ΛΑΜΠΡΟΣ ΠΟΡΦΥΡΑΣ

                                 

                      Ο  ΠΟΙΗΤΗΣ  ΤΩΝ  «ΣΚΙΩΝ»

                                  (Χίος 1879-Πειραιάς 3/12/1932)

   Λίγοι Πειραιώτες δημιουργοί κατόρθωσαν είτε εν ζωή είτε μετά θάνατον να κερδίσουν επάξια τέτοια δημοσιότητα, έστω και αν οι ίδιοι κατά την διάρκεια του βίου τους δεν έκαναν τίποτα, μα απολύτως τίποτα για να την κερδίσουν, τουναντίον την απέφευγαν. Ο δημιουργός αυτός δεν είναι άλλος από τον ποιητή των Σκιών, τον Πειραιώτη που δεν έφυγε σχεδόν ποτέ από την Φρεαττύδα και την πόλη του Πειραιά, αυτόν που προτιμούσε να συναναστρέφεται με τους απλούς ψαράδες της περιοχής του, με τους ταβερνιάρηδες και τους καθημερινούς στρατοκόπους, παρά τους επίσημους και τους διάσημους της εποχής του της τέχνης της ποίησης. Ο Δημήτρης Σύψωμος όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ή Λάμπρος Πορφύρας όπως καθιερώθηκε στα Ελληνικά Γράμματα, με το ψευδώνυμο αυτό συνήθιζε να υπογράφει τις ποιητικές του καταθέσεις, γεννήθηκε στην Χίο το 1879 και άφησε την τελευταία του πνοή σε αυτήν την πόλη που τόσο αγάπησε-εγκαταστάθηκε εδώ από τα πέντε του χρόνια-τον Πειραιά στις 3 Δεκεμβρίου του 1932. Ήταν μόλις 53 ετών, πολύ νέος για να αφήσει τον μάταιο τούτο κόσμο που με θλίψη και μελαγχολία περιγράφει μέσα στην ποίησή του.

Η πόλη του Πειραιά και οι φτωχογειτονιές της,η λαϊκή ατμόσφαιρα του λιμανιού, οι ξωμάχοι της ζωής, το άγριο φουρτούνιασμα της θάλασσας και ο μελωδικός παφλασμός των κυμάτων καθώς σπάνε πάνω στα βράχια της περιοχής που διέμενε, σαν σκηνογραφία, είναι όχι μόνο διάσπαρτη μέσα στην ποίησή του, αλλά και την διαμορφώνει συγκλονιστικά. Καθρεπτίζεται και αντανακλάται σε πολλά από τα ποιήματά του.

Ο χώρος και η ατμόσφαιρα του Πειραϊκού τοπίου υπήρξε για τον Πορφύρα το ψυχικό του κούρνιασμα, η φάτνη που ξεκούραζε και ανάπαυε την κουρασμένη και κάπως ράθυμη ζωή του. Η έντονη μουσικότητα των ποιημάτων του, οι ίδιοι σχεδόν πάντα συναισθηματικοί τόνοι, η σταθερή προσήλωσή του σε μια οπτική του βλέμματός, προέρχεται κατά κύριο λόγο από το Πειραϊκό τοπίο, το λιμάνι, την θάλασσα, τα καράβια, τους καθημερινούς του αφανείς ανθρώπους που αγωνίζονται με μόχθο να κερδίσουν τον επιούσιο.

Πρώτος ο συγγραφέας της εποχής του Κώστας Χατζόπουλος, τον αποκάλεσε μουσικό ποιητή, και δεν είχε άδικο, αυτόν που οι γραμματολόγοι εντάσσουν στους ελάσσονες ποιητές του μεσοπολεμικού λυρισμού. Σε αυτούς που χάθηκαν μαζί με την σφαίρα του Κώστα Καρυωτάκη, μόνο που εκείνος αναδύθηκε στην ποιητική επιφάνεια. Ο ποιητικός λόγος του Λάμπρου Πορφύρα προσομοιάζει με την ποίηση των Γάλλων Συμβολιστών, τον ελεγειακό τόνο ενός Στέφανου Μαλαρμέ. Την ποίηση των χαμηλών τόνων, των διακριτικών αισθημάτων, του παθητικού λυρισμού, τον απέριττο στοχασμό, την λυρική περιπάθεια, την μονωδία του μελαγχολικού συναισθήματος, τους αργούς ρυθμούς της φθινοπωρινής ατμόσφαιρας, την γεμάτη βουβή πίκρα αναπόληση, την σιγαλόφωνη θρηνωδία της ύπαρξης και του ερωτικού συναισθήματος. Οι στίχοι του απλοί καθόλου επιτηδευμένοι, καθόλου εξεζητημένοι, ελαφρά στοχαστικοί, με λιτότητα αξιοθαύμαστη,με λέξεις καθαρές, απλές, εύκολα αναγνωρίσιμες ακόμα και από τον καθημερινό αναγνώστη, μεταστοιχειώνουν την πίκρα της ζωής, την καταφυγή στο όνειρο, στην ονειροπόληση, προβάλλουν την εσωτερική γαλήνη και ηρεμία, το κρυφό ψιθύρισμα του ερωτικού συναισθήματος προς την γυναικεία παρουσία, σαν οπτασία περισσότερο, παρά σαν απτή πραγματικότητα.Η ποίησή του έχει κάτι από την καθαρότητα και την αγνότητα της Παπαδιαμαντικής ποίησης, και οι δύο λάτρεψαν το φυσικό τοπίο και την μαγεία του, και οι δύο αγάπησαν την οπτασία της γυναικείας παρουσίας, και οι δύο αποζητούσαν την μόνωση και την ηρεμία στην συντροφιά των απλών ανθρώπων, στο καλό γιοματάρι, και οι δύο, υπήρξαν ψυχοσυνθέσεις λυρικά δραματικές στον προσωπικό τους βίο.

«Πύργος ελεφάντινος είναι η ζωή μου. Είμαι αρκετά μόνος και σαν κατεβαίνω από τον Πύργο μου όλες αυτές οι φωνές με ξαφνιάζουν μονάχα και τίποτ’ άλλο» γράφει σε γράμμα του στον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο.

   Από την φύση του φιλάσθενος, μικροκαμωμένος και καχεκτικός αποζήτησε σε όλη του την ζωή την μοναξιά και την απομόνωση.

«Μικρός, χλωμός, αδύνατος, μελαγχολικός, συμπαθητικός, αλλά σχεδόν άτονος στην έκφρασή του, ρεμβαστικός με ένα ελαφρό χαμόγελο πάντα, ολιγόλογος και βραδύς στην κίνηση, επιμελημένος, χωρίς τίποτε απάνω του μποέμικο, πλούσιος δύο φορές, τη μία γιατί είχε αρκετά χρήματα και την άλλη γιατί του εχρειάζονταν λιγώτερα, ή καλύτερα λίγα, να το στιγμιότυπο του υπέροχου αυτού τότε νέου. Θα τον αποκαλούσαμε Keats της Ελλάδος εάν είχε με μερικά άλλα εκείνου χαρίσματα και την Ολύμπιαν ωραιότητα του μεγάλου Άγγλου ποιητή του «Αμφορέα». Έτσι τον περιγράφει ένας άλλος ποιητής, ο Μιλτιάδης Μαλακάσης σε κείμενό του στο περιοδικό «Το Νέον Κράτος» τεύχος 5/1, 1938, έξι χρόνια μετά τον θάνατό του, και τον συγκρίνει κάπως υπερβολικά με το κακότυχο Αηδόνι του Αγγλικού λυρισμού τον ποιητή Τζων Κητς, που αγαπήθηκε πολύ από τους έλληνες ομότεχνούς του.

   Ο Λάμπρος Πορφύρας, αυτός ο λάτρης της Πειραικής γης, έκανε μόνο ένα ταξίδι στην ζωή του, αυτός ο παρολίγον δικηγόρος ταξίδεψε στο Παρίσι σε νεαρή ηλικία και έκτοτε, δεν εγκατέλειψε την Πειραϊκή γη. Υπήρξε μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου και φίλος του Αλέξανδρου Δελμούζου και εντάχθηκε την πρώτη δεκαετία του περασμένου αιώνα στην τότε Σοσιαλιστική Δημοτικιστική Ένωση. Τιμήθηκε με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών και συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά της εποχής του, όπως ήταν «Ο Διόνυσος»,«Το Στάδιον»,«Η Νέα Ζωή»,«Η Τέχνη», «Ο Νουμάς»(το περιοδικό όργανο των Δημοτικιστών) και σε πολλά άλλα.

Κατά την διάρκεια του βίου του εξέδωσε μόνο μία ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Σκιές» (1920), μετά τον πρόωρο θάνατό του ο αδερφός του, εξέδωσε μία ακόμα συλλογή με τίτλο «Μουσικές Φωνές» (1934), μια μεταθανάτια συλλογή η οποία βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.

Η πρώτη του συλλογή «Σκιές» σε πρώτη έκδοση εκδόθηκε το 1920, από τον εκδοτικό οίκο του Γ. Βασιλείου στην Αθήνα, το 1926 έχουμε μια δεύτερη έκδοση της συλλογής από τον εκδοτικό οίκο Ζηκάκη.

Η δεύτερη μεταθανάτια συλλογή του «Μουσικές Φωνές» εκδόθηκε στην Αθήνα από Τα Χρονικά το 1934.

Το 1956, είκοσι τέσσερα χρόνια από τον θάνατό του ο ερευνητής και αναστηλωτής Γιώργος Βαλέτας εκδίδει «Τα Άπαντά του» από τις εκδόσεις Πηγή.

Την ίδια χρονιά (1956), ο ένθερμος Παλαμιστής και Βιβλιογράφος Γιώργος Κ. Κατσίμπαλης, ο επονομαζόμενος και «Κολοσσός του Μαρουσιού» κυκλοφόρησε στην Αθήνα ένα μικρό βιβλιαράκι 24 σελίδων από το τυπογραφείο Σεργιάδη, την γνωστή και μοναδική μέχρι σήμερα «Βιβλιογραφία Λάμπρου Πορφύρα».

Το 1982 πενήντα χρόνια από τον θάνατό του, επανακυκλοφορεί η έκδοση των «Απάντων του» του Γιώργου Βαλέτα, από τον εκδοτικό οίκο του Ιωάννη Γ. Βασιλείου σε γ΄ έκδοση. Η δεύτερη ανατύπωση έγινε το 1964.

Το 1993 κυκλοφορούν «Τα Ποιήματα 1894-1932» του Λάμπρου Πορφύρα από το Ίδρυμα του Κώστα και της Ελένης Ουράνη, σε επιμέλεια και εισαγωγή της Ελένης Πολίτου-Μαρμαρινού. Μια ολοκληρωμένη και χρήσιμη έκδοση.

Ο Σωκράτης Λ. Σκαρτσής στην δική του Ανθολογία της νεοελληνικής ποίησης που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γκοβόστη χ.χ. του αφιερώνει τον τόμο λβ.

Το 1999 ο ανθολόγος Ερμής, εκδίδει μια Ανθολογία ποιημάτων του με τίτλο «Λάμπρος Πορφύρας-Μια χώρα πάντα σιωπηλή», σε επιμέλεια και ανθολόγηση Έλλης Φιλοκύπρου εκδόσεις Ερμής νούμερο 19/1999.

Αρχειακό υλικό για τον Πειραιώτη ποιητή των Σκιών, βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Η προτομή του κοσμεί πλατεία της πόλης του Πειραιά, στην οδό Χαρίλαου Τρικούπη και Θεμιστοκλέους.

   Η Βιβλιογραφία για τον τρυφερό και σιγαλόφωνο ποιητή του μεσοπολέμου είναι αρκετά μεγάλη, ανεξάρτητα αν δεν κυκλοφόρησε αυτοτελώς-τόμος-όπως αυτή του Γιώργου Κ. Κατσίμπαλη. Σχεδόν όλες οι Ανθολογίες και οι Ιστορίες της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τον μνημονεύουν.

• Αυτοτελώς, κυκλοφόρησαν τα εξής βιβλία για τον ποιητή που είχα υπόψη μου, καθώς εξακολουθώ να τον αποδελτιώνω.

- Θόδωρος Ξύδης,

  «Το έργο του Πορφύρα»(από ομιλία), Αθήνα 1933.

- Κλέαρχος Στ. Μιμίκος,

  «Λάμπρος Πορφύρας. Η ζωή και το έργο του λυρικού ποιητή», Αίγιο 1936.

- Δημήτρης Ο. Μητάκης,

  «Η ζωή και το έργο του Λάμπρου Πορφύρα», Πειραιάς 1938, από τα τυπογραφεία του Στέφανου Ν. Ταρουσόπουλου.

- Γιώργος Σταυρόπουλος,

  «Λάμπρος Πορφύρας(Σχεδίασμα του πνευματικού ανθρώπου)», έκδοση «Τα Πειραίκά Χρονικά», 1949,

- Αλφ. Δελής,

  Λάμπρος Πορφύρας»(διάλεξη). Ανατύπωση από τον «Ποιμένα», Μυτιλήνη 1950, έκδοση Γ. Τσουκαλά.

- Γιώργος Κ. Κατσίμπαλης,

  «Βιβλιογραφία Λάμπρου Πορφύρα», Αθήνα 1956.

- Ανθούλα Σ. Σεφεριάδου,

  «Συμβολισμός και Ποίηση για το Λάμπρο Πορφύρα», εκδόσεις Κώδικας-Θεσσαλονίκη 1989.

• Πολλά περιοδικά αφιέρωσαν τεύχη τους στον Ποιητή ενδεικτικά αναφέρω τα εξής:

-περιοδικό της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, «Φιλολογική Στέγη». Έκτακτο τεύχος για το «Έτος Λάμπρου Πορφύρα-Αναμνηστική έκδοση», Ινστιτούτο Πειραϊκών Μελετών, Πειραιάς 1979, (δεκαεξασέλιδο).

-περιοδικό «Ελληνική Δημιουργία», έτος Ε΄ τόμος 9^ος,τεύχος 98/1-3-1952.

-περιοδικό «Ρυθμός», διπλό τεύχος4-5/1,2,1933.Τεύχος Αναμνηστικό.

- περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 682/1-12-1955.

- περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 155/1-6-1933.

- «Λογοτεχνικό Δελτίο» αριθμός φύλλου 4/10,1964.

   Αυτά τα ελάχιστα καθώς διάβαζα και πάλι τα ποιήματα του Λάμπρου Πορφύρα και προσπαθούσα να αρχειοθετήσω την μεγάλη και ίσως ακόμα αχαρτογράφητη βιβλιογραφία του, καθώς τον έχω αποδελτιώσει στις Ανθολογίες στο βιβλίο που εξέδωσα για τον Πειραιά και, καθώς διάβαζα ένα κείμενο του Βασίλη Καστριώτη για τον θάνατό του σε τοπική εφημερίδα του 1932.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

Πρώτη γραφή σήμερα, Κυριακή, 21 Σεπτεμβρίου 2014.

Πειραιάς, Κυριακή, 21 Σεπτεμβρίου 2014.