ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ

ΝΙΚΟΣ  ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

         Τις τελευταίες εβδομάδες η πανελλαδικής κυκλοφορίας εφημερίδα το «Έθνος», πρόσφερε στους αναγνώστες της ορισμένα από τα έργα του Κρητικού συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη. Πολλά από αυτά, ήσαν απλά επανέκδοση των εκδόσεων της Ελένης Καζαντζάκη, ορισμένα έχουν πρόλογο του κληρονόμου-της δεύτερης γυναίκας του Νίκου Καζαντζάκη-του κυρίου Πάτροκλου Σταύρου.

         Καθώς κάθε Κυριακή αγόραζα την εφημερίδα και μαζί τα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη, ήρθαν στον νου μου δύο καλλιεργημένα πρόσωπα, ο Γιάννης Γουδέλης και ο Κίμων Φράίερ.

     Τον Γιάννη Γουδέλη, τον εκδότη του Δίφρου και του περιοδικού "Καινούργια Εποχή", είχα την τύχη να τον γνωρίσω στην Στοά της Όπερας στην Αθήνα. Μέσα στην Στοά, είχε το βιβλιοπωλείο του ο Χρήστος Μουτσόπουλος, ο Χρήστος μου εξέδωσε το πρώτο μου βιβλίο το 1989, ο εκδοτικός του οίκος ονομάζονταν Βιβλιογονία (με όμικρον). Στο πατάρι του βιβλιοπωλείου είχε την έδρα του ο Γιάννης Γουδέλης και αρκετές φορές συναντιόμασταν. Ο Γουδέλης με εκτίμησε αμέσως όταν του εξέφρασα την μεγάλη μου αγάπη και τον σεβασμό που έτρεφα για τον Νίκο Καζαντζάκη, μάλιστα, όταν του ανέφερα ότι γνώριζα τον Κίμωνα Φράιερ και τον επισκεπτόμουνα πολύ συχνά στο σπίτι του, στην οδό Καλλιδρομίου τότε, η εκτίμησή του προς εμένα μεγάλωσε. Είχαμε συναντηθεί πολλές φορές και δεν έχανα την ευκαιρία να τον ρωτήσω για το πώς ήταν σαν άτομο, πως συμπεριφέρονταν στην προσωπική του ζωή ο άνθρωπος Καζαντζάκης, ποιες ήταν οι απόψεις του για την πολιτική για την μεταφυσική για την θρησκεία τον θάνατο τον Θεό. Θυμάμαι ελάχιστα από τις πολλές συζητήσεις μας, μου είχε τηλεφωνήσει δύο φορές και μαζί παρακολουθήσαμε διάλεξη σε κάποιο σπίτι-στέκι για τον Καζαντζάκη, και μαζί επίσης, παρακολουθήσαμε στο Ηρώδειο την παράσταση του «Βούδα» του Θεατρικού έργου που παραστάθηκε σε σκηνοθεσία νομίζω Αλέξη Σολωμού(;)

Ανοίγοντας μικρή παρένθεση,θυμάμαι πολύ έντονα τα προβλήματα που αντιμετώπισα όταν επεδίωξα να παρακολουθήσω την ταινία του Μάρτιν Σκορτσέζε «Ο Τελευταίος Πειρασμός» στον κινηματογράφο «Όπερα». Εργαζόμουν τότε, σαν υπεύθυνος εκδόσεων σε μεγάλο εκδοτικό οίκο. Ενώ είχε αρχίσει το έργο,-και ο κινηματογράφος ήταν γεμάτος από νέους-μπήκαν ξαφνικά μαινόμενοι, έξαλλοι και μανιακοί Χριστιανοί με εικονίσματα και σταυρούς και άρχισαν να σπάνε τις καρέκλες, να καταστρέφουν τον χώρο, να μας βρίζουν, να μας καταριούνται και να πιανόμαστε στα χέρια με χριστιανικές δολοφονικές υπάρξεις, να βάζουν φωτιά στην οθόνη και να καίνε τα καθίσματα. Μια φρικτή και φοβερή κατάσταση, αλλά και εμείς,-νέος τότε- να αντιδρούμε να τους βρίζουμε να πιανόμαστε στα χέρια, παρακαλώντας πολλοί, τον Χριστό να τους βοηθήσει να παρακολουθήσουν την ταινία. Ήταν κάτι φοβερό και πρωτόγνωρο για εμάς. Να βλέπεις μαυροφορεμένες υπάρξεις, μοναχούς και λαϊκούς, με σταυρούς στα χέρια και κεριά να προσπαθούν να σε κάψουν, λες και η Ιερά Εξέταση είχε αφήσει τους απογόνους της στην τότε ελληνική κοινωνία. Σε μικρό χρονικό διάστημα πήραν χαμπάρι τον σαματά και τις αντιδραστικές συμπεριφορές των μοναχών διάφοροι νεολαίοι της Αθήνας και μαζεύτηκαν απέξω, ήρθε και η αστυνομία και έγινε το σώσε και το έλα να δεις. Ήταν τα χρόνια εκείνα νομίζω που κάποιος άλλος ανεκδιήγητος ρασοφόρος πήγε και ακρωτηρίασε το άγαλμα του Θεού Ποσειδώνα(;) που βρίσκονταν στην είσοδο του Υπουργείο Παιδείας στην Ερμού, όπως άλλα φανατισμένα άτομα ελληναράδες χριστιανοί, κατέστρεφαν τα γυμνά αγάλματα στις πλατείες. Το έργο του Μάρτιν Σκορτσέζε όταν το παρακολούθησα μετά από λίγες μέρες στον κινηματογράφο Έμπαση στο Κολωνάκι δεν μου άρεσε και τόσο, ήταν όμως εξαιρετική η μουσική του Πήτερ Γκάμπριελ. Και να φανταστεί κανείς, κάνοντας μια χρονική αναδρομή στο παρελθόν, μια άλλη ανάλογη περίπτωση κατά το τέλος της Δικτατορίας νομίζω ήταν το 1972 ή 1973; όταν παιδί ακόμα παρακολούθησα πάνω από 30 φορές την ταινία «Ιησούς Χριστός Υπέρλαμπρο Άστρο» του Νόρμαν Τζούισον, στον σινεμά Αττικόν στην Σταδίου, αυτόν τον υπέροχο από αισθητικής πλευράς κινηματογράφο, που κάποιοι άλλοι μπαχαλάκηδες τον έκαψαν σε πορεία πολύ αργότερα, και βρήκαν φρικτό θάνατο εργαζόμενοι. 

Μέσα στην θρυλική αυτή Στοά με τα πολλά βιβλιοπωλεία και την Λέσχη του Δίσκου, ένα στέκι για τους λάτρεις της κλασικής μουσικής συνάντησα τον Γιάννη Γουδέλη, αυτόν τον υπέροχο μεγάλης ηλικίας άτομο που έτρεφε βαθειά αγάπη για τον συγγραφέα-γκουρού πολλών νέων, τον Νίκο Καζαντζάκη.

         Το άλλο πρόσωπο που με μεγάλη πάντα συγκίνηση και σεβασμό θυμάμαι, είναι ο μεταφραστής της "Οδύσσειας" του Νίκου Καζαντζάκη στο αγγλόφωνο κοινό αλλά και πολλών άλλων παλαιότερων και σύγχρονων-τότε-ποιητών στο εξωτερικό. Τον Κίμωνα Φράιερ τον γνώρισα όταν ακόμα έμενε στην οδό Καλλιδρομίου αριστερά όπως ανεβαίνουμε την Ιπποκράτους, σε εκείνο των μικρών διαστάσεων ρετιρέ που οι τοίχοι ήταν γεμάτοι με φωτογραφίες ποιητών και συγγραφέων. Η σχέση μου με τον Κίμωνα κράτησε αρκετά χρόνια, μαζί μετακομίσαμε στο καινούργιο σπίτι στον Χολαργό και ήμουνα δίπλα του κατά την περίοδο της αρρώστιας του. Ο Κίμων Φράιερ ήταν ένα πολύ καλλιεργημένο άτομο με τρομερές γνώσεις πάνω σε θέματα Ευρωπαϊκής και Αμερικάνικης λογοτεχνίας. Παρ όλη την προχωρημένη ηλικία του και την βεβαρημένη υγεία του, δούλευε ασταμάτητα μεταφράζοντας Έλληνες ποιητές και έγραφε εισαγωγικές μελέτες για αρκετούς άλλους.

Θυμάμαι την τεράστια "Οδύσσεια" που είχε πάνω σε ένα μικρό τραπέζι, ήταν από τα πρώτα αντίτυπα του έργου του Νίκου Καζαντζάκη. Στο σπίτι του Φράιερ γνώρισα και αρκετούς ποιητές που συνεργάζονταν μαζί του στην μετάφραση του έργου τους, είχαμε επισκεφτεί θυμάμαι αρκετές φορές το σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη, αυτό το μικρό και ζεστό σπουδαστήριο ποίησης στην οδό Σκουφά, αλλά και την επίσκεψη στο σπίτι του Γιώργου Σεφέρη. Ορισμένες φορές είχε επισκεφτεί και η Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη τον Κίμωνα στο σπίτι. Τον ρώταγα πάντα για τον Νίκο Καζαντζάκη και την σχέση που είχε αναπτύξει μαζί του. Ενδιαφερόμουνα να μάθω για την σχέση του Καζαντζάκη με την Εκκλησία, τις σχέσεις του με τις γυναίκες, για το ποια ήταν η άποψη του Καζαντζάκη για την ομοφυλοφιλία, για την πολιτική και για τους άλλους της εποχής του συγγραφείς. Ο Κίμων υπήρξε ένας καλός δάσκαλος με πολύ μεγάλη παιδεία, σαν άτομο φυσικό ήταν να είχε και εκείνος τα μελανά του σημεία, όταν όμως ξεπερνούσες τις μαύρες ρυτίδες της ζωής του-που όλοι μας έχουμε-ήταν μαγεία να τον ακούς παρόλο ότι βρίσκονταν σε μεγάλη ηλικία και να σου διηγείται περιστατικά από διάφορους συγγραφείς. Γνώριζε ότι λάτρευα τον Νίκο Καζαντζάκη και διάβαζα ότι κυκλοφορούσε για το έργο του καθώς και ότι συγκέντρωνα τα αποκόμματα των εφημερίδων που αναφέρονταν σε εκείνον. Ωραία χρόνια για τους έφηβους εκείνης της εποχής που ενδιαφέρονταν για την λογοτεχνία και τον πολιτισμό. Εκείνο που με κάνει να γελάω ακόμα είναι όταν του είχα πει, ότι θέλω να διαβάσω την Οδύσσεια και όταν μετά από ένα εξάμηνο νομίζω, την τελείωσα, και του εξέφρασα την επιθυμία να την ξαναδιαβάσω, μου είπε ότι είμαι τρελός και μου χάρισε ένα φυλλάδιο με λέξεις και γλωσσικούς ιδιωματισμούς που συναντάμε στο ογκώδες αυτό έργο των 33.333 λέξεων. Φοβάμαι ότι είναι το μοναδικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη που δεν έχει διαβαστεί από το ευρύ αναγνωστικό κοινό αλλά και τους ομοτέχνους του. 

Πολύ αργότερα αποτόλμησα να εκθέσω ορισμένες απόψεις μου για το έργο του Καζαντζάκη οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε διάφορα έντυπα, αλλά περισσότερα είναι τα αποσπάσματα του Νίκου Καζαντζάκη που υπάρχουν διάσπαρτα μέσα στα κείμενά μου, φυσικά παραλλαγμένα. Η κοσμοθεωρία του για την ζωή είναι κάτι που πιστεύω ακράδαντα. Πάνω στο αιώνιο Τίποτα οικοδομούμε μια εφήμερη χίμαιρα που καταλαγιάζει τους φόβους της εδώ τυχαίας παρουσίας μας.

         Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ένας πολυεπίπεδος συγγραφέας που ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της γραφής. Ήταν όπως μας φανερώνει το πολύτομο έργο του μια πολυδύναμη εργατική και πειθαρχημένη προσωπικότητα που αφιέρωσε την ζωή του στο να κάνει την ύλη πνεύμα μέσα στο έργο του θέτοντας συνεχώς ερωτήματα  και διατυπώνοντας οντολογικές αμφιβολίες. Από έμμεσα πληροφοριακά στοιχεία γνωρίζω ότι ο Νίκος Καζαντζάκης όταν ήρθε στην Αθήνα από την Κρήτη σαν φοιτητής της Νομικής κατοίκησε για ένα μικρό διάστημα στον Πειραιά, για πόσο όμως χρονικό διάστημα και που; δεν κατόρθωσα να ανακαλύψω. Αλλά τι σημασία έχει πιά. Ο κόσμος που έζησε και δημιούργησε το μεγαλειώδες έργο του και μας κατέστησε κοινωνούς των φιλοσοφικών του θεωριών και αξιών είναι πλέον παρελθόν, ένας άλλος κόσμος γεννήθηκε ο οποίος και αυτός με την σειρά του κλείνει τον κύκλο του.

Άραγε πόσους νεολαίους, πόσα αγόρια ή κορίτσια που μελετούν συστηματικά την ελληνική λογοτεχνία έχει επηρεάσει βαθειά ο Νίκος Καζαντζάκης; δεν αναφέρομαι σε συνέδρια, ημερίδες, διαλέξεις, μιλώ για ουσιαστική επίδραση στην ζωή και την κοινωνική συμπεριφορά των νέων, άραγε ποιά έργα του διαβάζονται περισσότερο; Πρόσφατα η ΝΕΡΤ, η καινούργια τηλεόραση, πρόβαλλε σε επανάληψη το σήριαλ «ο Χριστός ξανασταυρώνεται», πόσοι το παρακολούθησαν; η προσφορά της εφημερίδας  το «Έθνος» διαβάστηκε, ή πετάχτηκε σε κάποιο ράφι για το μέλλον; Μέσα στην πολύπλευρη κρίση που περνάει η ελληνική κοινωνία δεν γνωρίζουμε αν έχει κάτι να πει η γραφή του, οι καιροί άλλαξαν δραματικά για όσους όμως αγαπούν την ελληνική παράδοση, την ελληνική γραμματεία, πάντα κάτι θα ανακαλύπτουν μελετώντας το έργο του Νίκου Καζαντζάκη.

Ο Καζαντζάκης υπήρξε ένα πολύ ιδιαίτερο πρόσωπο μέσα στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων και αυτό θα παραμείνει.

Εδώ καταγράφω μια ενδεικτική εργοβιβλιογραφία του που έχω υπόψη μου, δεν αναφέρω εφημερίδες και δημοσιεύματα περιοδικών. 
       Οι νέες εκδόσεις των έργων του είναι επανεκδόσεις των εκδόσεων της Ελένης Καζαντζάκη, δεν καταγράφω τις πρώτες εκδόσεις του γιατί θα ξεστράτιζα πολύ, προτίμησα τις εκδόσεις που συναντά κανείς εύκολα στο εμπόριο.                        

ΤΑ  ΕΡΓΑ  ΕΝΟΣ ΓΚΟΥΡΟΥ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

- Ασκητική

- Συμπόσιο

- Τόντα Ράμπα

- Τερτσίνες

-  Όφις και Κρίνο

-  Όφις και Κρίνο, Πάτροκλος Σταύρου-Ελένη Καζαντζάκη 2002

- Ο Βροχόκηπος

- Ο Φτωχούλης του Θεού

- Αδερφοφάδες

- Ο Τελευταίος πειρασμός

- Ο καπετάν Μιχάλης

- Ταξιδεύοντας, Ισπανία

- Ταξιδεύοντας, Ρουσία

-  Ταξιδεύοντας, Αγγλία

- Ταξιδεύοντας, Ιαπωνία-Κίνα. Πρώτη έκδοση Αετός 1943
- Ταξιδεύοντας, Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-

    Μοριάς

 -   Ο Χριστός ξανασταυρώνετα
 -   Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά

 -   Θέατρο, τόμος Α

 -   Θέατρο, τόμος Β

 -   Θέατρο, τόμος Γ

 -  Αναφορά στον Γκρέκο
 -  Στα παλάτια της Κνωσού

 -  Μέγας Αλέξανδρος 

 -  Οδύσσεια

 -  Επιστολές προς τη Γαλάτεια

 -  400 Γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, 1984

 -  Ο Καζαντζάκης μιλάει για το Θεό

 -  Νίκος Καζαντζάκης, Συμβολή στην Χρονογραφία του Βίου του

 -  Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του Δικαίου, 1998

 -  Ιουλιανός, πρώτη έκδοση Πιγκουίνος 1944

 - Το σοσιαλιστικό μανιφέστο του 1945. Λευκωσία 1974

 -  (Ο Οθέλλος ξαναγυρίζει) Περιοδικό Νέα Εστία τχ. 848/
   1/11/1962                

-Σπασμένες ψυχές, εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη 2007

-Ταξιδεύοντας με το φως και με το σκοτάδι, έκδοση Ε. Κ. Ι.

    Μελετών 200
ΟΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ

-Η γέννηση της τραγωδίας. Φρειδερίκος Νίτσε, Φέξη 1965

-Η Θεωρία της συγκίνησης. William  James, Φέξη 1965

-Το γέλιο. Henri Bergson, Φέξη 1965

-Ο Ηγεμόνας. Νικολό Μακιαβέλλι, Γαλαξίας 1961

-Ο Ηγεμόνας. Νικολό Μακιαβέλλι, Ελένη Καζαντζάκη 2002.

 Εισαγωγή, Πρόλογος, Σχόλια, Πάτροκλος Σταύρου, Γεράσιμος

 Ζώρας.

-Θεία Κωμωδία. Δάντης, Ελένη Καζαντζάκη 1974

-Συνομιλίες με τον Γκαίτε. T. E. Eckerman, Φέξη 1965

-Ιλιάδα Ομήρου, μαζί με τον Ιωάννη Θ. Κακριδή, Αθήνα 1966

-Οδύσσεια Ομήρου, μαζί με τον Ιωάννη Θ. Κακριδή, Αθήνα

   1976

-Ο Ελέφας Καρί. Γκοπάλ Μουκέρι, Νίκας χ.χ.

-Η Γέννηση. Κίμων Φράιερ, Πλειάς 1974

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ…

-  Η Υπόθεση Καζαντζάκη. Φιλολογική Εταιρεία 1956

-  Αφιέρωμα στον Ν. Κ. Κνωσσός 22/1958

-  Αναμνηστικό Λεύκωμα στον Ν. Κ. Δήμος Ηρακλείου 1961

-  Ο Κ. όπως τον είδαν οι Ξένοι. Νέα Εστία 1067/Άνοιξη 1971

-  Θεώρηση του Νίκου Καζαντζάκη. Τετράδια Ευθύνης 3/1977

-  Νίκος Καζαντζάκης. Νέα Εστία 1977

-  Αφιέρωμα στον Κ. Καινούργια Εποχή 9/Άνοιξη 1978

-  1983 Έτος Καζαντζάκη Κάμειρος 39-41/1983

-  Γράμματα του Κ. Νέα Σύνορα 69/1,3, 1983

-  1983 Έτος Καβάφη-Καζαντζάκη. Τράπεζα Ελλάδος 1983

-  Ο Κ. κάτω από το Φως της Διαλεκτικής. Πνευματική Ζωή

    25/Γενάρης, Φλεβάρης 1990

- Αφιέρωμα στον Ν. Κ. η λέξη 139/5,6,1997

- Αφιέρωμα στον Ν. Κ. Νέο Επίπεδο 28-29/Άνοιξη 1998

- Αφιέρωμα στον Ν. Κ. Ελίτροχος 15/Καλοκαίρι 1998

- Αφιέρωμα στον Ν. Κ. Οδός Πανός 127/1,3, 2005

- Αφιέρωμα στον Ν. Κ. Το Δέντρο 155-156/5, 2007

- Αφιέρωμα στον Ν. Κ. Κ. 15/11, 2007

- Αφιέρωμα στον Ν. Κ. Νέα Εστία 1806/11, 2007

-Θερβάντες-Καζαντζάκης. Θέματα Λογοτεχνίας 35/5,8, 2007

- Ν. Κ. Ο άνθρωπος, ο δημιουργός, ο ιδεολόγος. 
  Ελευθεροτυπία  2007

- Νίκος Καζαντζάκης. Ελευθεροτυπία-Βιβλιοθήκη 462/20-7-2007

- Ο άγνωστος Καζαντζάκης. Ελευθεροτυπία-Βιβλιοθήκη τχ.
  463/ 27/7/2007

 -Νίκος Καζαντζάκης. Ελευθεροτυπία Βιβλιοθήκη 471/21-9-2007

  -Νίκος Καζαντζάκης. Διαβάζω τεύχος 190/

 - Ιουλιανός ο Παραβάτης. Πρόγραμμα ΚΘΒΕ 2007-2008

 - Ετήσια Επιθεώρηση της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου     Καζαντζάκη. Ιδρύθηκε το 1990. τεύχος 37/12, 2010

 - Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη «SYNTHESSIS», Ενημερωτικό Δελτίο Νο  27/Δεκέμβριος 2011

ΟΙ  ΞΕΝΟΙ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΓΡΑΦΟΥΝ

-Κίμων Φράιερ,

 Η πνευματική Οδύσσεια του Ν. Καζαντζάκη. Κέδρος 1983

-Πήτερ Μπήαν,

 Νίκος Καζαντζάκης, Κέδρος 1983

-Peter Bien,

 Ν. Κ. Η Πολιτική του πνεύματος. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις  Κρήτης 2001

-Τζαντ Χάτεμ,

  Ν. Καζαντζάκης. Μάσκα και Χάος. Κέδρος 1983

- Πήτερ Μπήαν,

  Οκτώ κεφάλαια για τον Νίκο Καζαντζάκη. Καστανιώτης 2007

- Roderick Beaton, επιμέλεια:

  Εισαγωγή στο έργο του Καζαντζάκη. Επιλογή Κριτικών                 Κειμένων. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Κρήτης 2011

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΓΡΑΦΟΥΝ

Α. Γυναικείες φωνές για τον Νίκο Καζαντζάκη

-Έλλη Αλεξίου,

  Για να γίνει μεγάλος. 1966

- Κλεοπάτρα Πρίφτη,

  Ν. Καζαντζάκης. Αγωνία και Οδύσσεια. Το Ελληνικό Βιβλίο           1971

- Κλεοπάτρα Πρίφτη,

  Νίκος Καζαντζάκης. Ελληνικό Βιβλίο 1977

- Ελένη Καζαντζάκη.

  Ο Ασυμβίβαστος. Ελένη Καζαντζάκη 1977

- Λιλή Ζωγράφου,

   Νίκος Καζαντζάκης, Ένας Τραγικός. Αθήνα 1977

-  Άννα Χρυσόγελου-Κάτση,

   Ο Καζαντζάκης στη Βιέννη το ΄22 και οι σχέσεις του με… 1980

-  Κλεοπάτρα Λεονταρίτου,

   Η νεορομαντική βιοθεωρία του Καζαντζάκη. Κέδρος 1981

-  Έλλη Αλεξίου,

   Νίκος Καζαντζάκης. Καστανιώτης 1983

-  Θεοδώρα Παπαχατζάκη-Κατσαράκη,

   Το Θεατρικό Έργο του Καζαντζάκη. Δωδώνη 1985

-  Ελευθερία Οικονομίδου,

   Ο Ν. Κ. και το αντικείμενο αναζήτησής του. Ηράκλειο Κρήτης       1985

-  Α. Αρμένη- Μ. Θεοχαρίδου- Κ. Νικητοπούλου,

   Η γυναίκα στη ζωή και το έργο του Γκαίτε και του                          Καζαντζάκη. 1987

-  Κλεοπάτρα Πρίφτη,

   Ο Ένθεος Καζαντζάκης. Νικολαϊδη 1988

-  Αιμιλία Κονιδάρη-Φάβη,

   Ιδανική πολιτεία της Οδύσσειας του Ν. Κ. Ι. Βασιλείου 1993

-  Αιμιλία Κονιδάρη-Φάβη,

   Το μεγάλο Ρόδο στην Οδύσσεια του Ν. Κ. Ι. Βασιλείου 1994

-  Γεωργία Κακούρη-Χρόνη,

   Νικηφόρος Βρεττάκος-Νίκος Καζαντζάκης. Φιλιππότης 1994

-  Λούλα Κωνσταντινίδου,

   Ν. Κ. ο ταξιδευτής. Αθήνα 1994

-  Κλεοπάτρα Πρίφτη,

   Νίκος Καζαντζάκης, 40 χρόνια μετά. Ευρωεκδοτική 1997

-  Αθηνά Βουγιούκα,

   Η ποίηση της πραγματικότητας. Κλεψύδρα 1999

-  Αιμιλία Κονιδάρη-Φάβη,

   Ο συμπαντικός χορός στην Οδύσσεια του Ν. Κ. Δωδώνη 2001

-  Μαίρη Π. Σταύρου,

   Ο Υπαρξιακός Καζαντζάκης. Δρόμων 2001

-  Αγνή Γ. Παπακώστα,

   Η γυναίκα ως άλλος και η ιδανική γυναίκα στον Ν. Κ.

   Παρέμβαση 2002

-  Μοσχοβία Κασκούρα,

   Η θηλυκή παραφωνία του Ν. Κ. Ελληνικά Γράμματα 2003

-  Κυριακή Πετράκου,

   Ο Καζαντζάκης και το Θέατρο. Μίλητος 2005

-  Γαλάτεια Καζαντζάκη,

   Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι (επιμέλεια Αλέξανδρος Αργυρίου)

   Καστανιώτης 2007

-  Έλλη Αλεξίου-Γιώργος Στεφανάκης,

   Για τον Καζαντζάκη. Κέδρος 1977

-  Έλλη Αλεξίου-Γιώργος Στεφανάκης,

   Νίκος Καζαντζάκης-γεννήθηκε για την δόξα. Καστανιώτης

   1983.

-  Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη. Ελληνικό Τμήμα

   Η Κρητικιά συγγραφέας-Κλεοπάτρα Πρίφτη. Αθήνα 2012

Β. Η Αντρική γραφή για τον Νίκο Καζαντζάκη

-  Γ. Αναπλιώτης,

   Ο αληθινός Ζορμπάς. 1960

-  Γιώργος Ανεμογιάννης,

   Το Χρονικό μιας δημιουργίας.-Κ. Μαρτινού. Ηράκλειο 1986

-  Δημήτρης Αετουδάκης,

   Ο Ν. Καζαντζάκης, ο μεγάλος στοχαστής. 1987

-  Τάκης Λεων. Αντωνόπουλος,

   Αναφορά στον Νίκο Καζαντζάκη. Εστία 1993

-  Θανάσης Αγάθος,

   Από το Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά στο Zorba the              Greece. Αιγόκερως 2007

-  Γιώργος Ανεμογιάννης,

   Ο Νίκος Καζαντζάκης. Πορεία προς την αιωνιότητα. χ.χ.

-  Ι. Βρανού,

   Υπόθεση Καζαντζάκη. Θεσσαλονίκη 1979

-  Νικηφόρος Βρεττάκος,

   Η αγωνία και το έργο του.

-  Ρήγας Γαρταγάνης,

   Η παρακμή του σημερινού πολιτισμού και το φαινόμενο

   Καζαντζάκη. Κεραμεύς 1954

-  Μανώλης Γιαλουράκης,

   Καζαντζάκης. 1964

-  Μανώλης Γιαλουράκης,

   Ο Κριτικός Νίκος Καζαντζάκης. 1978

-  Θόδωρος Γραμματάς,

   Ψευδώνυμα: Πρόσωπο και Προσωπεία στον Καζαντζάκη.

    Ιωάννινα 1982

-Θόδωρος Γραμματάς,

    Η Έννοια της Ελευθερία στον Νίκο Καζαντζάκη. Δωδώνη

    1983

- Γιάννης Γουδέλης,

    Ο Καζαντζάκης ξανασταυρώνεται. Δίφρος 1987

- Θόδωρος Γραμματάς,

    Κρητική ματιά, σπουδή στο έργο του Καζαντζάκη. Τολίδης

    1992

-Αντώνης Γλυτζούρης,

    Το πρώιμο θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη. «Πόθοι

    αετού και φτερά πεταλούδας». Πανεπιστημιακές Εκδόσεις

    Κρήτης 2009

-Ιωάννης Δρούλιας,

    Σαρτρ, Μπέργκμαν, Καζαντζάκης. 1968

-Μηνάς Δημάκης,

   Καζαντζάκης. Επιστολές-Σχόλια. Το Ελληνικό Βιβλίο 1975

- Αριστείδης Δουλαβέρας, 
  Ο Παροιμιακός Λόγος στον Αλέξη Ζορμπά. Βιβλιογονία 1991
-Γιώργος Κατσίμπαλης, 
 Βιβλιογραφία Νίκου Καζαντζάκη Α. 1906-1948 Αθήνα 1958
-Ιωάννης Θ. Κακριδής,
 Νίκος Καζαντζάκης. 1959

 -Μανώλης Καλομοίρης,

  Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Αθήνα 1961

-Γιώργος Καρούζος,

  Οι Τρείς Γίγαντες. Νίκος Καζαντζάκης-Έλ Γκρέκο-

   Ελευθέριος Βενιζέλος. 1969

-Ιωάννης Κορδορούμπας,

  Ο Καζαντζάκης σαν διανοούμενος και συγγραφέας. 1975

  Ο Καζαντζάκης ως διανοούμενος και συγγραφέας 1988

-Διονύσης Πόθου-Κλωνάρης,

  Ο Νίκος Καζαντζάκης. 1976  

-Γιώργος Κουμάκης,

  Νίκος Καζαντζάκης. Εστία 1982

-Κ. Γ. Κασίνης,

  Κωστής Παλαμάς-Νίκος Καζαντζάκης. ανάτυπο από

  Εκηβόλος 14/1986

-Παναγιώτης Κουτζής,

  Ο Χριστός ξανασταυρώνεται. 1987

-Βρασίδας Καραλής,

 Ο Βούδας του Νίκου Καζαντζάκη και η καταστροφή της

 ματαιότητας. Παρουσία 1988

-Ιωάννης Κορδορούμπας,

 Το «πιστεύω» του Νίκου Καζαντζάκη. Ο Σταυρός 1990

-Βρασίδας Καραλής,

 Ο Νίκος Καζαντζάκης και το Παλίμψηστο της Ιστορίας. Ελένη

  Κανάκη 1994

-Βασίλειος Λαούρδας,

 Η Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη. 1943

-Ιωάννης Μανωλικάκης,

 Μαντάμ Ορτάνς. 1965

-Γιάννης Μουτάφης,

  Η κόκκινη γραμμή του Ν. Καζαντζάκη. 1986

-Βασίλης Μανδηλαράς,

 Ο Καζαντζάκης και η γλώσσα. 1987

-Στάθης Μάρας,

 Τέχνη και Μεταφυσική. Καστανιώτης 1988

-Κωνσταντίνος Μουρατίδης,

 Ο Χριστός ξανασταυρώνεται. Αθήνα 1988  

-Νίκος Ματσούκας,

 Η Ελληνική παράδοση στον Νίκο Καζαντζάκη. Βάνιας 1989

-Άκι Μικρομάτη,

 4 μελέτες για τον Καπετάν Μιχάλη. Λευκωσία 1997

-Ευάγγελος Μάμας,

 Η Τριλογία Προμηθέας του Αισχύλου και του Καζαντζάκη.

 Αθήνα 2002

-Παντελής Πρεβελάκης,

 Ο ποιητής και το πνεύμα της Οδύσσειας. Αθήνα 1958

-Παντελής Πρεβελάκης,

 Νίκος Καζαντζάκης. Αθήνα 1959

-Κώστας Πανόπουλος,

 Γράμματα του Καζαντζάκη στον Ζερβό. Αθήνα 1975

-Νίκος Πουλιόπουλος,

 Ο Καζαντζάκης και τα Παγκόσμια Ιδεολογικά ρεύματα.

 Τόμοι 2 Αθήνα 1979

-Θανάσης Παπαθανασόπουλος,

  Γύρω στον Καζαντζάκη (α) 1985

  Γύρω στον Καζαντζάκη (β) 1989

  Γύρω στον Καζαντζάκη. Καστανιώτης 2000

-Νίκος Παπαδογιαννάκης,

  Μνήμη Παντελή Πρεβελάκη-Ν. Καζαντζάκη Ρέθυμνο 2000

-Γεωργίου Ι. Παναγιωτάκη,

  Ν. Κ. Η μορφή και το έργο του. Κρήτη 2001

-Βασίλης Ρώτας,

  Κριτικοί στοχασμοί πάνω στην Οδύσσεια. Αθήνα 1983

-Μάριος Βύρων-Ραϊζης,

  Ιουλιανός ο Παραβάτης: Ν. Καζαντζάκης και Ίψεν. Ανάτυπο

 2000

-Μιχάλης Σταφυλάς,

 Ο Καζαντζάκης κάτω από το φως της διαλεκτικής.                        Βασιλόπουλος χ.χ.

-Γιάννης Στεργογιάννης,

 Ο Θρήνος του μεγάλου Κάστρου για τον Καζαντζάκη,

 Ηράκλειο 1957

-Γιώργος Σταματίου,

 Η γυναίκα στη ζωή και το έργο του Καζαντζάκη. Αθήνα 1975/

 Καστανιώτης 1997

-Γιώργος Σταματίου,

 Νίκος Καζαντζάκης. Αθήνα 1975

-Αντώνης Σανουδάκης,

 Η νεοκρητική λογοτεχνική σχολή. Κνωσός 1978

-Γιώργος Σταματίου,

 Ο Καζαντζάκης και οι Αρχαίοι. Αθήνα 1983

-Κώστας Στεργιόπουλος,

 Οι 33.333 στίχοι της Οδύσσειας του Καζαντζάκη. Αθήνα 1981

-Πέτρος Σπανδωνίδης,

 Νίκος Καζαντζάκης ο γιος της ανησυχίας. Δρόμων 2003

-Γιώργος Στεφανάκης,

 Αναφορά στον Καζαντζάκη. Καστανιώτης 1997

-Γιάννης Χρ. Σιδηρόπουλος,

 Εκείνος που πληγώσαμε. Μαλλιάρη-Παιδεία 2007

-Παναγιώτης Αρ. Υφαντής,

  Ήρωας συνάμα κι άγιος. Το ανθρωπολογικό ιδεώδες του Ν.

  Καζαντζάκη. Πανεπιστήμιο Κρήτης 2007

-Φίλιππος Φιλίππου,

 Ο Θάνατος του Ζορμπά. Πατάκη 2007

-Μανώλης Χαλβατζάκης,

 Καζαντζάκης-Ντοστογιέφσκυ. Αθήνα 1957

-Αιμίλιος Χουρμούζιος,

 Νίκος Καζαντζάκης. Εκδόσεις των Φίλων 1977

-Γιάννης Χατζηφώτης,

 Το προσκύνημα στον Άθω του Σικελιανού-Καζαντζάκη. 
Αθήνα 1997.

         «Προτού να συμπονέσω τον άνθρωπο, ένιωσα μέσα μου την ντροπή. Ντρεπόμουν να βλέπω τον πόνο του ανθρώπου, κι εγώ να μάχουμαι να μετουσιώνω όλη ετούτη τη φρίκη σ’ εφήμερο μάταιο θέαμα. Έλεγα: «Δεν είναι αλήθεια, μην παρασυρθείς κι εσύ σαν τους απλοϊκούς ανθρώπους και πιστέψεις πείνα και χορτασμός, χαρά και πόνος, ζωή και θάνατος, όλα φαντάσματα!». Το λεγα και το ξανάλεγα, μα όσο κοίταζα τα παιδιά που πεινούσαν κι έκλαιγαν και τις γυναίκες με τα βουλιαγμένα μάγουλα και τα μάτια τα γεμάτα μίσος και πόνο, η καρδιά μου σιγά-σιγά έλιωνε. Παρακολουθούσα με συγκίνηση την απροσδόκητη μέσα μου αλλαγή. Στην αρχή χτύπησε στην καρδιά μου η ντροπή, ύστερα η συμπόνια, άρχιζα να νιώθω τον πόνο των άλλων σαν εδικό μου πόνο, κι ύστερα ήρθε η αγανάχτηση, κι ύστερα η δίψα δικαιοσύνης. Κι απάνω απ’ όλα η ευθύνη, εγώ φταίω, έλεγα για όλη την πείνα του κόσμου, για όλη την αδικία, εγώ έχω την ευθύνη. Τι να κάμω; Κατά πού να πάω; Βαθιά μέσα μου ήξερα τι έπρεπε να κάμω, μα δεν τολμούσα να το φανερώσω, ενάντια στη φύση μου φαίνουνταν ο δρόμος αυτός, και δεν ήμουν σίγουρος αν μπορεί ο άνθρωπος να ξεπεράσει με την αγάπη, με τον αγώνα το φυσικό του. Έχει άραγε, διαλογιζόμουν, έχει ο άνθρωπος τόση δημιουργική δύναμη; Κι αν έχει, καμία πια δεν του μένει δικαιολογία αν δεν σπάζει, στις κρίσιμες στιγμές, τα σύνορά του….»

                     Από το έργο του «Αναφορά στο Γκρέκο»

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

Πρώτη δημοσίευση, σήμερα, Κυριακή 18/5/2014

Πειραιάς, Κυριακή, 18 Μαΐου 2014.