστου Λαμπράκη, ένα περιοδικό το οποίο
ήταν ένα από τα περιοδικά όργανα της Γενιάς του 1930.
Όπως και νάχει
το περιοδικό του Μανόλη Αναγνωστάκη «ΚΡΙΤΙΚΗ» Δίμηνη Έκδοση Μελέτης και Κριτικής,
υπήρξε μία κατάθεση ψυχής και νου, οραματισμού του Θεσσαλονικιού ποιητή απέναντι
στην φιλότεχνη γενιά των χρόνων του, στην ελληνική τότε μορφωμένη μερίδα του
ελληνικού λαού, ένα άνοιγμα της λογοτεχνικής σκέψης και δοκιμιακής θεώρησης με
την Γαλλική κυρίως σκέψη και συνομιλία μας, όχι απλής γνωριμίας μας όπως βλέπουμε
και από τις γαλλικές μεταφράσεις του ίδιου του εκδότη. Η προγραμματική του εξάλλου
δήλωση σελ. 35 και οι διευκρινιστικές κατόπιν θέσεις του σε άλλες σελίδες των
τευχών μας προϊδεάζουν για την φιλοσοφία και την ποιότητα της ύλης και των επιμέρους
περιεχομένων της, καθώς και της ταυτότητάς της. Η δημοσίευση ακόμα επιστολών
συγγραφέων όπως του Χρ. Μηλιώνη και άλλων που διαφωνούσαν είτε με τα κριτικά
λεγόμενα του Αναγνωστάκη είτε σε κείμενα θέσεων των συνεργατών του (βλέπε
ποιητικός ερμητισμός…) δείχνει τα όρια «αντοχής» τόσο του περιοδικού όσο και των
αναγνωστών του.
Σίγουρα η «ΚΡΙΤΙΚΗ» όπως προαναφέραμε
δεν απευθύνονταν στο μεγάλο ευρύ αναγνωστικό κοινό της ποίησης και της πεζογραφίας
είχε όμως άποψη, εξέφραζε ανοιχτά την θέση της, τις προτιμήσεις της, τις «αντιπάθειες»
της σε βιβλία, την αυστηρή κριτική ματιά της, ίσως και τις επιλογές της που διέφεραν
από άλλα περιοδικά του αριστερού χώρου.
Ο πειρασμός να μεταφέρουμε κείμενα της
«ΚΡΙΤΙΚΗΣ» στην ιστοσελίδα μας Λογοτεχνικά Πάρεργα ήταν μεγάλος, παρά τις σποραδικές
αναφορές μας σε αυτήν. Υπήρχε και συνεχίζει όμως κάτι ακόμα να μας σταματά και
να προβληματίζει, και αυτό είναι το γεγονός ότι το περιοδικό και τα τεύχη του έχουν
φωτοτυπηθεί και αναρτηθεί στην προσωπική ιστοσελίδα των «Φίλων του Μανόλη Αναγνωστάκη»
και όποιος θέλει μπορεί να το μελετήσει. Ίσως την επόμενη χρονιά να επιλέξουμε
ορισμένα κείμενά της που ερέθισαν την σκέψη μας περισσότερο και άγγιξαν το
αναγνωστικό μας ενδιαφέρον.
Αναφερόμενοι στο περιοδικό «ΚΡΙΤΙΚΗ» δεν
θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε σε δύο σημαντικά και χρήσιμα μελετήματα, δύο
βιβλία που συνέγραψε ο Πειραιώτης Μιχάλης Γ. Μπακογιάννης. Τα δύο αυτά βιβλία
κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό οίκο University Studio Press της Θεσσαλονίκης το 2004. Τα βιβλία είναι
ενταγμένα στο πρόγραμμα «Ευρετηρίασης Περιοδικών Λόγου και Τέχνης» με υπεύθυνο
τον Χ. Λ. Καράογλου. Το με νούμερο 6 έχει τίτλο «Η Κριτική (1959-1961) του Μανόλη
Αναγνωστάκη, σελίδες 126, τιμή 8 ευρώ. Το δεύτερο μελέτημα με νούμερο 4 εντάσσεται
στην ίδια σειρά και στη «Νέα Ελληνική Φιλολογία», με τίτλο «Το περιοδικό Κριτική
(1959-1961) Μια δοκιμή ανανέωσης του κριτικού λόγου, σελίδες 424, τιμή 18 ευρώ.
Τα τέσσερα αναλυτικά μέρη του πολυσέλιδου βιβλίου έρχονται να συμπληρώσουν το
προηγούμενο και να μας δώσουν τα εφόδια και τα κλειδιά ανάγνωσής μας. Η
ερευνητική και αποδελτιωτική δουλειά του πειραιώτη κυρίου Μιχάλη Γ. Μπακογιάννη
και δικαίως, έχει εκτιμηθεί και προσεχθεί ιδιαίτερα και προσμετρούνται και οι δύο
τόμοι στα συν της γενικής βιβλιογραφίας για τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη. Ένα
προσεκτικό κοίταγμα στα βιβλία και τα περιοδικά που λάμβανε η «ΚΡΙΤΙΚΗ» θα μας φανέρωνε
τίτλους βιβλίων και περιοδικού από τον Πειραιά. Από όσο γνωρίζω και έχω διαβάσει,
στα κείμενα και τα δημοσιεύματα Πειραιωτών και του ευρύτερου Πειραϊκού χώρου
συγγραφέων και λογίων δεν υπάρχει αναφορά στο περιοδικό, ούτε έχω εντοπίσει
κριτική παρουσίαση για αυτό.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
Δευτέρα, 29 Δεκεμβρίου
2025
ΥΓ. Εξαιρετικές
οι παλαιές κινηματογραφικές ταινίες που προβλήθηκαν από την δημόσια και ιδιωτική
τηλεόραση. Στην Βουλή Τηλεόραση είδαμε για μία ακόμη φορά με ευχαρίστηση το «Κατά
Ματθαίον Ευαγγέλιο» του ιταλού ποιητή και σκηνοθέτη Πιερ Πάολο Παζολίνι, και
την ταινία «Ο Λόγος» του δανού σκηνοθέτη Καρλ Ντράγιεφ. Δύο κλασικά ποιητικά
αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου που βλέπονται κάθε φορά με ενδιαφέρον.
Ενώ από τον τηλεοπτικό σταθμό OPPEN παρακολουθήσαμε την κινηματογραφική ταινία για την ζωή, την
σχέση του με την οικογένειά του και την συγγραφή του πασίγνωστου και δημοφιλούς
παγκοσμίως έργου του Καρόλου Ντίκενς, «Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες». Μια κινηματογραφική
εκδοχή που ο άγγλος ταλαντούχος πεζογράφος ερχόμενος σε επαφή με τους Ήρωές του
και συνομιλώντας μαζί τους έγραψε το βιβλίο του. Ο συγκεκριμένος τηλεοπτικός
σταθμός συνηθίζει στις βραδινές του κινηματογραφικές ζώνες να παρουσιάζει
κινηματογραφικές παραγωγές που βασίζονται σε ξένους συγγραφείς και καλλιτέχνες.
Έφυγε διανύοντας
τις 9 δεκαετίες της ζωής της η πανέμορφη «ΜΠΕΜΠΕ» μία πραγματικά φιλόζωη καλλιτέχνιδα
που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής της στην διάσωση και φροντίδα των ζώων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου