ΚΑΤΣΙΚΑΡΟΣ ΝΙΚΟΣ

ΠΕΙΡΑΙΚΟΝ  ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ

«ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΕΙΡΑΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ»

Τριμηνιαίον Περιοδικόν

Διευθυντής : Νίκος Κατσικάρος

Συντακτική Επιτροπή

Γραμματεύς Συντάξεως : Γεώργιος Μ. Πολιτάρχης

ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ  Τόμος 1^ος  Ιανουάριος 1966, σελίδες 528.

Το εξώφυλλον εφιλοτεχνήθη υπό του καλλιτέχνου:

κυρίου Μιχάλη Νικολινάκου.

               

         Ένα από τα πιο γνωστά και χρήσιμα «Ημερολόγια» της ένδοξης πολιτιστικά εποχής του Πειραιά, λίγο πριν την δικτατορία των συνταγματαρχών τον Απρίλιο του 1967, υπήρξε και το «Πειραίκόν Ημερολόγιον» που εξέδωσε ο γνωστός Πειραιολάτρης και  επιστήμονας Νίκος Κατσικάρος.

Το πολυσέλιδο « Πειραίκόν Ημερολόγιον» παρότι δεν ευτύχησε να εκδοθεί και δεύτερη φορά, κυκλοφόρησε μόνο ένας τόμος, στάθηκε ένας πολύτιμος θησαυρός για τους ερευνητές και τους ιστορικούς τόσο εντός όσο και εκτός του Πειραϊκού χώρου. Η πολύτιμη για την εποχή του ύλη, οι χρήσιμες και χρηστικές πληροφορίες του, οι αξιόλογοι συνεργάτες του που παρελαύνουν χωρίς να υπερσκελίζουν ο ένας τον άλλον, το εύρος της θεματολογίας του,(ποίηση-πεζό-δοκίμιο-ιστορία-επιφυλλίδες-αναμνήσεις-χρονογραφήματα-αρχαιολογικά θέματα κ.λ.π), τα πρωτότυπα κείμενά του αλλά και οι αναδημοσιεύσεις του, τα πολλά ιστορικά στοιχεία που μας παρέχει για την σύνολη ιστορία του Πειραιά, κατέστησαν και εξακολουθούν να καθιστούν-έστω και μετά την παρέλευση τόσων ετών-το «Πειραίκόν Ημερολόγιον», ένα κατά την γνώμη μου πολύτιμο βοήθημα για όσους ασχολούνται με την ιστορία και τον πολιτισμό αυτής της πόλης.

         Ασφαλώς έχουν περάσει σαράντα οκτώ χρόνια από την έκδοσή του, και είχαν προηγηθεί τα διάφορα «Λευκώματα» και «Ημερολόγια», αλλά και μεταγενέστερα εκδόθηκαν αρκετά χρήσιμα «Λευκώματα», μελέτες  και βιβλία τα οποία μας συμπληρώνουν τα πάμπολλα κενά που είχαμε μέχρι τότε για την σύνολη ιστορία της πόλης, όμως η συμβολή αυτού του βιβλίου, η άοκνη προσπάθεια του Νίκου Κατσικάρου και των συνεργατών του, η πληθώρα των πληροφοριών της ύλης του, καθιστούν το «Πειραϊκόν Ημερολόγιον» ένα χρήσιμο εργαλείο για όσους επιθυμήσουν να το μελετήσουν και να σταθούν στην Πειραϊκή του ύλη.

         Θέλοντας να το επαναφέρω στην επιφάνεια για όσους από τους νεότερους ερευνητές του Πειραιά ενδιαφέρονται για παλαιότερες μελέτες, λευκώματα, ημερολόγια, βιβλία που αφορούν την ιστορία και τον πολιτισμό του πρώτου λιμανιού της χώρας και πιστεύοντας ότι ίσως έτσι συμβάλλω στην διευκόλυνσή τους, αναφέρω εδώ σε μια πρώτη καταγραφή την ύλη των σελίδων του, αποδελτιώνω τους συγγραφείς και τα θέματα, ευελπιστώντας σε μια μελλοντική εργασία πάνω στην έκδοση. Δεν αντιγράφω τα περιεχόμενα της ύλης όπως καταγράφονται στις σελίδες 503,505,507,509,511, στις ενδιάμεσες σελίδες υπάρχουν ασπρόμαυρες Πειραιώτικες διαφημίσεις, αλλά, κάνω ένα σεργιάνι σελίδα την σελίδα, στεκόμενος όπου θεωρώ ότι αξίζει να προσθέσω τις αναγκαίες πληροφορίες.

Πριν την καταγραφή των περιεχομένων αντιγράφω το Σημείωμα της Συντακτικής Επιτροπής που μας φανερώνει τις φιλοδοξίες της, όπως και το κείμενο του Νίκου Κατσικάρου «Τι Επιδιώκομε» που μας αποκαλύπτει το όραμα και τις πολιτιστικές προθέσεις αυτού του σοφού για την εποχή του ανθρώπου, έστω και αν άλλες συνθήκες δεν επέτρεψαν την κυκλοφορία και δεύτερου τόμου και το ένδοξο αυτό εγχείρημα έμεινε χρονικά ασυνόδευτο.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ

«Όταν μας κάλεσε ο κ. Κατσικάρος να επεξεργασθούμε την έκδοση του «Αρχείου Πειραίκών Σπουδών», βρεθήκαμε μπροστά σ’ ένα τεράστιο όγκο πειραϊκού πνευματικού υλικού. Σταθήκαμε έκθαμποι και σχεδόν ανίκανοι να αντιμετωπίσουμε το αποθησαύρισμα των πειραϊκών γενεών, που μας ήταν και νέο και άγνωστο. Δύσκολη η αποτίμηση και δυσκολότερη η επιλογή. Πολλές φορές απορρίψαμε το καλό για να δημοσιέψουμε το καλύτερο. Συντάξαμε έτσι το Πειραίκόν Ημερολόγιον, πρώτο τεύχος ενός τριμηνιαίου περιοδικού, του «Αρχείου Πειραϊκών Σπουδών». Βάλαμε πολλά, μα λείπουν και πολλά. Θα δημοσιευθούν στα μετέπειτα τεύχη χωρίς να μείνει τίποτα  έξω, γιατί η συντακτική επιτροπή πιστεύει πως ο πνευματικός πολιτισμός συνθέτεται από τα πολλά και ανόμοια στοιχεία του ανθρώπινου μόχθου. Μεγάλο το βάρος του εκδότη, μεγαλύτερο όμως το κέρδος του Πειραιώτη και του τόπου αυτού, που είναι η θαλασσινή καρδιά της πατρίδας.».

                         

Η  ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ  ΕΠΙΤΡΟΠΗ

          Στις σελίδες 5 έως 11, υπάρχει το μακροσκελές άρθρο του εκδότη συγγραφέα και φιλολόγου Νίκου Κατσικάρου (1904-1992) με τίτλο «Τι Επιδιώκουμε», το αφήνω ασχολίαστο, γιατί σαν τιμή σε αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο και την εκδοτική του εργασία, θα  αντιγράψω μέρος του στο τέλος της αποδελτίωσης.

         Στην σελίδα 12, δημοσιεύεται μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του πρώτου επισκόπου του Πειραιά, του κυρού Χρυσόστομου, με την λεζάντα «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς».

         Στην επομένη σελίδα 13, δημοσιεύεται επιστολή του επισκόπου με τίτλο «Προς τον ευσεβέστατον και ευγενέστατον Πειραίκόν Λαόν».

Ο Ταβλαδωράκης Εμμανουήλ, όπως ήταν το όνομα του κατά κόσμο κυρού Χρυσοστόμου, γεννήθηκε στον Πειραιά το 1909 και κοιμήθηκε στον Πειραιά στις 6 Αυγούστου του 1977. Διοίκησε την εκκλησία του Πειραιά από τις 17 Νοεμβρίου του 1965 έως στις 6 Αυγούστου του 1977. Όπως δείχνει ένας τόμος με ομιλίες του που κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του, αλλά και το αφιέρωμα που έκανε στην μνήμη του το περιοδικό «Πειραϊκή Εκκλησία» της τοπικής Μητρόπολης, υπήρξε ένας δραστήριος επίσκοπος και με μια σχετική θα σημειώναμε «αντιστασιακή δράση» απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς της 21^ης Απριλίου. Μετά την εκδημία του, τα ηνία της μητρόπολης ανέλαβε σαν δεύτερος μητροπολίτης Πειραιά ο Καλλίνικος Καρούσος από το Βαρθολομιό Ηλείας, γεννήθηκε στις 20/9/1926-, έμεινε στον εκκλησιαστική Πειραϊκή καρέκλα από 5/2/1978 έως 19/3/2006 μέχρι την παραίτησή του για λόγους υγείας. Προτομή του πρώτου μητροπολίτη Πειραιά του κυρού Χρυσοστόμου, υπάρχει εδώ και μερικά χρόνια στην αριστερή μεριά έμπροσθεν της εκκλησίας της Αγίας Τριάδος.

         Στις σελίδες 14 έως 19 δημοσιεύεται η μελέτη «Συμβολαί τινες περί της τοπογραφίας του Πειραιώς» υπό του Γεωργίου Ζαννέτου. Επειδή η μελέτη είναι μακροσκελής όπως σημειώνεται σε σημείωση θα δημοσιευθεί σε τέσσερις συνέχειες. Πριν την μελέτη υπάρχει στο επάνω μέρος φωτογραφία του αρχαιότερου Πειραϊκού περιοδικού «Απόλλων». Το πρώτο μέρος αυτής της μελέτης του Γεωργίου Ζαννέτου, του οποίου υπάρχει και φωτογραφία στην σελίδα 14, αναφέρεται σε τοπωνύμια και ονομασίες περιοχών του αρχαίου Πειραιά, η μελέτη είχε ξανα-δημοσιευτεί στο περιοδικό «Απόλλων» του 1886 που εξέδιδε ο τυφλός ποιητής Δημήτρης Κ. Σακελλαρόπουλος, καθώς και συμπληρωμένη στο μηνιαίο περιοδικό «Το Εμπόριον» που εξέδιδε ο διευθυντής της Εμπορικής Σχολής Πειραιώς-νυν Πανεπιστημίου Πειραιώς-Κ. Παναγιωτόπουλος, έτος Β΄, τεύχος 11-12/ Απρίλιος-Μάιος 1910, σελίδες 417-435. με τον τίτλο «Ο Πειραιεύς εν τη Αρχαιότητι», «Συμβολαί τινές περί της τοπογραφίας του Πειραιώς». Η μελέτη αυτή, θα πρέπει να εξετασθεί ομού με την τρίτομη ιστορία του αρχαίου Πειραιά του Ιωάννη Μελά, «Ιστορία της Πόλεως Πειραιώς-Από τους Προϊστορικούς καιρούς μέχρι των ιδικών μας χρόνων» που κυκλοφόρησε το 1976, το 1981 και το 1989 ο τρίτος τόμος καθώς και άλλες νεότερες έρευνες που αφορούν την ιστορία και την χωροταξία του αρχαίου Πειραιά, είναι όμως χρήσιμη γιατί μας παρέχει πληροφορίες και το ονομαστικό στίγμα περιοχών του αρχαίου Πειραιά που επιβιώνουν ακόμα και σήμερα. Εν κατακλείδι η αναδημοσίευση στο «Πειραικόν Ημερολόγιον» της μελέτης αυτής του Γεωργίου Ζαννέτου γίνεται για τρίτη φορά.

         Στις σελίδες 20 έως 34 υπάρχει μια εμπεριστατωμένη μελέτη του Ιωάννη Αλέξανδρου Μελετόπουλου με τίτλο «Οι προ του Ναυστάθμου της Βενετίας τέσσερες ελληνικοί λέοντες». Την μελέτη κοσμούν η φωτογραφία του δικηγόρου, συγγραφέα και εφόρου του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου Ιωάννη Αλέξανδρου Μελετόπουλου(11/2/1903-12/8/1980), του συγγραφέα του έργου «Πειραίκά»(1945) και ιστορικού της πόλης, καθώς και κεφαλές και φωτογραφίες των λιονταριών που βρίσκονται στην Βενετία. Για το ίδιο θέμα υπάρχει και η μελέτη του Χάρη Μ. Κουτελάκη, «Το Πόρτο Λεόνε-Ο Λέων του Πειραιώς» που κυκλοφόρησε από την Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά «Άγιος Παύλος» το 2000, καθώς και το συλλογικό βιβλιαράκι που εκδόθηκε στον Πειραιά το 1994 με την συλλογή υπογραφών Πειραιωτών για την επιστροφή του περίφημου Λιονταριού με την ρούνικη επιγραφή.

         Στις σελίδες 35 έως 41 υπάρχει ένα άρθρο του γνωστού στην εποχή του Πρυτάνεως της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών και γνωστού οικονομικού παράγοντα Στρατή Ανδρεάδη (στον δικό του οικονομικό όμιλο ανήκαν εκτός από τράπεζες και ο Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος, μέχρι που κρατικοποιήθηκε από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή του πρεσβύτερου μετά την μεταπολίτευση

νομίζω με υπουργό των οικονομικών τον Παπαληγούρα και την Σοσιαλμανία του όπως τον κατηγορούσαν οι πολιτικές εφημερίδες της εποχής) με τίτλο «Επί τω Εορτασμώ της Ναυτικής Εβδομάδος». Το κείμενο κοσμούν και δύο φωτογραφίες από το λιμάνι του Πειραιά.

         Στις σελίδες 42 έως 58 έχουμε τις τόσο γνωστές σε όλους μας πλέον «Πειραϊκές αναμνήσεις», του γνωστού θεατρικού και ιστορικού συγγραφέα και ακαδημαϊκού Σπύρου Μελά(Ναύπακτος 1922-Αθήνα 2/4/1966). Το κείμενο αυτό των αναμνήσεων που περιλαμβάνεται σε βιβλίο του είναι τόσες φορές αναδημοσιευμένο που δεν το σχολιάζω. Υπάρχει και μια ένθετη έγχρωμη φωτογραφία της «Γενικής άποψης των αποθηκών της Ζέας και του Αγίου Διονυσίου του 1919 από το Ιστορικό Αρχείο της Πόλης.

         Στις σελίδες 59 έως 60 υπάρχει ένα μικρό άρθρο του δημοσιογράφου Γεωργίου Φτέρη με τίτλο «Χαιρετισμός του Πειραιά από έναν φίλο Μανιάτη», με φωτογραφία του συγγραφέα. Για τον δημοσιογράφο και διευθυντή της εφημερίδος «Το Βήμα» έχω γράψει και άλλοτε, έχοντας διαβάσει τις δοκιμιακές του μελέτες και το βιβλίο του για την «Μάνη» από τις εκδόσεις Ερμής αν δεν με απατά η μνήμη μου. Κείμενό του υπάρχει δημοσιευμένο και στο μπλοκ μου.

         Έπεται σε δύο σελίδες 61 έως 62 το πρώτο μέρος προσωπικών αναμνήσεων του συγγραφέα Νίκου Ι. Μαράκη(1904-;/10/1972) με τίτλο Μια ματιά στα περασμένα-«Είκοσι χρόνια φιλολογικής ζωής στον Πειραιά»-Πρόσωπα και πράγματα.

         Ακολουθεί το μικρό σχετικά κείμενο του Νίκου Γιανναρά σελίδες 63 έως 64 με τίτλο «Το Λιμάνι», γράφει:

«είδα πως το λιμάνι του Πειραιά, ήταν πολύ πιο πλατύ από το όνειρο και τη φαντασία των παιδικών μας χρόνων».

Υπάρχει και ασπρόμαυρη φωτογραφία-πίνακας του λιμανιού από τον ζωγράφο Δημήτρη Τηνιακό, καθώς και φωτογραφία από το Λιμανάκι της Πειραίκής, το γνωστό Σκαφάκι.

Έχουμε μια ένθετη φωτογραφία από «Μια στιγμή από την Πειραίκή Ζωή του 1850» από το Ιστορικό Αρχείο της Πόλης και ακολουθεί,

         Από την σελίδα 65 έως 81 η γνωστή μελέτη περί των Εικαστικών του Πειραιά του συγγραφέα και τεχνοκριτικού Κώστα Θεοφάνους (Σμύρνη 1919-Πειραιάς 1/4/2008) με τίτλο «Η Καλλιτεχνική Ιστορία του Πειραιά». Ο κυρός Κώστας Θεοφάνους, υπήρξε ο πρώτος που συγκέντρωσε το πληροφοριακό υλικό όσον αφορά την εικαστική παράδοση της πόλης μας. Κυκλοφόρησε αρκετές μελέτες τις οποίες συνεχώς εμπλούτιζε και συμπλήρωνε για Πειραιώτες ζωγράφους και το έργο τους. Οι μελέτες του είναι η βάση για την εικαστική ιστορία  του Πειραιά, θυμάμαι όταν έγραψα την δική μου μελέτη για την πολιτιστική ιστορία του Πειραιά  ανακάλυψα μόνον καμιά τριανταριά καινούργιους καλλιτέχνες από αυτούς που είχε αποδελτιώσει ο Κώστας Θεοφάνους, το έργο του συγκεφαλαιώνεται στο μελέτημά του «Οι Εικαστικές Τέχνες στον Πειραιά 1884-2004» που εκδόθηκε από την Νομαρχία του Πειραιά το 2006 επί Νομαρχίας του ζωγράφου και πολιτικού Γιάννη Μίχα. Άλλες μελέτες του Κώστα Θεοφάνους είναι: «Πειραιώτες Καλλιτέχνες», Πειραιάς 1966, οι «Οι Εικαστικές Τέχνες στον Πειραιά» Πειραιάς 1963, το «Παλιοί Πειραιώτες Ζωγράφοι» Πειραιάς 1973, οι «Σύγχρονοι Πειραιώτες Ζωγράφοι» Πειραιάς 1978,η «Η Καλλιτεχνική Ιστορία του Πειραιά 1884-1984» Πειραιάς 1985 και άλλα. Στην ουσία ο κεντρικός πυρήνας της έρευνας ήταν ο πρωταρχικός του 1961, που, σιγά-σιγά στα μετέπειτα χρόνια ο Θεοφάνους συμπλήρωνε και πρόσθετε νέα ονόματα. Βιβλία χρήσιμα για τον εικαστικό χώρο του Πειραιά.

          Μετά το πέρας της μελέτης του Κώστα Θεοφάνους στην σελίδα 81 έχουμε τη δημοσίευση ενός αντιπολεμικού ποιήματος του ποιητή Ευάγγελου Καμπέρου(1920-1974) με τίτλο «Τ’ αέρι της Ειρήνης»

         Ακολουθεί το βαρύ πυροβολικό της Πειραίκής ποίησης, σελίδα 82 με το ποίημα «Ερημιές», ο Λάμπρος Πορφύρας(Χίος 1879-Πειραιάς 3/12/1932). Ο Λάμπρος Πορφύρας με τις δύο ποιητικές του συλλογές, τις «Σκιές» το 1920 και τις «Μουσικές φωνές» το 1934 δύο χρόνια μετά τον θάνατό του που εκδόθηκαν από τον αδερφό του Θεόδωρο Σύψωμο, καθιερώθηκε σαν ένας από τους δύο σημαντικότερους και όχι μόνο ποιητές του Μεσοπολέμου τόσο εντός όσο και εκτός του Πειραϊκού χώρου. Η πνευματική του δημιουργία δόξασε και την πόλη του Πειραιά διαχρονικά. Προτομή του υπάρχει στο Πασαλιμάνι απέναντι από το Σούπερ Μάρκετ του Σκλαβενίτη στην οδό Χαριλάου Τρικούπη.

         Στις σελίδες 83 έως 111 έχουμε και πάλι ένα πολυσέλιδο ιστορικό κείμενο του Ιωάννη Αλέξανδρου Μελετόπουλου ερανισμένο από το βιβλίο του «Πειραίκά» με τίτλο «Πηγαί της ιστορίας το Πειραιώς επί Τουρκοκρατίας» με αρκετές ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Και ιδιαίτερα για το παλαιό μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος όπου σήμερα ο γνωστός ιερός Ναός στην οδό Ανδρέα Μιαούλη, δίπλα στον Τινάνειο Κήπο.

         Κατόπιν έχουμε τις δισέλιδες αναμνήσεις του Στ. Π. Καλογιάννη σελίδες 112 έως 113 με τίτλο «Η γνωριμία με τον Πειραιά». Ένα ευαίσθητο και γλαφυρό κειμενάκι.

         Από την σελίδα 114 έως 117 έχουμε ένα πληροφοριακό κείμενο

του ν.(ίκου) κ.(ατσικάρου) για τον γνωστό θεατρικό συγγραφέα, Πειραιώτη δημιουργό και καθηγητή μαθηματικών Ιωάννη Βουλόδημο(Καπέσοβο Ηπείρου1870-1928). Οφείλουμε να τονίσουμε ότι στην οικία του Βουλόδημου έγινε και η πρώτη σύσκεψη για την ίδρυση της «Εταιρείας Διανοουμένων Πειραιώς», πολλά από τα θεατρικά του έργα, παραστάθηκαν στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

         Στις σελίδες 118 έως 121 έχουμε το άρθρο «Ο Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιώς», Το Φεβρουάριο του 1926 στο σπίτι του Ιωάννη Γκαβανόζη παίρνετε η απόφαση για την σύσταση του Οδοντιατρικού Συλλόγου Πειραιά που στεγαζόταν στην οδό Νοταρά 71 και Σωτήρος Διός. Πρώτος πρόεδρος υπήρξε ο οδοντίατρος Ιωάννης Γκαβανόζης, αντιπρόεδρος ο Σ. Κασιμάτης, γενικός γραμματέας ο Μ. Τζωρτζόπουλος, ως ταμίας ο οδοντίατρος Ιωάννης Κοφτερός και συμβούλους τον Α. Λεούση και Λ. Σαπερόπουλου.

         Στις σελίδες 122 έως 127 έχουμε την μικρή μελέτη του Γιώργου Σταυρόπουλου(1898-30/11/1969) για τον δημοσιογράφο και ποιητή του Μεσοπολέμου και, Πειραιωλάτρη Νίκο Χαντζάρα(Πειραιάς 1884-Πειραιάς 2/6/1949). Ο ποιητής Νίκος Χαντζάρας ο οποίος έγραψε μία και μόνο ποιητική συλλογή τα γνωστά «Ειδύλλια» 1931, μαζί με τον Λάμπρο Πορφύρα, υπήρξαν οι δύο πιο γνωστοί Πειραιώτες ποιητές του Μεσοπολέμου, έστω και αν ανήκουν στην ελάσσονα ποιητική κλίμακα. Ο Χαντζάρας υπήρξε προσωπικός φίλος όχι μόνο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και του Μήτσου Παπανικολάου, ποιητών που είχαν τις ίδιες ερωτικές προτιμήσεις με εκείνον, αλλά και του γνωστού ποιητή και κριτικού Τέλλου Άγρα, ο οποίος έχει γράψει μια «διθυραμβική» κριτική για την ποίησή του. Ο Χαντζάρας, δημοσιεύοντας έστω μία και μόνο ποιητική συλλογή έμεινε στην ιστορία των Πειραϊκών και των Ελληνικών γραμμάτων και δικαίως, υπήρξε ένας δημιουργός αρκετά δραστήριος και μαχόμενος δημοσιογράφος, αν και αυτοδίδακτος, καλλιέργησε ένα κλίμα γύρω από το όνομά του δημοσιεύοντας αυτά τα θαυμάσια και τόσο χρήσιμα χρονογραφήματα και αναμνηστικά στιγμιότυπα που αφορούν την ιστορία και τα διάφορα γεγονότα του Πειραιά, που, επάξια η φήμη του εδραιώθηκε και με τον τρόπο αυτόν «δόξασε» και την γενέθλια πόλη του από την οποία ποτέ δεν έφυγε. Μετά την έκδοση της πρώτης του συλλογής εκδόθηκε και μία δεύτερη με ξαναδουλεμένα «Ειδύλλια». Η ομοφυλοφιλία του, δεν είναι ευδιάκριτη με την πρώτη ματιά μέσα στο έργο του, το ποιητικό του στίγμα είναι αρκετά ισχνό, εκείνο που είναι πλούσιο και με αρκετά ενδιαφέροντα σημεία είναι οι επαγγελματικές του δημοσιογραφικές καταθέσεις που αφορούν πρόσωπα, γεγονότα, στιγμιότυπα, αναμνήσεις, περιστατικά, χρονικά, οικιστικοί χώροι του παλαιού Πειραιά, που ο Νίκος Χαντζάρας καταγράφει με επιμέλεια και αγάπη και αρκετό πάθος για τον Πειραιά που γνώρισε και τώρα πια δεν υπάρχει.. Ο Γιώργος Σταυρόπουλος κυκλοφόρησε το μικρό του μελέτημα και σε βιβλίο το 1961, από όπου είναι παρμένο και το συγκεκριμένο κομμάτι.

          Στην σελίδα 128, έχουμε το ποίημα του Δήμου Ν. Ψαρρού «Φρεαττύδα»,

«Στης δύσης τα ματόβαφα, τα πύρινα στεφάνια/στου δειλινού το μούχρωμα, την μαγεμένην ώρα,…».

         Στις σελίδες 129 και 130 έχουμε ένα μικρό προλογικό σημείωμα του Σπύρου Μελά για το πολύτιμο και ενδιαφέρον βιβλίο του Άγγελου Α. Κοσμή τα «Περασμένα κι Αλησμόνητα»- Πειραικαί Αναμνήσεις. Και  ακολουθεί από την σελίδα 131 έως 153, ένα μεγάλο απόσπασμα από τις θρυλικές πλέον Αναμνήσεις του Άγγελου Α. Κοσμή. Ο συγγραφέας, νομικός και δημοσιογράφος Άγγελος Α. Κοσμής, που γεννήθηκε στην Βράϊλα της Ρουμανίας το 1879 και πέθανε στο νησί των προγόνων του την Σίφνο στις 5/12/1951, θα γράφαμε χαριτολογώντας με το βιβλίο των Αναμνήσεών του που εξέδωσε, «Περασμένα κι Αλησμόνητα-Πειραίκαί Αναμνήσεις» Αθήνα-Ι. Σαλίβερος 1938, ότι κέρδισε τζακ-ποτ. Το βιβλίο αυτό μαζί με τα Πειραίκά, είναι το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο για τον Πειραιά και την εποχή εκείνη από όσους ασχολούνται με την ιστορία του. Αναφέρεται σε όλες τις βιβλιογραφίες και είναι στίγμα αναφοράς σε όσους χρειάζονται στοιχεία για τον Πειραιά του τότε. Είναι ένα πολύ καλογραμμένο βιβλίο, από χρόνια εξαντλημένο-δεν κυκλοφορεί στο εμπόριο, το βρίσκει κανείς μόνο στην Δημοτική Βιβλιοθήκη του Πειραιά, με πολλές χρήσιμες και πολύτιμες πληροφορίες για την εποχή του, και  μια φοβερή νοσταλγική ατμόσφαιρα που σε μαγνητίζει. Ένα βιβλίο που σίγουρα άξιζε ο Δήμος να το επανεκδώσει και να το μοιράσει στα Σχολεία του Πειραιά.

        Έχουμε κατόπιν στην σελίδα 154 τρις μικρές παραδοσιακές ποιητικές στροφές με τον τίτλο «Στροφές» του Επ. Θεόφιλου.

         Ακολουθεί ο Πειραιώτης συγγραφέας Θεόδωρος Βλάσσης( 1905- Πειραιάς 11/6/1971) με δύο του κείμενα: σελίδες 155-156 με το «Ο Πειραιάς του 1920», «Παραμονή Πρωτοχρονιάς» ένα νοσταλγικό και ωραίο χρονογράφημα και σελίδες 157 έως 164 ένα ενδιαφέρον μελέτημα για το στολίδι και κόσμημα του Πειραιά, «Το Δημοτικό Θέατρο» του Πειραιά. Ο Θεόδωρος Βλάσσης υπήρξε ένας συγγραφέας που με την γραφή και το έργο του μας άφησε αρκετά χρήσιμα στοιχεία  για την πόλη, οι πληροφορίες του είναι έγκυρες, καθαρές στις προθέσεις του και μεταφέρουν ένα προσωπικό στίγμα που σέβεσαι ακόμα και αν διαφωνείς με τις απόψεις του συγγραφέα. Τα διάφορα χρονογραφήματα που κατά καιρούς έχει δημοσιεύσει στις Πειραϊκές εφημερίδες, μας παρέχουν ένα πλήθος πληροφοριών και αρκετά για εμάς τους νεότερους άγνωστα στοιχεία. Για το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, που επιτέλους ανακαινισμένο άρχισε ξανά να λειτουργεί, υπάρχουν αρκετές πληροφορίες και  εκδόθηκαν βιβλία που αφορούν το πολιτιστικό αυτό οικοδόμημα.

        Ο πεζογράφος Γιώργος Μ. Πολιτάρχης(Κωνσταντινούπολη 1910- Κύπρος 1987) που είναι και γραμματέας σύνταξης του «Πειραϊκού Ημερολογίου» γράφει για τον πολιτογραφημένο Πειραιώτη διηγηματογράφο Δημοσθένη Βουτυρά( Δαρδανέλια 1872-Αθήνα 27/3/1958) το μελέτημα «Ο δημιουργός του κοινωνικού διηγήματος», σελίδες 165 έως 169. Ο διηγηματογράφος Δημοσθένης Βουτυράς, παρότι σε ελάχιστες σελίδες του πολύτομου έργου του αναφέρεται στον Πειραιά, έχει μείνει στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνικής γραμματείας ως Πειραιώτης δημιουργός. Ο Δημοσθένης Βουτυράς, μαζί με τον Κώστα Παρορίτη, τον Πέτρο Πικρό, Ζήσιμο Σκάρο και άλλους πεζογράφους υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους δημιουργούς που καλλιέργησαν το κοινωνικό και «ταξικό» διήγημα στον Ελληνικό χώρο. Οι εκδόσεις Δίφρος του Γιάννη Γουδέλη εξέδωσαν για πρώτη φορά το έργο του σε δύο τόμος, και στις μέρες μας οι εκδόσεις Δελφίνι σε μια πολύτομη έκδοση σε επιμέλεια του Πειραιώτη Βάσια Τσοκόπουλου.

         Στην σελίδα 170 διαβάζουμε ένα γλαφυρό ποίημα του Θεόδωρου Βλάσση με τίτλο «Πειραιάς».

         Από την σελίδα 171 έως 175 έχουμε το κείμενο με τίτλο «Η Δράσις των Εφεδροπολεμιστικών Οργανώσεων Πειραιώς».

         Από 176 έως 181 διαβάζουμε στα «Εκείνα που φεύγουν…» τις «Πειραϊκές Νοσταλγίες» του αρχιτέκτονα Γλαύκου Μαρκόπουλου, που αναφέρεται στον Γερμανό αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλερ που οικοδόμησε σπουδαίες νεοκλασικές οικίες στην πόλη μας και έδωσε το όνομά του σε συνοικίες της πόλης, δες περιοχή Καστέλλας-πλατεία Αλεξάνδρας-όπου βρίσκονταν και η οικία του και όχι μόνο. Υπάρχει επίσης χαρακτηριστική φωτογραφία του. Ο Ερνέστος Τσίλλερ (22/6/1837-12/11/1923) που οικοδόμησε αρκετά κτηριακά νεοκλασικού στυλ οικοδομήματα κυρίως στην Αθήνα, συνδέθηκε με την πόλη μας και χάραξε πολύ έντονα τα ίχνη του στην μνήμη των Πειραιωτών. Το 2010 με την φροντίδα της επιμελήτριας Μαριλένας Κασιμάτη, πραγματοποιήθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη μεγάλη έκθεση σχεδίων του αρχιτέκτονα που άλλαξε την Ελλάδα και έκανε την Αθήνα και όχι μόνο «Καλλιμέγαρο και θορυβώδη» όπως χαρακτηριστικά έχει γραφτεί. Δες και το βιβλίο του Δημήτρη Ε. Παπαστάμου, «Ερνέστος Τσίλλερ-προσπάθεια μονογραφίας» Αθήνα 1973, και, Κατάλογο της Έκθεσης του 2010.

         Ο συγγραφέας και επιμελητής της έκδοσης Γιώργος Μ. Πολιτάρχης δημοσιεύει στις σελίδες 182 έως 189 την «Περιπέτεια ψυχής-Πειραιάς» ένα ωραίο κείμενο για τον Πειραιά.

«Υπάρχουν στον κόσμο λιμάνια, που οι άνθρωποι τραγουδούν. Εδώ στον Πειραιά οι άνθρωποι δεν τραγουδούν με την έννοια του τραγουδιστή. Σέρνουν το τραγούδι τους μέσα στην ψυχή τους», όπως γράφει.

         Ο ποιητής Κώστας Γαρίδης(Μάνη 10/1/1919-Πειραιάς 5/9/1984) παρουσιάζεται με δύο ποιήματα, το «Βιογραφία ενός τρελού» και «Και ούτω καθεξής» σελίδα 190.

         Ο Νίκος Γ. Δασκαλόπουλος στις σελίδες 91 έως 193, αναφέρει την στάση του ποιητή Νίκου Χαντζάρα κατά την διάρκεια της Ιταλικής Κατοχής μέσα από τις απαντήσεις του στο «Ο ποιητής των «Ειδυλλίων» κατά του Ιταλικού Φασισμού».

         Στις σελίδες 194-195 δημοσιεύεται ένα διήγημα με τον τίτλο «Τα Περιστέρια» του διηγηματογράφου Δημοσθένη Βουτυρά.

         Ο ποιητής και δημοσιογράφος Θεόδωρος Λιαρούτσος(Σπέτσες 1908-Πειραιάς 21/4/1986) παρουσιάζεται με το ποίημα «Φθινόπωρο 1943».

         Οι σελίδες 197 έως 205 είναι αφιερωμένες στον ποιητή Νίκο Χαντζάρα. Από την σειρά «Πειραιώτικα» που δημοσίευε ο ποιητής στην εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» αναδημοσιεύονται το «ρεπορτάζ» σ. 197-198, το «Ανεκδοτολογία» σ. 199, το γνωστό χρονογράφημα «Το Ωρολόϊ»( το έχω δημοσιεύσει σε κείμενό μου στο μπλοκ μου) σ. 200, αυτό για τον γνωστό μας «Γεράσιμο Βώκο» σ. 2001, αναδημοσίευση της βιβλιοκριτικής και μία επιστολή του Τέλλου Άγρα για τον ποιητή σ. 202-205 και στην τελευταία σελίδα το ποίημα του Χαντζάρα

«Άνοιξη»

Της γης τα ρόδα έχουν ανοίξει/

Του Απριλιού ζέφυρος τερπνός/

Παντού είναι διάφανος και λάμπει/

Ψηλά ο γαλάζιος ουρανός.

      ------

Κι΄ από το πράσινο λιβάδι/

Με το ποτάμι το αργυρό/

                                                

Περνάει ξανθόμαλλο κοράσι,/

Του σταριού φύτρο τρυφερό.

        ------

Όμορφος μάνα που είναι ο κόσμος/

Απάρθενος και φωτεινός,/

Κι΄ είναι βαθύς, είναι μεγάλος./

Ψηλά ο γαλάζιος ουρανός.

         Τα «Πειραιώτικα» του ποιητή Νίκου Χαντζάρα έχουν συγκεντρωθεί από τον Πειραιώτη συγγραφέα Χρήστο Λεβάντα και υπάρχουν στο Ιστορικό Αρχείο της πόλης.

         Ο ποιητής και τεχνοκριτικός Φώτος Γιοφύλης δημοσιεύει την μελέτη του «Η Μουσική στον Πειραιά το 1913» σελίδες 206 έως 212.

Στο τέλος της σελίδας υπάρχει φωτογραφία του γνωστού «Ρολογιού».Η Μουσική παιδεία στον Πειραιά μετά την ίδρυση του Δήμου 1835 είναι αρκετά μεγάλη και σημαντική με πολύ αναγνωρίσιμα ονόματα και σπουδαίες δημιουργίες. Ακόμα δυστυχώς δεν έχει γίνει μια συστηματική, επιστημονική και σύγχρονη εργασία για την Μουσική παράδοση στον Πειραιά, Δημοτική και Ιδιωτική, υπάρχουν σποραδικές μελέτες μικρές ή εκτενέστερες χωρίς όμως κάτι ποιο συνθετικό και οργανωμένο. Στο βιβλίο που εξέδωσα το 2006 το «Πειραίκό Πανόραμα», κατέγραψα για πρώτη φορά το έμψυχο αυτό υλικό σε όλο το εύρος και τους τομείς της Μουσικής παιδείας ελπίζοντας για μια ευρύτερη και συστηματικότερη εργασία, αλλά φευ!

         Ο χ.(ρήστος) λ.(εβάντας),(Πειραιάς ;/10/1904-Πειραιάς 10/11/1975) δημοσιεύει τα «Χριστούγεννα στο Τουρκολίμανο» σελίδες 213 έως 215.

         Ο Ιωάννης Αλ. Μελετόπουλος δημοσιεύει ένα κατατοπιστικό κείμενο για έναν συνδικαλιστή και ανακαινιστή των εργασιακών σχέσεων στον χώρο του Πειραιά τον παρεξηγημένο Ανάργυρο Φαρδούλη, που η συμβολή του στα εργασιακά πράγματα για όσους έτυχε να διαβάσουν κείμενα για την πορεία του προκαλούν έκπληξη, αλλά και το άτυχο τέλος του. «Ένας επαναστάτης στον Πειραιά στις αρχές του αιώνος», «Ο Α. Φαρδούλης-ο πρώτος απόστολος της συνδικαλιστικής κινήσεως του Πειραιώς» σελίδες 216 έως 223.

         Ο δημοσιογραφική πένα του Σάββα Παπαδόπουλου γράφει για «Το γλυκοχάραμα της νίκης στο Ζάννειο Ορφανοτροφείο» σελίδες 224 έως 225 μια αναδημοσίευση του 1945.

         Ανωνύμως δημοσιεύεται στις σελίδες 226 έως 233 ένα ρεπορτάζ για την περίοδο του Φεβρουαρίου του 1931 όταν ο Δήμος Πειραιά ετίμησε με την απονομή του αριστείου της πόλης τους επιφανείς Πειραιώτες δημιουργούς. Μια αξιέπαινη προσπάθεια που έμεινε μετέωρη σαν συνολική κίνηση από τον Δήμο μεταγενλεστερα, η παρότρυνση μου δημόσια προς τον τέως Δήμαρχο Πειραιά κύριο Βασίλη Μιχαλολιάκο είχε άδοξα αποτελέσματα ή τουλάχιστον όχι τα ορθά κριτήρια και τις σωστές επιλογές που επιβάλλονταν. Ο Δήμος, βράβευε πάντοτε διαχρονικά ελάχιστα πρόσωπα και αυτά βοηθούσε και οικονομικά αγοράζοντας ή εκδίδοντας βιβλία τους. Η αδιαφορία σε όλο της το  ιστορικό μεγαλείο. Ο τίτλος του κειμένου με τα πληροφοριακά στοιχεία είναι «Ο Δήμος για τους πνευματικούς δημιουργούς του Πειραιώς».

         Στην σελίδα 234 δημοσιεύονται και πάλι δύο ποιήματα του ποιητή Κώστα Γαρίδη, το «Μυστικός Δείπνος»και το «Τραγούδι»

Για Σένα με κατηγόρησαν και τη νύχτα/

Στείλαν κρυφά τη σκέψη μου για να με συλλάβει./

Κι΄ έγινε, τότε, ποίηση και φωτιά/

έγινε φως και θάλασσα, νησί του Αρχιπελάγους./     

δρόμος λευκός, η σκέψη μου και τη νύχτα/

του Μυστικού Δείπνου, ενώ περίμενα/

νάρθουν ληστές και βλοσυροί στρατιώτες να με πιάσουν/

δεν φάνηκε κανείς./

 Μόνο το χέρι σου,/

-πως βλέπεις μέσα σε όνειρο-το χέρι σου/

με σηκωμένο δείχτη, μόνο εφάνη.

         Πάλι ο Νίκος Δασκαλόπουλος στα «Φιλολογικά Σημειώματα» γράφει για το «Πως βλέπει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος την πνευματική κίνηση του Πειραιά» σελίδες 235 έως 236.

         Στις σελίδες 237 έως 240 δημοσιεύεται ένα πολύ ωραίο κείμενο με γενικό τίτλο «Ακουαρέλλες» το «Λιμάνι Πειραιώς, Λιμάνι Ευρώπης» από τον Ο Επίνειος.

         Ο πρώην πρόεδρος του Ο.Λ.Π. Νικόλαος Γεννηματάς δημοσιεύει το «Μία αγόρευσης», «Διά τα Σιλό του Πειραιώς» σελίδες 241 έως 248, ομιλία που εκφωνήθηκε στην θεμελίωση των Σιταποθηκών στις 28/10/1934.

         Ο δημοσιογράφος και εκδότης Σάββας Παπαδόπουλος δημοσιεύει το ποίημα «Στη Λύρα μου» σελίδα 249.

         Ο Μικρασιάτης συγγραφέας Στρατής Ευστρατιάδης δημοσιεύει ένα καλογραμμένο κείμενο για τον ποιητή και ζωγράφο Μιχάλη Νικολινάκο σελίδες 250 έως 252. Ο ηθοποιός, εικαστικός Μιχάλης Νικολινάκος(1920/1921-1994) που είχα την τύχη να μου τον γνωρίσει ο συγγραφέας Άγγελος Βογάσαρης υπήρξε όχι μόνο ένας ωραίος άντρας και ηθοποιός  αλλά και ένας αξιόλογος ζωγράφος. Πολλά έργα και σχέδιά του κοσμούν βιβλία και κείμενα Πειραιωτών συγγραφέων καθώς και περιοδικά.

         Ο γνωστός συγγραφέας και ερευνητής Δημήτρης Λιάτσος δημοσιεύει απόσπασμα από το μελέτημά του «Η Πνευματική Κοκκινιά στα χρόνια της σκλαβιάς» σελίδες 253 έως 261.

         Ο Πειραιώτης πεζογράφος Κώστας Σούκας( Πειραιάς 1894-Αθήνα 16/4/1981) δημοσιεύει το κείμενο «Δημοσιογραφικά ανέκδοτα» σελίδες 262 έως 265. Ένα προσωπικό κείμενο του γνωστού δημοσιογράφου και καταξιωμένου μυθιστοριογράφου που αξίζει να διαβαστεί. Στις τοπικές εφημερίδες της εποχής υπάρχουν διάσπαρτα κείμενα του συγγραφέα που δεν έχουν καταγραφεί.

         Ο Αντώνιος Μανίκης γράφει για την «Η συμβολή των Υδραίων στη μάχη του Αγίου Σπυρίδωνος Πειραιώς» σελίδες 266-273. Κείμενο που αναδημοσιεύεται από το περιοδικό «Το Μέλλον της Ύδρας» του οποίου ο συγγραφέας είναι και εκδότης.

         Ο ποιητής, συγγραφέας και ηθοποιός Γιώργος Μετσόλης(Σμύρνη 1922-Πειραιάς 4/11/1989) δημοσιεύει το ποίημα «Ανάσταση σε Λιμάνι». Ευτύχησα να ακούσω απαγγελίες ποιημάτων από αυτόν τον επιβλητικό θεατράνθρωπο σε εκδηλώσεις στο Γαλλικό Ινστιτούτο Πειραιώς ήταν το κάτι άλλο, η φωνή του ακόμα ηχεί μέσα του. Τα βιβλία του όπως μου είχε πει η σύζυγός του που την είχα επισκεφτεί όταν έγραφα το βιβλίο μου για τον Πειραιά υπάρχουν σε βιβλιοθήκη της Νίκαιας, και νομίζω ότι έχει δοθεί το όνομά του σε δρόμο της πόλης του κοντά στο σπίτι του, νομίζω!

         Ο συγγραφέας Πάνος Παναγιωτούνης-που είχε τόσο αντισταθεί στην εποχή του στην έκδοση των ποιητικών Απάντων του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη από τον Άρη Δικταίο με την γνωστή εισαγωγή του, από τις εκδόσεις Φέξη, και έχει συνδέσει το όνομά του με την πόλη του Πειραιά όπως ο ίδιος μου είχε εκμυστηρευθεί σε συνάντησή μας- στην σελίδα 275 δημοσιεύει δύο του ποιήματα, την «Καστέλλα» και την «Φρεαττύδα».

         Ο δημοσιογράφος, ερευνητής και ποιητής Αντώνιος Σ. Μαρμαρινός(Προποντίδα 1911/1912-Αθήνα ;/5/2006) στις σελίδες 276 έως 312 δημοσιεύει την ενδιαφέρουσα μελέτη του «Η Πειραϊκή Παιδεία στα πρώτα βήματά της». Ο Αντώνης Σ. Μαρμαρινός στον Πειραιά το 1963 εξέδωσε μια πολύτιμη εργασία με τον γενικό τίτλο «Η Πειραίκή Παιδεία μετά το 1836». Ένα βιβλίο άκρως χρησιμότατο για όλους τους ερευνητές της Πειραϊκής Ιστορίας. Ένα μελέτημα που με απλό και ξεκάθαρο τρόπο μας αναφέρει τα γεγονότα των ιδρύσεων των Σχολείων στην πόλη μας και τα διάφορα εκπαιδευτικά συμβάντα. Και αυτό το βιβλίο θα άξιζε να ανατυπωθεί από τον Δήμο μας και να προσφερθεί στους Πειραιώτες μαθητές και σπουδαστές και όχι μόνο.

Οι μελέτες αυτές όπως και άλλων είναι τα θεμέλια που χτίσθηκαν στην εποχή τους και πάνω τους στηρίχτηκαν όλοι οι μεταγενέστεροι ιστορικοί και ερευνητές του Πειραιά, οφείλουμε να τους μνημονεύουμε και να υπενθυμίζουμε το έργο και την προσφορά τους στην διαχρονική ιστορία της πόλης.

         Στο τέλος του μελετήματος του Αντώνιου Σ. Μαρμαρινού στην σελίδα 312 υπάρχει το ποίημα «Καστέλλα και Πειραϊκή» του ποιητή και πεζογράφου Τάσου Σιδέρη(1912-2003).

         Ο πεζογράφος Κώστας Σούκας γράφει για «Ναυτικός, Λειτουργός της ζωής»-«Μητέρα Θάλασσα» σελίδες 313 έως 318, ένα ευαίσθητο και τρυφερό κείμενο.

         Στην σελίδα 319 υπάρχει το ποίημα του ποιητή Μήτσου Κατσίνη «Καστέλλα».

         Τέλος στην σελίδα 320 υπάρχου δύο ποιήματα του γνωστού Πειραιωλάτρη και εκδότη Αργύρη Κωστέα(Πειραιάς 8/11/1906-Πειραιάς 2/8/1966).

Γειά και χαρά σ’ όσους της πίκρας το ποτήρι/

Ως το τέρμα το ήπιανε χαμογελώντας,/

Γειά και χαρά διπλά και τρίδιπλα/

Σ΄ όσους κατάφεραν να διατηρήσουν/

Το ανθρώπινο χαμόγελό τους./

Κι όταν ακόμα είχε πάψει να χτυπά/

Η δυνατή καρδιά τους.

         Στην επομένη σελίδα 321 υπάρχει η εξής ανακοίνωση:

  «Παλιός Πειραιάς»

         Αρχίζομε από το «Φιλολογικό, Επιστημονικό, Χρονογραφικό, Ευθυμοκρατικό Λεύκωμα» του 1900 του Ηρακλή Ν. Παπαμανώλη και μπαίνομε στον «Οδηγό του Πειραιά του 1901» του Γεράσιμου Βώκου. Λίγα θέματα επήραμε και από το «Λεύκωμα» και από τον «Οδηγόν». Έτσι για να δείξουμε πως μελλοντικά αυτή τη συλλογική εργασία θα κάνωμε κι εμείς, αλλά με μια μέθοδο και ένα συγκεκριμένο σκοπό: το «Αρχείον των Πειραϊκών Σπουδών».

Εδώ ο εκδότης και φιλόλογος Νίκος Κατσικάρος μας δίνει το στίγμα της φιλοσοφίας της δικής του έκδοσης. Πολλά κείμενα του «Πειραϊκού Ημερολογίου» όπως βλέπουμε είναι αναδημοσιεύσεις, αλλά έστω και έτσι μας είναι χρήσιμο για την ιστορία του Πειραιά.

         Στην επομένη σελίδα 322 υπάρχει φωτογραφία του εξωφύλλου του «Λευκώματος» του 1901.

          Ο πεζογράφος, δημοσιογράφος, χρονογράφος, Παύλος Νιρβάνας (14/5/1866-29/11/1937) παρουσιάζεται με κείμενο του 1901 με τίτλο «Η ψυχή του ψαλτηρίου» στα ποιήματα χωρίς στίχους. σελίδες 323-324.

         Ο πολυγραφότατος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και μεταφραστής Γεώργιος Στρατήγης(Σπέτσες 24/1/1859-Αθήνα 10/11/1938) εμφανίζεται με το κείμενο «Φρεατώ» σελίδες 325 έως 327

Στην ίδια σελίδα υπάρχει και το κείμενο «Δια το Πειραίκόν Λεύκωμα» του Φραγκίσκου Βιρβίλη.

         Ο Ηρακλής Ν. Παπαμανώλης υπογράφει το κείμενο για τον δήμαρχο «Λουκά Ράλλη» σελίδες 328 έως 330, αλλά και για τον πρώτο δήμαρχο Πειραιά «Τρύφωνα Μουτζόπουλο» σελίδες 331 έως 333.

         Ο δάσκαλος και αρχαιολόγος Ιάκωβος Χ. Δραγάτσης γράφει για «Οι πρώτοι διδάσκαλοι»-«Η πρώτη καθηγήτρια του Παρθενικού Σχολείου Πειραιώς και ο πρώτος διδάσκαλος του Σχολείου Αρρένων Φροντιστής του Πολεμικού Ναυτικού», σελίδες 333 έως 339.

         Ακολουθεί ένα μικρό σημείωμα για τον «Αλέξανδρο Γ. Ρετσίνα» Πρόεδρο της Λιμενικής Επιτροπής Πειραιώς» σελίδα 340.

         Ο γεραρός ποιητής Κωστής Παλαμάς εμφανίζεται με το ποίημά του αφιερωμένο «Στον Λάμπρο Πορφύρα» σελίδα 341 γραμμένο το 1920.

Του βαριού μου λογισμού θολό τρέχει το νερό/

πιο ελαφρό, πιο λαγαρό, μήτε η χάρη του Ρυθμού/

δεν μπορεί να μου το κάμει./

Κι’ ά! ζηλεύω το καλάμι που οι νεράϊδες σου χαρίσαν//και που μέσα του όλους κλείσαν των πουλιών τους στεναγμούς/

και το δάκρυ που το χύνεις μυστικό, σαν από τους/

σταλαγμούς της Ιπποκρήνης.

         Με την υπογραφή Τσάκωνας υπογράφεται το ωραίο χρονογράφημα «Κακογλωσσιά» σελίδες 342-344.

         Υπάρχει στην επόμενη σελίδα 345 ένα μικρό κείμενο για τον «Αθανάσιο Ρετσίνα» και, ο Δ. Κουλουμπάρδος γράφει το «Δοκίμιον Πειραματικής Ψυχολογίας» σελίδες 345 έως 349.

         Ο Δ. Ι Καλογερόπουλος γράφει το “ Miss Heliette” Καστέλλα 29/8/1901. σελίδες 350-351.

         Από την σελίδα 352 έως 361 υπάρχουν μικρά βιογραφικά κειμενάκια για τους εξής:

Μιχαήλ Χρυσαφίδης, βιομήχανος και Δημοτικός σύμβουλος Πειραιώς

Γεώργιος Σημίτης, Εργοστασιάρχης και Δημοτικός Σ. Π.

Γεώργιος Σουσάνας, Ιατρός και Δ. Σ. Π.

Δημοσθένης Πουρής, Βιομήχανος και Δ. Σ. Π.

Κωνσταντίνος Χριστοφίδης, Έμπορος και Δ.Σ.Π.

Ε. Κ. Δηλαβέρης, Εργοστασιάρχης και Δ.Σ.Π.

Δήμος Βούρβουλης, Εργοστασιάρχης και Δ.Σ.Π.

Δ. Ζαβογιάννης, Βιομήχανος και Δ.Σ.Π.

Ανδρέας Μάρκου, Εμποροκτηματίας και Δ.Σ.Π.

Σταμάτιος Παπαλεονάρδος, Έμπορος και Δ.Σ.Π.

Και Μιχαήλ Παρασκευάς, Μιλτιάδης Βολονάκης, Σπύρος Μεταξάς, Ευστράτιος Κ. Στρατήγης, Αντώνιος Παπαλεονάρδου, Ν. Βατίστας, Σπυρίδων Μέρμηγκας και Γεώργιος Πυρπασόπουλος.

Μικρά σημειώματα για επιφανείς βιομηχάνους και εμπόρους που διέπρεψαν και στην διοίκηση του δήμου.

         Ο Ηρακλής Ν. Παπαμανώλης γράφει το κείμενο «Οι λόγιοι, οι καλλιτέχναι και η κοινωνία» σελίδες 362-365.

         Ακολουθεί το δισέλιδο κείμενο «Οι μεγάλοι διδάσκαλοι»-«Χαρίδημος Δραγάτσης» σελίδες 366 και 367.

         Από την σελίδα 368 έως την 372 υπάρχει το άρθρο «Η πόλις του Πειραιώς».

         Ο Άγγελος Κοσμής επιστρέφει με το «Οξύμωρον», Πειραιάς 1900, σελίδα 373.

         Ο Νίκος Σπανδώνης γράφει για «Οι πρώτοι Οικισταί» σελίδες 374 έως 376.

         Και ο Παύλος Νιρβάνας γράφει το χρονογράφημα «Η Προσωπίς» σελίδες 377-378.

         Και συνεχίζοντας την αναδημοσίευση από το Λεύκωμα του Ηρακλή Ν. Παπαμανώλη ο Τάκης Δ. Πουρής στην σελίδα 379 γράφει για το «Πειραϊκόν Θέατρον».

         Στην σελίδα 379 τελειώνουν τα κείμενα και οι αναφορές από το «Λεύκωμα» του Παπαμανώλη.

Ο Νίκος Κατσικάρος στην επομένη σελίδα 380 γράφει το δισέλιδο «Ο Παλιός «Οδηγός του Πειραιώς του 1901»και ο Σύγχρονος Οδηγός του Πειραιώς», από όπου αντλούνται τα επόμενα κείμενα του «Ημερολογίου» του.

         Ο Ιάκωβος Χ, Δραγάτσης γράφει «Ο Πειραιεύς-Από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της αποκαταστάσεως του Έθνους» σελίδες 383 έως 387.

Ακολουθεί το κείμενο «Λιμενικόν Ταμείον Πειραιώς» σελίδες 388 έως 399.

         Ο εκδότης και φιλόλογος Νίκος Κατσικάρος γράφει το «Δύο λόγια για τη Βιομηχανία του Πειραιά» σελίδες 391-392 και, όπως σημειώνει σε σημείωσή του:

«Γράψαμε αυτή τη προεισαγωγική ξεχωριστά από τον «Οδηγόν» του Γεράσιμου Βώκου για να προειδοποιήσωμε τους Βιομηχάνους Πειραιώτες και γενικά εκείνους που μπορούν να μας βοηθήσουν να δώσωμε ευσυνείδητα μερικές σελίδες για την πλούσια Πειραίκή Βιομηχανία, που να συμβάλουν στη νεώτερη Οικονομική Ιστορία του τόπου μας».

         Σελίδα 393 «Βιομηχανία»,

σελίδα 394-400 «Μηχανουργεία»:

-«Ελληνικόν Μηχανουργείον «Βασιλειάδης».

-«Μηχανουργείον «Ήφαιστος» Τζων Μακ Δούαλλ και Βαρβούρ».    

-«Μηχανουργείον Κούπα» ιδρυθέν το 1884.

Ακολουθούν τα «Οινοπνευματοποιία» σελίδες 400 έως 403.

-Η Βιομηχανία του Κονιάκ, των Δημοσθένη Π. Πουρή, και Γεωργίου Πιπινέλη.

Ακολουθούν τα «Ελαιουργεία και Σαπουνοποιεία» σελίδα 404.

Έχουμε κατόπιν τα «Υφαντήρια και Νηματουργεία» σελίδες 406 έως 408.

Τα παλαιά αυτά κείμενα που αναδημοσιεύονται κοσμούνται και με ασπρόμαυρες φωτογραφίες προσώπων, χώρων και εργοστασίων.

         Στον «Πειραικό Σύνδεσμο Πειραιώς» αφιερώνονται οι σελίδες 409 έως 412, καθώς ξεκινά ένα νέο κεφάλαιο με τον τίτλο «Σύλλογοι και Εταιρείαι».

Ακολουθούν ο «Σύνδεσμος Εμπορουπαλλήλων Πειραιώς»σελίδες 413-414, η «Εμπορική Λέσχη» και το «Τμήμα Εταιρείας ο «Ελληνισμός» σελίδα 414. Ο «Όμιλος Ερετών»σελίδα 415.

Ακολουθούν ακόμα «Τα καλλίτερα Πειραίκά Κέντρα»

-«Τζάνειον Δημοτικόν Νοσοκομείον»

-«Ορφανοτροφείον Ελένης Ζαννή»

-«Γηροκομείον Ρωμανίδου και Άσυλον Αθανασίου Βασιλείου Πρωθιερέως» σελίδες 416-417.

         Με τον τίτλο «Περίπατοι» στις σελίδες 417 και 418 αναφέρονται οι Ναοί της πόλεως.

Ακολουθούν πληροφοριακά στοιχεία για «Δημόσιαι και Δημοτικαί Αρχαί και Δημοτικά Καταστήματα» σελίδα 419.

         Οι «Αρχαιότητες Πειραιώς» αναφέρονται σε δύο σελίδες 420 και 421.

         Ο Μιλτιάδης Δ. Πουρής, κλείνει με το ποίημα «Πρωτοχρονιά» του 1901 τις αναδημοσιεύσεις από τον «Οδηγό του Πειραιώς» του 1901, σελίδα 422.

         Ο Νίκος Κατσικάρης σημειώνει στην επόμενη σελίδα:

«Αφήνομε τον παλιό Πειραιά με τις ρίζες τις παλιάς Βιομηχανίας του. Για να εξακολουθήσωμε: τη Ναυτιλία, το Εμπόριο και την Εργασία( Συνδισκαλισμό) στον άλλο τόμο του τριμηνιαίου περιοδικού «Αρχείον Πειραϊκών Σπουδών»…. Και συνεχίζει «Αρχίζομε τώρα με την Τραγωδία του νεώτερου Πειραιά, που ξαφνικά απλώθηκε ένα πρωινό στις 6 Απριλίου του 1941.

         Ο πεζογράφος και δημοσιογράφος Χρήστος Λεβάντας γράφει το πολυσέλιδο ιστορικό κείμενο «Ο Πειραιάς κατά τον δεύτερον παγκόσμιον πόλεμον». 6 Απριλίου 1941: Η εφιαλτική σελίδα που έζησε το Πειραίκό λιμάνι». (Βάσει απορρήτου εκθέσεως του τότε Υπολιμενάρχου Πειραιώς Δ. Σαμαντζοπούλου).

Ένα καλογραμμένο κείμενο που αναφέρεται σε μια από τις δυσκολότερες περιόδους της Πειραϊκής ιστορίας.

         Ο πεζογράφος Στρατής Ευστρατιάδης που τον ξανασυναντήσαμε με κείμενό του γράφει για τον εικαστικό «Δημήτρη Τηνιακό» σελίδες 440 έως 442.

         Ο ποιητής και συγγραφέας ιστορικών μελετημάτων για τον Πειραιά και ιδιαίτερα για την Πειραϊκή Εκκλησία, πολυγραφότατος και αγαπητός Δημήτρης Φερούσης ως γραμματέας τότε επί του Τύπου της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς γράφει το κείμενο «Η Εκκλησία του Πειραιώς» σελίδες 443 έως 453.

         Ο γνωστός  Ζακύνθιος  αρχαιολόγος Ανδρέας Α. Παπαγιαννόπουλος-Παλαιός, δημοσιεύει μια εμπεριστατωμένη μελέτη για «Το εκ Τροιζήνος ψήφισμα του Θεμιστοκλέους» Περί εκκενώσεως της χώρας, πληρώσεως των νέων εν Πειραιεί και της καθόλου πολεμικής προπαρασκευής του Αθηναϊκού στόλου κατά τας παραμονάς της εν Σαλαμίνι Ναυμαχίας, σελίδες 454 έως 471.

         Πάλι ο εκδότης και φιλόλογος Νίκος Κατσικάρος δημοσιεύει μια σημαντική μελέτη-έρευνα για  ‘Το «Πειραικόν Θέατρον» και αι περιοδείαι του εις το Εξωτερικόν» σελίδες 472 έως 484.

  Η μελέτη αυτή του Κατσικάρου για το «Πειραϊκό Θέατρο» του μεγάλου θεατράνθρωπου, ηθοποιού, μεταφραστή και δασκάλου της υποκριτικής τέχνης και του ανεβάσματος της αρχαίας τραγωδίας Δημήτρη Ροντήρη

( Πόρος 7/1/1900-Αθήνα 20/12/1981) του Πειραιώτη που ίδρυσε το «Πειραϊκό Θέατρο» 1957-1968 και δόξασε τον Πειραιά, δείχνει όχι μόνο

τις καλλιτεχνικές ευαισθησίες του εκδότη αλλά και την μεγάλη του αγάπη για τους ανθρώπους του πνεύματος που δόξασαν στα πέρατα της οικουμένης την πόλη του Πειραιά. Η μελέτη αυτή είναι πολύτιμη και, αν δεν κάνω λάθος εκτός από τους ετήσιους τόμους τους του περιοδικού «Θέατρο» του Θόδωρου Κριτά είναι πρώτη φορά που δημοσιεύονται οι διεθνείς περιοδείες του θιάσου τόσο εμπεριστατωμένα. Δυστυχώς για άλλη μια φορά οφείλουμε να επαναλάβουμε ότι οι παράγοντες του Δήμου και οι άλλοι δημοτικοί παρατρεχάμενοι δεν κατόρθωσαν ή δεν θέλησαν να κρατήσουν ένα από τα σπουδαιότερα τέκνα του Πειραιά εντός των τειχών της πόλης, δεν βοήθησαν τον Δημήτρη Ροντήρη και τον εξανάγκασαν να αλλάξει θεατρική ρότα. Προτομή του υπάρχει στο πάρκο της οδού Σκουζέ και Ηρώων Πολυτεχνείου.  Το «Πειραϊκό Θέατρο» έπαψε να υφίστανται αλλά η μνήμη του έμεινε και γονιμοποίησε την μετέπειτα θεατρική παιδεία. Πάμπολλοι ηθοποιοί υπήρξαν μαθητές του σπουδαίου αυτού δασκάλου, όπως η αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη, η Κάρμεν Ρουγγέρη, η Ασπασία Παπαθανασίου και άλλοι πολλοί που δόξασαν εντός και εκτός Ελλάδος την θεατρική τέχνη.

         Ο Ματ. Παπαθεοδούλου δημοσιεύει το ποίημα «Πνοή Φθινοπώρου»σελίδα 484.

     Ακολουθεί η «Ιστορία Σωματείων-Ιδρυμάτων-Δημοσίων Καταστημάτων και ποικίλων άλλων Πειραίκών Οργανώσεων» σελίδες 486-488.

         Ο Αλέκος Μακρόπουλος παρουσιάζει τις αναμνήσεις «Οι Ολύμπιοι» σελίδες 489 έως 491. Στην ίδια σελίδα ο Πειραιώτης και υμνητής του λιμανιού του Πειραιά Βασίλης Λαμπρολέσβιος (Μυτιλήνη 10/4/1908-Πειραιάς 24/3/1989) παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο Ημερολόγιο με το ποίημα «Κάποια παιδιά» από την συλλογή του «Πειραϊκοί Παλμοί».

Κάποια παιδιά μουτσόπουλα στεριά δεν τα χωράει,/

στεριά, που τα ξεμυάλισε και το καράβι πάει…/

Στο Παλατάκι, σήμερα, τα ξαναβρήκα μόνα,/

τη μέρ’ αυτή τη λιόχαρημεσ’ στο βαρύ χειμώνα./

στενάζουν και σαν ένοχα τη θάλασσα κυττάνε,/

που λες εδώ στα πόδια της συχωρεμό ζητάνε…

         Ο ιστορικός και συγγραφέας Γιάννης Χατζημανωλάκης(Πειραιάς 5/8/1933- δημοσιεύει την μελέτη «Η πρώτη δασκάλα του νεώτερου Πειραιά».σελίδες 492 έως 494.

         Ο ποιητής και δοκιμιογράφος Στέλιος Γεράνης( Αθήνα 5/12/1920-Πειραιάς 3/2/1993 ένας από τους σημαντικότερους νεότερους ποιητές του Πειραιά, δημοσιεύει το ποίημα «Η γέννηση της αρμονίας» σελίδα 494.

Ακούω στο δάσος μουσικές. Έναστρους ήχους/

να πηδάν φωτίζοντας τη μνήμη μου./

Η αρμονία μέσα μου. Η αρμονία/

τρώει το φως μου και πυκνώνει./

Ο πρώτος κάτοικος της γης, πίνοντας ήχους/

γνώρισε. Τώρα κ’ εγώ γνωρίζω. Και λέω/

να κόψω τις σκιές απ’ τα κλωνάρια μου./

Λεν να βουλιάξω τάφους. Να γίνω ο πρώτος κάτοικος/

που έπαψε να ιχνογραφεί τη θλίψη του σε σπήλαια./

Να γίνω φθόγγος ορθρινός στη συναυλία του κόσμου./

Η πρώτη αυγή που περπατεί κ’ η θάλασσα που τρέμει.

         Ακολουθεί το ποίημα του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου,(Κροκεές Σπάρτης 12/1/1912-Αθήνα 4/8/1991) «Απόπειρα διαφυγής από την οδό Καραϊσκου 106» σελίδα 495-496, ενός  σημαντικού δημιουργού που συνέδεσε μια περίοδο της ζωής του με την πόλη του Πειραιά, και τον οποίον και αυτόν τον εξανάγκασαν διάφοροι δημοτικοί σαλτιμπάγκοι να φύγει από την πόλη μας.

         Ο ποιητής και πρώτος πρόεδρος και ένας από τους ιδρυτές της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά ο Γρηγόρης Θεοχάρης (Πειραιάς 1907-Πειραιάς 27/6/1982) παρουσιάζεται με το γνωστό του ποίημα «Γύφτοι» σελίδα 496.

         Τέλος και πάλι ο εκδότης του «Πειραϊκού Ημερολογίου» δημοσιεύει μια σπουδαία εργασία με τίτλο «Ο Καραγκιόζης στον Πειραιά»-Ένα γνήσιο λαϊκό μνημείο. Σελίδες 497 έως 502. Μια ενδιαφέρουσα μελέτη που θέτει τις βάσεις για την έρευνα της Πειραϊκής Σχολής του Καραγκιόζη.      Ακολουθούν οι σελίδες των περιεχομένων και πολλές διαφημιστικές σελίδες από διάφορα καταστήματα του Πειραιά.

         Και όπως γράφει ο ίδιος στην αρχή του Ημερολογίου «Τι Επιδιώκομε»:

«Επιδιώκομε μ’ όλες μας τις δυνάμεις με το τρίμηνο ετούτο επίτομο περιοδικό: «Αρχείον Πειραϊκών Σπουδών», (και με την ευκαιρία της Πρωτοχρονιάς του 1966 Πειραικόν Ημερολόγιον) να συγκεντρώσωμε, ότι υπάρχει πολύτιμο και αξιόλογο γραφτό κι άγραφο υλικό που είναι σχετικό με τον Πειραιά. Είτε έχει γραφτεί σε βιβλία και περιοδικά, είτε σ’ εφημερίδες και επίσημα  έγγραφα, είτε σε Πρακτικά ποικίλων Πειραίκών Οργανώσεων και Σωματείων, είτε σε παλιές επιστολές και διάφορες μορφές Τέχνης κι Επιστήμης. Είτε ακόμα από το στόμα του λαού, από την Παράδοση, που αστείρευτη και γνήσια πηγή αλήθειας, που πολλοί από τους λογίους κι επιστήμονας την έχουν υποτιμήσει……»

         Το πασίγνωστο και πολύ χρησιμοποιημένο «Πειραικόν Ημερολόγιον» που εξέδωσε ο Νίκος Κατσικάρος με τους συνεργάτες του, υπήρξε ένα πολύτιμο βοήθημα για όλους όσους ασχολήθηκαν με την ιστορία και τον πολιτισμό της πόλης του Πειραιά. Η ύλη του είναι τόσο ποικίλη και πλούσια που το καθιστά  ακόμα και σήμερα  48 χρόνια μετά, ένα πολύτιμο εργαλείο για πράγματα και γεγονότα της πόλης μας. Μπορεί τα πρωτογενή κείμενα που παρουσιάζονται να υπολείπονται εκείνων που αναδημοσιεύει, όμως, έστω και έτσι μας έκανε γνωστά πράγματα και ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στην πόλη μας που ίσως να ήταν δύσκολο να τα γνωρίσουμε αλλιώς. Η συμβολή του στην μετέπειτα καταγραφή των ερευνητών για μια συνολική ιστορία του Πειραιά είναι αδιαμφισβήτητη. Είναι ένα από τα πέντε βιβλία  που σπονδυλώνουν την ραχοκοκαλιά της Πειραϊκής έρευνας, τουλάχιστον μέχρι την εποχή του.

Βιβλία σαν και αυτό, θα όφειλε η Δημοτική μας αρχή να τα επανεκδώσει και να τα προσφέρει στους δημότες . Η μη επανέκδοσή του, παρά τα  φιλόδοξα οράματα και τους ονειρικούς σχεδιασμούς του εκδότη μάλλον πρέπει να οφείλεται στην Δικτατορία των Συνταγματαρχών την επόμενη χρονιά, και γιαυτό ο Νίκος Κατσικάρος δεν το ξανά εξέδωσε.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, σήμερα, Κυριακή, 13 Ιουλίου 2014.

Πειραιάς 13 Ιουλίου 2014.

Σε μια χώρα που στενάζει από φόρους και σκάνδαλα, σε μια πόλη που επαναπαύεται στα πάμπολλα αδιέξοδά της.