ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ

     Καθώς διανύουμε την προεκλογική περίοδο, σκέφτηκα να πάρω μια μικρή ανάσα, διαβάζοντας αρχαίους λυρικούς ποιητές και επιγραμματοποιούς. Από την ημέρα της προκήρυξης των εκλογών, στα διαλείμματα του ελεύθερου χρόνου μου διαβάζω επιγράμματα, σκέφτηκα να μεταφέρω εδώ, ορισμένα από αυτά. Ελπίζω, όσοι διαθέσουν λίγο από τον πολύτιμο χρόνο τους και τα μελετήσουν, να τα ευχαριστηθούν όπως και εγώ, και να ψηφίσουν, με κέφι, με λογική, με σύνεση, με πολύ προσοχή και προπάντων, με πολιτική συνείδηση περισσότερο παρά κομματική. Οι επιπτώσεις της ψήφου μας θα καθορίσουν το μέλλον μας. Αν υπάρχει μέλλον σε αυτήν την χώρα.    

     Επίγραμμα(επιγραφή), μια έμμετρη επιγραφή. Στην Ελλάδα, τα επιγράμματα γράφονταν αρχικά σε εξάμετρους, αργότερα σε ελεγεία…. Τα πρώιμα επιγράμματα (του έβδομου αιώνα π.Χ.) τοποθετούνταν σε ταφόπετρες ή αναθηματικές πλάκες, συνθεμένα έτσι ώστε να προϋποθέτουν ότι ο νεκρός άνθρωπος ή ο αφιερωτής απευθυνόταν άμεσα στον αναγνώστη, δίνοντάς του τα ξερά γεγονότα σ’ ένα αυστηρά λακωνικό ύφος που έγινε η καλλιτεχνική σφραγίδα του επιγράμματος. Ο πρώτος περίφημος επιγραμματοποιός ήταν ο Σιμωνίδης από την Κω, στον οποίον πολλά ανώνυμα επιγράμματα είχαν λαθεμένα αποδοθεί. Τα λίγα που γνωρίζουμε πως είναι αυθεντικά δικά του συνδυάζουν ένταση συναισθήματος με μεγάλη απλότητα έκφρασης. Εντελώς λίγα ελληνικά επιγράμματα παρουσιάζονται να επιβιώνουν από την κλασική περίοδο, που τα αποδίδουν σε διάσημα ονόματα, ανάμεσά τους στον Ευριπίδη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, είναι όμως σχεδόν με βεβαιότητα νόθα. Μόλις πριν από τον τέταρτο αιώνα π.Χ. τα επιγράμματα γράφονταν απλώς ως λογοτεχνήματα(αν και πραγματικές επιγραφές σε στίχους συνθέτονταν ακόμα), και ο όρος είχε επεκταθεί στο να σημαίνει ένα σύντομο ποίημα που το υπέβαλλε ένα απλό περιστατικό, σοβαρό ή ασήμαντο. Έτσι, το επίγραμμα του Καλλίμαχου για το θάνατο του φίλου του, του Ηράκλειτου, πολύ γνωστό στην αγγλική ποίηση μέσο της μετάφρασης του William Cory(του δέκατου ένατου αιώνα), “They told me, Heraclitus…” είναι μια προσφώνηση από το μέρος του ποιητή προς το νεκρό άντρα, στην οποία εκφράζει την προσωπική του λύπη, μ’ έναν τρόπο πολύ διαφορετικό από το απρόσωπο ύφος της κλασικής επιγραμματοποιίας. Ο Ασκληπιάδης ήταν ένας από τους πρωιμότατους ελληνιστικούς επιγραμματοποιούς και άσκησε μεγάλη επίδραση. Τα αντικείμενα που πραγματεύτηκαν ήταν ποικιλότατα, κυριαρχούσαν όμως τα θέματα του έρωτα και του κρασιού. Με οποιαδήποτε θεματική, η βραχυλογία και η κομψότητα στην έκφραση ήταν ουσιαστικές. Τον πρώτο αιώνα π.Χ. ο Μελέαγρος συμπίλησε την πρώτη μεγάλη ανθολογία επιγραμμάτων που είχαν γραφεί τους προηγούμενους πέντε αιώνες, Το Στέφανο, που συμπληρώθηκε από μεταγενέστερους ανθολόγους. O Marcus Argentarius τον πρώτο αιώνα μ.Χ. εισήγαγε εκείνη την τελική εκλέπτυνση του επιγράμματος η οποία θεωρείται τώρα η χαρακτηριστική του φυσιογνωμία, μιαν αναπάντεχη διαστροφή έννοιας- ένα λογοπαίγνιο ή ένα παραδοξολόγημα-στις τελευταίες λίγες λέξεις. Επιγράμματα εξακολουθούσαν να γράφονται στην Ελληνική σε όλη πέρα ως πέρα τη βυζαντινή περίοδο, κάπου-κάπου πάνω σε χριστιανικά θέματα, συχνά όμως σ’ ένα καθαρό ειδωλολατρικό θέμα. Οι ποιητές που το πιο πολύ μνημονεύονται είναι ο Παλλάδας, ο Παύλος Σιλεντιάριος και ο Αγαθίας……

     Αυτά αναφέρονται στο λήμμα, σελίδα 263-264,  σχετικά με το επίγραμμα , στο «Εγχειρίδιο Κλασικών Σπουδών», “ The Oxford Companion to Classical Literature” M. C. Howatson, επιμέλεια-μετάφραση: Βασίλειος Δ. Φόρης, εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη-Θεσσαλονίκη 1996

IV

• Που είναι ο Πραξιτέλης τώρα, που είναι

τα χέρια του Πολύκλειτου που χάριζαν

πρώτα στις τέχνες εμπνοή ζωής.

Ποιος της Μελίτας τα μαλλιά τα μυρωμένα,

τ’ αστραφτερά της μάτια και το φέγγος

του τραχήλου θα πλάσει; Που είναι οι γλύπτες

κι οι πλάστες; Στη μορφή της ταίριαζε

ναός σαν των θεών με τ’ άγαλμά της.

-Τα επιγράμματα του Ρουφίνου,

 πρόλογος-μετάφραση-σχόλια Τάσος Ρούσσος, Εστία 2003, σ. 21

22

• Την ομορφιά δε σου ‘σβησεν ο χρόνος, μ’ ακόμα απομεινάρια

περίσσια σώζονται της πρώτης σου της νιότης

κι οι χάρες σου μένουν αγέραστες, ούτε η λευκότητα των

μήλων

των γελαστών ούτε το ρόδινο έχει φύγει

Ω, πόσους έκαψε πρωτύτερα η θεϊκιά η ματιά σου

(όταν απ’ τα πρωτόφαντα έλαμπε βλέφαρά σου) !

-Ρουφίνου, Επιγράμματα Ερωτικά,

εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, Κώστας Χωρεάνθης, Σ. Πατάκης 2000, σ.35

Ζηνόδοτος

• Ποιος γλύπτης πήγε κι έστησε τον Έρωτα στην κρήνη.

Δεν ήξερε πως με νερό τούτη η φωτιά δε σβήνει;

Καλλίμαχος

• Σιχαίνομαι το ποίημα το μεγάλο, ούτε μ’ αρέσει

η δημοσιά που οδηγεί πολλούς εδώ κι εκεί,

μισώ αυτόν που για έρωτα με όλους τρέχει, κι ούτε

πίνω από βρύση, τα κοινά μ’ αηδιάζουν όλα.

Ναι, Λυσανία, είσαι όμορφος, είσαι όμορφος-μα πριν

το πει καθάρια η ηχώ, λέει κάποιος: «Άλλος τον έχει!»

-Αρχαία Ελληνικά Λυρικά Ποιήματα,

μεταφράσεις Ντίνου Χριστιανόπουλου, Μπιλιέτο 2005, σ.17

ΚΡΙΝΑΓΟΡΑ

• Κι αν εδραίος ο βίος σου, κι αν στη θάλασσα

δεν έπλευσες ούτε και στη στεριά ταξίδεψες,

καιρός τη γη του Κέκροπα να επισκεφθείς, τα μεγάλα

μυστήρια να γνωρίσεις, τις ιερές νύχτες της Δήμητρας,

ατάραχος ο νους σου πια στους ζωντανούς όσο μετριέσαι,

και με ψυχή ανάλαφρη το πλήθος θ’ ανταμώσεις των νεκρών.

-Συμποτικά Επιγράμματα. Από το ενδέκατο βιβλίο της Παλατίνης Ανθολογίας.

Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, Παντελής Μπουκάλας, Άγρα 2009, σ. 95

ΑΝΑΚΡΕΩΝ

• Οι κρόταφοί μου ασπρίσανε, κιόλας, και το κεφάλι

λευκάθη πια, τα δόντια μου παλιά, παλιά έχουν γίνει:

πως μπόρεσες, χαρούμενη νειότη μου, να περάσης;

Στενεύει γύρω μου ο καιρός τη γλυκειά ζωή, και κλαίω

πολλές φορές, τον Τάρταρο γιατί φοβούμαι: αχ!, είναι

βαθύς, βαθύς είναι ο Άδης, φοβερά βαθύς, πολλά  ‘ναι

πικρός ο δρόμος, που οδηγεί στον βαθύ, βαθύν Άδη,

κι όσοι τον κατεβήκανε δε γύρισαν ακόμη…

-Άρη Δικταίου

ANTHOLOGIA GRAECA, η λεγομένη ΠΑΛΑΤΙΝΗ, Γκοβόστη 1980, σ.239

Σκόροι βιβλιοφάγοι

• Άει στο καλό σας, όσοι τη ματιά στο σύμπαν γυροφέρνετε

απ’ τον Αρίσταρχο κι εδώ,

σκόροι βιβλιοφάγοι που τ’ αγκάθια ανακατεύετε.

Τι θέλω εγώ να ψάχνω ποια δρομάκια ο ήλιος πέρασε,

ποιανού ο Πρωτέας ήτανε παιδί και ποιος ήταν ο Πυγμαλίων;

Ας ξέρω μόνο τα βιβλία που χουν στίχους ολοκάθαρους

κι όλα  τα θέματα τα σκοτεινά

ας λιώνουν όσους περιτριγυρίζουν τον Καλλίμαχο.

-Γιάννης Τζανής

Αρχαία και Βυζαντινά ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ Θεσσαλονικέων και άλλων Μεκεδόνων ποιητών, Μπίμπης-Θεσσαλονίκη 1997, σ.239

ΔΙΟΔΩΡΟΣ

• Τον Κλείνο, του Μεγιστοκλέα το γιό, φίλε, μην τριγυρίζεις,

κι αν πάνω από τα δυό σου μάτια του έδωσες αξία

κι αν φαίνεται πως λάμπει στων Χαρίτων τη δροσιά λουσμένος.

Δεν είναι αθώος ο νεαρός ούτε χωρίς κακία,

πολλοί τον πολιορκούν κι είναι στον έρωτα περπατημένος:

τη φλόγα πάψε-είναι επικίνδυνο-να αναρριπίζεις.

-Παλατινή Ανθολογία-Ερωτικά Επιγράμματα

Επιλογή-εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, Νίκος Χ. Χουρμουζιάδης, στιγμή 1999, σ.159

ΣΙΜΩΝΙΔΟΥ

• Κάποιος θα χαρεί όταν εγώ ο Θεόδωρος πεθάνω. Όταν πεθάνει

εκείνος

ένας άλλος θα χαρεί. Όλοι ένα θάνατο χρωστούμε!

-Βασίλης Ι. Λαζανάς

Αρχαίοι Έλληνες Επιγραμματοποιοί του Αιγαίου

Προλεγόμενα-αρχαίο κείμενο-έμμετρη μετάφραση-σχόλια-βιογραφικά στοιχεία Βασίλης Ι. Λαζανάς, Φιλιππότης 1986, σ. 144

ΑΥΤΟΜΕΔΩΝ

• Τώρα το σούρουπο, άνθρωποι καθόμαστε να πιούμε

μα πίνοντας ως την αυγήν αγρίμια θα γινούμε.

Σίμου Μέναρδου

ΣΤΕΦΑΝΟΣ

Εκλογαί αρχαίων ποιημάτων κατά μετάφρασιν Σίμου Μέναρδου, β΄ έκδοση Δίφρος 1971, σ. 209

    Αυτά είναι ορισμένα-ελάχιστα-επιγράμματα που ξεχώρισα από διάφορα βιβλία και τα μεταφέρω εδώ.

Ας κλείσουμε, σαν υστερόγραφο, με τον λόγο της Γαλλίδας μυθιστοριογράφου, μεταφράστριας, και πρώτης Γαλλίδας ακαδημαϊκού Μαργαρίτας Γιουρσενάρ, που αναφέρει στο βιβλίο της «Το στεφάνι και η λύρα», μετάφραση Ιωάννα Χατζηνικολή, Χατζηνικολή 1983, σ. 36

 «Η πολιτική ρυθμίζει κι απορρυθμίζει σε τέτοιο βαθμό τη ζωή μας που είναι φυσικό να παραμονεύουμε αχόρταγα για την παραμικρή της ηχώ σ’ αυτούς τους ανθρώπους του παρελθόντος».

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή, σήμερα, Τετάρτη, 16 Σεπτεμβρίου 2015

Πειραιάς, 16/9/2015

Καλό βόλι-ψήφο, συνέλληνες, προσοχή στις μνημονιακές εκπυρσοκροτήσεις.

(μην ανεβάσουν ακόμα περισσότερο τα χρόνια της συνταξιοδοτήσεως μας).