ΦΙΛΟΘΕΟΣ ΦΑΡΟΣ

πατήρ Φιλόθεος Φάρος

«Πράξη ελευθερίας η στροφή προς τον άλλο…»

           Ο πατήρ Φιλόθεος Φάρος γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και νομικά στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και ποιμαντική ψυχολογία στις ΗΠΑ.

 Έχει διδάξει ποιμαντική ψυχολογία στην Ορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τίμιου Σταυρού στην Βοστώνη(1969- 1976). Υπηρέτησε ως Pastoral Councelor J. B. Thomas Day Care Hospital στο Peabody Mass (Μασαχουσέτη ΗΠΑ), για ένα χρόνο και ως Family Therapy Supervisor στην πρότυπη ψυχιατρική κλινική Human Resource Institute στη Βοστώνη (1970-1976). Επίσης, διηύθυνε ένα πρόγραμμα ποιμαντικής κλινικής εξασκήσεως για κληρικούς στον Ερυθρό Σταυρό (1980-1985) για την Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Τώρα, έχει την ευθύνη του Κέντρου Επικοινωνίας Νεότητας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

------  ----

 Ο Γιώργος Μπαλούρδος συζητά με τον πατήρ Φιλόθεο Φάρο για την ψυχική υγεία, τον έρωτα και την πίστη.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Υπάρχει μέσα στην εκκλησιαστική συνείδηση η έννοια της ψυχικής υγείας και η εξ αντιδιαστολής έννοια της ψυχικής αρρώστιας;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Και βέβαια υπάρχει. Πρώτα απ’ όλα υπάρχουν οι περιγραφές των δαιμονιζόμενων οι οποίες περιγράφουν ανθρώπους που θυμίζουν πολύ σχιζοφρενείς. Ο σχιζοφρενής συμπεριφέρεται με τον τρόπο που συμπεριφέρονταν ο δαιμονισμένος του Ευαγγελίου που έμενε στα μνήματα και φορούσε κουρέλια για να κρατάει τους άλλους ανθρώπους σε απόσταση. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό της σχιζοφρένειας αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι η ψυχική αρρώστια, η σωματική αρρώστια, η όποια αρρώστια του ανθρώπου, είναι ένα βασικό γεγονός στην ανθρώπινη ζωή που είναι σύμπτωμα της πτώσεως και της αμαρτίας.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πιστεύετε ότι είχαν επίγνωση τα άτομα εκείνα που παρατηρούσαν τους «Δαιμονισμένους» σε τι ψυχολογική κατάσταση βρίσκονται-δηλαδή, μέσα στο Ευαγγέλιο φαίνεται αυτό ή αργότερα εμείς «κλινικά» έχοντας μια θεωρία λέμε, ότι αυτοί είναι «Δαιμονισμένοι»;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Τα σύμβολα με τα οποία περιγράφουμε διάφορες καταστάσεις αλλάζουν. Οι άνθρωποι της εποχής εκείνης χρησιμοποιούσαν απλώς ένα άλλο σύμβολο από εκείνο που χρησιμοποιούμε εμείς για να περιγράψουμε την κατάσταση που εμείς σήμερα αποκαλούμε αρρώστια.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Η βαρύτητα που έπεφτε, σε αυτό που ονομάζουμε ψυχική αρρώστια ή ψυχική υγεία;

Και όταν λέμε ψυχική αρρώστια, ποιο είναι το ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται αυτή η έννοια;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Το ευρύτερο πλαίσιο είναι η πτώση του ανθρώπου, δηλαδή ο άνθρωπος εφ’ όσον αποκόπτεται από την πηγή της ζωής μπαίνει στο χώρο της αρρώστιας, της φθοράς και του θανάτου. Και με ποιόν τρόπο φαίνεται αυτό, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Όλες αυτές οι μορφές είναι μορφές του ιδίου πράγματος. Όλα τα συμπτώματα της δυσφορίας, της οδύνης που δοκιμάζει ο άνθρωπος έχουν αυτή τη βασική προέλευση. Την αποκοπή του ανθρώπου από τον Θεό που είναι η πηγή της ζωής. Τώρα, που εμφανίζεται αυτή η αποκοπή του ανθρώπου από την πηγή της ζωής, η αποστέρηση της ζωής. Εμφανίζεται με διάφορους τρόπους, εμφανίζεται σαν σωματική, σαν ψυχική ή πνευματική αρρώστια αλλά πρόκειται για διαφορετικούς τρόπους για να βιώνει κανείς την ίδια πραγματικότητα. Αν θέλετε, οι διαφορετικοί τρόποι είναι διαφορετικά επίπεδα , δηλαδή θα έλεγα, ότι όταν βιώνει κανείς αυτή την ουσιαστική υπαρξιακή αγωνία, σαν σωματική αρρώστια, τη βιώνει στο κατώτερο επίπεδο στο οποίο μπορεί να βιωθεί η υπαρξιακή αυτή αγωνία. Η ψυχική αρρώστια είναι ένα ανώτερο επίπεδο. Και είναι ακόμη ανώτερο επίπεδο να τη βιώνει κανείς αυτήν την πραγματικότητα σαν πνευματική οδύνη.

Στην πρώτη περίπτωση, ο άνθρωπος την υπαρξιακή του αγωνία την κάνει σωματικά συμπτώματα και έχει πολύ λίγη επίγνωση για το τι γίνεται, και συνήθως, περιορίζεται στα συμπτώματα. Φαντάζεται ότι το πρόβλημά του είναι τα συμπτώματα. Και όταν αποκτήσουμε μια κόμη βαθύτερη επίγνωση τότε πάμε στο χώρο του εγωκεντρισμού. Γιατί ο άνθρωπος αυτός, έχει οργή. Ένας βασικός λόγος που δημιουργείται η οργή του είναι ο ανθρώπινος εγωκεντρισμός. Εάν ο άνθρωπος είχε την τέλεια αγάπη δεν θα τον ενοχλούσε τίποτα απ’ οτιδήποτε κάνουν οι άλλοι άνθρωποι. Όπως βλέπουμε αγίους που δεν τους ενοχλεί τίποτα. Και τότε επαναλαμβάνω, στο τρίτο επίπεδο βλέπει κανείς ότι η προέλευση αυτής της δυσκολίας είναι ο εγωκεντρισμός του. Έτσι βλέπουμε το ίδιο πράγμα σε τρία διαφορετικά επίπεδα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δεν αναιρεί όμως τα βιολογικά συμπτώματα; Αυτά παραμένουν.

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Όχι βέβαια! Μα ο άνθρωπος, είναι μια ψυχοσωματική ενότητα. Οτιδήποτε του συμβαίνει, συμβαίνει στον όλο άνθρωπο. Το βλέπουμε κάποτε σαν σωματικό σύμπτωμα, το βλέπουμε σαν ψυχολογικό σύμπτωμα, αλλά είναι το ίδιο πράγμα που το βιώνει ολόκληρος ο άνθρωπος.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Εννοείτε βρίσκει διεξόδους;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ακριβώς. Και γιαυτό η αντιμετώπιση στο επίπεδο των συμπτωμάτων είναι ανέντιμη αν δεν είναι ανεπαρκής.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Η ψυχική αρρώστια ως κλινική οντότητα πόσο προσδόκιμη είναι μιας Εκκλησιαστικής προσέγγισης;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Από αυτά που έχουμε πει βγαίνει το συμπέρασμα. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι όλα τα συμπτώματα της ανθρώπινης δυσφορίας και οδύνης αντιμετωπίζονται βασικά με την προσπάθεια του ανθρώπου να ξανασυνδεθεί με την πηγή της ζωής, ώστε να μην παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα αποστερήσεως της ζωής, που είναι οι αρρώστιες, ο θάνατος κ.λ.π. Ο άνθρωπος έχει όλα αυτά τα συμπτώματα γιατί αντί να κοιτά προς τον άλλον, στρέφεται προς τον εαυτό του. Αυτό του δημιουργεί στη συνέχεια όλα τα προβλήματα, επομένως, ο καλύτερος τρόπος θεραπείας, ο ουσιαστικότερος, είναι εκείνος που δεν περιορίζεται στα συμπτώματα αλλά εκείνος με τον οποίον αποκαθίσταται η εκκλησιαστικότητα του ανθρώπου.

Αλλά τι είναι αυτό; Αντί δηλαδή ο άνθρωπος να είναι στραμένος στον εαυτό του ναρκισσιστικά και να ζει παρά φύση, στρέφεται και πάλι προς τον άλλον. Γιατί η φύση του ανθρώπου είναι τέτοια, ώστε να ζει μόνο όταν είναι στραμένος προς τον άλλον, για να αποκατασταθεί η κανονική του κατάσταση πρέπει να αποκατασταθεί η εκκλησιαστικότητά του. Εκκλησιαστικοποίηση είναι η στροφή προς τον άλλον. Λοιπόν, που αλλού μπορεί να γίνει αυτή η θεραπεία, παρά μέσα στην Εκκλησία. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο για την ψυχική αρρώστια, συμβαίνει για όλα τα πράγματα. Ακόμα και για τα οικονομικά του προβλήματα, την πολιτική του ζωή, όλα αυτά είναι συμπτώματα αυτής της αποεκκλησιαστικοποίησης του ανθρώπου. Και επομένως η επαναεκκλησιαστικοποίησή του, θα τα αποκαταστήσει όλα αυτά.

Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, ο άνθρωπος που θα ήταν σε αυτό το επίπεδο, δεν θα είχε προβλήματα με το ψύχος, τη ζέστη κ.λ.π., δεν θα χρειάζονταν ρούχα, τα ρούχα και η αίσθηση του ψύχους όπως το περιγράφει η παλαιά διαθήκη είναι ένα σύμπτωμα του γεγονότος ότι ο άνθρωπος βγήκε από αυτήν την κατάσταση της πληρότητας της ζωής. Και αυτά είναι συμπτώματα της αποστέρησης της ζωής, αν ο άνθρωπος αποκατασταθεί σε αυτή την κατάσταση δεν θα χρειάζεται ρούχα, έτσι δικαιολογείται και η ύπαρξη της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πως μπορεί όμως αυτή η Εκκλησιαστική προσέγγιση που λέτε, να αναιρέσει τις κλιματολογικές συνθήκες, να αναιρέσει άλλες συνθήκες που είναι έξω από τον άνθρωπο που δεν έχουν καμία σχέση με τις διαπροσωπικές του σχέσεις;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Δεν είναι καθόλου δύσκολο αυτό. Πηγαίνετε και βλέπετε κάποιον ασκητή ο οποίος ζει σε καταστάσεις κλιματολογικές εντελώς αντίθετες. Εγώ θυμάμαι πολύ συγκεκριμένα όταν το 1962 πήγα στο Άγιον Όρος συνάντησα εκεί έναν Ρώσο μοναχό, τον πατέρα Τίχωνα, ο οποίος φορούσε ένα κουρέλι πάνω του και είχε το κελί του την καλύβα του, σε ένα σημείο που ήταν ακριβώς στη μύτη του Άθωνα, και ήταν όλο χαραμάδες.

Φαντάστηκα  ότι τον Χειμώνα ο κρύος αγέρας θα ήταν φοβερό πράγμα και του είπα: «Βλέπω την καλύβα σας, σε αυτήν την κατάσταση-πως ζείτε εδώ τον Χειμώνα». «Όπως με βλέπεις και τώρα είπε!».

Γιώργος Μπαλούρδος,

Αν μου επιτρέπετε, πως μπορούμε όμως μια κάπως ακραία κατάσταση, να την γενικεύουμε; Δεν ζουν όλοι οι μοναχοί έτσι…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ναι, αλλά είναι ενδεικτική, όσο πιο πολύ πηγαίνει κανείς προς την εκκλησιαστικοποίηση, τόσο περισσότερο υπερβαίνει τα συμπτώματα της φθοράς και του θανάτου.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Μα, δεν είναι αποκομμένος από τον κόσμο;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Είναι αφέλεια να πιστεύουμε ότι ο ασκητής είναι αποκομμένος από τον κόσμο, διότι η αποκοπή από τον κόσμο δεν είναι τοπική, είναι πνευματική, είναι συναισθηματική. Κανένας δεν είναι πιο κοντά στον κόσμο όσο ο ασκητής, γιατί ο ασκητής, είναι ένας άνθρωπος απελευθερωμένος από τον εγωκεντρισμό του.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Μπορεί ο οποιοσδήποτε ψυχικά πάσχων να γίνει υποκείμενο ποιμαντικής θεραπείας ή μόνο ιατροφαρμακευτικής;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Στο ποσοστό που ο ποιμένας είναι πνευματικά ανεπτυγμένος, σε αυτό το ποσοστό θα μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες ενός ψυχικά ασθενούς. Στο ποσοστό που ο άνθρωπος είναι πιο κοντά στο Θεό, σε αυτό το ποσοστό, είναι ικανός να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε κατάσταση, σωματική, ψυχική, πνευματική, οικονομική, πολιτική, ερωτική, οτιδήποτε θέλετε.

Βέβαια, αν κάποιοι ποιμένες αποτυγχάνουν να βοηθήσουν, είναι γιατί έχουν μια επίφαση πνευματικότητας αλλά μέσα τους είναι ντενεκέδες ξεγάνωτοι και γιαυτό, δεν τα καταφέρνουν  γι αυτό αποτελούν δημόσιο κίνδυνο, και προκαλούν την ανησυχία των ψυχιάτρων κ.λ.π. Πράγματι πού συχνά, πιάνουμε τους παπάδες να είναι ψυχικά, πνευματικά, όπως θέλετε πέστε το, ανώριμοι, να είναι νήπια πνευματικά. Ε! τότε αυτοί οι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι, και σαν πνευματικοί και σαν άτομα, αλλά αυτό δεν συμβαίνει συχνότερα στους ιερείς από ότι συμβαίνει με τους ψυχιάτρους.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Έχει τη δυνατότητα και πως, η πατερική θεραπευτική να συμβάλει στην ψυχιατρική απόπλυση του ψυχικά πάσχοντος;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ο τρόπος που ο άνθρωπος απαλλάσσεται από όλα τα συμπτώματα της φθοράς είναι η επιστροφή στην πηγή της ζωής, τώρα, πως θα επιστρέψει στην πηγή της ζωής, δια της αγάπης! Δηλαδή, ο άνθρωπος που βρίσκεται αποκομμένος από τον Θεό, θα επιστρέψει σε αυτόν, όταν νιώσει την αγάπη του Θεού. Και την αγάπη του Θεού ο άνθρωπος τη νιώθει μέσα από την αγάπη των ανθρώπων, η αγάπη του Θεού δεν έρχεται ουρανοκατέβατη, μέσα από την αγάπη του ανθρώπου ο άνθρωπος βιώνει την αγάπη του Θεού, και η επαναφορά του ανθρώπου στην εκκλησία σαν γεγονός όχι σαν οργανισμό, η επαναφορά του θα γίνει με αυτόν τον τρόπο όταν θα τον πλησιάσει η εκκλησία όχι απρόσωπα, δεν υπάρχει απρόσωπη λειτουργία μέσα στην εκκλησία, αλλά μέσα από ένα μέλος της θα τον πλησιάσει με αγάπη, θα του μεταφέρει την αγάπη του Θεού. Στο ποσοστό που ένα μέλος της εκκλησίας μπορεί να μεταφέρει σε έναν άνθρωπο που βρίσκεται σε κάποια κατάσταση δυσφορίας ή φθοράς, την αγάπη του Θεού και των συνανθρώπων του, σε αυτό το ποσοστό θα λειτουργήσει αυτή η θεραπεία, η απόπλυση όπως αναφέρατε.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ποια η ψυχιατρική εκδοχή και ποια η ποιμαντική εκδοχή του ανθρώπινου ψυχισμού, που τέμνονται ή που συναντώνται;

π. Φιλόθεος Φάρος,

- Η ψυχιατρική εκδοχή, ο ψυχιατρικός τρόπος είναι ένας τρόπος που περιορίζεται στα συμπτώματα όπως και η ιατρική, δεν είναι άχρηστος αυτός ο τρόπος. Καταρχήν η ψυχιατρική μπορεί να κάνει κάποια διάγνωση, δεν μας ενοχλεί όποιος την κάνει την διάγνωση, αλλά και δεν μας βλάπτει. Μόνο που η ψυχιατρική διάγνωση πάει μέχρις ενός σημείου, και ως εκ τούτου, είναι τελικά μια διάγνωση συμπτωμάτων. Εφόσον η βασική αιτία της δυσλειτουργίας όπως είπαμε είναι η αποκοπή από την πηγή της ζωής. Επομένως, μπορεί να πάει πιο βαθιά μια διάγνωση ψυχιατρική αλλά δεν μπορεί να πάει πέρα από τα συμπτώματα, τόσο η ψυχιατρική όσο και η ιατρική δεν μπορούν να πάνε πέρα από τα συμπτώματα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Τα θεραπεύουν όμως…

π. Φιλόθεος Φάρος,

- Δεν τα θεραπεύει τα απομακρύνει, αυτό δεν είναι θεραπεία, ή μάλλον μπορεί να είναι θεραπεία αλλά δεν είναι ίαση.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Αυτό όμως είναι ανακουφιστικό για τον άνθρωπο.

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ωραία, και αυτή είναι η αξία της Ψυχιατρικής και της Ιατρικής. Όμως αυτή γίνεται η απαξία και των δύο. Όταν ξεχνάμε ότι δεν προσφέρουν γνήσια ίαση, αλλά απομάκρυνση συμπτωμάτων, τότε γίνονται επικίνδυνες και οι δύο.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πιστεύετε ότι το ερωτικό στοιχείο υπονομεύει ή αναδεικνύει την θρησκευτική πίστη ή το αντίστροφο;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Η πνευματική ζωή είναι κατεξοχήν ερωτική ζωή. Δεν μπορούμε να μιλάμε για υπονόμευση αφού ο κατεξοχήν ερωτικός άνθρωπος, είναι ο άνθρωπος ο οποίος είναι στραμένος προς τον άλλον έχει πάθος για τον άλλον.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ναι, αλλά που το συναντάμε αυτό για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι. Στην εκκλησία βλέπουμε πρόσωπα σκυθρωπά, μουντά, βασιλεύει μια σοβαροφάνεια, κάνεις αμάν να δεις ένα χαμόγελο στο πρόσωπο να ανθίσει η καρδιά σου…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Όταν μιλούμε για εκκλησία εννοούμε συνήθως το ναό. Αλλά η εκκλησία δεν νοείται τοπικά, είναι γεγονός. Ο Χριστός λέει ότι ακόμα και τις ημέρες της νηστείας μην είσαστε σκυθρωποί όπως οι υποκριτές, επομένως δεν εκφράζει κανείς με τη σκυθρωπότητα το πνεύμα του Χριστού το εκκλησιαστικό πνεύμα. Για να επανέλθουμε, πίστη σημαίνει στην παράδοσή μας γνώση του Θεού, είναι γεύση της παρουσίας του, αυτό είναι η πίστη. Έρωτας είναι από την άλλη, η στροφή προς τον άλλον, το πάθος για τον άλλον, είναι το αντίστροφο του ναρκισσισμού, αυτό είναι ο Έρωτας. Και είναι η στροφή προς τον άλλον όχι θεωρώντας τον ως αντικείμενο, όχι μερίζοντάς τον, όχι χρησιμοθηρικά αν θέλετε, αλλά είναι στροφή προς τον

άλλον με αγάπη. Η αγάπη σημαίνει στρέφομαι προς τον άλλον για να του προσφερθώ να του ικανοποιήσω τις δικές του ανάγκες.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Και που το συναντάμε αυτό στη σημερινή πραγματικότητα;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Δεν ξέρω που το συναντάμε.

Γιώργος Μπαλούρδος,

-Θεωρητικά συμφωνώ και εγώ μαζί σας, αλλά πρακτικά…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Μπορεί να μην το συναντάμε ποτέ δεν ξέρω, δεν έχει σημασία αυτό. Εγώ λέω τι είναι εκκλησία. Δεν μπορώ να πω ότι το συναντάμε συχνά.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Το γενικεύετε όμως, το κάνετε κανόνα..

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Λέω τι είναι εκκλησία. Εσείς λέτε ότι δεν λειτουργούν έτσι οι εκκλησιαστικοί χώροι. Εγώ δεν τους λέω καν εκκλησιαστικούς. Για μένα, εκκλησιαστικό είναι αυτό που είπα. Που υπάρχει δεν ξέρω. Το άλλο δεν είναι εκκλησία, να εξηγούμαστε. Η εκκλησία είναι ένα γεγονός και πραγματικά πολύ σπάνια βιώνουμε το γεγονός της εκκλησίας. Πολλοί άνθρωποι που παραπονιούνται σήμερα και κατηγορούν την εκκλησία έχουν δίκιο. Αλλά δεν ξέρουν τι κατηγορούν, εκείνο που διαπιστώνουν είναι η απουσία της εκκλησίας, δεν την βλέπουν. Όχι ότι βλέπουν κάτι το οποίο δεν ικανοποιεί ορισμένες ανάγκες τους. Δεν βλέπουν την εκκλησία, αυτό είναι το παράπονό τους το πραγματικό. Και το τραγικό είναι ότι μέσα σε αυτούς τους χώρους, που λέγονται εκκλησιαστικοί, προσπαθούμε να ανταποκριθούμε σε αυτή την απουσία της εκκλησίας με κάποιες εξωτερικές ενέργειες. Στο ποσοστό που δεν είναι εκκλησία, έχουμε τη φθορά, το θάνατο, την ασθένεια κ.λ.π.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Η απτική σαφήνεια του ερωτικού στοιχείου πόσο μπορεί να συμβάλει σε μια προσωπική σχέση με τον αναφή Θεό;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Τον Θεό τον είδα δια του Χριστού, ακούω τη φωνή του διαβάζω τον λόγο του.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Για σας εντάξει, αλλά για εκείνους που δεν έχουν παρόμοια πίστη, αυτοί που επιλέγουν έναν άλλον τρόπο ζωής;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Είπαμε ότι πίστη είναι η αίσθηση της παρουσίας του Θεού ή την έχεις ή δεν την έχεις.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Μπορείς να την έχεις και έξω από τον Χριστιανικό χώρο, σε ένα άλλο σύμβολο;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Όπου τον ζητήσετε εμφανίζετε με διαφορετικούς τρόπους. Αλλά πάντως, τον προσεγγίζουμε με τις αισθήσεις. Τον ακούμε, τον γευόμαστε, τον πιάνουμε με κάθε τρόπο. Οι διάφορες θρησκευτικές παραδόσεις έχουν και διαφορετικούς τρόπους αλλά πάντα υπάρχουν τρόποι με τους οποίους ο Θεός γίνεται εμφανής, παρουσιάζεται ανάμεσα στους ανθρώπους, γίνεται απτός. Επομένως, υπό αυτή την έννοια, ο άνθρωπος μπορεί να έχει μια ερωτική σχέση με τον Θεό, γιατί αρχίζει με τις αισθήσεις και προχωρεί πέρα από τις αισθήσεις, άρα η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό έτσι αρχίζει. Για τον Χριστιανό αρχίζει από την αγάπη του για το συγκεκριμένο πρόσωπο του Ιησού Χριστού.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Όταν μιλάτε για γεύση Θεού θα συμπεριλαμβάνατε και άτομα έξω από τον Χριστιανικό χώρο;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Αλλοίμονο, ο Θεός δεν περιορίζεται σε κάποιο χώρο.                            

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δηλαδή, καταξιώνετε και άλλες μορφές θρησκευτικής έκφρασης;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Υπάρχουν διάφοροι ασφαλώς τρόποι προσεγγίσεως του Θεού, άλλοι περισσότερο αποτελεσματικοί και άλλοι λιγότερο.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Περιορίζεστε μόνο στα χριστιανικά δόγματα ή περιλαμβάνετε και άλλες θρησκείες; τον Μουσουλμανισμό παραδείγματος χάρη ή άλλες δοξασίες;

π. Φιλόθεος Φάρος,     

-Και βέβαια τις περιλαμβάνω. Οι άνθρωποι που βρίσκονται εκτός Χριστιανικής Εκκλησίας δεν έχουν γνώση της παρουσίας του Θεού στη ζωή τους;

Για όνομα του Θεού, τι πράγματα είναι αυτά. Αυτό που συζητάμε, είναι πόσο αποτελεσματικός είναι ο τρόπος που προσπαθούν να προσεγγίσουν τον Θεό σε σχέση με την Χριστιανική Εκκλησία. Εγώ νομίζω, ότι ο τρόπος τους δεν είναι ο πιο αποτελεσματικός, αυτή είναι η διαφορά.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ο Έρωτας ως πρεσβύτερος, νουθετεί με την αρχέγονη πείρα του ή σφετερίζεται τον έφηβο Χριστιανισμό;

π. Φιλόθεος Φάρος,

  -Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό είναι ταυτόχρονη με την ύπαρξη του ανθρώπου, και γιαυτό δεν μπορούμε να μιλάμε για αρχαιότητα του έρωτα ως προς την πίστη. Ως προς μια διατύπωση της πίστης είναι ο Έρωτας. Είναι η στροφή του ανθρώπου προς τον άλλον. Και αυτό γεννιέται μαζί με τη γέννηση του ανθρώπου. Ο γνήσιος έρωτας λοιπόν, δεν υπονομεύει την πίστη, είναι η κατεξοχήν πνευματική ζωή. Όταν στρέφεται ο άνθρωπος προς τον άλλον άνθρωπο, ολόκληρος προς ολόκληρον.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Μέσα στον Εκκλησιαστικό χώρο ή και έξω;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Όταν λέμε εκκλησιαστικό χώρο, μη νομίσετε ότι προσθέτουμε μια ιδεολογία στις ήδη υπάρχουσες. Αυτό που λέμε εκκλησιαστικό χώρο είναι ο τρόπος με τον οποίον ο άνθρωπος μπορεί να είναι όντως ερωτικός. Αυτός είναι εκκλησιαστικός χώρος.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Νομίζετε ότι θα μπορούσε να κατανοηθεί λιγότερο δικανικά η σκέψη του Παύλου πάνω στις πολύτροπες ερωτικές σχέσεις, και ιδιαίτερα στο θέμα της Ομοφυλοφιλίας;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Εκεί που ο Παύλος μιλάει για την Ομοφυλοφιλία, μιλάει και για το ψέμα, τη μοιχεία, την πλεονεξία, τους μέθυσους, τους πλεονέκτες, και για ένα σωρό άλλα. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο λόγος της Εκκλησίας είναι λόγος ποιμαντικός. Δηλαδή ο Παύλος, αντιμετωπίζει μια συγκεκριμένη πραγματικότητα και κάνει εκείνο που νομίζει ότι θα βοηθούσε την αντιμετώπισή της. Λόγου χάρη μιλάς σε έναν άνθρωπο που είναι κουφός και για να σε ακούσει του μιλάς δυνατότερα. Αν μίλαγες με τον ίδιο τρόπο σε έναν άνθρωπο που ακούει κανονικά θα τον έπιανε τρόμος. Κάποτε λοιπόν, η Εκκλησία, βρήκε τον κόσμο σε μια κατάσταση τρομερής φθοράς και χρειάστηκε να φωνάξει λίγο περισσότερο για να συγκρατήσει τα πράγματα. Αυτό ήταν προσωρινό, ήταν ποιμαντικό. Και η εκκλησία και όποιος ενεργεί μέσα στην εκκλησία ποιμαντικά, πολλές φορές λειτουργεί έτσι. Κάνει κάτι το οποίο δεν είναι αντιμετώπιση της ουσίας του πράγματος, αλλά συγκρατεί τον άνθρωπο να μην πεθάνει για να προλάβει να γίνει η ουσιαστική μεταμόρφωσή του. Ο Παύλος λοιπόν, χρησιμοποιεί αυτόν τον τρόπο και άλλους πολλούς τους χρησιμοποιεί ακριβώς επειδή είναι ποιμένας, δεν είναι δογματικός. Δεν υπάρχουν δόγματα στην εκκλησία, υπάρχει η αλήθεια με την έννοια που χρησιμοποιείται συνήθως αυτός ο όρος. Αυτό που έχει σημασία για τον Παύλο είναι ότι ο Παύλος, τα λέει αυτά σε ανθρώπους τους οποίους γνωρίζει προσωπικά. Δεν τα λέει αόριστα και γενικά. Δηλαδή ο άνθρωπος κατάφερνε να έχει σχέση με αυτόν τον τεράστιο αριθμό των ανθρώπων που ήταν διασπαρμένος σε όλον τον  τότε γνωστό κόσμο, αλλά είχε ουσιαστικές σχέσεις. Αυτό πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε και όχι να βλέπουμε τα λόγια των Πατέρων, των εκκλησιαστικών ανδρών σαν ιδεολογίες. Οι άνθρωποι αυτοί, αντιμετωπίζουν μέσα από προσωπικές σχέσεις ορισμένες συγκεκριμένες πραγματικότητες. Αυτό είναι προϋπόθεση εισόδου σε αυτόν τον χώρο, αλλιώς, μιλάμε μια εντελώς διαφορετική γλώσσα. Ιδεολογοποιούμε κάτι που είναι ανθρώπινη προσωπική επικοινωνία. Και αυτό είναι πλήρης διαστροφή.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δηλαδή όντας κανείς μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο, μπορεί να αποδεχθεί την έκφραση αυτή; Αυτή τη στάση ζωής, την Ομοφυλοφιλία;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Εσείς κάνετε κάτι το οποίο είναι αντιεκκλησιαστικό, ζητάτε την «γκετοποίηση» μιας κατηγορίας ανθρώπων. Μέσα στην εκκλησία με τον όρο που δώσαμε παραπάνω, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δεν ζητώ την «γκετοποίηση» αλλά την κοινωνική απενοχοποίηση των ανθρώπων…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ποιών ατόμων; Εγώ δεν μπορώ να πω τίποτα για καμιά κατηγορία ανθρώπων. Εγώ δεν αντιμετωπίζω τους ανθρώπους σε κατηγορίες. Αν μου φέρνανε τον Κώστα, τον Γιάννη, την Μαρία, θα είχα κάτι να τους πω, αν μπορούσα να δημιουργήσω μια σχέση αγάπης και εμπιστοσύνης μαζί τους. Στο ποσοστό που αυτή η σχέση θα ήταν αγάπη και εμπιστοσύνη, θα είχα κάτι να τους μεταδώσω. Αλλά αρνούμαι να αντιμετωπίσω τους ανθρώπους σαν κατηγορία γιατί οι κατηγορίες είναι μύθος, δεν υπάρχουν κατηγορίες και προπαντός είναι αντιεκκλησιαστικές.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Υπάρχει όμως και υιοθετείται από μέλη του εκκλησιαστικού σώματος…;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Στο ποσοστό της ανωριμότητά τους και της αμαρτωλότητάς τους, μεταφέρουν μια αντιεκκλησιαστική αντίληψη. Ο Έρωτας, δεν είναι κάτι που αισθάνεται κανείς για μια συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων. Ο Έρωτας είναι από όλους για όλους. Εγώ σας λέγω ότι το να ερωτεύεται κανείς οποιουσδήποτε άλλους ανθρώπους, αυτό το θεωρώ πολύ φυσικό πράγμα. Το παράξενο για μένα δεν είναι ότι κάποιος ερωτεύεται κάποιους άλλους, αλλά το ότι δεν ερωτεύεται κάποιους.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Το εκκλησιαστικό σώμα εξαγιάζει τον ετερόλογο ερωτικό περίγυρο ή αυτοδικαιώνεται αντισταθμιστικά;

(Η Μαρία η Αιγυπτία δηλαδή εξαγιάζει την Λαϊδα ή αυτοδικαιώνεται σε βάρος της;)

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Τι εννοείτε εξαγιάζει;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Εννοώ, ότι έχουμε δύο ανθρώπινες καταστάσεις δύο τρόπους ζωής, από την μία η Μαρία η Αιγυπτία η οποία έχοντας έναν τρόπο ζωής, αποφασίζει μια κάποια στιγμή να τον αλλάξει και από την άλλη η Λαϊδα, η οποία δέχεται την ζωή της όπως είναι, επιλέγοντας τον ίδιο τρόπο ζωής μέχρι τέλος…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Δεν νομίζω ότι είναι κανένα κατόρθωμα το να αποδεχθεί κανείς τον τρόπο ζωής του. Πολλές φορές ο τρόπος ζωής μας είναι πέρα για πέρα αυτοκαταστροφικός.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Υπάρχει όμως και αυτός ο τρόπος μέσα στην ζωή…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Τι θα πει αυτό;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Θα πει, ότι κάποιος διάλεξε ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής που τον καταξιώνει στην συνείδησή του.

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Αν ένας άνθρωπος επιλέγει συνειδητά τον αυτοκαταστροφικό δρόμο καταξιώνεται;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Για την συνείδησή του, ναι!

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Τι θα πει για την συνείδησή του;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ότι κάνει μια επιλογή που νομίζει καλύτερη για εκείνον.

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ο άνθρωπος, μπορεί να διαλέξει το κακό;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Τι σημαίνει όμως κακό; Και ποιος και γιατί το καθορίζει;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Οτιδήποτε είναι καταστροφικό. Ο άνθρωπος ας πούμε, επιλέγει αντί της αγάπης τον αυτοναρκισσισμό-καταξιώνεται;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Σημαίνει, ότι αυτός ο άνθρωπος έχει δύο δυνατότητες επιλογής και διαλέγει αυτή που ταιριάζει καλύτερα στον ψυχισμό του.

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ωραία, έχει δύο δυνατότητες επιλογής, μεταξύ ζωής και θανάτου, και διαλέγει τον θάνατο. Η βασική επιλογή τελικά του ανθρώπου που μπορεί να εμφανίζεται με πάρα πολλούς επιφανειακούς ή λεπτομερειακούς τρόπους, είναι αυτή: μεταξύ ζωής και θανάτου.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Μπορεί φαινομενικά σε μας προς στιγμή να φαίνεται έτσι;

Και ποιος γνωρίζει τα όρια της ζωής και του θανάτου και πότε τα υπερβαίνουμε;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Εγώ δεν λέω το «φαινομενικά» αλλά λέω ότι ο άνθρωπος αυτός μπορεί να διαλέξει το θάνατο. Γιατί, αν δεν μπορεί να τον διαλέξει, τότε δεν είναι ελεύθερος, τον κάνουμε πράγμα. Πολλές φορές προσπαθώντας να αυτοδικαιωθούμε, έχουμε τον πειρασμό να ωραιοποιήσουμε την επιλογή. Είναι τραγικό αυτό το πράγμα. Ο θάνατός μας δεν θάναι λιγότερο θάνατος.

Για να ξαναγυρίσουμε στην ερώτηση. Εγώ δεν μπορώ να ξέρω τι γινόταν μέσα στην ψυχή της Λαϊδας και πόσο αγία μπορεί να ήταν. Για να καταλάβουμε, ας δούμε μια άλλη πόρνη, την Σόνια, στο «Έγκλημα και Τιμωρία» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ. Είναι πόρνη, αλλά, είναι πολύ πιο αγία από πολλούς ευσεβείς, εντός εισαγωγικών, εκκλησιαστικούς ανθρώπους. Η εκκλησία τιμά την επιλογή που οδηγεί στην όντως ζωή, γι αυτό το τίμησε και την επιλογή της Μαρίας της Αιγυπτίας και όχι τον τρόπο ζωής της. Και συναντάμε παραδείγματος χάρη μερικούς αυτοκράτορες του Βυζαντίου που η εκκλησία παρόλο που η ιδιωτική τους ζωή ήταν σκανδαλώδης τους αγιοποίησε. Ορισμένους πουριτανούς τους σκανδαλίζει αυτό. Αλλά η εκκλησία είδε στη ζωή τους κάποια στοιχεία, μια φιλανθρωπία, αυτό το φιλάνθρωπο πνεύμα είχε η Σόνια, η οποία εκδίδεται για να συντηρήσει τα μικρά της αδέρφια. Αυτό που κυριαρχούσε στη ζωή αυτών των ανθρώπων ήταν η αγάπη. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει τέλεια ζωή, υπάρχουν μορφές ατελείς, και ο άγιος δεν είναι τέλειος, είναι εκείνος που έχει επιλέξει τον τρόπο ζωής που οδηγεί ξανά στο Θεό, και τον έχει επιλέξει με ταπείνωση. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ζωή είναι άμεμπτη, χωρίς σπίλο ή ρυτίδα η ζωή του αγίου. Αυτή είναι η πουριτανική αντίληψη για το τι είναι άγιος.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πόσο εφικτό είναι ένα πρόσωπο με τις όποιες ιδιαιτεροποιημένες ερωτικές σχέσεις να ενταχθεί μέσα στο εκκλησιαστικό σώμα, χωρίς το ίδιο να χάσει την ετερότητά του, αλλά ούτε από την άλλη το εκκλησιαστικό σώμα να αλλοιωθεί;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Η εκκλησία είναι ένας χώρος ελευθερίας και μάλιστα δεν υπάρχει κανένας άλλος χώρος πρακτικά σε όλον τον κόσμο, που να το καταφέρνει αυτό τόσο όσο η εκκλησία με την εξωτερική της μορφή. Που να δέχεται τόσο πολύ την ανθρώπινη ατέλεια. Δεν υπάρχει άλλος χώρος που να το καταφέρνει αυτό εκτός από την εκκλησία έτσι όπως τη βλέπουμε εξωτερικά, όχι όπως θα έπρεπε να είναι, αλλά όπως τη βλέπουμε.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δηλαδή, πρακτικά είναι πολύ συγκαταβατική;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Σωστά το αναφέρετε, είναι ο χώρος μέσα στον οποίον χωράνε όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από το ποιο είναι το ποιόν τους, η κατάστασή τους κ.λ.π. Το πρόβλημα είναι ότι μέσα στην εκκλησία ακριβώς εκείνο που φαίνεται εναντίον της, είναι υπέρ της. Διότι δηλαδή, δεν είναι αμαρτία μόνο να πορνεύω, αλλά είναι αμαρτία επίσης να μισώ τους πόρνους. Αλλά η εκκλησία θα πρέπει να δέχεται την ατέλεια όλων των ανθρώπων. Όλες τις ατέλειες, και την πορνεία και τον πλούτο. Ας πούμε ένας Μαρξιστής ενοχλείται από το γεγονός ότι η εκκλησία δέχεται έναν πλούσιο, παρά το γεγονός μεγαλύτερη αμαρτία είναι ο πλούτος παρά η πορνεία, και δέχεται έναν πλούσιο  η εκκλησία στους κόλπους της. Γιατί ακριβώς η εκκλησία, δεν αποκλείει, δεν υπάρχει αμάρτημα για το οποίο η εκκλησία θα αποκλείσει το άτομο να βρίσκεται στους κόλπους της. Λοιπόν, γιαυτό βλέπετε ότι έρχεται κάποιος που πορνεύει στην εκκλησία και συναντά κάποιο πρόβλημα. Το πρόβλημα δεν είναι από την εκκλησία, είναι από την αμαρτωλότητα των μελών της. Γιατί η εκκλησία, δεν έχει αποδεχθεί μόνο αυτούς που πορνεύουν, αλλά έχει αποδεχθεί και αυτούς που για κάποιους λόγους μισούν αυτούς που πορνεύουν, εκεί δημιουργείται το ζήτημα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δηλαδή μεταξύ της αμαρτωλότητας των μελών της…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Σωστά, και όπως ας πούμε ο πόρνος λέει: θέλω αποδοχή για την πορνεία μου, δηλαδή να γίνω αποδεκτός παρά την πορνεία μου.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Το ίδιο θα ζητήσει και ο πουριτανός…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Πολύ σωστά. Όπως ο πόρνος ζητά από τον πουριτανό, το ίδιο μπορεί να ζητήσει και ο πουριτανός από τον πόρνο. Αλλά βλέπετε το γεγονός της εκκλησίας, την εκκλησία δεν την ζητάμε από τους άλλους την αποτελούμε για τους άλλους. Και τότε υπάρχει για μας. Αυτό είναι το μεγάλο μυστήριο της εκκλησίας. Πολλοί με μια κρίση υστερίας ζητάνε, ζητάνε, και λένε γιατί δεν κάνει η εκκλησία αυτό για μένα. Και ποιος θα είναι εκκλησία όταν όλοι κάνουν κάτι για σένα. Εκκλησία υπάρχει όταν όλοι κάνουν κάτι για τον άλλον, τότε μόνο υπάρχει εκκλησία. Όταν όλοι ζητάνε κάτι από κάποιους άλλους δεν υπάρχει εκκλησία. Και η αγιότητα των πορνών, όπως της Σόνιας, δεν είναι ότι πάνε να ζητήσουνε δικαίωση, να ζητήσουν κάτι για τον εαυτό τους, η ουσία της αμαρτίας είναι αυτό, και όχι η πορνεία ή η μη πορνεία. Είναι ότι η Σόνια βάζει το κεφάλι κάτω, δεν ζητάει τίποτα, δεν απαιτεί τίποτα, δεν απαιτεί δικαίωση. Δεν λέει για στάσου Κύριε, πως τολμάς εσύ να με περιφρονείς που πορνεύω, εγώ σώζω τα αδερφάκια μου. Βάζει το κεφάλι κάτω και ζητά με ταπείνωση το έλεος του Θεού. Ο άνθρωπος που πηγαίνει καβάλα στην εκκλησία σαν τους Κολοκοτρωναίους και ζητά αυτοδικαίωση με έναν τρόπο διαφορετικό ή μη από αυτόν του πουριτανού, δεν πρόκειται να βρει την εκκλησία. Γιατί επαναλαμβάνω ότι η εκκλησία υπάρχει, για μας όταν εμείς προσπαθούμε να την αποτελέσουμε για τους άλλους, όχι όταν την ζητάμε από τους άλλους. Ποτέ δεν θα βρούμε την εκκλησία όταν την ζητάμε από τους άλλους.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Υπάρχει τρόπος να περάσει ο ερωτισμός του εκκλησιαστικού σώματος από το εξομολογητήριο στον άμβωνα;

Δηλαδή, ο μυστηριακός λόγος της εξομολόγησης να επενδυθεί την αποτελεσματικότητα ενός κοινού λόγου;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Δεν καταλαβαίνω ακριβώς τι λέτε;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Θα γίνω πιο συγκεκριμένος. Έρχομαι εγώ σε εσάς και καταθέτω τις προσωπικές μου εμπειρίες, τις όποιες αστοχίες, από την στιγμή που με συμβουλεύετε-όχι να κοινοποιηθεί ο λόγος μου στον άλλον προς αποφυγή ή προς μίμηση- Αλλά να λεχθεί σαν ένα ενδεικτικό στοιχείο, και να κατατεθεί σαν μαρτυρία, για να έχει τη δυνατότητα να πει ο πνευματικός, κοιτάξτε, υπάρχει και αυτός ο τρόπος έκφρασης ζωής, έχουμε και μία άλλη εμπειρία ζωής μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Α, μάλιστα κατάλαβα. Κοιτάξτε η διδασκαλία, αν μιλάτε για διδασκαλία γιατί εγώ ξέρετε ακούω άμβωνα και μου γυρίζουν τα άντερα. Μέσα στο χώρο της εκκλησίας υπάρχει και το διδακτικό λειτούργημα. Μπορεί αυτό το διδακτικό λειτούργημα να εμπλουτιστεί από την πείρα των προσωπικών επαφών. Λοιπόν από τις προσωπικές αυτές σχέσεις που έχει, ας πούμε ο ποιμένας με τα μέλη της εκκλησίας, έχει αρκετές εμπειρίες, μπορεί αυτές τις εμπειρίες να τις χρησιμοποιήσει στο διδακτικό του λειτούργημα. Όμως, τι είναι το διδακτικό λειτούργημα; Αν ο ποιμένας ή ο δάσκαλος έχει κάτι να διδάξει είναι αυτό που μαθαίνει από την ζωή του, από τη ζωή του ποιμένα, από τις ποιμαντικές του σχέσεις. Είναι πατέρας της εκκλησιαστικής κοινότητας και η όποια σοφία του συνίσταται σε εκείνο που συλλέγει από τη ζωή του και την επαφή του με τα πνευματικά του παιδιά. Αν δεν χρησιμοποιήσει αυτή τη σοφία δεν έχει να διδάξει τίποτα, δεν έχει τίποτα να πει. Διότι ο λόγος του Θεού, δεν είναι ένα βιβλίο, ο λόγος του Θεού είναι ζωή και αλήθεια, είναι γεύση ζωής και η πίστη μεν εξ ακοής μπορεί να ακούσει κάτι κανείς να έχει ένα πρώτο διανοητικό ερέθισμα, αλλά ο λόγος του Θεού γίνεται όντως θείος λόγος όταν γίνεται γεύση ζωής, και αυτή η γεύση ζωής βγαίνει μέσα από τη ζωή του πνευματικού με τα παιδιά. Αν από αυτή τη ζωή δεν μπορεί να εμπλουτίσει το διδακτικό του λειτούργημα δεν έχει τίποτα να διδάξει. Και εδώ μπαίνουν κάποια πράγματα περί εμπιστοσύνης, εχεμύθειας, κ.λ.π. Ξέρετε, αυτά όλα τα πράγματα υπάρχουν όταν δεν λειτουργεί η εκκλησία. Τι θα πει εμπιστοσύνη, έχει ξεπέσει πολύ το πράγμα. Λέμε ότι ο τάδε παπάς, πήγε και είπε σε κάποιον αυτό που κάποιος άλλος του είπε στην εξομολόγηση. Αλλά όλα αυτά, δείχνουν μια φοβερή κατάντια. Πρώτον ποιος πήγε και είπε σε ποιόν. Η πνευματική σχέση, δεν είναι κάτι περιστασιακό δεν είναι κάτι του ποδαριού, είναι μια σχέση ζωής και μόνο τότε έχει κάποιο νόημα, αλλιώς είναι κοροϊδία, είναι νομικισμός, είναι δικανική διαδικασία, όταν κάποιος άγνωστος πηγαίνει σε κάποιον άγνωστο και λέει κάποια αμαρτήματα που εκείνος έστω ασυνείδητα επιλέγει, αυτό είναι μια φάρσα. Ο πνευματικός σου πρέπει να είναι εκείνος που σε ξέρει, πρέπει να προσπαθήσει να σε γνωρίσει όπως εσύ ο ίδιος δεν γνωρίζεις τον εαυτό σου, και μόνο μέσα από μια σχέση αγάπης μπορεί αυτό να γίνει.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ασφαλώς όχι, δεν αναφέρω την σκανδαλοθηρική άποψη του θέματος, αλήθεια όμως, πως είναι εφικτό από τη στιγμή που δημιουργούνται τόσο στενές προσωπικές σχέσεις, πως είναι δυνατόν ο πνευματικός, ο διδάσκαλος να έχει τέτοιου είδους σχέσεις ταυτόχρονα με διάφορα άτομα;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Πραγματικά, είναι σημαντικό αυτό που αναφέρετε και σας ευχαριστώ για τη διευκρίνηση αυτή. Θα σας πω. Ένας πνευματικός πατέρας δεν μπορεί να έχει πνευματικό παιδί κάποιον ο οποίος δεν είναι πνευματικός αδερφός με τα άλλα πνευματικά παιδιά. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να έχει κανείς πνευματικά παιδιά τα οποία δεν αποτελούν μια πνευματική οικογένεια. Αυτό αποτελεί μια άλλη διαστροφή της εκκλησιαστικής ζωής, που γίνεται η αφορμή να υπάρχουν όλα αυτά τα συμπτώματα που μας ενοχλούν και που προσπαθούμε να τα αντιμετωπίσουμε στο επίπεδο των συμπτωμάτων. Το τραγικό με την εκκλησιαστική ζωή είναι ότι, δεν είναι εκκλησιαστική ζωή. Δεν είναι οικογενειακή ζωή.

Και τα άλλα που προσπαθούμε απ’ έξω, είναι καταδικασμένα και αξιοθρήνητα, αν θέλουμε να κάνουμε κάτι ουσιαστικό θα πρέπει να επιδιώξουμε την ουσία του πράγματος, πόσο θα το καταφέρουμε, δεν έχει σημασία, όσο θα καταφέρουμε όμως την ουσία, τόσο θα έχουμε ένα αποτέλεσμα πραγματικό, αλλιώς θα κυνηγάμε φαντάσματα. Και εγώ δεν έχω καμία διάθεση να κυνηγώ φαντάσματα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δηλαδή η κοινοποίηση των εμπειριών στον ευρύτερο χώρο σημαίνει μια συλλογική εξομολόγηση, μια αποδοχή εκούσιας ανάληψης των βαρών των διαφόρων ενοχών του άλλου; Όπως και εγώ θα δεχόμουν επίσης τα βάρη όχι μόνο του πνευματικού αλλά και των άλλων.

Όπως λέει κάπου χαρακτηριστικά ο Παύλος: «οφείλομεν εμείς οι δυνατοί αλλήλων τα βάρη βαστάζοντες…».           

 π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ασφαλώς μόνο έτσι και η συγγνώμη έρχεται από την εκκλησία. Τώρα σήμερα ο εξομολόγος υποτίθεται ότι δίνει κατ’ εξουσιοδότηση της εκκλησίας συγγνώμη, αλλά στην πράξη αυτό δεν βιώνεται, και γιαυτό δεν λειτουργούν όλα αυτά τα πράγματα, για αυτό και ο πιστός πηγαίνει στον ιερέα και παίρνει άφεση, αλλά δεν αισθάνεται, δεν απαλύνεται από τίποτα πολύ συχνά, αν όχι τις περισσότερες φορές. Και ο εξομολογούμενος πάει από τον έναν παπά στον άλλον και ζητά τη μία άφεση μετά την άλλη, και οι παπάδες οι οποίοι πολύ συχνά πλέουν σε πελάγη άγνοιας, σωρηδόν δίνουν τις ευχές. Πράγματι, για να λειτουργήσει η άφεση, πρέπει να είναι άφεση της εκκλησίας και ουσιαστικά θα πρέπει τουλάχιστον να κινούμεθα προς τα εκεί. Να ζήσουμε την εκκλησία σαν οικογένεια όπου όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται ότι έχουν και ότι είναι. Μοιράζονται και τις αρετές και τις αμαρτίες τους, και όλοι προσπαθούν να οικοδομήσουν όλους μαζί, αν δεν συμβαίνει αυτό, ποιόν κοροϊδεύουμε είναι τόσο φανερό.

Δόγμα είναι όταν κάποιος έχει την σοφία και θα μας σώσει κ.λ.π. δεν το βλέπουμε αυτό, εκεί που θα συναντήσουμε αυτό που σας ανέφερα, εκεί θα δούμε και αποτελέσματα. Και το συναντούμε αυτό καις ε χώρους που λειτουργούν εκκλησιαστικά χωρίς να είναι τυπικά εκκλησιαστικοί χώροι. Δηλαδή οι άνθρωποι που δεν είναι καν χριστιανοί, αλλά έχουν μια κοινή ζωή, έχουν ένα κοινό τρόπο έκφρασης, είναι ουσιαστικά κοινωνικοί άνθρωποι. Διότι και αυτό το έχουμε παραφθείρει και διαστρεβλώσει, η κοινωνικότητα είναι ένα πολύ πνευματικό πράγμα, κοινωνία είναι αυτή η ουσιαστική συγγένεια, η συνύπαρξη, η αλληλοπεριχώρηση, αυτό είναι κοινωνία, να αναζητάς αυτό που πραγματικά έχεις ανάγκη. Αυτή τη στιγμή λέτε ότι δεν έχετε καμιά γεύση αυτής της κοινωνικότητας. Ωραία, το πρώτο πράγμα είναι να αρχίσεις να στρέφεσαι να κοιτάς προς τα εκεί, να κινείσαι προς τα εκεί, δεν έχει σημασία που θα φτάσεις, όσο πιο πολύ θα στρέφεσαι προς τα εκεί, τόσο πιο πολύ θα ζεις, δεν είναι ότι θα φτάσεις κάπου και θα απολαύσεις. Αν κινηθούμε προς τα εκεί, θα έχουμε κάποια μικρή ελάχιστη γεύση, ενώ αν δεν πάμε προς τα εκεί, δεν θα βρούμε τίποτα. Το σημαντικό είναι να γνωρίζεις προς τα πού πρέπει να κινείσαι, και ας μην έχεις κάνει καν ούτε το πρώτο βήμα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πόσο αμφίδρομη είναι αυτή η σχέση μέσα στο χώρο αυτό;

Από την μία λειτουργεί σαν κοινωνία και από την άλλη είναι η προσωπική σου υπευθυνότητα. Πόσο λειτουργεί αυτόνομα; Ενώ μετέχεις σε ένα χώρο κοινωνικό, από την άλλη υπάρχει η δική σου υπευθυνότητα να υιοθετήσεις ή όχι τον χώρο αυτό. Πόσο μεγάλο βάρος είναι;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Σωστά το επισημάνατε. Το Μυστήριο της εκκλησίας είναι ακριβώς αυτό. Ότι επιτυγχάνει την ενότητα χωρίς να καταστρέφει την ιδιαιτερότητα. Και δεν μπορεί να υπάρχει ενότητα αν δεν υπάρχει ιδιαιτερότητα γιατί τι ενώνει τότε.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Τότε θα έχουμε ομαδοποίηση, στρατιωτικοποίηση…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ακριβώς, αν δούμε όλα αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο με όλη την κατάντια πρακτικά της εκκλησιαστικής ζωής αυτό πολύ περισσότερο επιτυγχάνεται στο χώρο της εκκλησίας από οποιοδήποτε άλλο χώρο. Μπορεί να έχουμε την αίσθηση ότι σε κάποιο άλλο χώρο προσέχουμε την ιδιαιτερότητα όχι την ατομικότητα, γιατί τότε, πάμε σε μια πολύ αντικοινωνική κατάσταση. Αλλά την ιδιαιτερότητα την προσέχουμε περισσότερο στην εκκλησία. Δείτε αυτόν τον άλλο χώρο πέντε χρόνια αργότερα και θα δείτε πόσο θα εξακολουθεί να προσέχει την ιδιαιτερότητα του ανθρώπου, χρειάζεται και αυτή η προοπτική όταν κάνουμε συγκρίσεις. Λοιπόν, η εκκλησία δείχνει πολύ ατέλεια, πολύ αμαρτωλότητα και πολύ πτώση, αλλά διαχρονικά, βρίσκεται σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από όλα τα άλλα που έχουν συμβεί.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Η πεπτωκυία φύση του ανθρώπου έχει περισσότερες δυνατότητες να αναιρεθεί μέσα από μια ανένταχτη εκκλησιαστική σχέση ή μέσα από τη συσσωμάτωση στη ζωή της εκκλησίας;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Τίποτα δεν μπορεί να γίνει εκτός της εκκλησίας. Έξω από την εκκλησία δεν υπάρχει σωτηρία με την έννοια που είπαμε πριν την εκκλησία. Δεν είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει σχέση, και για να το πούμε με άλλους μη εκκλησιαστικούς όρους, δεν μπορεί να ευδοκιμήσει μια δυαδική σχέση που δεν είναι ενταγμένη σε μια κοινότητα. Δεν μπορεί η δυαδική αυτή σχέση να είναι υγιής παρά μόνον όταν γίνεται γέφυρα που ενώνει με μια κοινότητα. Όχι όταν γίνεται χάσμα που αποκόπτει από την κοινότητα. Όταν η δυαδική αυτή σχέση αποκόπτει από την κοινότητα τότε και η ίδια πεθαίνει και αυτούς που την αποτελούν σκοτώνει.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πόσο ερωτευμένος μπορεί να είναι ένας χριστιανός με το σώμα του;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Πραγματικά νομίζω ότι υπάρχει μια απαράδεκτη εντύπωση ότι ο χριστιανισμός είναι οι Γνωστικοί. Συγχέουμε τον χριστιανισμό με τον Γνωστικισμό, και νομίζουμε ότι ο Χριστιανισμός περιφρονεί το σώμα του ή το μισεί ακόμα περισσότερο, αυτά είναι απαράδεκτα.

Πρώτα απ’ όλα, δεν μπορούμε να μιλάμε για σώμα και ψυχή και πνεύμα, αυτά όλα είναι μια ενότητα. Και όλος ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του Θεού και είναι καλός λείαν, δεν υπάρχει τίποτα το αποκρουστικό, το κακό. Είπαμε, το κακό υπάρχει στην ανθρώπινη προαίρεση, στην ανθρώπινη επιλογή, τίποτα από οτιδήποτε βλέπουμε γύρω μας δεν είναι κακό. Τα δημιουργήματα του ανθρώπου είναι κακά ή καλά ανάλογα με την προαίρεση του δημιουργού. Στα δημιουργήματα του Θεού είναι όλα καλά λείαν. Είναι μόνο τι κάνουμε με το σώμα, υπάρχει μόνο η προαίρεση. Και όταν γίνεται λόγος για κάτι συγχέουμε την έκφραση σάρκα. Στην εκκλησιαστική γλώσσα η έκφραση σάρκα δεν σημαίνει το σώμα, αλλά σημαίνει μια στάση ζωής. Ο Παύλος, μιλά για σαρκικό πνεύμα, είναι ξεκάθαρο μια στάση ζωής. Μια αντιεκκλησιαστική στάση ζωής, μια ναρκισσιστική στάση ζωής, μια στάση ζωής που αυτονομεί αν θέλετε το σώμα, διαμερισματοποιεί τον άνθρωπο ασχολείται με το σώμα του και αγνοεί την υπόλοιπη διάστασή του. Πολλές φορές, αυτό το σαρκικό πνεύμα δεν απορρίπτει μόνο το συναίσθημα και άλλες ακόμα διαστάσεις του ανθρώπου έξω από το σώμα του, αλλά απορρίπτει ακόμα και μέλη του σώματος. Δηλαδή, όταν αυτό το σαρκικό πνεύμα αναπτυχθεί, γίνει πολύ έντονο, τότε βλέπεις τον άνθρωπο, δεν είναι καθόλου σπάνιο να κοιτά έναν άλλο άνθρωπο από τον αφαλό μέχρι τα γόνατα, να διαγράφει, να σβήνει το πρόσωπο.

Το πρόσωπο που δεν είναι τυχαίο ότι χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη και για την προσωπικότητα του ανθρώπου όπως έκαναν και οι Αρχαίοι, και το έκαναν συνειδητά. Το πρόσωπο είναι κομμάτι του σώματος που μας φέρνει πιο κοντά από οποιοδήποτε άλλο κομμάτι του σώματος στην προσωπικότητα σ’ αυτόν τον ολόκληρο άνθρωπο. Και είναι χαρακτηριστικό ότι όταν το σαρκικό αυτό πνεύμα εκτραχύνεται, το πρόσωπο εξαφανίζεται. Υπάρχουν άνθρωποι οι περισσότεροι θα έλεγα, πολύ συχνά, που έχουν μια ερωτική επαφή χωρίς να βλέπουν το πρόσωπο του άλλου. Και το τραγικό είναι ότι μιλάνε για έρωτα, άνθρωποι που δεν είχαν ποτέ την εμπειρία να κοιτάξουν έναν άλλον στα μάτια περισσότερο από μισό λεπτό. Δεν μπορεί να μιλάς για έρωτα, όταν δεν έχεις κοιτάξει τον άλλον στα μάτια περισσότερο από δέκα λεπτά.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Γι’ αυτό σας ρώτησα πως θα πρέπει να συμπεριφέρεται ο Χριστιανός με το σώμα του…

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Επιτρέψτε μου να σας πάω λίγο στον Πλάτωνα, στον Χαρμίδη. Ο Χαιρεφών μιλώντας στον Σωκράτη ο οποίος είχε δει τον Χαρμίδη και έχει εντυπωσιαστεί από το πρόσωπό του, του λέει, ότι αν γυμνωνόταν ο Χαρμίδης, θα έβλεπε σ΄ όλα τα μέρη του σώματός το πρόσωπό του. Και αυτό που κάνει είναι ότι προσωποποιεί το σώμα, αντί να αποπροσωποποιεί ακόμα και το πρόσωπο. Προσωποποιεί όλα τα μέρη του σώματος. Και

Όταν λέει αυτό ο Πλάτωνας υπαινίσσεται-αλλά δεν το λέει καθαρά-τον Θεό. Αν βλέπω ας πούμε το μηρό ενός ανθρώπου και βλέπω σ΄ αυτό το πρόσωπό του, τότε βλέπω την εικόνα του Θεού. Άρα, βλέπω το Θεό. Και αυτό το  πράγμα που δεν το είπε ο Πλάτωνας αλλά το υπαινίχθηκε, το λέει ξεκάθαρα ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος, που λέει για τον γέροντά του τον Συμεών τον νέο ευλαβή, ότι δεν είχε δυσκολία να εμφανίζεται γυμνός σε άλλους και να βλέπει γυμνούς τους άλλους. Ασύλληπτα πράγματα για τους σύγχρονους «ορθόδοξους» ευσεβιστές που είμαστε εμείς. Να δείχνει τον εαυτό του γυμνό και να βλέπει τους άλλους γυμνούς. Γιατί γι αυτόν όλοι οι άνθρωποι ήταν Χριστός. Κάθε μέλος του άλλους σώματος ήταν Χριστός. Και φτάνει στο σημείο να λέει και να γράφει σε ένα συγκλονιστικό του κείμενο: «και Πούς Χριστός, και Χείρ Χριστός και Βάλανος Χριστός»!

Γιώργος Μπαλούρδος,

Η εγγενής ανατρεπτικότητα του ερωτισμού μπορεί να συμβάλει ή να εμπλουτίσει το ριζοσπαστισμό του Χριστιανισμού;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Καταρχήν, εγώ δεν χρησιμοποιώ τον όρο Χριστιανισμό, γιατί περιγράφει μια ιδεολογία. Μιλάω για την εκκλησιαστική ζωή, για τη διδασκαλία του Χριστού, και δεν χρειάζεται κανέναν εμπλουτισμό  από κανέναν εξωτερικό ερωτισμό ας πούμε. Εκείνο που μπορεί να κάνει κανείς, είναι αυτό που λέτε. Να βοηθήσει ορισμένα μέλη της εκκλησίας, με την έννοια του όρου που αναφέραμε πριν, και να τα ταρακουνήσει. Μπορεί πράγματι, να το κάνει αυτό το πράγμα αυτός ο έξω εκκλησιαστικός έρωτας. Βλέπεις έναν άνθρωπο, ο οποίος φαίνεται θρησκευόμενος ο οποίος είναι συγκρατημένος, σφιγμένος, σκυθρωπός, κατηφής και τρέμει μη του βγει τίποτα. Αυτός ο άνθρωπος φαίνεται θρησκευόμενος αλλά είναι απλώς ένας νευρωτικός άνθρωπος που χρησιμοποιεί εκκλησιαστικές φόρμες για να ωραιοποιήσει, εξωραΐσει τη νεύρωσή του. Λοιπόν σε αυτόν τον άνθρωπο, μια έντονη ερωτική έλξη θα μπορούσε να ήταν ένα άνοιγμα προς τον άλλον.

Γιατί, το να παρατηρήσεις τον άλλον, έστω και σαν σώμα, είναι κάτι περισσότερο από το να μην τον έχεις παρατηρήσει καθόλου. Γιατί μ’ αυτό το σκοπό ο Θεός δημιούργησε το Ερωτικό ένστικτο, γιατί ο άνθρωπος που είχε την Ελευθερία να στραφεί προς τον άλλον έκανε χρήση της ελευθερίας του και στράφηκε προς τον εαυτό του και ξέπεσε. Του δίνει μια δεύτερη ευκαιρία ο Θεός δημιουργώντας του μια ανελεύθερη ροπή. Δηλαδή η εξωτερική έλξη δεν είναι πράξη ελευθερίας, είναι καταναγκασμός. Η φύση μας οδηγεί προς τον άλλον, πια, εγώ δεν το επιλέγω αυτό. Ο Θεός έβαλε αυτό το σπρώξιμο για να μας δώσει μια άλλη ευκαιρία μέσα από αυτή την ώθηση προς τον άλλον, ανακαλύπτω πράγματι τον άλλον, αλλά με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να μην καταργείται η ελευθερία. Γιατί ο άνθρωπος μπορεί μέσα από αυτήν την ώθηση να ανακαλύψει τον άλλον, να γίνει η αφορμή να χρησιμοποιήσει και τον άλλον για να ικανοποιήσει το ναρκισσισμό του.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Να αυτοαναιρεθεί δηλαδή η πρόθεση του ερωτικού ενστίκτου;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Ακριβώς!

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πόσο ανέραστο θα είναι το αναστημένο σώμα στη Δευτέρα παρουσία;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Αν λέμε ερωτικό κάτι που προϋποθέτει που έχει αυτό το στοιχείο της ανελευθερίας, δεν θα υπάρχει στοιχείο ανελευθερίας στο αναστημένο σώμα. Ακριβώς από αυτό το στοιχείο θα απαλλαγεί το αναστημένο σώμα. Η στροφή προς τον άλλον θα είναι καθαρή πράξη ελευθερίας.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Η όποια ερωτική σχέση τελικά τι είναι για την εκκλησία και για σας, μια απειλή ή μια υπόσχεση;

π. Φιλόθεος Φάρος,

-Οπωσδήποτε δεν είναι μια απειλή. Δεν μπορεί να λειτουργήσει τίποτα, δεν μπορεί να υπάρξει εκκλησία χωρίς το στοιχείο του Έρωτα. Χωρίς αυτό το πάθος για τον άλλον δεν μπορεί να υπάρξει, αυτή είναι η βάση της εκκλησίας. Η κίνηση αυτή προς τον άλλον έστω αυτή η ανελεύθερη δεν αποτελεί απειλή αλλά ερέθισμα, και οπωσδήποτε ερέθισμα αξιοποιήσιμο. Στο κάτω-κάτω, αυτό είναι ένα πράγμα που χρησιμοποιεί ο ίδιος ο Θεός για να κάνει τον άνθρωπο εκκλησιαστικό. Στην ορθόδοξη εκκλησιαστική αντίληψη στην αλήθεια του Χριστού, δεν υπάρχει διάκριση σε καλό και κακό, όλα τα δημιουργήματα είναι καλά. Η προαίρεση του ανθρώπου είναι καλή ή κακή. Η διάκριση αυτή υπάρχει μόνο στον πουριτανισμό, στην ουσία είναι ένας Γνωστικισμός, μια δυαρχία του καλού και του κακού Θεού.

Το ερωτικό στοιχείο δημιουργήθηκε από τον Θεό, για να επανεκκλησιαστικοποιήσει τον άνθρωπο. Πως μπορεί λοιπόν ο έρωτας να είναι απειλή για την εκκλησιαστική ζωή;

Σημείωση: Η συνέντευξη αυτή με τον Πειραιώτη ιερέα πατήρ Θεόφιλο Φάρο έγινε στο σπίτι του στην Αθήνα, και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό,

Κ.Λ.Π.(Και Γράμματα και Τέχνες, τεύχος 2/ Σεπτέμβριος του 1993, σελίδες 16-19), υπήρχαν και ένα δύο άλλες μικρής μάλλον σημασίας ερωτήσεις, που δεν δημοσιεύτηκαν, μια που δεν θα πρόσθετε τίποτα το διαφορετικό στην συνολική παρουσίαση των απόψεων του Πειραιώτη ιερέα.

Έχω διαβάσει σχεδόν όλα του τα βιβλία, και έχω γράψει κριτική για ορισμένα από αυτά, τώρα είναι δημοσιευμένα και στο μπλοκ μου.

      Ο πατήρ Φιλόθεος Φάρος, όπως ο ίδιος γράφει στην «Αυτοβιογραφία» του, «Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1930 σε μια μεσοαστική γειτονιά, στην οποία όμως υπήρχαν μερικά φτωχόσπιτα που στέγαζαν κάποιες αρκετά φτωχές οικογένειες.

Ο πατέρας μου ήταν το δεύτερο από δύο παιδιά. Το άλλο ήταν κορίτσι. Ο πατέρας του πατέρα μου γεννήθηκε στα Κύθηρα, αλλά ήρθε στον Πειραιά όταν ακόμα ήταν έφηβος. Έμαθε την τέχνη του φαναρτζή και πολύ γρήγορα έκανε δικό του φαναρτζίδικο στην οδό Φίλωνος στην Τρούμπα. Παντρεύτηκε την γιαγιά μου, όταν εκείνος ήταν είκοσι χρονών και εκείνη δεκαπέντε. Έκανε τα δύο παιδιά και πέθανε τρία χρόνια αργότερα…».

Έχει εκδώσει ενδεικτικά αναφέρω, τα εξής βιβλία:

• Ήθος άηθες, εκδόσεις Ακρίτας 1986

• Γάμος, εκδόσεις Ακρίτας 1989.

• Γονείς και Παιδιά, εκδόσεις Ακρίτας 1989.

• Το πένθος-Ορθόδοξη, λαογραφική και ψυχολογική θεώρηση, εκδόσεις Ακρίτας 1990.

• Έρωτος φύσις, εκδόσεις Αρμός 1990.

• Συζυγία, εκδόσεις Ακρίτας 1991.

• Πριν και μετά το Πάσχα, εκδόσεις Ακρίτας 1992.

• Κλήρος, η ανεκπλήρωτη υπόσχεση πατρότητος, εκδόσεις Ακρίτας 1992

• Συγκυρίες και Επιλογές-Αυτοβιογραφία, εκδόσεις Αρμός 2005, και άλλα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό Κ.Λ.Π., τεύχος 2/9, 1993, σελίδες 16-19.

Πειραιάς, Πέμπτη, 24 Απριλίου 2014.