«Όλη
η Ορθοδοξία είναι Ελληνική….»
Ο
πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου
Αθηνών. Είναι συγγραφέας δεκάδων βιβλίων ιστορικού, εκκλησιαστικού και
θεολογικού περιεχομένου, οι δημοσιευμένες μελέτες του σε διάφορα έντυπα είναι
πάνω από 300, έχει συμμετάσχει σε αρκετά συνέδρια σε όλη την Ελλάδα, και το
εξωτερικό. Τα μέχρι σήμερα εκδοθέντα βιβλία του ξεπερνούν τα 30.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Στον μετά την Άλωση Ελλαδικό χώρο,
υπάρχουν στοιχεία που θα μας έκαναν να μιλήσουμε για ένα προσωπικό όραμα ζωής;
Και σε ποιο βαθμό το όραμα αυτό
διαφοροποιείται από την επίσημη θέση της Ελλαδικής Εκκλησίας;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Καταρχήν,
θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας, ότι το υπόβαθρο δομήσεως όλου του Εθναρχικού
οργανισμού, είναι το συνοδικό σύστημα της Ορθοδοξίας. Ένας γνωστός Ελβετός
ιστορικός, ο Ανρί Γκρεγκουάρ, έλεγε ότι το σύστημα αυτό είναι ο
δημοκρατικότερος τρόπος διοικήσεως. Το συνοδικός, γιατί, έχει δύο κατευθύνσεις.
Αφενός μεν έχει ένα κέντρο και πάει αποκεντρικά προς την περιφέρεια, αρχίζοντας
από το Πατριαρχείο, και μετά δια των Μητροπόλεων και Επισκοπών φτάνει στην
Ενορία. Αυτή είναι η αποκέντρωση. Και δεύτερον, έχει ένα συλλογικό τρόπο
εκφράσεως δια της συνόδου. Ο συνοδικός θεσμός είναι ο συλλογικός τρόπος
εκφράσεως. Θα μπορούσε και σήμερα, που όλοι μιλάμε για αποκέντρωση, το σύστημα
αυτό, να αποτελεί το μοντέλο δημοκρατικής οργανώσεως της ζωής μας. Αυτός ο
θεσμός, λειτούργησε και στην περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οπότε έχουμε
συνοδική διάρθρωση της Εθναρχίας, βάσει της τάξεως της εκκλησίας. Έτσι υπήρχε η
ελευθερία ακόμη και στην ενορία, δράσεως του παπά έναντι του επισκόπου, του
επισκόπου έναντι του Μητροπολίτου του, και του Μητροπολίτου έναντι του
Πατριάρχου. Είναι ένα πλανητικό σύστημα με δορυφόρους. Και όσο μακρύτερα από το
Πατριαρχείο ζούσαν τα άτομα, τόσο περισσότερα ελεύθερα μπορούσαν να δράσουν.
Μην ξεχνάμε ότι το Πατριαρχείο ήταν επί μονίμου βάσεως κάτω από τον έλεγχο του
Σουλτάνου. Έτσι έπρεπε να είναι πάρα πολύ προσεκτικό στις ενέργειές του. Υπήρχε
λοιπόν αυτή η δυνατότητα.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Το μοντέλο αυτό διοικήσεως, υπήρχε και
στα άλλα Πατριαρχεία;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Όταν
λέμε άλλα Πατριαρχεία, το μόνο που μένει εκτός έως το 1589, είναι το
Πατριαρχείο της Ρωσίας. Προηγουμένως ήταν Μητρόπολη Κιέβου και μετά Μόσχας. Τα
άλλα Ορθόδοξα Πατριαρχεία ήσαν μέσα στα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στα
όρια της Εθναρχίας. Το ίδιο λειτουργούν και τα δεύτερα Πατριαρχεία, όπως είναι
της Αντιοχείας, της Αλεξανδρείας, των Ιεροσολύμων. Όλα αυτά όμως, είχαν πρώτο
Εθναρχικό κέντρο το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Ως πρώτο τη τάξει.
Δηλαδή θα πρέπει να δεχθούμε ότι ο Εκκλησιαστικός οργανισμός συνεχίζεται και
αποτελεί το υπόβαθρο διαρθρώσεως και αναπτύξεως του έργου της Εθναρχίας. Το δε
Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, είχε ακόμη περισσότερη ελευθερία γιατί ήταν
περισσότερο απομακρυσμένο από το κέντρο, ήταν στην περιφέρεια.
Η
Εκκλησιαστική ζωή συνεχίζεται απαραχάρακτη. Και αυτό είναι το θέμα. Γιατί, ενώ
όλα είχαν πτωτική πορεία, σώζεται η εκκλησιαστική ζωή, λόγω και των
ιεροκρατικών προϋποθέσεων, θεοκρατικών προϋποθέσεων της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας. Ο ιερός νόμος που αναγνώριζε θρησκευτικές κοινότητες. Αυτό ήταν
ευλογία. Γιατί, λόγω του συστήματος της Εκκλησίας, σώθηκε και η πολιτική
συνείδηση του γένους και η συνέχειά του μέσα στις κοινότητες. Αλλά κοινότητα
και ενορία μέχρι τα τέλη του 18 αιώνα ταυτίζονται. Με την εισβολή του Δυτικού πνεύματος,
απομονώνεται, αυτονομείται η κοινότητα. Μια ενέργεια που θα προχωρήσει μέχρι
την Επανάσταση του 1821. Μια ενέργεια που όπως ο Ίων Δραγούμης έχει παρατηρήσει
καταστρέφεται ο θεσμός της κοινότητας.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Έχουμε ιστορικές πληροφορίες που να
μαρτυρούν αν υπήρχαν μητροπολίτες που να μην ανήκαν φυλετικά τουλάχιστον, στο
Ελληνικό ΄Έθνος;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Όταν
λέμε Εθναρχία εννοούμε, όχι Ελληνική ή Ελλαδική Εθναρχία, εννοούμε Ελληνικό
Οικουμενικό πνεύμα, Ελλαδική δεν ήταν. Η Ελλάδα από την Μακεδονία και κάτω,
ήταν επαρχία της Εθναρχίας. Και ταυτόχρονα, επαρχία της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας. Έχουμε λοιπόν και Βούλγαρους, και Σέρβους, και Αλβανούς, και
Μολδαβούς, Όλοι αυτοί, συναποτελούν την Εθναρχία και την μία Εκκλησία
συγχρόνως. Και εδώ, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Βούλγαροι, παραδείγματος
χάριν, δεν ένοιωθαν κατώτεροι έναντι των Ελλήνων. Απλά αποτελούσαν μια άλλη
επαρχία της μίας αυτοκρατορίας. Δεν υπήρχε η έννοια της Εθνότητος όπως
διαμορφώθηκε αργότερα στην Δυτική Ευρώπη. Το εθνικό φρόνημα ήταν η πίστις.
Βεβαίως, από τον 14ο αιώνα, αρχίζουν να αναζητούνται και ερείσματα
στο παρελθόν, λόγω της Φραγκικής επιδράσεως. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τους
Έλληνες, αλλά και για τους άλλους Βαλκανικούς λαούς.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Υπήρχαν εκτός Εκκλησιαστικού χώρου,
δυνάμεις που αντιστρατεύονταν τη σύμπραξη των Ελλήνων με τους Δυτικούς, για την
αποτίναξη του Τούρκικου ζυγού;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Εκτός
Εκκλησιαστικού χώρου, εσύ εννοείς εκτός της διοικήσεως. Εμείς όμως ως
Ορθόδοξοι, εννοούμε όλο το σώμα. Εγώ, δεν εννοώ το ράσο ως Εκκλησία, αλλά εννοώ
εσένα, εμένα, και όλους όσους είναι βαπτισμένοι ως μέλη ενός ενιαίου
εκκλησιαστικού σώματος. Υπήρχαν λοιπόν ορισμένοι που πολλοί τους ονόμασαν
Τουρκόφιλους, Δουλοπρεπείς κ.λ.π. Το θέμα είναι ότι πρέπει να εξετάσουμε κατά
περίπτωση τα γεγονότα, γιατί δεν είναι τόσο εύκολα να εξάγουμε συμπεράσματα.
Εγώ πιστεύω, μελετώντας την ψυχοσύνθεση αυτών των ανθρώπων, ότι πρόσωπα που
είναι αυστηρώς αντιδυτικά, και κάνουν την επιλογή τους προς την ανατολή,
βρίσκουν κύριο εκφραστή των θέσεών τους, στο πρόσωπο του αγίου Κοσμά του
Αιτωλού. Που, ούτε προδότης μπορεί να χαρακτηριστεί, ούτε οτιδήποτε άλλο.
Μάλλον επαινείται περισσότερο από τους προοδευτικούς ο άγιος Κοσμάς από ότι από
τους παραδοσιακούς ή τους συντηρητικούς. Σε όλους αυτούς, υπήρχε η συνείδηση
του Φραγκικού κινδύνου. Δηλαδή η δυνατότητα πάντοτε και ο φόβος να μετατραπεί
όλη η Ορθόδοξη Ανατολή σε προτεκτοράτο της Φραγκιάς. Το 1204 παίζει καθοριστικό
ρόλο στην στάση της Ανατολής έναντι της Δύσης. Διότι απόδειξε την αλλοτρίωση
της Δύσεως που θα φανεί και τον 14 αιώνα με τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και
τον Βαρλαάμ. Γιαυτό και οι ιστορικοί σήμερα, όπως η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ,
τονίζουν ότι η καταστροφή του 1204 ήταν πολύ φοβερότερη ακόμα και εκείνης του
1453. Η Αρβελέρ, λέει χαρακτηριστικά, ότι από το 1204 η Κωνσταντινούπολη είναι
μια πόλη καταδικασμένη να πεθάνει. Γνωρίζοντας λοιπόν τι σημαίνει Φραγκιά, στην
Ανατολή, κάνουν την ελαφρότερη επιλογή. Αυτό δεν σημαίνει Τουρκοφιλία, ταύτιση
ή αποδοχή. Αλλά ήταν το μικρότερο κακό. Και την στάση αυτή, που άρχισε με το
σχίσμα τον ΙΙ αιώνα, την κωδικοποιεί και την θεμελιώνει θεολογικά ο άγιος
Κοσμάς ο Αιτωλός. Αυτοί, δεν θέλουν συνεργασία με την Δύση, γιατί ουδέποτε
πίστεψαν στην Δύση. Υπάρχει δυστυχώς ένα ανθελληνικό DNA στον δυτικό οργανισμό. Και αυτό συνεχίζεται και με
την παιδεία τους. Η παιδεία τους είναι Γιβωνική. Η θεώρηση της Ανατολής είναι
το Γιβωνικό πλέγμα της Δύσεως. Μέσα στον αντορθόδοξο αυτό σύνδρομο του δυτικού
κόσμου καλλιεργούνται οι άνθρωποι με μόνιμο ανθελληνισμό.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Δηλαδή το Contra Graecorum, contra
graecos.
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Πολύ
σωστά, μην περιμένουμε λοιπόν να κατανοήσουν εμάς και τον πολιτισμό μας ή να
μας βοηθήσουν, Μόνο δια της διπλωματικής οδού θα αρχίσουμε πάντα από τα
αρνητικά για να επιτυγχάνουμε διπλωματικά κάτι. Αν προϋποθέσουμε θετικά
αποτελέσματα θα χάσουμε τα πάντα. Και αυτό είναι το λάθος που επαναλαμβάνεται
μέχρι σήμερα. Ελπίζουμε βοήθεια από εκεί που δεν θα έρθει. Όχι γιατί οι ηγεσίες
τους και η παιδεία τους αναγκάζει να κρατούν τέτοια στάση απέναντί μας. Ας
μιλούν διάφοροι για την Ελλάδα, όπως παραδείγματος η Ζαγκλίν ντε Ρομιλλύ. Αυτοί,
όταν αναφέρονται στην Ελλάδα, μιλούν για την αρχαία ειδωλολατρική Ελλάδα
παραγνωρίζοντας όλη την μεταγενέστερη ιστορική της διαδρομή. Το ίδιο συμβαίνει και
στην Τουρκοκρατία.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Εδώ,
θα ήθελα να προσθέσω, ότι οι διάφοροι περιηγητές που κατά καιρούς επισκέπτονται
την Ελλάδα, έχουν σχηματίσει μια εικόνα της Ελλάδας, ρομαντική, ιδεαλιστική,
ωραιοποιημένη. Που δεν ανταποκρίνεται φυσικά στην ωμή πραγματικότητα. Γιαυτό,
χρωματίζουν με τόσο μελανά χρώματα τον τόπο και τους κατοίκους της, όταν την
επισκέπτονται. Περίμεναν Ελληνικά μεγαλεία, και συναντούσαν ερείπια και
χαλάσματα.
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Σωστά
το επισημαίνεις. Ο ρομαντισμός έπλασε ένα μυθικό αρχαιοελληνισμό. Και σκέφτομαι
αυτό που είπε ο Γεώργιος Ιακωβάτος το 1865 στην Ελληνική Βουλή., το ερώτημα
είναι πως βλέπανε όλοι αυτοί τους 35.000 χιλιάδες ελεύθερους και τους 400.000
δούλους στην Αθήνα. Πόσο μπορεί να ωραιοποιηθεί αυτή η τραγικότητα του αρχαίου
Ελληνικού κόσμου. Αυτοί όλοι, είναι ηθικιστές προτεστατίζοντες οι οποίοι έχουν
χάσει το πνεύμα της Ορθοδοξίας που είναι η υπέρβαση τη ηθικισμού. Τον άλλον,
τον βλέπεις ως εικόνα Θεού, πίσω από τα λερωμένα ενδύματά του. Δεν έχει σημασία
η εξωτερική ενδυμασία, αλλά, ο μέσα άνθρωπος. Αυτό είναι η Ορθοδοξία. Ενώ οι
ηθικιστές, με μια προκατασκευασμένη αντίληψη.
Γράφει
κάποιος Ισαάκ Λάουντς, ήρθα στην Κόρινθο και δεν βρήκα ούτε τους αρχαίους
φιλοσόφους, αλλά ούτε και τον Ακίλλα και την Πρίσλα. Δηλαδή, θεωρούσε εν
καταπτώσει το γένος μας για φαινόμενα κοινωνικά που συνέβαιναν και στην Δύση.
Αυτή λοιπόν η ωραιοποίηση, συνιστά και την στάση των Δυτικών. Αυτή είναι η
παγίδα του ηθικισμού. Είτε αρχαίος, είτε νεότερος, είτε χριστιανικός, είτε
ορθόδοξος. Αν πέσεις στην παγίδα του ηθικισμού, βλέπεις με αυτά τα μυωπικά
γυαλιά την πραγματικότητα. Η υπέρβαση η ανθρωπιστική αν θέλεις, είναι αδύνατη
εκεί που δεν υπάρχει Οικουμενικό πνεύμα. Η καθολικότητα της συνείδησης. Στην
διδακτορική μου διατριβή, που ασχολούμαι εκτενέστερα με τα προβλήματα αυτά,
γράφω ότι οι ξένοι ποτέ δεν εξετίμησαν τουλάχιστον την Ελληνική φιλοξενία και
την υποδοχή που τους προσφέρθηκε από τους λεγόμενους από τους ίδιους βαρβάρους
Έλληνες. Τους προσέφεραν τα πάντα από βάθους καρδιάς. Εγώ δεν συνάντησα τέτοια
φιλοξενία όταν σπούδαζα στο εξωτερικό.
Ασφαλώς υπήρχαν και οι άσχημες πλευρές των Ελλήνων, όπως χαρακτηριστικά και ο
Μακρυγιάννης αναφέρει, αλλά αυτές οι περιπτώσεις, δεν ήταν ο κανόνας.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Υπάρχει
μια Ελληνική λεβεντιά, που δύσκολα γίνεται κατανοητή από τους ξένους.
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Σωστά,
υπάρχει μια Ελληνική λεβεντιά που επειδή δεν μπορούσαν να την καταλάβουν οι
ξένοι, την ονόμαζαν βαρβαρότητα.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Τι στάση κράτησε η Ρώσσικη Εκκλησία στο
θέμα της ένωσης;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Μέχρι
τον 15ο αιώνα, οι μητροπολίτες της Ρωσσίας, ήσαν Έλληνες. Τους
στέλνει το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Και αυτή ήταν η διακράτηση του δεσμού με
την μητέρα εκκλησία. Το πρόβλημα αρχίζει με τον Ισίδωρο του Κιέβου, ο οποίος
λαμβάνει μέρος στην σύνοδο της Φεράρας στην Φλωρεντία. Ήταν Έλληνας την
καταγωγή, απέβει όμως φανατικός Παπολάτρης. Επρόδωσε την Ορθοδοξία, υπέγραψε την
ένωση και μάλιστα, έχει ένα ιδιαίτερο τρόπο η υπογραφή του. Γράφει: «στέργων
και συνενών υπέγραψα». Για να δείξει την προσήλωσή του στην Ουνιτική αυτή
σύνοδο του Πάπα. Τότε ο ηγεμόνας της Ρωσσίας ο Βασίλειος, το 1441, συγκαλεί
σύνοδο, και καθαιρούν τον Ισίδωρο. Είναι ο τελευταίος Έλληνας μητροπολίτης της
Ρωσσίας. Η Ρωσσία, ετοποθετήθη ως ανθενωτική, διατηρούσα την παράδοση της
Κωνσταντινουπόλεως. Και αυτά τα χρόνια, θα εμφανισθεί η θεωρία περί τρίτης
ρώμης. Θα λέγαμε ότι εξ Ελλήνων πηγάζει τα κρείττων και αίρει τα φαύλα. Εμείς,
είτε δοξάζουμε το γένος μας, είτε το θάπτομε. Από τότε, δεν εξελέγει Έλλην
μητροπολίτης. Στρέφονται στον εαυτό τους, και θα φτάσουμε στα 1589 που ο
Ιερεμίας ο Β΄ θα αναγκαστεί για να πάρει κάποια βοήθεια, να δώσει τον τίτλο του
μητροπολίτη Μόσχας.
Εδώ
θα επανέλθω, για να προσθέσω ότι κλειδί για την κατανόηση της στάσης της Δύσης
είναι το 1204.
Υπάρχει
ένα βιβλίο, ενός Άγγλου δημοσιογράφου που ασχολείται με ιστορικά θέματα, του
Μπράντφορντ, με τίτλο Η προδοσία του 1204, ο οποίος διεκτραγωδεί την στάση της
Δύσης έναντι του Ελληνικού Έθνους, και πως κορυφώνεται όλο το φραγκογερμανικό
μίσος το οποίο έκτοτε παραμένει άσβηστο
Γιώργος Μπαλούρδος,
Από την μέχρι σήμερα μεγάλη ερευνητική
ιστορική σας εργασία, θα μπορούσατε να μας αιτιολογήσετε τα αίτια της κατά
κάποιον τρόπο ανθελληνικής αυτής στάσης των ξένων;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Εδώ
οι απόψεις μου συγκλίνουν με τον καθηγητή Χρίστο Γιανναρά, του οποίου η
περιγραφή της στάσης της Δυτικής κοινωνίας έναντι των Ελλήνων, είναι άψογη και
σπουδαία. Έτσι όπως καταγράφεται στο τελευταίο του βιβλίο, «Ορθοδοξία και Δύση
στη Νεώτερη Ελλάδα». Είναι ένα από τα ωραιότερα κείμενα που έχουν γραφεί. Η
ερμηνεία που δίνει δηλαδή στην ανατολική και δυτική συνέχεια.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Τα ερμηνευτικά αυτά δηλαδή σχήματα του
Χρίστου Γιανναρά, είναι πρότυπα και ερμηνευτικά μοντέλα;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Σωστά το αναφέρεις. Η αντίδραση λοιπόν αυτή,
μεταβάλλεται σε θανάσιμο μίσος, αρχίζει με την προσπάθεια των Φράγκων να
επεκταθούν στον χώρο της Ρωμαϊκής Δύσεως. Μην ξεχνάμε, ότι Ορθοδοξία έχουμε και
στην Δύση, παρά από τις κατακτήσεις από τα διάφορα φύλλα. Βησιγότθων,
Οστρογότθων, κ.λ.π. Οι Φράγκοι και οι Γερμανοί, είναι οι δύο κυρίες φυλές. Οι
Φράγκοι στην Γαλλία, οι Γερμανοί στην Γερμανία, οι Νορμανδοί στην Αγγλία, οι
Λογγοβάρδοι στην βόρεια Ιταλία. Όλοι αυτοί, επικεντρώνονται σε μια στάση μίσους
απέναντι στην Ανατολή. Γιατί είναι πρώτον η διεκδίκηση του τίτλου του
αυτοκράτορα, και αυτό κορυφώνεται στον Καρλομάγνο. Ο Καρλομάγνος, διεκδικεί τον
τίτλο του αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Όταν το 800 στέφεται αυτοκράτορας της Imperatorum Romanorum,
δεμ τολμά να χρησιμοποιήσει τον τίτλο, και ονομάζεται Imperator Fragorum Guvernas
Romanos, κυβερνών τους Ρωμαίους, γιατί μόνο ένας αυτοκράτορας
μπορούσε να υπάρξει. Και αυτός ήταν ο αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, της
Νέας Ρώμης. Προσπάθησε δε, με τον γάμο του που σχεδίαζε με την Ειρήνη την
Αθηναία, να γίνει εν τοις πράγμασι Αυτοκράτορας όλης της Ορθοδόξου Οικουμένης.
Αυτό δεν το κατορθώνει, πρώτον λοιπόν, είναι η διεκδίκηση του θρόνου. Έχουμε
ένα πολιτικό κίνητρο. Δεύτερο είναι το θεολογικό κίνητρο. Είναι η δογματική
αλλοτρίωση της Δύσεως που κορυφώνεται στο Fillioque. Το Fillioque δεν
είναι άνευ σημασίας. Εκφράζει όλη την θεολογική διαφοροποίηση του Δυτικού
κόσμου. Δεν έχουμε μόνο θεολογική αλλοίωση, αλλά και πολιτικές προεκτάσεις.
Όταν το 808 δογματοποιείται από τον Κάρολο τον Μέγα στην Φρανκφούρτη, με βάση
αυτό, χαρακτηρίζεται ολόκληρη η Ορθόδοξη Ανατολή ως αιρετική. Και γιαυτό, ο
όρος Γραικός, όπως χρησιμοποιείται είναι φορτισμένος με ότι ποιο αρνητικό
μπορεί να υπάρχει. Και καταλήγει στα νεότερα χρόνια, να σημαίνει κλέφτης,
απατεώνας, κ.λ.π. Γιατί πρώτον σημαίνει αιρετικός, και μέσα στην ψυχοσύνθεση
της εποχής, ο όρος περικλείει όλα τα αρνητικά στοιχεία. Τρίτον είναι η
κοινωνική διαφορά, γιατί οι Φραγκογερμανοί εισάγουν ένα κοινωνικό μοντέλο, που
είναι αναίρεση της Ορθοδοξίας. Όσο λοιπόν υπάρχει το Ορθόδοξο πρότυπο της
κοινωνίας των ελεύθερων προσώπων, είναι σκάνδαλο για τους Φράγκους. Οι Φράγκοι,
στηρίζονται σε ένα ρατσιστικό σχήμα που προϋποθέτει την ελέω Θεού επιβολή τους
εις τον κόσμο. Ανάλογο πνεύμα θα έχει και ο Οθωμανικός κόσμος. Που, ο Χαλίφης
ανήκει σε μια συγκεκριμένη οικογένεια. Και εδώ θα σημειώσω ότι, ο θεσμός της
βασιλείας σε εμάς, αντιμετωπίζεται με Φραγκικά κριτήρια. Δηλαδή έχουμε ένα
Δημοκρατικό μοντέλο της Γαλλικής
Επανάστασης και έχουμε και ένα φεουδαρχικό πάλι μοντέλο της προ της Γαλλικής
Επανάστασης περιόδου. Και ξεχνάμε τα Ορθόδοξα κριτήρια. Εμάς, δεν μας ενοχλεί
το όνομα τόσο, ή έστω το πρόσωπο, αλλά ο τρόπος εκλογής του. Και ο τρόπος
εκλογής και στην βυζαντινή περίοδο ήταν ο αρχηγός να ήταν αιρετός. Αντίθετα στο
Φράγκικο μοντέλο είναι κληρονομικός, και μάλιστα ελέω Θεού. Η κληρονομικότητα
λοιπόν είναι το πρόβλημα της Βασιλείας που αντιστρατεύεται την Ορθόδοξη
δημοκρατική παράδοση αλλά και την Ελληνική αρχαιότητα. Δεν υπάρχει
κληρονομικότητα στην Ορθοδοξία. Το πολιτικό, το θεολογικό και το κοινωνικό
κριτήριο βαραίνουν και συντελούν στην διαμόρφωση αυτού του πνεύματος.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Ερευνώντας και μελετώντας την μέχρι τώρα
αυτόχθονα πολιτιστική μας παράδοση, την επίδραση και την επιρροή που είχε αυτή
η παράδοση στην διαμόρφωση της ιδιοσυγκρασίας των Ελλήνων, θα μπορούσαμε να
κάνουμε λόγο για μια Ορθόδοξη θεώρηση της Ελληνικής Ιστορίας;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Μονολεκτικά θα μπορούσαμε να πούμε, ότι
υπάρχουν αυτό που εγώ ονομάζω τα ρωμαίικα ορθόδοξα κριτήρια.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Συνεχίζεται θα λέγαμε, την παράδοση του
πατρός Ιωάννη Ρωμανίδη;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Κοίταξε,
ο Ρωμανίδης μας ξαναέφερε στην τροχιά μας και ξαναβρήκαμε τους όρους μας. Και
εγώ τον ευγνωμονώ γιατί είναι ουσιαστικά άτυπα θα έλεγα, δάσκαλός μου, κυρίως
στην δογματική.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Πιστεύεται ότι διαφοροποιείται από το
όραμα του Σπυρίδωνα Ζαμπέλιου;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Ο
Ζαμπέλιος είναι περισσότερο Ελληνοκεντρικός θα έλεγα. Συμπορεύεται στον
Εθνικισμό με τον Παπαρρηγόπουλο. Ο Ζαμπέλιος βλέπει προς τα πίσω, μολονότι
διακρίνει την συνέχεια του Ελληνισμού, αλλά δεν υπάρχει συνέχεια του Ελληνισμού
ως Ελλαδισμού. Υπάρχει συνέχεια του Ελληνισμού στην Οικουμενική του διάσταση.
Ένας κόσμος ολόκληρος, που αρχίζει με τον μέγα Αλέξανδρο, συνεχίζει την ύπαρξή
του στην περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, και επιβιώνει στην μεταρωμαική
εποχή, την λεγόμενη Βυζαντινή. Αυτή είναι η συνέχεια του Ελληνισμού με την
οικουμενική της και όχι την φυλετική της διάσταση. Όταν λοιπόν αναφέρουμε ότι
έχουμε Ρωμαίικα κριτήρια, εννοούμε Ορθόδοξα κριτήρια. Ίσως μας δυσκολεύουν και
εμάς τα κριτήρια αυτά να κατανοήσουμε την δυτική πορεία των πραγμάτων, αλλά
περισσότερο είναι δυσκολότερο στον δυτικό ιστορικό, να κατανοήσει την Ρωμαίικη
πραγματικότητα. Η πράξη στην Ορθοδοξία προηγείται της θεωρίας, της διατυπώσεως,
η πράξη προηγείται και αυτό που εκφράζουμε εμείς σαν θεωρία, είναι το
αποτέλεσμα μιας εμπειρίας. Ενώ ο δυτικός άνθρωπος, έμαθε να αρχινάει από μια
Δυτική σύλληψη και προσπαθεί να την μεταβάλει σε πράξη, με πολιτικά ή άλλα
μέσα.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Ποιες δυνάμεις, ή ποια πρόσωπα έδρασαν
ανασταλτικά στην αυτοσυνειδησία των Ελλήνων;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Όταν
μιλάμε για την αυτοσυνειδησία των Ελλήνων, εννοούμε πλέον την Ορθόδοξη
συνείδηση κι όχι την ειδωλολατρική των αρχαίων Ελλήνων. Γιατί σε μας ισχύει
αυτό που έλεγε ο Καταρτζής. Ρωμιός Έλλην. Που σημαίνει Ορθόδοξος Έλλην. Αυτή η
συνείδηση επικρατεί στην ησυχαστική παράδοση που είναι ο εκκλησιαστικός όρος με
την στενή έννοια, που είναι ο χώρος της Εθναρχίας και όλου του κλήρου και
δεύτερον είναι ο χώρος των πιστών, η ευρύτερη λαίκή βάση. Αυτός ο χώρος,
διατηρεί αυτήν την αυτοσυνειδησία. Και όταν αναφέρεται στο παρελθόν, έχει την
ικανότητα να διασυνδέει το παρελθόν με το παρόν, χωρίς να δημιουργούνται
αντιθέσεις μεταξύ αρχαιότητας και παρόντος. Γιατί η αρχαιότητα, συνεχίζει την
πορεία της μέσα στους Ναούς. Την περίοδο της Μακεδονικής δυναστείας, π.χ. συναντάμε
φιλόσοφους να εικονίζονται στον νάρθηκα. Η συνείδηση μένει άγρυπνη μέσα στις
εκκλησίες, δηλαδή εκκλησιαστικοποιείται, ταυτίζεται. Εκεί που υπάρχει
διχοστασία, είναι στον χώρο της διανόησης., και κυρίως, της δυτικίζουσας, όχι
της ρωμαίικης. Οι διανοούμενοι κυρίως μετά το 1204, αρχίζουν να στρέφονται προς
το παρελθόν αναζητώντας ερείσματα, και τονίζοντας αφενός με την εθνική
συνείδηση, και η αρχαιολατρεία σε βάρος της διασυνδέσεως με την πράξη της
εκκλησιαστικής παραδόσεως. Και αυτή η στάση έχει την εξήγησή της, πίστευαν δηλαδή,
αφού δεν έχουν ένα ένδοξο παρόν μια που έβλεπαν να χάνεται η Βυζαντινή
αυτοκρατορία, ας έχουμε έλεγαν ένα ένδοξο παρελθόν. Έτσι, έχουμε ένα μόνιμο
δυισμό μέσα στη συνείδηση του γένους. Υπάρχει όπως εγώ ονομάζω, ένα στοιχείο
που παραμένει αβάπτιστο. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος έλεγε, ότι είμαι περισσότερο
Έλληνας για να μπορώ να είμαι χριστιανός. Αυτό ας το σχολιάσει κανείς όπως
θέλει, εμένα με ενδιαφέρει ότι πολλές φορές υπάρχει μια κακή τοποθέτηση στα
πράγματα, ώστε βαραίνει περισσότερο ο Ελληνισμός και λειτουργεί διασπαστικά στη
διασύνδεσή του με την Ορθοδοξία. Αυτό συναντάμε στην αίρεση. Όλοι οι
αιρετίζοντες φιλόσοφοι, ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Ιωάννης ο Ιταλός, είναι το αβάπτιστο
μέλος του γένους μας, το ατέλεστο, δεν πέθανε για να αναστηθεί. Είναι αυτό που
λέει ο μέγας Βασίλειος, συνετελέσθη και ουκ ετελέσθη. Πνίγηκε και δεν
βαπτίσθηκε. Έχουμε μια τέτοια ομάδα η οποία παραμένει πάντοτε περισσότερο Ελληνική
για να μην μπορεί να γίνει Χριστιανική. Η Ορθοδοξία είναι η επιβίωση όλων των
αιωνίων στοιχείων της Ελληνικότητας και αυτή η πλευρά, ζητεί ερείσματα στην
αρχαιότητα. Ένας νεότερος ορθολογισμός που δεν έχει σχέση με τον Ελληνισμό και
την Ορθοδοξία.
Ο
Ιουλιανός ο Παραβάτης, είναι μια κορύφωση αυτού του πνεύματος. Άλλοι
κατορθώνουν να κρύπτονται γιατί δεν ήθελαν να δημιουργήσουν αντιθέσεις μέσα στο
λαό. Δεν εφοβούντο καμιά τιμωρία όπως νομίζουν ορισμένοι, όπως οι διαφωτιστές.
Οι διαφωτιστές δεν τονίζουν περισσότερο τα δυτικά στοιχεία γιατί φοβούνται ότι
δεν θα γίνουν δεκτοί από τον λαό. Και θα αναφέρω χαρακτηριστικά, τον Αδαμάντιο
Κοραή, λέγοντας ότι όποιος μελετήσει το έργο του Αδαμάντιου Κοραή σήμερα,
βλέπει την προσπάθειά του να τορπιλίσει την Ορθοδοξία, προβάλλοντας την
Ορθοδοξία. Αλλά αυτό, δεν είναι Ορθοδοξία, είναι το γράμμα και όχι το πνεύμα.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Η μη ενιαία Οθωμανική διοικητική
διακυβέρνηση, συνέβαλε και πόσο στην ανάπτυξη τοπικών απελευθερωτικών
κινημάτων;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Κατά
κανόνα, και παλαιότερα έχουμε κινήματα απελευθερωτικά που απέβλεπαν στο σύνολο
της αυτοκρατορίας, ή όταν υπάρχουν έντονες αρχαιολατρικές τάσεις στην
απελευθέρωση του Ελλαδικού τμήματος της αυτοκρατορίας. Οι δυτικίζοντες, έχουν
κατά κανόνα τέτοιο φρόνημα. Άλλοι αγωνίζονται για την απελευθέρωση όλης της
αυτοκρατορίας. Στα νεότερα χρόνια όπως το ανέφερες, φαίνεται αυτό. Από την άλλη
πλευρά, τα επαναστατικά κινήματα αρχίζουν εκεί που το χάσμα είναι μεγαλύτερο,
και μπορούν να το καλύψουν με τις δικές τους ενέργειες. Αν μελετήσει κανείς την
ιστορία του Βακαλόπουλου, θα παρατηρήσει καλύτερα τα προβλήματα αυτά, και θα
δει να ξεδιαλύνονται όλα αυτά τα προβλήματα.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Στον Ελλαδικό χώρο, που διαφοροποιείται
και που τέμνεται η πολιτική από την θρησκευτική αυτοσυνειδησία;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Ο
θεσμός της Εθναρχίας, όφειλε να λειτουργήσει πολιτικά, διότι αυτό σήμαινε την
διάκριση των μιλετίων. Τα θρησκευτικά μιλέτια, έχουν και θρησκευτική
δικαιοδοσία. Πολιτική στα όρια μιας κοινωνικής συσσωμάτωσης και απονομής της
Δικαιοσύνης, όπως αναφέρεται πολύ σωστά από ιστορικούς, ήταν από κοινού άρση
του σταυρού. Ήταν δηλαδή, το φορολογικό σύστημα διανομής της δυστυχίας.
Σηκώνουν τα βάρη όλοι, αυτός ήταν ο στόχος. Επομένως το πολιτικό στοιχείο, υπάρχει
και διαμορφώνεται στο χώρο της ενορίας που ταυτίζεται με την κοινότητα. Εκείνο
όμως που μένει στην Ορθοδοξία πάντοτε και είναι πολύ σπουδαίο, και δεν υπάρχει
στην Δύση, αποφεύγεται ο κίνδυνος της Θεοκρατίας. Όταν ο Στήβεν Ράνσιμαν μιλά
για Βυζαντινή Θεοκρατία, δεν εννοεί αυτό που ζούμε στην Φραγκιά ή στο Ισλάμ. Η
Θεοκρατία εκεί είναι η ταύτιση των εξουσιών, δηλαδή οι κληρικοί ταυτίζονται με
τους πολιτικούς. Στην Ορθοδοξία, ποτέ δεν έγινε αυτή η ταύτιση. Αλλά έχουμε τα
όρια της κοινότητας, που είναι ο επιμερισμός της διοικήσεως, έχουμε τον παπά
και τα μέλη της κοινότητας.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Θα δεχόσασταν την θέση ότι στην Ελλάδα
πριν την Επανάσταση, υφέρπουν δύο διαφορετικοί-πολιτικοί τρόποι ζωής., δύο ίσως
μη συμπληρωματικές παραδόσεις. Αυτή των λαϊκών στρωμάτων και εκείνη των
ανερχόμενων αστών;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Οπωσδήποτε,
σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας πραγματώνεται αυτό το Ευρωπαϊκό σύνδρομο.
Και έχουμε ομάδες προσώπων, κυρίως είναι οι λόγιοι, έχοντας την δυνατότητα
επικοινωνίας με την Δύση στους οποίους παραμένει το δυτικό μοντέλο ως ιδανικό.
Αυτοί διαφοροποιούνται από την λαίκή παράδοση, που είναι προσκολλημένη έστω
τυπικά, επιφανειακά στην λεγόμενη εκκλησιαστική παράδοση. Εκεί που υπάρχει
ριζική διαφοροποίηση είναι όταν χάνεται μια αρετή που έχει το Ελληνικό πνεύμα,
και το Ρωμαίικο, σαν προέκταση του Ελληνικού πνεύματος. Είναι δηλαδή, το
άνοιγμα του ανθρώπου σε ολόκληρο τον κόσμο και στην δυνατότητα προσλήψεως ξένων
στοιχείων που όμως είναι δυνατόν να καταστούν ομοούσια, με την δική μας παράδοση,
η προσληπτική αυτή δυνατότητα είναι η αρετή για το γένος μας. Εκεί που χάνεται αυτή
η ικανότητα, αφομοιώσεως των στοιχείων αυτών, και παραμένουν ξένα, εκεί είναι
παράταιρα. Σας θυμίζω το παράδειγμα του ζωγράφου Δομίνικου Θεοτοκόπουλου που
επιτυγχάνει αυτή την σύγκραση, ως αναδημιουργία.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Ποιο ήταν το μοντέλο διακυβέρνησης που
είχαν πριν την Επανάσταση οι Έλληνες; Και αν αυτό βρήκε την έκφρασή του στις
μετά επαναστατικές κυβερνήσεις; Και ακόμα, στην περίοδο του Ιωάννη Καποδίστρια
σε αντιδιαστολή με την τάξη των Μανιατών;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Ο
Ιωάννης Καποδίστριας έκανε μια προσπάθεια να συγκεράσει το δυτικό μοντέλο
διακυβέρνησης με την ρωμαίικη παράδοση. Λόγω του δικού του ρωμαίικου
φρονήματος. Μας διαφεύγει ότι το πρώτο που επεχείρησε να πράξη είναι η
επανασύνδεση της Ελληνικής εκκλησίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αυτό όμως
σημαίνει συνήθως επανασύνδεση με την Εθναρχία. Έχω δημοσιεύσει ορισμένα κείμενα
στα οποία φαίνεται η προσπάθεια των Αγγλογάλλων,, να μας αποσπάσουν βίαια από
το Οικουμενικό Πατριαρχείο για να μην υπάρξει σύνδεση με την Εθναρχία, που
Εθναρχία σημαίνει συνέχιση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οπότε, ο Καποδίστριας,
επιχειρούσε να επιτύχει αυτή την επανασύνδεση. Νομίζω επίσης, ότι η αντίθεση
Κοτσαμπάσιδων, Στρατιωτικών, Πολιτικών, κ.λ.π., και οι διαφορές τους, έγκειται
στο ότι αυτοί είχαν να αντιπροτείνουν κάποιο άλλο μοντέλο διακυβέρνησης. Σε
αυτό όλοι συμφωνούσαν. Η μη δυνατότητα κατανοήσεως των ρυθμών και της πορείας
του Καποδίστρια, οφείλεται στο ότι συνειδητοποιούσαν ότι θα έμεναν έξω από το
γκουβέρνο. Θα ήθελαν δηλαδή να έχουν μετοχή στη διοίκηση και κάποια είδους
αυτοτέλεια, αυτό ίσως είναι ένα είδος μοντέλου. Οι μπέηδες, οι Μαυρομιχαλαίοι,
ήσαν ένα είδος κομματαρχών θα λέγαμε σήμερα στην επαρχία. Θέλανε λοιπόν, να
κρατήσουν και στο νέο σύστημα τα δικά τους προνόμια. Ο Καποδίστριας το θεώρησε
αυτό ως καρπό της δουλείας και προσπάθησε να το ξεπεράσει, εφαρμόζοντας ένα
διοικητικό σύστημα που καταρχήν θα ξεκινούσε συγκεντρωτικά και μετά, θα είχε,
αποκεντρωτικές τάσεις. Αλλά αν δεν έφτιαχνε κράτος που θα μπορούσε να εφαρμόσει
τις αρχές του στην διοίκηση δεν θα μπορούσε να συνεχίσει. Πρώτα έπρεπε να
δημιουργήσει πειθαρχία, πνεύμα ενότητας, κ.λ.π. Και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
γιαυτό του φώναζε σιγά, σιγά, μην το κάνεις απότομα φράγκικο. Μέσα σε αυτό το
πλαίσιο νομίζω η αντίθεση προέρχεται από την διαπίστωση ότι απομακρύνονταν από
την εξουσία. Εγώ έτσι το διαπιστώνω. Δεν έχω παρατηρήσει να αντιπροτείνουν κάτι
άλλο. Άλλωστε ο Βακαλόπουλος πάλι, αναφερόμενος στον Καποδίστρια δείχνει τις
αντιθέσεις ως έκφραση προσωπικών παραπόνων. Αυτό που τους ενοχλεί, δεν είναι το
νέο κρατικό μοντέλο, αλλά η δική τους παρουσία και ένταξη μέσα σε αυτό, που
σημαίνει, μετοχή στην διοίκηση και τις ανάλογες απολαβές, το μοίρασμα της πίττας.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Θα χαρακτηρίζατε επαμφοτερίζουσα τη
στάση του Πατριαρχείου απέναντι στους επαναπατριζόμενους Έλληνες πριν την επανάσταση
και γιατί;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Πριν
αναφερθώ στο Πατριαρχείο, θα σας αναφέρω ότι και ο Καποδίστριας τους σπουδασμένους
κυρίως στην Γαλλία, τους αποκλείει από τα Σχολεία. Γιατί, φοβόταν το πνεύμα το
οποίο μετέφεραν, το ίδιο φαινόμενο θα παρατηρηθεί και με τον Θεόφιλο Καϊρη,
όπου ιδρύεται η Θεολογική Σχολή της Χάλκης για να αντιμετωπιστούν οι απόφοιτοι
του Καϊρη οι οποίοι διορίζονται ως δάσκαλοι στα Σχολεία όχι μόνο της Ελεύθερης
Ελλάδας, αλλά σε ολόκληρο τον γνωστό Ελληνικό χώρο, και αυτοί θα εισήγαγαν σε
αυτές τις περιοχές, πνεύμα αντίθετο προς την Ρωμαϊκή παράδοση. Από εκεί και
πέρα, το Πατριαρχείο αισθάνεται δισταγμούς απέναντι στους ξένους, πρώτον γιατί
συνεχίζεται η σύγκρουση μεταξύ παλαιοφιλοσόφων και νεοφιλοσόφων, και δεύτερον
δεν είναι τελείως εν αδίκω το Πατριαρχείο. Προσπαθώντας να ερμηνεύσει την στάση
του κανείς, βλέπει ότι απέκρουε το πνεύμα που ήταν αναιρετικό της Ορθοδοξίας.
Οι περισσότεροι διαφωτιστές, όταν έρχονται στον τόπο τους, φέρνουν
αντιτριαδικές, πανθεϊστικές τάσεις, και το βλέπουμε εαυτό σήμερα μέσα στο έργο
τους. Και ας μην ξεχνάμε, ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήσαν κληρικοί, και
φανταστείτε εσείς τώρα, αν ένας κληρικός μπορεί να αναιρεί την πίστη του και
την παράδοσή του. Τα άτομα αυτά, ήσαν επηρεασμένα από τον διαφωτισμό και ο
διαφωτισμός ήταν ή αθεϊστικός ή θεϊστικός. Είναι ή άθεος ή θεϊστής που σημαίνει
μια απρόσωπη αρχή και μορφή τεκτονικού τύπου. Η πρόνοια, η ανωτέρα δύναμη, το
στυλ του Ροβεσπιέρου. Οπότε για την Ορθοδοξία, αυτό είναι χειρότερο από τον αθεϊσμό.
Ο αθεϊστής έχει έστω αρνητικά κάποιο Θεό που πιστεύει, αλλά δεν αποτελεί
κίνδυνο για την πίστη, διότι διαφοροποιείται ριζικά. Ο θεϊστής, είναι σαν τον
Πλατωνισμό. Γιαυτό και η εκκλησία στράφηκε και εναντίων του Πλατωνισμού. Διότι
ο ιδεαλιστικός Πλατωνισμός είναι ένα μοντέλο που μπορεί να υποκαταστήσει την
Ορθόδοξη τριαδολογία. Ενώ ο Αριστοτελισμός που κλείνεται μέσα στον κόσμο, δεν
αποτελεί κίνδυνο. Ακόμα και ο Γρηγόριος ο Παλαμάς, ξεκινά ως μελετητής του
Αριστοτέλη και μένει πιστός σε αυτόν. Ενώ η σύγχυση που προέρχεται από τον
Πλατωνισμό είναι αναιρετική της παραδόσεως, δημιουργείται μία ειδωλολατρεία
χριστιανίζουσα, όπως είναι ο Αυγουστίνος. Και κυρίως, ο δυτικός σχολαστικισμός.
Οι διαφωτιστές άλλοι κρύβουν το πραγματικό τους φρόνημα όπως ο Κοραής, άλλοι το
αποκαλύπτουν και φτάνουν σε ακραίες καταστάσεις, όπως ο Καϊρης, ο Παμπλέκης και
άλλοι. Σημασία έχει ότι το Πατριαρχείο, δεν αντιδρά άνευ αιτίας, η αιτία ήταν
ότι το πνεύμα αυτό προέρχεται κυρίως από τον Διαφωτισμό και την Γαλλική
Επανάσταση. Και είναι αναίρεση της Ορθόδοξης παράδοσης, και εδώ εστιάζεται το
πρόβλημα του Πατριαρχείου έναντι της Ελληνικής Επανάστασης. Βεβαίως, αντέδρασε
και ερμηνεύεται όμως αυτή η αντίδραση, διότι η εισαγωγή κινημάτων στον χώρο το
δικό μας ήταν η καταστροφή της Εθναρχίας. Και αυτό φάνηκε καθαρά τον 19ο
αιώνα. Το 1833 το αυτοκέφαλο ουσιαστικά καταργεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Δηλαδή, είναι πολιτική η στάση της Επανάστασης έναντι του Πατριαρχείου και όχι
θρησκευτική. Και εδώ θα ήθελα να θυμίσω την αυθυπέρβαση που πραγματοποιεί το
Πατριαρχείο, στο πρόσωπο του Γρηγορίου, που όταν είδε πως βαίνουν προς τα εκεί,
δηλαδή την Επανάσταση, Ελλαδικός στην συνείδηση προτείνει να τα θυσιάσουν όλα για
την πατρίδα. Για μένα είναι θυσιαστικός ο ρόλος αυτός του Δημητσανίτη
πατριάρχη, αφού αυτοκαταργείται ως Πατριάρχης, ως Εθνάρχης συγκατατήθετε και
επικροτεί ένα εθνικό κίνημα. Το εθνικό κίνημα μετά τον Υψηλάντη όπως
διαμορφώνεται είναι διάσπαση και καταστροφή της Εθναρχίας. Ο Άρνολντ Τόυνμπυ τα
γράφει αυτά. Και ο Φιλίπ Σέραρντ, γράφει ότι έχουμε αυτοθυσία της εθναρχίας
υπέρ των Ελληνικών συμφερόντων. Δεν θα μπορούσε να θυσιαστεί το Πατριαρχείο αν
έμενε προσηλωμένο στην εθναρχία και τα ιδανικά του. Πρέπει να ερμηνεύσουμε την
στάση του ορθά, και να καταλάβουμε το δίλημμα αυτών των ανθρώπων. Τι να σκεφτεί
εκείνη την στιγμή ο Πατριάρχης, την αυτοκρατορική του ιδιότητα που είναι
αυτοκράτορας μετά τον αυτοκράτωρ των Ρωμαίων, του ρουμ ή να δεχθεί τα εθνικά
κινήματα που θα ακολουθούσαν το Ελληνικό κίνημα, οπότε ουσιαστικά σημαίνει
διχοτόμηση της εθναρχίας και διάλυσή της. Το 1833 οδηγεί στο 1922. Το 1833
είναι αρχή της Ρουμανίας, της Σερβίας κ.λ.π., δηλαδή διασπώνται όλες οι
ορθόδοξες λαότητες, εθνότητες και αυτός σημαίνει συγχρόνως διάλυση της
εθναρχίας.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Η στάση αυτή του Πατριαρχείου συγγενεύει
καθόλου με το όραμα του Ρήγα;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Ο
Ρήγας ουσιαστικά, ευνοεί την εθναρχία αλλά επειδή αυτός σκεφτόταν εντελώς
Γαλλικά δηλαδή κινείτο σε Βυζαντινό πρότυπο με Γαλλικό πνεύμα. Ο Ρήγας έρχεται
σε αντίθεση με τα συνθήματα που προέρχονταν από την Γαλλική Επανάσταση, που σε
τελευταία ανάλυση, είναι μασονισμός. Το Πατριαρχείο όμως δεν φοβάται τίποτα
περισσότερο από τον μασονισμό. Που είναι σατανολατρεία. Όπως πάλι, επειδή και
οι Φαναριώτες είχαν εισέλθει στον τεκτονισμό και αυτό σημαίνει δυτικοποίηση της
Ελληνικής κοινωνίας. Ο τεκτονισμός είναι η μεταφυσική του φράγκικου κόσμου. Και
ουσιαστικά τα απελευθερωτικά κινήματα με πρώτο το Ελληνικό, κατευθύνονταν από
τον τεκτονισμό. Και τα λέγω αυτά, γιατί από το 1774 εμφανίζεται ο τεκτονισμός
στα όρια του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στην Σμύρνη το 1744, στην
Κωνσταντινούπολη το 1745. Το 1782 ένας κολλυβάς, γράφει σύγγραμμα κατά του
τεκτονισμού. Το 1793 στο πρόσωπο του Παμπλέκη καταδικάζεται ο τεκτονισμός, όχι
μόνο εναντίον του Παμπλέκη αλλά και κατά του Ρουσσώ. Αναφέρεται σχετικά η
καταδίκη εναντίων των οπαδών του Ρουσσώ, τους
φραμασσόνους και τους τέκτονας οπαδούς του διαφωτισμού. Άρα έχει
συνείδηση το Πατριαρχείο από τα τέλη του 18 αιώνα τι εστί τεκτονισμός. Αν όλα αυτά τα τοποθετήσουμε σε
ένα ιδεολογικό σχήμα-πλαίσιο, θα κατανοήσουμε
την αυτοάμυνα του Πατριαρχείου, είτε συμφωνούμε, είτε διαφωνούμε. Δεν γνωρίζω
αν θα ήθελε κανείς να αυτοκαταργηθεί κανείς για χάρη μιας ιδεολογίας που
χρωματίζεται αρνητικά και μέσα και έξω. Γιατί να περιμένω εγώ κατανόηση από
ανθρώπους που είναι μέσης τάξεως και μέσου δυναμικού. Οι μεγαλύτεροι θα
μπορούσαν να πούνε ότι δεν δημιουργούμε αντιθέσεις, αλλά ήταν και το πνεύμα της
εποχής. Ζούμε σε μια περίοδο ταραγμένη και κάτω από τον Τούρκικο ζυγό. Μέσα
λοιπόν σε αυτό το κλίμα, υπεισέρχονται ρεύματα εντελώς αθώα και παρερμηνεύονται
ή ήσαν πράγματι πονηρά και σωστά ερμηνεύονταν.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Ο Ελληνοκεντρικός χαρακτήρας της
Ορθόδοξης Ελλαδικής Εκκλησίας, πιστεύετε ότι αλλοίωνε την Οικουμενική της
προοπτική;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Όπως
έχεις παρατηρήσει, στο βιβλίο μου «Τουρκοκρατία», το Πατριαρχείο αντιμετωπίζει
το μεγάλο δίλημμα, πως θα συνδυάσει, πως θα εναρμονίσει, την εθνική καταγωγή
των Πατριαρχών, που ήσαν σχεδόν όλοι τους Έλληνες, Ελλαδικοί με την Οικουμενική
του αποστολή. Την εθναρχική του αποστολή. Εκεί είναι το μεγάλο πρόβλημα, η
διατήρηση της ισορροπίας, όσο περισσότερο εθνικά σκέφτεται το Πατριαρχείο τόσο
μειώνει τον εθνικό του ρόλο ακόμα και σήμερα. Γιαυτό και ο Οικουμενικός
Πατριάρχης Βαρθολομαίος, φρόντισε να πει κατά τον ενθρονιστήριο λόγο του, ότι
εμείς είμαστε Ρωμιοί. Δεν είπε είμαστε Έλληνες. Πρώτον για να μην προκαλέσει
την Τουρκία, και δεύτερον, εκφράζει την πραγματικότητα. Μέσα στο Ρωμιοί,
υπάρχει και το Έλλην οπωσδήποτε. Όλη η Ορθοδοξία Ελληνική είναι, όχι όμως
Ελλαδική. Το Γκρικ, είναι γεωγραφικός
και φυλετικός όρος. Όλοι οι Πατριάρχες σχεδόν ήσαν Έλληνες. Και αυτό δεν
ήταν καταπίεση όπως ο Βώρος και άλλοι ερμηνεύουν. Αλλά τύχαινε οι ποιο
καλλιεργημένοι, αυτοί που είχαν την δυνατότητα να φτάσουν στους υψηλούς θώκους
να είναι Έλληνες. Στην Τουρκοκρατία, οι Έλληνες είχαν την υπεροχή όχι φυλετικά,
ή ρατσιστικά, αλλά λόγω παιδείας.
Γιώργος Μπαλούρδος,
Με ποιο τρόπο η Εκκλησία σαν
θεσμοποιημένος φορέας κοινωνικοποίησης συντείνει στην ενοποίηση της Ελληνικής
κοινωνίας;
Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός,
Η
Εκκλησία, η Εθναρχία δηλαδή, που ταυτίζεται με το γένος ως Εκκλησία, είναι αφ
εαυτής το περιέχον σύνολο της ζωής του γένους. Με την ίδρυση του Ελληνικού
κράτους, από περιέχον γίνεται περιεχόμενο, θεσμοθετείται. Δεν υπήρξε θεσμός η
Εκκλησία. Ήταν ο φυσικός φορέας σύνολης της ζωής. Γιατί όταν λέγαμε εκκλησία,
εννοούσαμε το ίδιο το κράτος. Πολιτική και Εκκλησία ταυτίζονταν όχι όμως με την
δυτική σημασία του όρου, της ιεροκρατίας, αλλά με την έννοια του χώρου. Μέσα σε
αυτόν τον χώρο αναπτύσσονται οι δύο λειτουργίες. Αυτή είναι η δομή της
Βυζαντινής και μεταβυζαντινής κοινωνίας στα όρια της Εθναρχίας. Αυτό
ανατρέπεται με την εισαγωγή του αντικληρικού πνεύματος της Δύσης και της
διασπάσεως αυτής της ενότητας. Από την μια μεριά το ράσο που είναι το κακό
πρότυπο του παπισμού, και από την άλλη η πολιτεία. Επομένως η Εκκλησία δεν
μπορεί να παίξει τόσο έναν ενοποιητικό ρόλο, γιατί έγινε θεσμός, και είναι ένα
πρόβλημα που μας βασανίζει μέχρι σήμερα.
Η
Εκκλησία λοιπόν γίνεται θεσμός, και σαν θεσμός είναι μια δύναμη αντίπαλη προς
την πολιτεία. Και η πολιτεία ζητεί να την υποτάξει συνεχώς, ή είναι ένας θεσμός
δουλικά στεκόμενος προς την πολιτεία, και μεταβάλλεται σε κομματάρχη. Σε αυτήν
την διαπάλη βρισκόμαστε. Επομένως δεν μπορεί να παίξει ρόλο ενοποιητικό στο
λαό. Εκείνο όμως που παίζει ρόλο είναι η πίστις. Η οποία πίστις ως φρόνημα
υπέρκειται του θεσμοποιημένου εκκλησιαστικού οργανισμού, και αυτό είναι το
μυστήριο μέσα στην ζωή μας.
Υ.
Γ. όταν πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη αυτή στην εφημερίδα Εξόρμηση, Παρασκευή
26 Μαρτίου 1993, ο πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, δεν ήταν ακόμα καθηγητής στο
Πανεπιστήμιο. Μετά από 21 χρόνια, ο πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, είναι πλέον
ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου και συγγραφέας και άλλων μελετημάτων που
αφορούν κατά κύριο λόγω το πρόβλημα της Ελληνικής Ιστορίας και της
αυτοσυνειδησίας.
Είναι
ένα από τα πιο μορφωμένα άτομα, στο χώρο του, που έχει την χαρά και την τύχη να
γνωρίσει κανείς. Οι γνώσεις του πάνω σε θέματα ιστορικών αναφορών και έρευνας
των πρωτογενών πηγών είναι τεράστιες. Χρόνια τώρα, βρίσκεται στο κέντρο του
ενδιαφέροντος του εκκλησιαστικού χώρου και όχι τυχαία. Κάθε του βιβλίο
προσθέτει και ένα νέο στοιχείο πάνω στην ιστορική έρευνα, ανεξάρτητα από το αν
συμφωνεί κανείς ή όχι με τις ερμηνευτικές του προσεγγίσεις. Επίσης, οφείλουμε
να τονίσουμε σαν ιερέας, όπως προσωπικά έχω διαπιστώσει, είναι με τον τρόπο του
και αθόρυβα πάντα δίπλα στα άτομα που έχουνε προβλήματα. Δεν είναι ο
διανοούμενος παπάς, ο οποίος θα επαναπαυθεί στις ιερεμιάδες του από άμβωνος και
θα επιστρέψει στο εκκλησιαστικό του σπουδαστήριο. Είναι πράγματι άνθρωπος, και
εκκλησιαστικός της δράσης, δηλαδή, της ουσιαστικής προσφοράς.
Μερικά
από τα δεκάδες μελετήματα του είναι και τα εξής:
-Ορθοδοξία
και Ελληνικότητα, εκδόσεις Μήνυμα 1987.
-Πηγές
Εκκλησιαστικής Ιστορίας, εκδόσεις Αρμός 1989.
-Παράδοση
και Αλλοτρίωση, εκδόσεις Δόμος 1986.
-Τουρκοκρατία,
εκδόσεις Ακρίτας 1988.
-Το
ζήτημα της μεταφράσεως της Αγίας Γραφής εις την Νεοελληνική κατά τον ΙΘ αιώνα,
Αθήνα 1977.
-Θεολογικός
αγώνας, εκδόσεις Παρουσία 1989.
- Ελληνισμός
Μαχόμενος, εκδόσεις Τήνος 1995.
-Ορθοδοξία
και Ελληνικότητα, β΄ έκδοση επαυξημένη, εκδόσεις Μήνυμα 1992.
-Παγανιστικός
Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;
Γιώργος
Χ. Μπαλούρδος
Πρώτη
δημοσίευση, εφημερίδα,
Εξόρμηση,
Παρασκευή 26 Μαρτίου 1993, σελίδες 28,29,30.
Πειραιάς,
Σάββατο, 29 Μαρτίου 2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου