Αθανασόπουλος Βαγγέλης

ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ

Πειραιάς 3/1/1946-Κυριακή 27/11/2011

          Ο Πειραιώτης πανεπιστημιακός Βαγγέλης Αθανασόπουλος, που έφυγε μόλις στα 65 του από την άχαρη αυτή ζωή, υπήρξε ένα πολύ δραστήριο συγγραφικά άτομο. Ήταν σίγουρα ένας καλός φιλόλογος και νεοελληνιστής, πολυγραφότατος δοκιμιογράφος, αλλά και πεζογράφος και ποιητής, μεταφραστής κυρίως ποιητών αλλά και φιλοσόφων, και επιμελητής διαφόρων συγγραφέων.

Ασχολήθηκε επίσης και με την κριτική του βιβλίου και δημοσίευση μελετημάτων σε διάφορα έντυπα όπως: στο γνωστό περιοδικό Διαβάζω, στο περιοδικό Ευθύνη, στην Νέα Εστία, στο περιοδικό Περίπλους, στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, στην Καθημερινή, στο περιοδικό ΚΛΠ., στο περιοδικό γραφή, στο περιοδικό Γράμματα και Τέχνες, στο περιοδικό η λέξη, στο περιοδικό Πλανόδιο, στο περιοδικό Ομπρέλλα, και σε πολλά άλλα.

Υπήρξε Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πρωτοεμφανίστηκε στα Ελληνικά Γράμματα, στην Φιλολογική Βραδυνή του 1964,(που αν δεν κάνω λάθος, την επιμέλεια είχε ο Μπάμπης Κλάρας, αδερφός του Άρη Βελουχιώτη).

Ο Πειραιώτης Βαγγέλης Αθανασόπουλος, τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου και Κριτικής το 1991,για το έργο του «Ο λογοτέχνης ως πρότυπο δημιουργικής δράσης», καθώς και με το Βραβείο Δοκιμίου και Κριτικής του Ιδρύματος Ελένη και Κώστα Ουράνη, ένα χρόνο μετά, το 1992

Παρουσιάστηκε στα γράμματα σαν  πεζογράφος, από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος της Νανάς Καλλιανέσης, το 1976, δύο χρόνια μετά την μεταπολίτευση.   

Ενδεικτική Εργογραφία

-Εαυτόν Τιμωρούμενος, εκδόσεις, Κέδρος 1976

-Αιτίες θανάτου,(ποίηση), εκδόσεις, Εκδόσεις των Φίλων 1984

- Παρουσία, εκδόσεις Εστία 1984

-Διαλεκτική σκέψη και Έρωτας. Η διαλεκτική ανάπτυξη του ερωτικού Φάουστ, αυτοέκδοση 1984

-Διονύσιος Σολωμός, Φως-Σώμα, εκδόσεις, 1985

-Η θεωρία και η πράξη της αφηγηματικής τέχνης του Φώτη Κόντογλου, εκδόσεις, Καρδαμίτσα 1985

- Το αντίδοτο της γραφής,(πεζό), εκδόσεις, Ευθύνη 1985

-Ο κάτοχος του σώματος,(πεζός), εκδόσεις, Φιλιππότης 1986

-Το πορνικό δέντρο,(ποίηση), εκδόσεις, Εστία 1986

-Ανδρέας Κάλβος, η Ιεροτελεστία της Επανάστασης. Χρονικές σχέσεις και χρονική υπέρβαση στις Ωδές του Κάλβου, εκδόσεις, Καρδαμίτσα 1986

- Ουίλλιαμ Μπλέηκ, «Προφητικά»-εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια, εκδόσεις Χατζηνικολή 1987

-S. T. Coleridge, «Η Μπαλλάντα του γέρου Ναυτικού», μετάφραση-εισαγωγή, εκδόσεις Χατζηνικολή 1987

- Φιλοσοφική μέθοδος και ποιητική, στο Φιλοσοφία και Επιστήμη, Αθήνα 1988

-Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης, ο λογοτέχνης ως πρότυπο δημιουργικής δράσης. Πως ένας συγγραφέας συγκρότησε το πρόσωπο και το έργο του, εκδόσεις, Καρδαμίτσα 1990

-Τα διηγήματα του Γεωργίου Βιζυηνού, εκδόσεις, Ίδρυμα Ουράνη 1991(επιμέλεια)

-Ο ναρκωμένος αρχάγγελος, St. Coleridge. Το όνειρο και οι εφιάλτες ενός ναρκομανούς ποιητή, εκδόσεις Χατζηνικολή 1991

-Γεώργιος Βιζυηνός, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του, εκδόσεις Καρδαμίτσα 1992

-Στρατής Μυριβήλης-Στρατής Τσίρκας-Η πολιτική διάσταση της «μυθικής μεθόδου», εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1992

-Στρατής Τσίρκας-Μυθικός και Ιστορικός χρόνος, εκδόσεις, 1992

-Οι μεταμορφώσεις του Δον Ζουάν μέσα στο έργο του Θανάση Πετσάλη-Διομήδη, εκδόσεις, ανάτυπο, Παρουσία τόμος Θ΄ 1994

-Μ. Καραγάτση-Τα νεανικά διηγήματα, εκδόσεις, Εστία, 1993,(επιμέλεια)

- Ήθος ζωής και ήθος της αφήγησης(Πέτρος Γλέζος), ανάτυπο, 1994

- Το ποιητικό τοπίο του Ελληνικού 19^ου και 20^ου αιώνα, τόμοι 3, εκδόσεις Καστανιώτης 1995/2007

-Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου-«Αυτοβιογραφία», (επιμέλεια), εκδόσεις, Ωκεανίδα 1997

-Δημήτρης Βικέλας, Λουκής Λάρας-Τα Διηγήματα, (επιμέλεια), εκδόσεις, Ίδρυμα Ουράνη 2000 

-Οι Μάσκες του Ρεαλισμού, τόμοι 3, εκδόσεις, Καστανιώτης 2003

-Οι Ιστορίες του κόσμου, τρόποι γραφής και ανάγνωσης, εκδόσεις Πατάκη 2005

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Μετέφρασε τον Γάλλο ποιητή Σάρλ Μπωντλαίρ, τον Άγγλο μεταφυσικό ποιητή Ουίλλιαμ Μπλέηκ, Τον Άγγλο ποιητή Σ. Κόλλεριτζ, τον Αμερικανό ποιητή Έζρα Πάουντ, τον Γάλλο Εθνολόγο Κλωντ Λεβύ Στρως, τον γλωσσολόγο Λούντβιχ Βιττγκενστάιν, τον Γάλλο Ρικούρ

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

-Αλέξης Ζήρας,

Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδόσεις, Πατάκη 2007, σελίδα 20, λήμμα

-Μιχάλης Μερακλής,

Περιοδικό Περίπλους, τεύχος 43/1997, σελίδες 111-117,(βιβλιοκριτική)

- Αλέξανδρος Αργυρίου,

   Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας, (1964-1974 και μέχρι τις ημέρες μας), τόμος Η΄, εκδόσεις Καστανιώτη 2007, σελίδες 1,5,7,12,13,17,22,168, 207 και αλλού.

- Δ. Ρουμπούλα,

   Δύο αιώνες ποίηση, εφημερίδα Έθνος 21/4/1995 (βιβλιοκριτική).

- Δημήτρης Σταμέλος,

   Βιβλιοκριτική για το «Το ποιητικό τοπίο…», εφημερίδα Ελευθεροτυπία 7/6/1995.

- Γιώργος Μπαλούρδος,

   Βαγγέλης Αθανασόπουλος, (κείμενο), εφημερίδα Κοινωνική, Σάββατο 3/12/2011.(και στο μπλοκ μου)

- Μισέλ Φάις,

   «Ποιητικό τοπίο» στη σύγχρονη Ελλάδα, εφημερίδα Τύπος της Κυριακής, 17/11/1996 (βιβλιοκριτική)

- (Μισέλ Φάις;)

   Ποιητικό Πανόραμα, εφημερίδα Τύπος της Κυριακής 18/2/2001 (βιβλιοκριτική)

-Νένα Ι. Κοκινάκη,

  Το ποιητικό τοπίο δύο αιώνων, εφημερίδα Η Καθημερινή 11/7/1995

- Νένα Κοκκινάκη,

   Το μυθιστόρημα, η ποίηση και το όραμα, εφημερίδα Η Καθημερινή 22/11/2005 (βιβλιοκριτική)

- Θανάσης Τζούλης,

   Ένας ποιητικός και κριτικός αποκωδικοποιητής της κρυφής γλώσσας της επιθυμίας. Περιοδικό Ο Μανδραγόρας, τεύχος 8-9/β,/7,12,1995 σελίδες 133-134

- Παναγιώτης Μαστροδημήτρης,

   Εισαγωγή στη Νεοελληνική Φιλολογία, έκδοση 6^η, εκδόσεις Δόμος 1996, σελίδα 262

- Κώστας Σταματίου,

   Ο προφήτης Μπλέηκ, εφημερίδα Τα Νέα 12/9/1987 (βιβλιοκριτική), και στην συλλογική έκδοση των κριτικών του.

- Κώστας Τσαούσης,

   Ο μύθος της γυναίκας… χωρίς σώμα, εφημερίδα Έθνος 29/6/1986 (βιβλιοκριτική)

- Μικέλα Χαρτουλάρη,

  Ρεπορτάζ, Δόθηκαν χθες τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας, εφημερίδα Τα Νέα 7/12/1991(το βραβείο Δοκιμίου δόθηκε με 4 ψήφους στον νεαρό σχετικά πανεπιστημιακό…

- Ανωνύμως,

   Από τον Ποιητή το μήνυμα του Θεού, εφημερίδα Εξόρμηση 15/2/1987

- Βλάσης Καμάρας,

   Η Μπαλλάντα του γέρου Ναυτικού, περιοδικό Το Τέταρτο Μάρτης 1988

- Ανωνύμως,

 Περιοδικό Αντί, τεύχος 576/28-4-1995 ( παρουσίαση του «Το ποιητικό τοπίο…»)

- Δημήτρης Δασκαλόπουλος, επιμέλεια,

   Για το «Το ποιητικό τοπίο», εφημερίδα Τα Νέα 10/10/1995

- Σ. Κ.,

   Βιβλιοκριτική για τον Σ. Τ. Κόλεριτζ, εφημερίδα Η Καθημερινή 4/12/1988

- Ανωνύμως,

   Για τον Πετσάλη Διομήδη, βιβλιοκριτική, εφημερίδα Δημοσιογράφος 2/9/1990

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, Κυριακή, 27 Απριλίου 2014

Πειραιάς, Κυριακή, 27 Απριλίου 2014       

ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

                   «Μακρινή Μητέρα * Ρόδο μου Αμάραντο»

                                                       Οδυσσέας Ελύτης

          Η λαϊκή μας παράδοση δεν είναι μόνο μια κλεισμένη στον εαυτό της πραγματικότητα που αρνείται με πείσμα κάθε καινούργιο επίτευγμα της ανθρώπινης διάνοιας, για να διατηρήσει με ιστορική έπαρση και εθνικιστικό μεγαλείο αλώβητο το δόγμα της, όπως πίστευαν οι Ευρωπαίοι και Έλληνες ρομαντικοί του 18^ου και 19^ου αιώνα. Αλλά ήταν και είναι μια εύπλαστη στάση ζωής που ενστερνίζεται,-αργά σίγουρα και με έντονες θρησκευτικές αγκυλώσεις- τις παγκόσμιες κοσμοϊστορικές αλλαγές που συμβαίνουν εκτός Ελλαδικού χώρου και αφομοιώνει με τον δικό της τρόπο οτιδήποτε τις είναι απαραίτητο. Η λαϊκή παράδοση που μέχρι πρόσφατα στον κύκλο ζωής, ακολουθούσε τον θρησκευτικό μάλλον χρόνο περισσότερο παρά τον ιστορικό, και ανάλογα διαμόρφωνε τις κατά καιρούς πολιτιστικές της συνιστώσες και την ιδιαίτερή της οντολογία, με την άνοδο της αστικής και μικροαστικής τάξης στον Ελλαδικό χώρο, έχει υποχωρήσει αισθητά αν δεν έχει τελείως πλέον εξαλειφθεί, μια και κυρίως, στηρίζονταν στην αγροτική κοινωνία. Τα αγροτικά και κτηνοτροφικά κυρίως στρώματα και οικογένειες είναι αυτά που διατήρησαν στο βάθος των αιώνων και κράτησαν μέσα στον κύκλο του βίου τους και συντήρησαν αυτό που ονομάζουμε λαϊκό πολιτισμό, με την αρχοντική του λαϊκή ταυτότητα και την ακατέργαστη και αυθεντική του λειτουργικότητα. Ο Ελληνικός λαϊκός και μεταφυσικός-θρησκευτικός πολιτισμός, δεν βρίσκεται έξω από την του Ελληνικού Έθνους Ιστορία, ούτε αποτελεί μια μουσειακή ανάμνηση, αλλά είναι μια καρποφόρος μήτρα που γονιμοποιεί ακόμα-τουλάχιστον έτσι θέλω να πιστεύω-την αέναη ροή του Ελληνικού ιστορικού γίγνεσθαι. Σίγουρα οι εποχές και οι συνθήκες άλλαξαν δραματικά, η Ελλάδα έπαψε να είναι ένα κλειστό χωριό απομονωμένο από τα άλλα Ευρωπαϊκά κράτη, η Ελληνική κοινωνία μετέχει πλέον μέσω της ένταξής της στην μεγάλη Ευρωπαϊκή οικογένεια στα διεθνή τεκταινόμενα, έχοντας πλέον ένα ρόλο να παίξει με τους ορθούς πολιτικούς, διπλωματικούς και οικονομικούς χειρισμούς της, οι Έλληνες, όλοι εμείς, απολαμβάνουμε με μεγαλύτερη άνεση και ευκολία τα πολιτιστικά και οικονομικά αγαθά που εδώ και αιώνες έχουν κατακτήσει με αγώνες, επαναστάσεις και θυσίες οι άλλοι Ευρωπαϊκοί λαοί-και εννοώ τα κεντρικά και βόρεια κράτη της γηραιάς ηπείρου και όχι τα βαλκανικά- η φωνή των Ελλήνων με όλο το ιστορικό και πολιτιστικό βάρος που αυτή φέρει μέσα της, ακούγεται στα πέρατα της οικουμένης. Ούτε η Ελληνική Ιστορία σταμάτησε στο ερμηνευτικό μοντέλο του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου ούτε οι πολιτιστικές της ταυτότητες στις θεσπέσιες περιγραφές και καταγραφές της Αγγελικής Χατζημιχάλη, η Ελλάδα αλλάζει δραματικά και επίπονα, γνωρίζοντας πιά, ότι δεν μπορεί να επικαλείται μόνο τα Αρχαία της κλέη ούτε τα μετέπειτα Βυζαντινά θρησκευτικά μεγαλεία,-που και αυτά, άλλοι παλαιότεροι κάτοικοι τα δημιούργησαν-αλλά οφείλει να δημιουργήσει την δική της σύγχρονη ταυτότητα, να καλλιεργήσει τον σύγχρονο προσωπικό της πρόσωπο μέσα σε μια παγκοσμιοποιημένη πλέον διεθνή κοινότητα, και, όσα από τα πολιτιστικά ή εθνικιστική βαρίδια της είναι άχρηστα να τα αφήσει πίσω, όσα όμως της είναι ακόμα χρήσιμα και λειτουργικά να τα διατηρήσει με ζήλο και σοβαρότητα και να τα γονιμοποιήσει με το νέο πολιτισμικό και εθνικό πνεύμα. Δεν είμαστε ούτε ο ομφαλός της γης, ούτε το κέντρο του πολιτισμικού ενδιαφέροντος ανά τους αιώνες μέσα στο διεθνές γίγνεσθαι, είμαστε και εμείς ένας λαός με τα πάθη και τις αρετές του, με τα μεγαλεία και τα ηρωικά του κατορθώματα αλλά και τις πολλές πολιτικές και κοινωνικές ανοησίες, με τα πολλά διπλωματικά και στρατηγικά λάθη και τις έντονες και αιματηρές εσωτερικές διαμάχες, που στοίχησαν σε θυσίες και αίμα αν όχι περισσότερες τουλάχιστον ίσες με εκείνες των εξωτερικών επιβουλών. Το Ελληνικό έθνος από δικά του περισσότερο λάθη, έχασε και εδάφη και το τρένο της ανάπτυξης, η Ελληνική Ιστορία είναι γεμάτη από οπισθοδρομικές πολιτιστικές, κοινωνικές και πολιτικές επιλογές, είναι γεμάτη από ομφαλοσκοπικές εθνικές μεγαλαυχίες, είναι συνεχώς κατακερματισμένη από διάφορες φατρίες και άκαιρες δογματικές αντιλήψεις που καθηλώνουν και εμποδίζουν την όποια διαφορετική αντίληψη, ερμηνεία και θέση σύγχρονης ζωής.

Η λαϊκή μας παράδοση σαν μέρος της ταυτότητας της σύνολης Ελληνικής Ιστορίας, μπορεί να διατηρήσει την αυθεντική και όχι την μιμητική έκφρασή της ακόμα και σήμερα που οι καιροί έχουν αλλάξει καταλυτικά, μπορεί να κρατήσει την δημιουργική μαγεία του παρελθόντος της χωρίς να ποδηγετεί την σύγχρονη κοινωνική ζωή των Ελλήνων. Γιατί παράδοση λαϊκή, δεν είναι οι διάφορες διασκευές των δημοτικών μας τραγουδιών που ακούγονται στα σύγχρονα «σκυλάδικα», ούτε ο κάθε πικραμένος τάχα μου αοιδός που ακούγεται να άδει δημοτικά, νησιώτικα, ηπειρώτικα με την ίδια ευκολία που τραγουδά την Δαλιδά, και τον Ανταμό, ούτε μπορούμε να κυκλοφορούμε με την φουστανέλα όπως ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος, και να οικοδομούμε με νεοκλασική τεχνική του 19^ου ή του 20 αιώνα, οι καιροί άλλαξαν και ευτυχώς, οι νέες γενιές οφείλουν να δημιουργήσουν το δικό τους στιλ και την δική τους ταυτότητα, κρατώντας τα δημιουργικά και λειτουργικά στοιχεία των παλαιότερων. Μπορεί να μην ζυμώνουν πλέον οι γυναίκες στα σπίτια τους, αλλά δεν είναι δύσκολο να διατηρήσουν την παραδοσιακή Μεσογειακή Μαγειρική, αντί των πικάντικων Μεξικάνικων λιχουδιών, μπορεί να μην υφαίνουν στον αργαλειό, αλλά μπορούν μάλλον να κεντήσουν ή να πλέξουν τα ζιπουνάκια για τους κανακάρηδες και τις τσούπρες που μεγαλώνουν, μπορούν αν θέλουν οι τεχνίτες και οι μαστόροι να βάλουν το δικό τους προσωπικό μεράκι στο οικοδόμημα που χτίζουν, και η εκκλησία σαν μακραίωνος θεσμός έχει χάσει πια την λατρευτική της αυθεντικότητα, οι ιερείς μεγαφωνίζουν σαν ντίβες σε σανίδι, ή σου ρίχνουν κάτι αμανέδες που λες και βρίσκεσαι στα βάθη της Ανατολής και καπνίζεις τον ναργιλέ σου, το δε εκκλησίασμα περισσότερο παρατηρεί τα καινούργια άμφια των ιερέων και το τι φοράει οι άλλοι παρευρισκόμενοι, παρά ακούει τον λόγο του Ευαγγελίου και προβληματίζεται πάνω σε αυτό. Οι δε κηδείες, έχουν καταντήσει κοσμικές εκδηλώσεις με μαύρες τουαλέτες και καφέ νερομπούλια για το συχώριο, στο καφενείο των συλλυπητηρίων, και παξιμαδάκι τόσο φρέσκο, που μπορείς να χάσεις δόντι από το μάσημά του.

Οι δε γάμοι, αυτοί και αν είναι βγαλμένοι από το Αμερικάνικο σίριαλ της γνωστής «Τόλμης και Γοητείας», θέλω να πω, ότι ο Αγγλοσαξονικός και ιδιαίτερα Αμερικάνικος τρόπος ζωής έχει τόσο εισβάλει-με την θέλησή μας φυσικά-τόσο μέσα στην ζωή μας, που έχει ανατρέψει τα πάντα. Αν αυτός είναι ο αδήριτος νόμος της Ιστορίας, τότε όλα ας καταργηθούν και ας ξανά οικοδομηθούν από την αρχή. Εκτός και αν όπως το λέει το τραγούδι «όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα τα ίδια μένουν και μένα τα χεράκια σου…».                 

         Για να μπορέσει να νιώσει κανείς την βαθειά και πολυπρόσωπη λατρευτική και πολύπρακτη τελετουργική παράδοση του απλού και λαϊκού ανθρώπου, θα πρέπει να διαθέτει θρησκευτική πνοή ψυχής, να νιώθει την θεατρική μαγεία των δρώμενων που διατηρούνται αναλλοίωτα εδώ και αιώνες, καλλιέργεια πολιτιστική, και ποιητικό οίστρο. Να έχει τόση και τέτοια διάθεση ώστε να είναι σε θέση να κατανοήσει την τόσο πολύχρωμη και ποιητική εκφραστική της ταυτότητα, γιατί σίγουρα η λαίκή μας παράδοση έχει μια λειτουργική και δυναμική ταυτότητα, που εξέφραζε τις μύχιες επιθυμίες και ευαισθησίες του λαού μας.

         «Χαίρε η Ονειροτόκος χαίρε η Πελαγινή

         Χαίρε η Αγκυροφόρος και η Πενταστέρινη»

       Ας σταθούμε όμως με την πρέπουσα ευλάβεια στο εορταστικό ορθόδοξο πανελλήνιο διάκοσμο του Αυγούστου, και ιδιαίτερα στο Μικρό Πάσχα του Καλοκαιριού, όπως συνηθίζουν να λένε την εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, που είναι το αποκορύφωμα και σχεδόν το τέλος της Καλοκαιρινής περιόδου και η αρχή της νέας εποχής.

          «Χαίρε η Καιομένη και χαίρε η Χλωρή

            Χαίρε η Αμεταμέλητη με το πρωραίο σπαθί»

         Αύγουστος, ο 8^ος μήνας του έτους. Ο οπωροφόρος αυτός μήνας θεωρείται ο πιο πλούσιος και ο πιο καλόδεχτος μήνας του χρόνου. Τα προσωνύμιά του είναι πάρα πολλά. Τον ονομάζουν Γυαλιστή, Σταφυλά, επειδή γυαλίζει και ωριμάζει τα συκοστάφυλα που είναι σε αφθονία αυτή την εποχή. Ακόμα στο νησί της Μυκόνου(και του Πέτρου του γνωστού πελεκάνου) τον αποκαλούν και Τραπεζοφόρο, για τις διάφορες και ποικίλλες λιχουδιές του, αλλά, και Πεντεφά, γιατί μας προσκαλεί πέντε φορές την ημέρα στο τραπέζι.

        «Χαίρε του παραδείσου των βυθών η Αγρία

          Χαίρε της ερημίας των νησιών η Αγία»

        Το κύριο όμως όνομά του, ο Αύγουστος, το χρωστάει στον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Οκταβιανό, που οι Ρωμαίοι, του έδωσαν την προσωνυμία Augustus, δηλαδή σεβαστός, επειδή αύξησε τα σύνορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και την ακμή της. Και ονόμασαν με την ίδια λέξη τον Έκτο μήνα του Ημερολογίου τους, που μέχρι τότε λεγόταν Sextilis (έκτος). Όπως πάλι, και ο προηγούμενος του Αυγούστου μήνας, ο Ιούλιος, χρωστάει το όνομά του στον πασίγνωστο και δοξασμένο Ιούλιο Καίσαρα, αυτόν που ήταν γυναίκα όλων των ανδρών, και άντρας όλων των γυναικών. Σύμφωνα όμως με το Ρωμαϊκό ημερολόγιο, ο Ιούλιος είχε 31 ημέρες, ενώ ο Αύγουστος μόνο 30 και αυτό, θα ήταν προσβολή για τον Αυτοκράτορα, γιαυτό αποφάσισαν να πάρουν μία μέρα από τον Φεβρουάριο που είχε τότε 29 ημέρες και να την προσθέσουν στον Αύγουστο, έτσι με τον τρόπο αυτόν ο μήνας Αύγουστος απέκτησε 31 ημέρες, ενώ ο Φλεβάρης έμεινε με 28, και τον αποκαλούν κουτσοφλέβαρο.

           «Χαίρε η που πατείς και τα σημάδια σβήνονται

             Χαίρε η που ξυπνάς και τα θαύματα γίνονται»

         Παλιότερα, την πρωταυγουστιά, ο ιερέας γύριζε στα σπίτια των ξωμάχων γεωργών και έκανε αγιασμό για τα σπαρτά των νοικοκυριών, με το που θα σήμαναν τα σήμαντρα την πρωτομηνιά, οι γεωργοί έκαναν τον σταυρό τους, ψιθυρίζοντας το «Παναγιά μπαίνει κι νηστεία αρχίζει» και κινούσαν για την εκκλησία να πάρουν το αγίασμά τους. Με το αγίασμα αυτό, ράντιζαν τα αμπέλια τους, τα περιβόλια τους, τα σπαρτά τους, τους κήπους τους και γενικά τα χωράφια τους. Σκορπίζανε ακόμα, λίγες σταγόνες αγιασμού ανάγυρα στο σπιτικό τους για το καλό και την υγεία τους, και ύστερα με το υπόλοιπο αγίασμα πήγαιναν στο πρώτο αμπέλι να το αγιάσουν και να κόψουν τα πρώτα σταφύλια, τα πρώτα μαυρομάτικα και γλυκάδια όπως λέγαν.

        Κύριε, Κύριε, επίβλεψον εξ Ουρανού και είδε, και επίσκεψον την Άμπελον ταύτην ην εφύτεψε η δεξιά σου» όπως ψάλλουν μέσα στους ναούς.

         Σε πολλά μέρη της Ελλάδος η πρώτη του μήνα θεωρείται ως η έναρξη της νέας χρονικής περιόδου και συνοδεύεται με πολλά από τα λεγόμενα «διαβατήρια» έθιμα, που κοσμούν την παράδοσή μας.

           «Χαίρε που καταρτίζεις τα Μηναία των Κήπων

             Χαίρε που αρμόζεις τη ζώνη του Οφιούχου»

          Στην Λέσβο την παραμονή της πρωταυγουστιάς, ανάβουν στα τρίστρατα φωτιές-τις λεγόμενες καψάλες-και τις υπερπηδούν φωνάζοντας: «Ω καλώς τον Άκστο», «Σύκα και τσάι και καρύδια, τσαι καλά σταφύλια!». Πιστεύουν ακόμα, ότι ξημερώνοντας η μέρα ανοίγουν οι ουρανοί, και ο Θεός ακούει πιο καλά τις προσευχές και τα αιτήματά των ανθρώπων.

Στην Ίμβρο-πριν γίνει Τουρκική-οι κάτοικοι πηδούσαν τον φανό λέγοντας: «Άχστε, Παράχστε, σαν απ’ μ’ αύρις να μ’ αφήσης!».

Στην Τήνο-που βρίσκεται και ο Ναός της Μεγαλόχαρης-αλλά και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων την ημέρα αυτή, οι κάτοικοι σκορπάνε μέσα στα σπίτια τους πρωί-πρωί, άμμο, για να τους φέρει η Μοίρα αμέτρητα καλά κι ευτυχία.

          «Η Σίφνος, η Αμοργός, η Αλόννησος

            η Θάσος, η Ιθάκη, η Σαντορίνη

            η Κως, η Ίος, η Σίκινος»

         Στην Ζαγορά της Ηπείρου, οι κάτοικοι σηκώνονταν πολύ πρωί, έμεναν νηστικοί και δεν έτρωγαν ούτε έπιναν τίποτα και πρωτοέτρωγαν τα λεγόμενα κόκκινα κράνα, για να είναι γεροί και δυνατοί όλη την χρονιά. Οι νοικοκυρές πάλι, καθάριζαν τα χάλκινα αγγεία τους και όλα τα μεταλλικά σκεύη του σπιτικού τους, για να μην υπάρχει ίχνος από «άρτεμα» πάνω σε αυτά γιατί θεωρούσαν τις νηστείες που άρχιζαν σαν τις πιο αυστηρές και τις πιο σημαντικές που όφειλαν να τηρήσουν με ευλάβεια.

         Στις Κυδωνιές, οι νοικοκυράδες έβραζαν ένα πιάτο ελιές, μισές μαύρες, μισές ξανθές-άσπρες-και τις έστελναν στην γειτονιά, σε όσους δεν είχαν να φάνε σε ανάμνηση των νεκρών της οικογένειας.

            «Ο Μαϊστρος, ο Λεβάντες, ο Γαρμπής

              ο Πουνέντες, ο Γραίγος, ο Σιρόκος

              η Τραμουντάνα, η Όστρια»

          Τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου, όπως και του Μάρτη, έχουμε τις λεγόμενες Δρίμες ή Κακογουστιές ή Σαπίαι(όπως λένε στα μέρη του Πόντου), ή Αλουστίνες (στο νησί της Σύμης). Δρίμες είναι οι πρώτες έξι μέρες του μήνα που ο λαός τις θεωρεί δυσοίωνες. Είναι οι μέρες στις οποίες πιστεύουν ότι είναι συγκεντρωμένη μια οξύτητα, μια δριμύτητα, μια επίδραση κακή ανεξιχνίαστων και ανεξέλεγκτων κρυφών φυσικών δυνάμεων, γιαυτό φοβόντουσαν να λουστούν, να κουρευτούν, ή να πλύνουν τα σκουτιά τους-τις διάφορες φορεσιές τους-γιατί πίστευαν ότι θα πέσουν τα μαλλιά τους ή θα βγάλουν εξανθήματα ή θα σκιστούν τα ρούχα τους αν έκαναν δουλειές αυτές τις πρώτες μέρες του μήνα. Και αν αναγκάζονταν να εκτεθούν στους παραπάνω κινδύνους τοποθετούσαν προληπτικά μέσα στο νερό ακόμα και όταν πότιζαν τους κήπους, ένα σιδερένιο καρφί ή ένα πέταλο για να γίνουν σιδερένιοι, συμβολικά και οι ίδιοι και τα πράγματα και τα κτήματά τους.

Αυτήν την συνήθεια, την πρόλαβα και εγώ στον Πειραία όπου κατοικούσαν νησιώτες ή και μικρασιάτες, έβαζαν μεγάλα καρφιά μέσα σε νερό, ή μέσα σε ένα ποτιστήρι και τα σταύρωναν, οι μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες μάλιστα έβαζαν την φούχτα τους και έπιναν λίγο νεράκι για να έχουν σιδερένια υγεία όπως πίστευαν.

          Στην επαρχία, και στα χωριά, οι τσοπάνηδες είχαν ακόμα την σκυλομαντεία, σηκώνονταν το πρωί και κοίταζαν τους σκύλους τους πως κοιμόντουσαν και ανάλογα, πίστευαν ότι θα είχαν καλό ή κακό χειμώνα.

Από την πρώτη του μήνα, αρχίζουν και τα γνωστά μερομήνια, η πρόγνωση του καιρού από μετεωρολογικές παρατηρήσεις, που γίνονταν στις 6, στις 12 ή 14 πρώτες μέρες του μήνα. Μηνολογιάζουν από τον καιρό δηλαδή που θα κάνει κάθε μέρα, και μάντευαν τον καιρό που θα κάνει κάθε μήνα του επόμενου χρόνου.

Παρόμοια πρόγνωση του καιρού έχουμε και σε άλλες μέρες ή εποχές του έτους. Παραδείγματος χάρη την πρωτοχρονιά, των Θεοφανείων, του προφήτη Ηλία κ.λ.π.

Οι δοξασίες αυτές, είναι παμπάλαια διασωθέντα λείψανα αρχαίων τρόπων πρόγνωσης του καιρού μέσα από αστρολογικές παρατηρήσεις. Τις συναντάμε στον Όμηρο-οι γνωστοί οιωνοσκόποι-και αλλού, αλλά και στα γνωστά Καλενδάρια των αρχαίων Ρωμαίων που μάντευαν με παρόμοιο τρόπο τις καιρικές συνθήκες του έτους.

            «Χαίρε με τα λυτά μαλλιά η χρυσίζοντας τον άνεμο

              Χαίρε με την ωραία λαλιά η δαμάζοντας το δαίμονα»

         Από την ημέρα αυτή, αρχίζει η μεγάλη νηστεία προς τιμή της «τον χουν ουρανώσασα», «της μεγάλης ποτισμένης γης», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ, της Παν-αγίας.

         Η Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι μία από τις μεγάλες εορτές του χρόνου, γιαυτό και η επέτειος της ανάληψής της θεωρείται σαν το «μικρό Πάσχα του Καλοκαιριού». Τα θεοτοκωνύμιά της είναι άπειρα, οι εκκλησίες που είναι αφιερωμένες στο όνομά της επίσης, τα περισσότερα βαπτιστικά των γυναικών είναι Μαρία ή άλλα που έχουν σχέση με αυτό.

Ο Ελληνικός λαός, ένας πανάρχαιος λαός ανέκαθεν μητριαρχικός τρέφει μεγάλη ευλάβεια και σεβασμό για την πονοστεφανωμένη αυτή παρθένα, την «Νύμφη ανύμφευτε», που στο πρόσωπό της, ένωσε την αιωνιότητα με την ελπίδα. Όπως έτρεφε και έναν παράλληλο ιστορικό σεβασμό, προς όλες τις γυναικείες θεότητες της αρχαίας παλαιάς εθνικής θρησκείας.

Αλλά, όχι μόνον ο Ελληνικός λαός, οι μεγάλες προϊστορικές Σεληνιακές θεότητες, όπως υπήρξαν: η Αστάρτη της Συρίας, η Έπονα των Κελτών, η Ίσιδα της Αιγύπτου, η Οστάρ, η Μάμακίγια, η Πότνια Θηρών των αρχαίων Κρητών, η Αρτέμης της Μικράς Ασίας, και άλλες μεγάλες και μικρότερες γυναικείες θεότητες, που υπήρξαν Μητέρες και ταυτόχρονα Σύζυγοι των μοναχογιών τους, δεν αντιπροσώπευαν παρά το μεγάλο αέναο διαχρονικό σύμβολο, αυτό της Μεγάλης Μητέρας, του παγκόσμιου αρχέγονου συμβόλου της γονιμότητας.

Ας θυμηθούμε την συγχώνευση της έννοιας γυναίκας-παγκοσμιότητα-σε εκείνη την άβυσσο που λεγόταν mundus, που οι αρχαίοι Ρωμαίοι θεωρούσαν σαν είσοδο του Κάτω Κόσμου, του βασιλείου της μητέρας γης, που βρίσκονταν στο κέντρο της Ρώμης, στο Εκκλησιαστήριο  και το στρογγυλό στόμιό της, ήταν σκεπασμένο με μια μεγάλη στρογγυλή πέτρα την γνωστή lapis manalis και σε τρεις ορισμένες μέρες του χρόνου, άνοιγαν το πηγάδι και θυσίαζαν καρπούς, που ο συμβολισμός τους είναι φανερός, η θυσιαστική προσφορά των καρπών και ρίξιμό τους στο πηγάδι, συμβόλιζε την αιώνια μήτρα, και έδινε έμφαση στον πόθο για αναγέννηση και καρποφόρα δημιουργία.

         Η σημερινή μέχρι των ημερών μας ευλάβεια προς τον «έμψυχο ναό του αχωρήτου Υψίστου», όπως αποκαλεί την Θεοτόκο ο άγιος Μόδεστος των Ιεροσολύμων, δεν είναι μόνο η ευλάβεια της προχριστιανικής λατρείας της παλαιάς μητρικής θεότητας που απέδωσαν με την πάροδο του καιρού στην νέα μορφή, τις παμπάλαιες αυτές ιδιότητες αλλά είναι η νέα Ζωή, η νέα ζωή η ελπιδοφόρα σύμφωνα με την παράδοση της χριστιανικής παράδοσης. Είναι η καινούργια ατραπός που οδηγεί στην αιώνια ελπίδα. Είναι η κάθε μάνα, που σαν άλλη αρχαία θεά «Αθηνά σύννους» σε όλες τις Ηπείρους, κάθε στιγμή αγωνιά και προσεύχεται και συμπαραστέκεται με το βουβό σπαραγμό που ταιριάζει στην αξιοπρέπειά της, και το πάθος του πόνου της που απορρέει από την θέση της σαν μητέρα, μπροστά στον απεγνωσμένο και καταρρακωμένο από την ζωή γιό της.

Γιατί, ακόμα και η Ανάσταση, θα ήταν μάταιη όπως γράφει χαρακτηριστικά ένας ορθόδοξος ιερέας, ο πατήρ Δημήτριος Στανιλοάαι (D. Staniloae):

«Έτσι η πράξη της Ανάστασης του Χριστού που αποτελεί τη βάση για τη μελλοντική μας Ανάσταση δεν θα είχε γίνει, αν προηγουμένως δεν είχε συλληφθεί από την Παρθένο κι αυτή  η σύλληψη πραγματώθηκε δια της θείας υπόστασης του Χριστού, στην οποία όμως συνέβαλε και η προετοιμασία της μητέρας του».

          Η εικονογραφική θεματογραφία της Κοιμήσεως, αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη σε έκταση εικονογραφική σύνθεση του ορθόδοξου ναού και ιστορείται συνήθως στον δυτικό τοίχο , πάνω από την είσοδο του κυρίως ναού. Οι πιο γνωστές παραστάσεις είναι αυτές των ψηφιδωτών της Μονής του Δαφνίου, της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη, της Μαρτοράνα του Παλέρμου της Ιταλίας, των Αγίων Αποστόλων στην Θεσσαλονίκη και άλλων γνωστών ή λιγότερων γνωστών εκκλησιών.

         Πολύτιμος και αμάραντος θησαυρός δεν είναι μόνο όμως οι εικονογραφίες, αλλά και η πλούσια Υμνογραφία των Εορτών της, που με την διαχρονική της οικειότητα, έχει χαρίσει στο λαό μας δύο σημαντικά στοιχεία, αυτό της ποίησης και του υμνολογικού μεγαλείου της που πλαισιώνεται πάντα από την Ελληνική φύση και ζωή της υπαίθρου και από αυτό της πλούσιας και μαγευτικής γλώσσας, που με το κομψό λάξευμά της και το μουσικά τορνευμένο ύφος της σε μια λατρευτική διατύπωση, παραμένει πολύτιμη παρακαταθήκη λέξεων, ιδεών, εικόνων, εννοιών, συναισθημάτων, προθέσεων, καταστάσεων, μια αστείρευτη εθνική πηγή ζωής.

         Μπροστά λοιπόν στην αγνή μορφή της, με το θλιμμένο χαμόγελο, ο λαός με την απλή του ευσέβεια και την ακατέργαστη πίστη του, στάθηκε γονατιστός πολλές φορές και γέμισε τις πηγές της ψυχής του με δύναμη και ελπίδα, κουράγιο και καρτερικότητα, παρηγοριά και ανάταση.

         Πάμπολλα είναι τα Πανηγύρια που γίνονται της μετάστασής της προς την αιώνιο ζωή, όπως λέει η διδασκαλία της εκκλησίας σε ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και όπου υπάρχει Ελληνισμός.

Εκτός από το πανελλήνια και παγκόσμια γνωστό αυτό της Τήνου, όπου βρίσκεται ο ναός και η θαυματουργική εικόνα της Μεγαλόχαρης, και χιλιάδες προσκυνητές συρρέουν κάθε χρόνο, έχουμε τις ιδιαίτερες και χαρακτηριστικές εορταστικές εκδηλώσεις στην Εκατονταπυλιανή της Πάρου, στον Ροδίτη της Κοζάνης που συνηθίζουν να παραθέτουν στους προσκυνητές κοινή τράπεζα σύμφωνα με τις παλιές συνήθειες και τα έθιμα.

Στην Μονή Μυροκάστρου στα Σιάτιστα που σχηματίζουν πομπή προς την Μονή οι κάτοικοι, οι οποίοι την επισκέπτονται έφιπποι σε σελωμένα άλογα, που τα στολίζουν με κόκκινες φλοκάτες και λουλούδια. Αλλού, στην Σαμαρίνα της Πίνδου, με την Τρανή Παναγιά, οι κάτοικοι με λουκούμια και μικρά μπουκάλια ούζο, ταξιδεύουν στα κοντινά χωριά και φιλεύουν και φιλεύονται από τους κατοίκους. Στην Αγιάσο της Λέσβου που βρίσκεται η ονομαστή Παναγιά η Βρεφοκρατούσα, όπου από την πρώτη του Αυγούστου οι προσκυνητές μαζεύονται στα κελιά και τον αυλόγυρο της εκκλησίας όπου δεκαπεντίζουν, διανυκτερεύοντας στην ύπαιθρο.

Στο Οξύλιθο της Ευβοίας, όπου σύμφωνα με ένα πατροπαράδοτο έθιμο σφάζουν ένα βόδι. Στο νησί της Κιμώλου και της Ικαρίας, ψάλλουν τον Επιτάφιο θρήνο της Κοίμησης και περιφέρουν τον Επιτάφιο στους δρόμους της πόλης και πολλά άλλα πατροπαράδοτα λαϊκά έθιμα που διατηρήθηκαν ανά τους αιώνες και έκαναν την απλή και φτωχή ζωή των ανθρώπων ένα πανηγύρι τις ημέρες αυτές.

         Τα έθιμα, τα ήθη και τα λειτουργικά θεατρόμορφα δρώμενα την ημέρα αυτή είναι πάρα πολλά, γιατί πολλές πάμπολλες είναι και οι μικρές και μεγάλες εκκλησίες διάσπαρτες σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο οι αφιερωμένες στο όνομά της, καθώς και σύμφωνα με την παράδοση και τα θαύματά της. Ας μην ξεχνάμε και το Περιβόλι της Παναγίας που λέγετε το Άγιο Όρος.

Εκατοντάδες είναι επίσης και τα επίθετα με τα οποία έχουν κοσμήσει την Παρθένο ο απλός λαός, μέχρι και παξιμαδοκλέφτρα την είπε η λαίκή ποιητική φαντασία.

Θα άξιζε να γίνει μια συστηματική ανά τοπική περιοχή μελέτη κάποτε για τον γλωσσικό αυτό πολύτιμο θησαυρό, και ας μην μας διαφεύγουν και τα Ομηρικά και άλλα επίθετα με τα οποία κοσμούσαν τους αρχαίους Θεούς και τις Θεές τους οι αρχαίοι συγγραφείς. Το δέντρο της παράδοσης είναι ενιαίο, μόνο τα κατά καιρούς σύμβολα αλλάζουν μέσα στους αιώνες με τις αλλαγές των ιστορικών συνθηκών.

      Ας κλείσουμε την μικρή αυτή περιδιάβαση στο μικρό Πάσχα του Καλοκαιριού και την αναφορά στην Κοίμηση της Θεοτόκου, με ένα απόσπασμα του Νικολάου Καβάσιλα από το γνωστό του βιβλίο:

«Τις αρκέσει λόγος προς την σήν, ω μακαρία, δικαιοσύνην, τας του Σωτήρος προς σε χάριτας, τας σας προς το κοινό των ανθρώπων;»

Ποιός λόγος είναι αρκετός για να υμνήση, ω μακαρία, την αρετή σου, τις χάριτες που σου δώρισε ο Σωτήρας, αυτές που Συ δώρισες στην κοινωνία των ανθρώπων;

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα, «Η Φωνή του Πειραιώς» σε δύο συνέχειες. 11-Αυγούστου 1988, και 12-Αυγούστου 1988, φύλλα 12900 και 12901, σελίδες 1 και 4.

Πειραιάς, Κυριακή 26 του Απρίλη.

Του Άπιστου Θωμά σήμερα,

γενικά των Άπιστων και των Απιστιών από συγγενείς, φίλους και φίλες,  εραστές και ερωμένες, συναδέλφους και συναδέλφισσες, πολιτικούς και παρατρεχάμενους της εξουσίας, διανοούμενους και ιδεολόγους, συγγραφείς και καλλιτέχνες, απλούς ανθρώπους της φτώχειας και του πλούτου, ιερείς και μοναχούς,  και χριστιανούς, πιστούς και απίστους, γενικότερα, είναι μια εορτή Ελληνική, που λίγο ή πολύ μας εκφράζει όλους μας ιδιαίτερα στις μέρες μας που τα πάντα είναι πανηγυριώτικα και άθλια εξαργυρώσιμα.                                                       

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΠΕΙΡΑΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

 Λόγος Ποιητικός, Λόγος Θρησκευτικός

«Κάθε πλευρά του αισθητικού σταδίου, είναι απελπισία»

                                                          S. Kierkegaard

Η επί του Όρους ομιλία

Λεπτή βροχούλα στις δαμασκηνιές

Και τα φυτά της γης να ‘χουν ανθίσει.

Ο Κύριος κάθισε και μίλησε,

Όχι σαν χειμωνιάτικη νεροποντή που παίρνει

ξύλα και κέδρους στο ποτάμι της,

αλλ’ όπως τούτη τη βροχή που μούσκεψε

τ’ άχραντα πόδια Του.

                   ------------

Ταπεινά φυτρώνει το άνθος, ταπεινά

να υψώνετε στο βαθύ ουρανό τα μάτια σας.

Η αγάπη, η αγάπη καταξιώνει

τις πράξεις μας’ σαν αγαπάμε,

μοιάζουμε στην πηγή που δεν γνωρίζει τα νερά της,

κι όμως κυλάει αστείρευτη στη χλόη.

                       -------------

Όταν το ψωμί αχνιστό θα κόβετε στην καμάρα

την εσπέρα, να θυμάστε πόσο σιτάρι

έριξαν τα χέρια του γεωργού, τις προσευχές

της μάνας να δυναμώση το πράσινο φύτρο.

                          -----------

Εγώ θα φύγω, όμως, πάλι θα μαι κοντά σας,

όταν γυρνάτε με τα ζώα απ’ το χωράφι,

με της καμπάνας τους αχούς στ’ αυτιά σας,

λέγοντας καλησπέρα στη γιαγιά του δάσους.

                                    Αντρέας Αγγελάκης

Ποιός πρώτος, Θέ μου

Ποιός πρώτος, Θέ μου, σ’ έκραξε; Ποιός πρώτος

από τη γη σ’ ανάστησε, να ορμήσω

μύρια φιλιά στα πόδια του ν’ αφήσω;

                   -------------

Που βγαίνεις σιγαλόποδος τη νύχτα

απ’ της σιωπής τα χώματα, τους ίσκιους

και των δακρυών την καταχνιά, να μ’ έβρεις

στο ερημικό καλύβι μου, σαν όλα

το πιο θλιφτό τραγούδι τους θρηνούνε.

                        -------------

Κι ασκώνω αργά την κεφαλή και μπαίνει

μες στην ψυχή μου φως κι αργά σταλάζουν

τα μάτια, ως Σε θωρώ, της ομορφιάς μου

θάλασσα εσύ, που εντός σου γλυκοσβήνω!

                                      Ολγα Βότση

Στη Σταύρωσή σου

Χριστέ μου, πίκρα ένοιωσα πολλή στη σταύρωσή Σου,

γιατί ενώ ερχόμουνα κοντά σαν μαθητής Σου

και με του Σίμωνα διάθεση, του Κυρηναίου,

με πόνο αντίκρυσα τον εαυτό μου σταυρωτή Σου,

στο πρόσωπο ενός ευσεβεστάτου φαρισαίου.

                                      Ελευθέριος Μάινας

Δειλινή Ώρα

Ψάλλοντας ήρθα τούτο το σπερνό

στο γαληνό, μικρό ερημοκλήσι

να Σου προσφέρω Δειλινέ, για θυμιατό

τον πόνο, που σαν θάνατο

μέσα μου έχω κλείσει…

                 ------------

Γονατιστός και σιωπηλός

δίχως σκιές κι υπεροψίες

να κλάψω,

να προσευχηθώ,

για τις σκληρές κι ενδόμυχες,

δοκιμασίες.

               ---------

Ψάλλοντας ήρθα Αστερινέ.

Κι ως διάβηκα την Πύλη

έμεινα λάτρης, ικέτης ταπεινός,

ζητώντας μόνο λίγο φως

απ’ το χρυσό Σου το καντήλι.

                          Δημήτρης Φερούσης

   

Προσδοκία

Κύριε, κάποτε θα ρθη και το δικό σου βράδυ,

η τελευταία μας είναι απαντοχή.

Τα μάτια μας θ’ ανοίξουν φως γεμάτα, στο σκοτάδι.

Θα ξαναβρή το δρόμο σου η ψυχή.

                         ----------

Τη γήινη μνήμη θα γδυθή κ΄ ελεύθερη θα φύγη.

Το βήμα της στο χάος δε θ΄ αντηχή,

καθώς, στη σιωπηλή την αρμονία, θα σμίγη

Το Τέρμα που ήταν άλλοτε η Αρχή.

                         ------------

Ανταύγεια από το φως αυτό, μες το πηχτό σκοτάδι,

μας φέγγει ως τελευταία απαντοχή,

Κύριε, στείλε πιο νωρίς το τελευταίο σου βράδυ

δίψα να βρή το δρόμο σου η ψυχή….

                                                  Γιώργος Τσουκαλάς

Ιερό

Τα άγια των αγίων λειτουργήστε,

λειτουργηθήτε όσοι εσείς πιστοί,

μες΄ την ψυχή σας πίστι αιώνια κλείστε

και δεηθείτε και για το ληστή.

                --------------

Χριστιανοί στη σκέψι και στο σχήμα

Ιδανιστές στην πίστι του Υψηλού,

λυτρώστε τη ζωή σας απ΄ το κρίμα

κι΄ αύριο θάστε απ’ τη Γη γι΄ αλλού.

                                        Ρώμος  Φιλύρας

Στην Πάλευκη καμάρα

Στην καμάρα την πάλλευκη

όλοι έχουνε τώρα λείψει,

και μόνον του εικονίσματος

στον τοίχο μένει η θλίψη.

               ----------

Ο Γολγοθάς στυλώνεται

θολός, ανταριασμένος,

και ‘ςτην κορφή του αφώτιστος

μονάχα ο ΄ σταυρωμένος.

                  -----------

Κ’ έχει πάρει η καμάρα

‘ςτην τόση ερημιά της,

κάτι απ’ την τρικυμιά της.

              --------

Κάποια αγριάδα αλλοιώτικη

τη δέρνει αιώνια τώρα,

πού  λές βογγάει ‘ςτα βάθη της

του Γολγοθά η μπόρα.

                       Λάμπρος  Πορφύρας

Νυχτωθήκαμε στις γειτονιές του Κόσμου

Νυχτωθήκαμε στις γειτονιές του κόσμου

και χάσαμε τον ήλιο.

Ο Μίθρας κι ο Απόλλωνας αδιαφόρησαν πια,

οι θεοί μίκραιναν,

ο Βούδδας χαιρέτησε ταπεινά την άγνοιά μας.

         ------

Και τότε ένας λιγνός, σκοτεινιασμένος άγιος,

με ξεχασμένο όνομα,

το σώμα του άφταστο,

με τα μαλλιά του λαδερά απ’ τις απρόσεχτες καντήλες,

τα πόδια του ρεβά  απ’ το καβαλλίκευμα,

τα δάχτυλα στεγνά ως τους κόμπους,

και φθαρμένα από τον κάματο,

όρμησε έξω απ’ το εικόνισμα,

τρεμούλιασε τη θάλασσα και τον ορίζοντα

σε μιαν ανάσα,

άρπαξε τον φλογάτορα  απ’ τα μαλλιά

και τον κράτησε για μια στιγμή μπροστά μας,

καταδικό μας θάμπωμα,

πρώτη στιγμή αυτογνωσίας.

                                           Μαρία  Αδάμ

Μικρά Ψηφιδωτά

Α.

Κοίταξε

αυτή τη μαύρη σκιά

γύρω από τα μάτια σου

σύντροφε.

Είναι ο πόνος αδέλφι μου,

που με ζηλεύει.

Β.

Τι χαράζεις 

Πάνω στην άκαμπτη

σκληράδα του χρόνου,

αδέλφι μου;

Τη βιογραφία του Θεού

φίλε μου,

γραμμένη από ανθρώπινο χέρι.

Γ.

Κρυφτό

παίζει η ζωή μας

με τη μοίρα.

Όποιος προλάβει

και αισθανθεί την Αγάπη

θα βγει νικητής….

ή ηττημένος.

                             Γιώργος Μπαλούρδος

Η Αγάθη στους βασανιστές της

Τα στήθια μου γιατί τα ξεριζώνετε

με πυρωμένη σιδεροτανάλια;

Γιατί με τέτοια  λύσσα τα βουβάλια

να μ’ ανακερατίζουν τα κεντρώνετε;

Όσο οι θυμοί σας βράζουν, αλαφρώνεται

το βάρος μου και φεύγει αγάλια-αγάλια.

Ψηλά, για με τ’ ανάψαν τα μανουάλια!

Και βιάζεται η ψυχή μου κι αντρειώνεται!

Ακέρια, φυλαγμένα για τον Κύριο,

έχω άλλα στήθεια εγώ, λευκά σα χιόνια,

που δεν τα πιάνει φλόγα ουδέ μαρτύριο!

Και του κρατάω και μια καρδιάν ακόμη,

Που  ‘ναι για σας γεμάτη από συμπόνια,

που ‘ναι για σας γεμάτη από συγγνώμη!

                                                         Λευτέρης Αλεξίου

Θνητών Αγάπες

Ποιος να το ‘λεγε

Πως

«Πεθαίνω από αγάπη»

θα ‘ρχόταν μια μέρα,

που να σημαίνει

«έχω Αίητζ».

Ανάμνηση

Τίποτα άλλο δεν πήρα μαζί μου

Δικό σου

Έξω από την ανάμνηση της φωνής

Που κάθε πρωί

Μέχρι χθες ανανέωνες.

Κι από χθες

Ούτε αυτό.

Έχω, λοιπόν, μαζί μου

Τη σιωπή σου.

                              Περσεφόνη Α. Κωστέα

Κασσιανή

Κύριε, σαν τη γυναίκα πούχε ζήσει

αισθάνομαι βαθειά κι αμαρτωλή,

της κεφαλής μου καταδέξου τη στολή

τ’ άχραντα πόδια Σου να τα σφουγγίσει.

       ---

Κι ας ήταν σαν την ώριμην οπώρα

γλυκειά νάχα τη μνήμη της σαρκός,

σκοτάδι, κι είναι πλημμύρα φωτός

έξω, κι άνοιξις είναι μυροφόρα.

      ----

Κρύφτηκα σαν την Εύα τρομαγμένη

στη θεία της αγάπης προσταγή,

αρνήθηκα τα σπλάχνα μου, κι η γη

τώρα μ’ ανθοκοιτάζει λιγωμένη.

       -------

Κύριε, την κολασμένην ιστορία

άκουσα στα τρισάγια της ψυχής

κι είμαι στο σχήμα μου της μοναχής

γυναίκα, μια Μαγδαληνή, Μαρία.

    --------------     ------------

Κι απ’ το όνειρο που μοναξιά το φτιάνει,

πληρώθηκε γύρα ο τόπος ο γυμνός,

κι υψώθη ο λόγος, μόνος καθαρμός,

κι’ έγινε ανθός, και σμύρνα και λιβάνι.

                                  Μαρία Περικλή Ράλλη

Αν δε μπορείς

Κουράστηκα, ζωή, προτού σε ζήσω,

Με κούρασες προτού να σε γευτώ.

Συχώρα με, Θεέ, στη δίνω πίσω,

Με δίχως τύψεις και παράπονο γι’ αυτό.

   -------

Δέχομαι νάμαι αρνητής κι απαρνημένος

Σ’ έναν αγώνα που βαθειά περιφρονώ,

Δέχομαι νάμαι για τους άλλους νικημένος

Μια και δεν έμαθα να σκύβω σαν πονώ.

   ----

Κι είναι μια δύναμη να ζεις τα όνειρά σου,

Πόθοι κι αλήθειες με το είναι σου δετά,

Κι αν δεν μπορείς τότε σταμάτα την καρδιά σου,

Κράτα τα μάτια και τα χείλη σφραγιστά.

                                              Ρίτα Βελιώτη

Δικαιοσύνη

Παρακαλώ

να μην έρχονται Χριστούγεννα

γιατί δεν είμαι πιά παιδί

και το παιδί μέσα μου

δε λουφάζει.

   -----

Παρακαλώ

να μη βλέπω όνειρα

γιατί είμαι πιά γέρος

και πρέπει ν’ ασκηθώ

στο θάνατο.

Υποπροβολή

Την ομορφιά την αξιολογήσαμε

μέσ’ απ’ τα μάτια

των νεκρών μας.

                              Χαρά Τζαβέλλα-Evjen

Ουρανέ μου

Άλλο δεν κάνω παρά να υψώνω τα χέρια

και τα βλέμματα.

όταν μ’ απειλούν τα σάπια νερά

και η σκουριά της νύχτας,

όταν η βουβή απορία

με παγώνει.

Όταν ο πόνος μου σφίγγει σαν φίδι

την πετρωμένη ψυχή

άλλο δεν κάνω παρά να σηκώνω τα χέρια

και τα βλέμματα ψηλά.

Κι όπως είσαι πολύ χαμηλά

πάντα με βλέπεις.

Όπως είσαι πολύ ψηλά

πάντα μ’ ανεβάζεις.

                              Κώστας Λουκάκης

Φωνή Δεύτερη

Πάρ’ το σεντόνι του Χριστού

τον  κλώνο της αβύσσου

    -----

Φωνή δεύτερη

Το μανιασμένο σύννεφο

και το παιδί του άδη

Πάρ’ τα παπούτσια της βροχής

το αίνιγμα του κόσμου

   -----

φωνή πρώτη

Τι θέλουν οι νεκρές

αμμουδιές σου;               

Τα φθαρτά μάτια

των γιγάντων σου;

Τι θέλουν πάλι

Στα χειρο  γραφά μου

τα  βάγια

της ασυνταξίας σου;

                  Ματίνα Μόσχοβη

Εκ Βαθέων

Νύχτα, κ΄ έχω χάσει το φεγγάρι,

σκιές με ζώνουν και σχήμα νοητό

σκοτεινός ο τρόμος μου έχει πάρει:

Κύριε, πως βαδίζω και πατώ;

   -----

Πού το φως της κρύφτει η θεία σου χάρη

και τυφλός εγώ, το αναζητώ;

Κι’ έπνιξε το λόγο Σου-ως εσπάρη-

αχ! ποιο, εντός μου, χέρι δυνατό;

  ---

Κύκλο με οδηγούν πλάνον οι δρόμοι

και βουβός δειλιώ, νήπιος εγώ,

Και να μη Σ’ ευρίσκω ακόμη, ακόμη!

   -----

Εκ βαθέων Σε κράζω μιας αβύσσου:

Κύριε, λάμψε εμπρός μου, να Σε ιδώ,

πριν σβυστή και η πίστη μου μαζί Σου…

                            Κλέαρχος Στ. Μιμίκος

Προσευχή

Ωραίε Χριστέ, των μακρυνών προγόνων μου η εικόνα,

στα κάλλη Σου αν δεν κάηκε θυμίαμα η ζωή μου,

πολεμιστής αφίνοντας τον μάταιο αγώνα,

Σου ανάβω το καντήλι Σου με τη στερνή πνοή μου.

                                                            Παύλος Νιρβάνας            

               

No Smoking

Χωρίς τσιγάρα το πακέτο

και δίχως ουρανό η πόλη

Πού νάβρεις τόση δύναμη

για να σηκώσεις

πρώτα τον ατομικό

και ύστερα το δημόσιο πόνο

τώρα που σου στέρησαν

και το δικαίωμα του καπνίζειν;

                                    Λίλλυ  Βαρίνου

Ανάστασι

Για το μυστήριο των νεκρών, που αφίνουνε τον Άδη,

                                       Μαζί με το Χριστό,

Τάστρα, που λάμπουν, ρώτησα και μούπαν χτες το βράδυ,

                                       Με φως τρεμουλιαστό:

-Απόψε, ποιοι με το Θεό σηκώνουνται απ’ το μνήμα;

-Οι δίκαιοι, πούπεσαν σκληρώς κι’ άδικης Μοίρας θύμα!

-Ποιοι τώρα με το Λυτρωτή πετούν στους Ουρανούς;

-Κάθε καρδιά, που αγάπησε και κάθε μέγας Νούς!

-Ποιοι γύρω κάθουνται απ’ αυτόν τον αστρινό Του θρόνο;

-Όσοι μεγάλοι επόνεσαν, απ’ των μικρών το φθόνο!

-Ποιοι με τα Σεραφείμ μαζύ του ψάλλουν Ωσαννά;

-Όσοι την Πίστι εφύλαξαν σε πέλαγα ή βουνά!

-Ποιοι στα παλάτια των Ρυθμών δοξάζουν το Σωτήρα;

-Όσοι με θάρρος, τόνισαν στη Λευτεριά τη λύρα!

-Ποιοι πάνω εκεί μ’ Αυτόν φορούν της Δόξας τάγιο

                                                               στέμμα;

Μεσάνυχτα κι ενώ μου λεν αυτά γαλήνια τάστρα

          Κι’ όλη ευωδιάζει η Φύσι,

Τρέμουν τα θεμέλια της Γης μ’ οργή κοσμοχαλάστρα

Σ’ Ανατολή και Δύσι….

                                                             Γεώργιος Στρατήγης

Επίκλησις

Θεέ,

βοήθησέ με να μη Σε μισήσω

γιατί δεν με βοήθησες,

αλλά μονάχα να Σε ρωτήσω

που ήσουνα άραγε

όταν χανόμουν;

Εσύ, Μοναδικέ,

που ήσουν πάντα δίπλα μου.

                                 Στέλλα Αγγελοπούλου

7

Έσκυψα να πιω και με πήραν τα δάκρυα.

Ευχαριστώ, κύριε, είπα

Καθώς έτρεχε το νερό,

Εξ ουρανού, κι ο Θεός-παρών ή απών-

Ευλογούσε την ύπαρξή μου.

                                 Ρούλα  Κακλαμανάκη

Σε διάλεξε ο Θεός

                          «Σ’ εκείνη που την πήρε

                            ο απρόσμενος άνεμος…»

Σε διάλεξε ο Θεός,

πριν από μένα, αγάπη μου,

Σε είχε διαλέξει

-μέσα σε τόσα λουλούδια-

να είσαι εσύ

που θ’ ανοίξεις το παράθυρο

της ψυχής μου

να μπει το δυνατό φως

της ευλογίας του.

   ---

Σε είχε διαλέξει

να φέρεις την  άνοιξη

στην καρδιά μου

χωρίς να το ξέρεις

   --

Χωρίς να ξέρεις εσύ η ίδια

ποια ήταν η μεγάλη σου

αποστολή

Χωρίς να ξέρεις

ποιο μεγάλο κρουνό ευτυχίας

θ’ άνοιγες στη ζωή μου  

ποιους κραδασμούς θα προκαλούσες

ποιους ορίζοντες θα αποκάλυπτες

ποιους φωτεινούς ήλιους

θα παρουσίαζες

ποια βουνά

ποιες θάλασσες

ποιους ουρανούς

                                    Μόσχος Κεφάλας

Ανάσταση

Σ’ ακούω μέσα σου να λες

πως πάει, πέθανε ο Θεός         

για σένα.

Το βλέπεις, το διαπιστώνεις

κι ίσως ακόμα να το εύχεσαι

γιατί δε θες εντός σου

της φωνής του τον έλεγχο.

   ---

Κι έρχεται ώρα,

κάποια ευλογημένη στιγμή,

που αυτός ο ίδιος ο Θεός

ξαναγεννιέται μέσα σου

και την ίδια στιγμή

ανασταίνεται μέσα σου και πάλι.

  -----

Η Γέννησή του,

δε γίνηκε μονάχα

μέσα στο Σπήλαιο,

κι ακόμα κι η Ανάστασή του

στο άλλο εκείνο το Σπήλαιο

«ὀ ήν λελατομημένον εκ πέτρας».

                                    Ευάγγελος Μόσχος    

Σημείωση:

Σε μια εποχή που ο τηλεοπτικός λόγος και η τηλεοπτική εικόνα είναι αυτή που κυριαρχεί στις συνειδήσεις των ανθρώπων, σε μια εποχή που η life style διαφημιστική ζωή έχει απορροφήσει ή τουλάχιστον πάει να εκμηδενίσει την ανθρώπινη αφήγηση, είτε αυτή είναι ο λόγος του παραμυθιού, είτε είναι ο λόγος της πρόζας, είτε ο ποιητικός λόγος αλλά και την ίδια την ζωή των ανθρώπων, ο λόγος ψυχής, ο λόγος της προσωπικής αγωνίας του καθενός μας, της προσωπικής μας απόγνωσης, δηλαδή ο θεολογικός και θρησκευτικός λόγος, κρατάει ακόμα ορισμένα ψήγματα ευαισθησίας και αληθινής ζωής, πέρα από σύμβολα και πρότυπα παλαιών πολιτισμών, ή τουλάχιστον πάνω από αυτά. Ο θρησκευτικός λόγος των ανθρώπων σε σχέση με τον λόγο της ιδεολογίας, που θέλει τον άνθρωπο μια κοινωνική εργαλειακή μηχανή, κρατάει ακόμα ανοιχτά τα παράθυρα του ονείρου και του αγνώστου. Ασφαλώς είναι δύσκολο και σίγουρα ακατόρθωτο, ο ποιητικός λόγος να εξοβελίσει  την κυριαρχία και απολυταρχία της εικόνας, είναι σίγουρα ακατόρθωτο να οδηγήσει εν ειρήνη την μεγάλη μάζα των ανθρώπων στο αιώνιο σκοτεινό και αινιγματικό τίποτα, όμως όσο έχουμε αυτήν την ποιητική-εποπτική παραμυθία, αυτήν την διαχρονική θρησκευτική ποιητική ανάταση της ανθρώπινης φωνής, μπορούμε να ευελπιστούμε ότι κάτι θα διασωθεί από αυτό το ματωμένο και σκονισμένο κουβάρι που λέγετε ζωή.

     Τα ποιήματα αυτά, τα οποία είναι όλα Πειραιωτών δημιουργών, τα ερανίστηκα είτε από θρησκευτικές ανθολογίες που είναι αρκετές και κυκλοφορούν στο εμπόριο, είτε από τις ίδιες τις συλλογές των δημιουργών. Δεν θέλησα να προσθέσω βιογραφικά στοιχεία ή άλλες πληροφορίες, για να μην δώσω φιλολογική προέκταση στα ποιήματα αυτά, προτιμώ να μας μιλήσουν με την ίδια τους την ευαισθησία. Ακόμα και ορισμένα ποιήματα γυναικών που ξενίζουν ίσως για το θέμα τους, όπως είναι της Περσεφόνης Α. Κωστέας, ή της Λίλλυς Βαρίνου, ή του Μόσχου Κεφάλα, θεωρώ ότι ταιριάζουν στην όλη ατμόσφαιρα του ποιητικού συνόλου.

Άφησα και δεν άλλαξα την γραμματική των ποιητικών κειμένων, που ανήκουν σε διαφορετικές γλωσσικές και ιστορικές περιόδους της ελληνικής γραμματείας, και δεν έθεσα τις ποιητικές αυτές μονάδες με αλφαβητική σειρά των δημιουργών τους, γιατί προσπάθησα να ανοίξω μια συνομιλία μεταξύ των ίδιων των ποιημάτων και των Πειραιωτών δημιουργών.

Ίσως, μέσα σε αυτόν τον άχαρο πολιτικό κουρνιαχτό των ημερών μας, να ενδιαφέρει κάποιους ο ποιητικός αυτός λόγος που έρχεται από έναν άλλον κόσμο και οδεύει επίσης σε έναν άλλον.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

Πρώτη μεταφορά, Σάββατο 26 Απριλίου 2014.

Πειραιάς, 26/4/2014.