ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΕΡΩΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

(Μειρακίω)

Τα ρόδα ώσπερ πτεροίς τοις φύλλοις εποχούμενα ελθείν παρά σε σπουδήν εποιήσατο, υπόδεξαι αυτά ευμενώς, ή ως Αδώνιδος υπομνήματα ή ως Αφροδίτης βαφήν ή ως γης όμματα, αθλητή μεν ουν κότινος πρέπει και βασιλεί μεγάλω ορθή η τιάρα και στρατιώτη λόφος, καλώ δε μειράκιω ρόδα και δια συγγένειαν της ευωδίας και δια το οικείον της χροιάς περιθήση δε ου συ τα ρόδα αλλ’ αυτά σε.

Σε παλικαράκι

Σαν φτερά πάνω στα φύλλα τους ταξιδεύοντας, έφτασαν τρέχοντας κοντά σου τα τριαντάφυλλα. Δέξου τα μ’ ευχαρίστηση ή σαν ανάμνηση του Άδωνη ή σαν της Αφροδίτης την χροιά ή σαν της γης τα μάτια. Στον αθλητή, αλήθεια, στεφάνι αγριελιάς ταιριάζει, υψηλή κάρα στο μεγάλο βασιλιά και στο στρατιώτη το λοφίο. Στ’ όμορφο, όμως παλικαράκι ρόδα ταιριάζουνε, μια και με αυτά συγγένεια έχει σε χρώμα και σε ευωδία. Και, ξέρε το, δεν είσαι συ που θα στολιστείς με το τριαντάφυλλο, μα εκείνο με σένα.

Φιλόστρατου, Επιστολαί ερωτικαί.

Αρχαίο κείμενο, εισαγωγή, μετάφραση στη δημοτική Ελένης Γαρίδη, φιλολόγου. Εκδ. Αφών Τολίδη 1984, σ.22

V 239

Εσβέσθη φλογεροίο πυρός μένος, ουκέτι κάμνω

αλλά καταθνήσκω ψυχόμενος…

Της φλογερής φωτιάς έσβησε η μανία.

Άλλο δεν υποφέρω Αφροδίτη της Πάφου.

αργοπεθαίνω από το κρύο.

Τη σάρκα μου αφού σπάραξε

ο πικρός κι αχόρταγος Έρως,

λαχανιάζοντας έρπει

κόκαλα και ψυχή να σπαράξει.

Όμοια και στο βωμό, όλα

τα σφάγια αφού φάει η φλόγα

από μόνη μαραίνεται και

και σβήνει ως δεν έχει τροφή να τη θρέψει.

Παύλος Σιλεντιάριος, μτφ. Ανδρέας Λεντάκης.

Ανδρέα Λεντάκη, 500 ποιήματα από την Παλατινή Ανθολογία-εκλογή, εκδ. Δωρικός 1988, σ.101

    Σήμερα, η παραδοσιακή κυριακάτικη εφημερίδα «Το Βήμα» προσφέρει ένα βιβλίο στους αναγνώστες της, για τον Έρωτα των Αρχαίων Ελλήνων.

Σκέφτηκα λοιπόν, να παραθέσω ένα προσωπικό ανθολόγιο κειμένων για τον Έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα, από βιβλία  και μελετήματα που έτυχε να πέσουν στο χέρι μου και να έχω διαβάσει, εδώ και χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος των κειμένων αυτών, αναφέρεται στην Ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα, χωρίς να λείπουν και τα κείμενα εκείνα, που μας μιλούν για τον έρωτα προς τις γυναίκες ή τον εταιρικό. Τα κείμενα αυτά, εκφράζουν τις απόψεις όχι μόνον των συγγραφέων που τα γράφουν ή τα σχολιάζουν,-ξένων και ελλήνων- θετικά κυρίως αλλά και αρνητικά, αλλά αντικατοπτρίζουν και την πολύπλευρη εικόνα μιας κοινωνίας του ιστορικού ελληνικού παρελθόντος, φωτογραφίζουν τις συνήθειες των ανθρώπων της, αναδεικνύουν τις μικροαπολαύσεις και τις χαρές τους, τους τρόπους ερωτικής τους εκτόνωσης και διασκέδασης, σχηματίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο δρούσαν και κινούνταν οι άνθρωποι αυτοί, ικανοποιούσαν τις καθημερινές τους ανάγκες, έλυναν τις προσωπικές τους κοινωνικές, πολιτικές ή ερωτικές διαφορές, αγαπούσαν, ερωτεύονταν, μισούσαν, εκδικιούνταν, βρίσκονταν σε διαπάλη αντιζηλίας με άλλους, παθιάζονταν, υιοθετούσαν την κρυφή αλλά σταθερή συνήθεια της μοιχείας, δωροδοκούσαν, ψεύδονταν, σκορπούσαν τον πενιχρό οβολό τους για να διεκδικήσουν το αγόρι ή το κορίτσι που επιθυμούσαν. Εκδήλωναν φανερά και χωρίς ντροπή τον τρόπο λατρείας τους σε συγκεκριμένα  πρόσωπα της αρεσκείας τους, έγραφαν στίχους χωρίς αιδώ, συνέθεταν ωδές χωρίς φόβο, έπλεκαν λυρικές μελωδίες, κατασκεύαζαν επιγράμματα για να υμνήσουν το αντικείμενο του πόθου τους, λάξευαν σε λευκό μάρμαρο την ομορφιά του αγαπημένου τους, ή την φωτεινή κορμοστασιά του, απαθανάτιζαν για τους μελλοντικούς απογόνους τους την περίλαμπρη ομορφιά αντρών και γυναικών, όπως εκείνοι αντιλαμβάνονταν τα θέμα της αισθητικής και του κάλλους. Αρχιτεκτονούσαν περίλαμπρους ιερούς Ναούς για να λατρέψουν τον έρωτά τους, διοργάνωναν ιερές γιορτές για να τιμήσουν τον αγαπημένο τους όταν εκείνος έφευγε από την ζωή σε πολύ νεαρή ηλικία. Χρησιμοποιούσαν με δυό λόγια, χιλιάδες φανερά παιχνίδια και κρυφά τεχνάσματα του έρωτα, για να κατακτήσουν το πρόσωπο του πόθου τους.

Ότι κάνουν δηλαδή, διαχρονικά σε όλους τους ιστορικούς αιώνες της ανθρωπότητας οι άνθρωποι, όλων των πολιτιστικών παραδόσεων σε όλα τα πλάτη και μήκη του μικρού αυτού μοναχικού πλανήτη του σύμπαντος, με την βοήθεια του πολυκάντηλου ήλιου και την λυχνία της σελήνης, για να ρίξουν τον άλλον ή την άλλη στο κρεβάτι του έρωτα. Και, να απολαύσουν τα σαρκικά του κάλλη, ή να διαιωνίσουν το ανθρώπινο είδος. Μια αέναη σταθερή επιθυμία προσέγγισης του άλλου, στην διάρκεια της σύντομης, τυχαίας και αβέβαιης ζωής μας. Μιας ζωής πλήρης δυσκολιών, μοναχικών περιδιαβάσεων, άγνωστων περιπετειών, συλλογικών κινδύνων, απρόβλεπτων θανάτων και καταστροφικών φυσικών ενεργειών. Μια Φύση αινιγματική και άπιαστη, ένα ανθρώπινο ζώο που έρχεται στην ζωή γυμνό και φοβισμένο, ανυπεράσπιστο και χωρίς λαλιά, με μόνο του εφόδιο το κλάμα.

     Έρωτας, είναι ότι γίνεται μεταξύ δύο ενήλικων πλασμάτων που εν δυνάμει αγαπιούνται, ή επιδιώκουν να ενώσουν έστω και για λίγο χρονικό διάστημα, τις επιθυμίες των σωμάτων τους. Αυτό που λένε οι νεότεροι, τις καύλες τους. Ή πάλι, έλα να συμμετάσχουμε σε μαθηματικά ερωτικά συνολάκια. Σε ερωτικές εξισώσεις με πολλούς αγνώστους.  Έρωτας, αυτό το αιώνιο επαναλαμβανόμενο αίνιγμα που δεν εξηγείται, δεν ερμηνεύεται, δεν περιορίζεται, δεν τειχοκολείται σε μεταφυσικές πύλες ζωής, απλά βιώνεται από τον κάθε ένα και την κάθε μία ξεχωριστά, διαφορετικά, ανεπανάληπτα, μοναδικά, τελετουργικά, πρόστυχα, βίαια, με μεγάλη τρυφερότητα. Κάθε άνθρωπος, επιλέγει μία ή περισσότερες φορές να εκδηλώσει την ερωτική του επιθυμία. Με φιλοσοφικό τρόπο, όπως ο θείος Πλάτων, με την μέθοδο της μαιευτικής όπως ο ημίθεος Σωκράτης, με στρατιωτικό τρόπο όπως ο ιερός λόχος, με ιστορικό τρόπο όπως μας τον αναφέρει ο Πλούταρχος, με αυτοκρατορικό τρόπο όπως ο αυτοκράτορας Ανδριανός, με τον «εκδικητικό» τρόπο του Αχιλλέα, όπως διαβάζουμε στην Πατρώκλεια ραψωδία, μετά τον θάνατο του συντρόφου του Πάτροκλου, με ποιητικό τρόπο όπως η γιαγιά μας η Σαπφώ, με παιδιάστικη αφέλεια προς τα μειράκια όπως ο αρχαίος επιγραμματοποιός και ποιητής Καλλίμαχος, με τον τρόπο της τραγωδίας όπως τον υμνεί ο παππούς μας Σοφοκλής, με τον τρόπο της κωμωδίας όπως τον σατιρίζει ο παμπόνηρος και τετραπέρατος Αριστοφάνης, με επιστολικό ερωτικό τρόπο όπως μας τον άφησε στο έργο του ο Φιλόστρατος, με Θεϊκό μεγαλείο όπως μας τον φανερώνει ο πατέρας των Θεών και των ανθρώπων Ζευς, που είτε γινόταν αετός για να αρπάξει το όμορφο βοσκόπουλο της Τροίας, τον Γανυμήδη, είτε μεταμορφώνονταν σε χρυσή βροχή για να κερδίσει τα σπλάχνα της όμορφης Δανάης. Ερμαφρόδιτος ο τοξότης-κυνηγός έρωτας, όπως μας τον παρουσιάζει το γνωστό άγαλμα που βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου.

Έρωτας, πολύπλευρος και πολυμήχανος, σκοτεινός και φωτοβόλος, παθιασμένος και καταστροφικός, δημιουργικός και επαίτης, αινιγματικός και θείος, τσαχπίνης και πονηρούλης, πεταχτούλης και νάρκισσος, αυτόχειρας και μεγαλοπρεπής, μας μπλέκει μέσα στα δίχτυα πάντα της ερωτικής του ασάφειας. Αφροδίτη της Μήλου και Καβαφικά Μαβιά Μάτια,-ένα σαπφείρινο μαβί-, Αφροδίτη η καλλίπυγος και Ηνίοχος των Δελφών, Αντίνοος και Ιουλιέττα, ιδανική Βεατρίκη και σατανικός Ρεμπώ, Ελένη η πεντάμορφη και Μωρίς, Ιάγος και Οθέλλος μαζί. Ένα μεγάλο Συμπόσιο στο Σατυρικό βιβλίο του Έρωτα του πολλαπλού εφηβικού κάλλους, ένας Εγκόλπιος και μια Λολίτα που μεθούν ομού, με το ερωτικό πικρό κατακάθι των ονείρων τους. Εραστές και Ερωμένοι μαζί στο ερωτικό γαϊτανάκι της ζωής. Ζωή και Θάνατος ένα. Και στην μέση, αυτός ο μικρός θάνατος για τον οποίον μας μίλησε ο Μωρίς Μπλανσό, στο διαρκές μας προσωπικό ερωτικό ταξίδι με τον Μεγάλο Ανατολικό του βίου μας.

ΑΧΙΛΛΕΥΣ (μόνος)

Πάτροκλε, αγαπημένε, στην ορμή σου

σκορπίσαν κιόλας. Μόνο μη ζηλέψει

κανείς θεός τη δόξα σου κι ο Έκτωρ

ο μισητός σταθεί να σε χτυπήσει.

Γιατί όμως τέτοια βάζω με το νού μου;

Θα μου ξανάρθεις, Πάτροκλε, αντρειωμένε,

με το καλό κι ορκίζομαι στο Δία,

να μη σ’ αφήσω πια να πολεμήσεις

μοναχός σου ποτέ. Τώρα το νιώθω

πόσο είμαστε δεμένοι. Να μου λείψεις

δεν το βαστώ. Η καρδιά μου πάει να σπάσει.

Ω! Σ’ αγαπώ σα δεύτερο εαυτό μου.

Λούλης Ποζιόπουλος,

ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ, τραγωδία, εκδ. Διαγωνίου-Θεσσαλονίκη 1986, σ.41  

    Το πρώτο βιβλίο που αγόρασα 350 παλαιές δραχμές από το βιβλιοπωλείο- με το κιλό-του Λαδιά στην οδό Ιπποκράτους, και μελέτησα για τον Έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα, εδώ και χρόνια, μετά την μεταπολίτευση του 1974, είναι του Χανς Λίχτ, ας ανοίξουμε την αυλαία με αυτό, και έπονται χρονολογικά τα επόμενα:

• Χανς Λιχτ,

  Η Σεξουαλική ζωή στην Αρχαία Ελλάδα,

  μτφ. Ελένη Δαλαμπούρα, εκδ. Μέλισσα 1965, σ. 558

Ένα μικρό κριτικό σημείωμα, που αντέγραψα κάποτε στο αρχείο των εφημερίδων, του Άγγελου Φουριώτη στην εφημερίδα «Απογευματινή» της 17 Ιουλίου του 1965, γράφει μεταξύ άλλων για την έκδοση:

«Υπάρχουν βιβλία που εκθέτουν το περιστατικό και βιβλία που δίνουν το κλειδί, για αρτιότερη μελέτη του, ένα τέτοιο βιβλίο παρουσιάζουμε σήμερα.

Θεωρούμε προσφορά την έκδοση του βιβλίου του Χανς Λίχτ, από τον εκδοτικόν οίκο «Μέλισσα», βιβλίου που μοιάζει με άνοιγμα αυλαίας-΄ότι επιτρέπει στον θεατή-αναγνώστη, να δή την πέρα από σχήματα πραγματική ζωή του λαού, που με απλοχεριά χάρισε στην ανθρωπότητα το καλούπι κάθε ορθοστατημένης εκφάνσεως, τόσο ώστε να δώση την μήτρα όλων των εκπολιτιστικών μορφών των είπε ο HEGEL. Και τούτο γιατί σε αυτό το βιβλίο δίδεται η πλέον πιστή εικόνα (σε πλάτος, βάθος και ύψος), των ηθών και των εθίμων των αρχαίων Ελλήνων, ηθών και εθίμων που αποδεικνύουν, πως για να εισχωρήσει κανείς στον πυρήνα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, πρέπει να γνωρίσει την θέσιν του αρχαίου έλληνος έναντι του ωραίου και από την πλευρά του ωφελίμου και από την πλευράν του τερπνού. Κι αυτήν την θέση ο Λιχτ, την διαγράφει αδρά και μάλιστα με μιαν εμπειρίαν που προέκυψε μετά από μελέτην εικοσιπέντε χρόνων, που δεν άφησε έξω από τα πλαίσιά της το ελάχιστο. Κι ακριβώς εδώ οφείλεται η πληρότης του βιβλίου, που μας δίνει τα μέσα να κατανοήσουμε την γνήσια, αρχέγονη και απλή φορά των αρχαίων ελλήνων προς το ωραίο και φυσικά να αποκτήσουμε σαφή αντίληψι για την ηθική τους, ηθική η οποία κάτω από τον δημιουργικό της παλμό, (παρά τις ιδιομορφίες και αδυναμίες του) δεν πρόδωσε ποτέ, τον υψηλό πολιτισμό τους….».

Αυτά σημειώνει μεταξύ άλλων, ο γνωστός συγγραφέας Άγγελος Φουριώτης στο κριτικό του σημείωμα την χρονιά της έκδοσης του βιβλίου.

    Η ογκώδης αυτή μελέτη, που είναι άρτια σχεδιασμένη και τεκμηριωμένη, μας αποκαλύπτει όλο το εύρος των σεξουαλικών ηθών και εθίμων, των σεξουαλικών συνηθειών,  ερωτικών σχέσεων και επιλογών των αρχαίων ελλήνων, έτσι όπως μας παρουσιάζονται μέσα από τα ίδια τα κείμενα και τις πηγές των αρχαίων συγγραφέων και απεικονίζονται στα εκατοντάδες μνημεία της τέχνης. Η αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα, ο κάπως φιλοσοφικός ατμοσφαιρικός τόνος γραφής του βιβλίου, η καλλιτεχνική του διείσδυση και εμβρίθεια, οι εύστοχες ιστορικές επισημάνσεις του, οι αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις του πάνω στο θέμα που διαπραγματεύεται με σαφήνεια και ισορροπία, η φιλολογική του τεκμηρίωση, ο τρόπος που ανασταίνει και αναβιώνει σεξουαλικές συνήθειες του αρχαίου παρελθόντος, κρατώντας τις ανάλογες ερμηνευτικές ισορροπίες, και, η πολύ καλή μετάφραση της μεταφράστριας του έργου, υιοθετώντας έναν λόγο στρωτό, γλαφυρό σαφή και οικείο, χωρίς σκοτεινά σημεία, ή αμφίβολης προελεύσεως επανερμηνείες, καθιστούν το βιβλίο χρήσιμο όχι μόνο για τους δασκάλους, καθηγητές, παιδαγωγούς, ιστορικούς ή ερευνητές της ιστορίας των αρχαίων ελλήνων, αλλά και για κάθε φιλομαθές άτομο που ενδιαφέρεται για την ιστορία και την παράδοση αυτού του τόπου, ανεξάρτητα ποια είναι η ατομική του ερωτική επιλογή, και αν συμφωνεί ή διαφωνεί, με το θέμα της ομοφυλοφιλίας, ή των άλλων μορφών του έρωτα που καταγράφει ο γερμανός συγγραφέας Χανς Λιχτ. Ένα βιβλίο που παρά το ότι έχουν περάσει πενήντα χρόνια από την έκδοσή του, και έχουν  έκτοτε εκδοθεί εκατοντάδες άλλα μελετήματα για το θέμα αυτό, εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρο και αξιοπρόσεκτο για τα στοιχεία που κομίζει και μας γνωρίζει, και το περιεχόμενο των θεμάτων που διαπραγματεύεται.

    Το βιβλίο έχει τα εξής κεφάλαια:

Μέρος Πρώτο

-Ο γάμος και η ζωή των γυναικών

-Το ανθρώπινο σώμα

-Γιορτές

-Το Θέατρο

 (Αττική τραγωδία/Αττική κωμωδία/Σατιρικό δράμα, Μίμος, Όρχηση0

-Χορός, Παιχνίδια, Συμπόσια, κλπ.

-Χορός και σφαιροπαιδίες, γεύματα και συμπόσια, ο θεσμός της φιλοξενίας

-Θρησκεία και Ερωτισμός

-Ο Ερωτισμός στην Ελληνική Λογοτεχνία

Ι. Η κλασική περίοδος, (Επική ποίηση, Λυρική ποίηση, πεζογραφία)

ΙΙ. Η ελληνιστική περίοδος,(Ποίηση-Επικά και λυρικά ποιήματα, Τα ποιήματα της Ανθολογίας, Φλύαξ, κιναιδική ποίηση, μίμος, βουκολική ποίηση, μιμίαμβος).

ΙΙΙ, Η μεταβατική περίοδος, (Ποίηση, Πεζογραφία)

ΙΙΙΙ. Η μετακλασική περίοδος(Σοφιστική, Ερωτική μυθιστορία, φιλοσοφία)

ΙΙΙΙΙ. Η τελευταία περίοδος(Ποίηση, Πεζογραφία)

Μέρος Δεύτερο

Ι. Ο έρωτας του αντρός για τη γυναίκα

ΙΙ. Αυνανισμός

ΙΙΙ. Τριβαδισμός

ΙΙΙΙ. Η Πορνεία

(Γενικές παρατηρήσεις, Τα πορνεία, Οι εταίρες, Σεξουαλικές δεισιδαιμονίες, Οι εταιρικοί διάλογοι του Λουκιανού, Η ιερή πορνεία, Συμπληρωματικές πληροφορίες για τις εταίρες).

ΙΙ. Η ομοφυλοφιλία των αρρένων

-Γενικά και Εισαγωγικά

-Ορολογία

-Το αγόρι και το ελληνικό ιδανικό της ομορφιά

-Η ομορφιά του αγοριού στην ελληνική λογοτεχνία

-Ανάλυση του ελληνικού ιδεώδους του αγοριού

-Άλλες φάσεις της ελληνικής παιδεραστίας

-Πορνεία των αρρένων

-Ηθική της ελληνικής παιδεραστίας

-Αρνητικές και καταφατικές γνώμες

-Η Ιστορία της ελληνικής παιδεραστίας

-Τοπικές λεπτομέρειες

Ι. Επική Ποίηση

  (η μυθική προϊστορική περίοδος, ο επικός κύκλος, Ησίοδος, Φανοκλής, Διότιμος και Απολλώνιος, Νόννος)

ΙΙ. Λυρική Ποίηση

 (Θέογνις, Πλάτων, Αρχίλοχος και Αλκαίος, Ίβυκος, Ανακρέων και Ανακρεόντεια, Πίνδαρος, Θεόκριτος, λείψανα από άλλους λυρικούς ποιητές)

ΙΙΙ. Τα Ποιήματα της Ανθολογίας

 (Στράτων ο Σαρδιανός, Μελέαγρος, Ασκληπιάδης, Καλλίμαχος, Οι άλλοι ποιητές)

ΙΙΙΙ. Πεζογραφία

 (Η παιδεραστία στην ελληνική μυθολογία, αστεία και πειράγματα σχετικά με την ομοφυλοφιλία, λεπτομέρειες και συμπληρωματικές παρατηρήσεις)

V. Διαστροφές της ελληνικής σεξουαλικής ζωής

  (Μιξοσκοπία, Τρανσβεστισμός, Επιδεικτισμός, Πυγμαλιωνισμός, Μαστίγωση, Σαδισμός, Μαζοχισμός, Σοδομισμός, Νεκροφιλία)

VI. Συμπλήρωμα στην σεξουαλική ζωή των ελλήνων

 (Τα σεξουαλικά όργανα και η καλλιπυγία, ευνουχισμός, περιτομή, φίμωση, αφροδισιακά, αισχρολογίες, αιμομιξία, σκατολογία, μικρές λεπτομέρειες και συμπληρωματικές σημειώσεις, ανασκόπηση)

     Όπως διαπιστώνουμε, το μελέτημα αυτό που μεταφράστηκε από τα αγγλικά στα ελληνικά, του γερμανού συγγραφέα Χανς Λιχτ, είναι μια μεγάλη και ευρεία επιστημονική σπουδή πάνω στην Σεξουαλική ζωή των αρχαίων ελλήνων. Ένα βιβλίο υποδομής, μέσα στην σειρά των συγγραμμάτων και μελετημάτων της ελληνικής βιβλιογραφίας που ασχολούνται με το θέμα.

Μεταφέρω ένα μέρος από το τελευταίο μέρος της μελέτης, με τίτλο «ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ» σ. 540-541

«Φτάσαμε στο τέλος του έργου μας, που κατά τη διάρκειά του ο συγγραφέας προσπάθησε να δώσει μια εικόνα των ελληνικών ηθών με τη στενότερη σημασία της λέξης και ελπίζει πως κατάφερε να εκπληρώσει, έστω και μερικά, το σκοπό του. Σ’ ένα έργο που δεν προορίζεται μόνο για τον επιστήμονα, αλλά και για τον μορφωμένο ανειδίκευτο, συλλέξαμε και επεξεργαστήκαμε ποικίλο υλικό που μπορεί αργότερα να ελεγχθεί με τη βοήθεια των παραπομπών στις πηγές που διατρέχουν όλο το κείμενο, από κάθε άτομο κατατοπισμένο πάνω στο θέμα, που θα αποκτήσει έτσι βαθειά γνώση των ηθών των Ελλήνων. Για έναν τέτοιο αναγνώστη το συμπέρασμα θα είναι διπλό: πρώτα θα έχει μάθει πως ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός σε όλη του την πολυμορφία έχει τις ρίζες του και την πρωταρχική αιτία του στο σεξουαλισμό.

     Ο σεξουαλισμός αποτελεί το κύριο στοιχείο όχι μόνο στην ερωτική ζωή, αλλά και στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, στην τέχνη και τη λογοτεχνία, στην κοινωνική και στη δημόσια ζωή, στην ψυχολογία και στις διασκεδάσεις, στις γιορτές και στις θεατρικές παραστάσεις, μ’ έναν λόγο παντού. Ο ερωτισμός είναι λοιπόν το κλειδί για την κατανόηση του ελληνικά πολιτισμού γενικά, και κατά συνέπεια, η γνώση του ελληνικού ερωτισμού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη βαθύτερη γνώση της ζωής στην αρχαία Ελλάδα.

Από το γεγονός αυτό απορρέει η ανάγκη και ο σκοπός του έργου μας που είναι η πλήρωση ενός κενού στη γνώση μας για τον ελληνικό λαό, ενός κενού που δεν είναι πια ανεκτό.

    Αν όμως ο ερωτισμός είναι η πρωταρχική αιτία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και το κέντρο της ζωής των ελλήνων, μια δεύτερη διαπίστωση ακολουθεί την πρώτη με την πειστική δύναμη της λογικής: πως η στάση των ελλήνων απέναντι στον σεξουαλισμό σαν κάτι αυτονόητο ήταν γεμάτη από μια αφέλεια και μια φυσικότητα που μας φαίνονται σήμερα σχεδόν ασύλληπτες. Όπως η λέξη «αμαρτία» με την ηθική σημασία ήταν ξένη στην ελληνική γλώσσα, έτσι και η ηθική των ελλήνων ενδιαφερόταν μόνο για ότι αδικούσε τους άλλους, για τα αδικήματα κατά της Πολιτείας και για το έγκλημα. Για τον Έλληνα η ηθική δεν είχε καμμιά σχέση με τα προβλήματα της σεξουαλικής ζωής, εκτός μόνο σε ό,τι μπορούσε να έχει επίδραση πάνω σε κορίτσια και αγόρια ανώριμα, ή αν χρησιμοποιούνταν βία σε σεξουαλικά ζητήματα  Κατά τα άλλα, ο καθένας είχε το δικαίωμα να διαθέσει το σώμα του όπως ήθελε. Τι έκαναν μεταξύ τους άντρες που είχαν περάσει την εφηβική ηλικία, δεν ενοχλούσε ούτε τον δικαστή ούτε την κοινή γνώμη. Γι’ αυτό και κανείς δεν θιγόταν αν γινόταν λόγος για τα σεξουαλικά ζητήματα χωρίς την παραμικρή προσποίηση αμηχανίας.

     Η καταπληκτικά τέλεια κατανόηση του κάλλους που χαρακτήριζε τους Έλληνες, η διονυσιακή χαρά τους για την αίγλη της ομορφιάς του ανθρώπινου σώματος, εξευγένιζε γι αυτούς κάθε αισθησιακή πράξη, φτάνει μόνο να βασιζόταν αυτή στον αληθινό έρωτα, δηλαδή στον πόθο του κάλλους.

    Έτσι η παιδεραστία, αντί για φαύλο πάθος, δεν ήταν για τους Έλληνες παρά μια διαφορετική μορφή του έρωτα, και δεν την θεωρούσαν εχθρική προς το γάμο, αλλά απαραίτητο συμπλήρωμα του γάμου, αναγνωρισμένο από την πολιτεία. Μιλούσαν δημόσια γι’ αυτή με την ίδια ακριβώς φυσικότητα που την περιλάμβαναν μέσα στην σφαίρα των φιλοσοφικών τους συζητήσεων οι μεγάλες διάνοιες, όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Επειδή η γοητεία του σεξουαλικού δεν καλυπτόταν από κανένα πέπλο μυστηρίου, που θα την έκανε ακόμη πιο δελεαστική, επειδή δεν στιγματιζόταν σαν αμαρτωλή ή απαγορευμένη, επειδή ακόμη ο σχεδόν απεριόριστος αισθησιασμός των Ελλήνων εξευγενιζόταν από τον πόθο του κάλλους, η σεξουαλική τους ζωή αναπτύχθηκε με ασυγκράτητη δύναμη αλλά και με ζηλευτή υγεία….»

ΣΑΠΦΩ

Άλλοι τους καβαλάρηδες κι άλλοι τους στρατιώτες

κι άλλοι τους ναύτες θεωρούν το πιο ωραίο πράγμα

σ’ αυτή τη μαύρη γη μα εγώ θαρρώ εκείνο

που ο καθένας πιο πολύ λατρεύει…

Αρχαία Ελληνικά Λυρικά Ποιήματα

Μετάφραση Ντίνου Χριστιανόπουλου, εκδ. Μπιλιέτο Παιανία 2005, σ.7

• Δημητρίου Γ. Σακορράφου

  Καθηγητού Φιλολογίας, τέως γεν. γραμματέως γενικής διοικήσεως Κρήτης.

  ΈΡΩΣ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ.

Κατά τους: Όμηρον, Ησίοδον, Εμπεδοκλήν, Θέογνιν, Ανακρέοντα, Αλκαίον, Σαπφώ, Αριστοφάνην, Πλάτωνα, Αριστοτέλην, Στράβωνα., εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας χ.χ. σ. 276

    Ο συγγραφέας έχει συγγράψει και άλλα πονήματα που αναφέρονται κυρίως στις παιδαγωγικές αρχές των Αρχαίων Ελλήνων, Αθηναίων ή Σπαρτιατών. Μια μελέτη που όπως είναι φυσικό διαπνέεται από ηθικάς αρχάς και εναρέτους αξίας που οφείλουν να διαπαιδαγωγούν τους νέους και τα κοράσια αν θέλουν να κρατήσουν αμόλυντη την παρθενία τους.

Αντιγράφω από την εισαγωγή:

«Τοιουτοτρόπως ο αναγνώστης θα ιδή να αναπτύσσωνται, εν συντομία πάντοτε τα θέματα: Το καλόν ως αρμόζον και μέτρον ηδονής, που ρέπει να στηρίζεται η ζωή δια να είναι καλή; Πρέπει να πράττωμεν ότι είναι ευχάριστον εις το καλόν, διότι το καλόν βασίζεται εις το ευ πράττειν, η δε αρετή της πολιτείας διδάσκει εμπράκτως την αρετήν και εμπνέει την ιδέαν της δικαιοσύνης εις του πολίτας, ενώ παραλλήλως και η αγωγή πρέπει να ακολουθή και αυτή ηθικάς αρχάς δια να δημιουργήση δικαίους πολίτας είς ένα δίκαιον κράτος. Το ωραίον, το ηθικόν και κόσμιον εις την μουσικήν και τας άλλας καλάς τέχνας δημιουργεί τον ενάρετον, δίκαιον και κόσμιον πολίτην-άνθρωπον και δια τούτο αι τοιαύται ωραίαι τέχναι πρέπει να πρωτιμώνται…»

Διόδωρου

Τον Κλείνο, του Μεγιστοκλή, τον όμορφο,

μήτε κι αν είναι κι απ’ τα μάτια σου πιο ακριβός ακόμα,

μήτε κι αν λάμπει Χάριτες όλος περιλουσμένος,

μην τον πολιορκείς.

Δεν είναι αγόρι άβγαλτο, είναι καλά μπασμένο

και των ερώτων έμπειρος. Πολλούς θα βασανίσει.

Τη φωτιά σου δύστυχε, μην την αναρραπίζεις.

Ελληνική Παλατίνη Ανθολογία. Τα Ερωτικά Επιγράμματα

μετάφραση-εισαγωγή-σχόλια Κώστας Τοπούζης, εκδ. Επικαιρότητα 2014, σ.69

• Robert Flaceliere

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

μετάφραση Ανδρέα Καραντώνη

εκδ. Δημ. Ν. Παπαδήμα 1977, σ.238

Από τον επίλογο του κριτικού και ποιητή και μεταφραστή του έργου, μεταφέρω τα εξής:

«Θρύλος ή πραγματικότητα, ότι απομένει μέσα μας από μια συνολική επαφή μας με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, είναι ένα θεσπέσιο πνευματικό άρωμα, που μας κάνει να πιστεύουμε πως αυτό που λέγεται «χαρά του ζειν» για τους αρχαίους Έλληνες, ήταν συνταυτισμένο με την αίσθηση και την πνευματική Ομορφιά(την απόλυτη Ομορφιά), με τον Έρωτα (τον ηθικό-πνευματικό και το σωματικό) και με την Αρετή, που ήταν ένας συνδυασμός ανδρείας, τιμιότητας, και ανθρωπιάς….»

Επίσης, στοιχεία σχετικά με το θέμα μπορεί να βρει ο αναγνώστης και στο μελέτημα του ίδιου συγγραφέα, του Γάλλου Robert Flaceliere, «Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός βίος των αρχαίων ελλήνων» σε μετάφραση του Γεράσιμου Δ. Βανδώρου, που κυκλοφόρησε από τον ίδιο εκδοτικό οίκο το 1974

(Ηδονή)

Τις γαρ αδονάς άτερ

θνατών βίος ποθεινός ή ποία τυραννίς;

τας άπερ ουδέ θεών ζαλωτός αιών.

Σιμωνίδης, απόσπασμα 71       

• Bernard Sergent

ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Πρόλογος του Georges Dumezil

Μετάφραση: Έλενα Πατρικίου

Εκδόσεις Χατζηνικολή 1985, σ. 282

    Το μεταφρασμένο σε αρκετές γλώσσες βιβλίο αυτό του γάλλου ιστορικού, αρχαιολόγου και μυθολόγου Bernard Sergent, συζητήθηκε ευρέως όταν εκδόθηκε στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο της Ιωάννας Χατζηνικολή. Για πρώτη μάλλον φορά διαβάζαμε ένα επιστημονικό και ιστορικό μελέτημα που αναφερόταν στην ομοφυλοφιλία στην αρχαία ελληνική μυθολογία(αν θέλετε αρχαία ελληνική θρησκεία). Το βιβλίο εξέταζε την κοινωνική αυτή συνήθεια, από μια άλλη σκοπιά, από αυτήν της ιερής και κοινωνικής μύησης του μικρότερου ως ερωμένου από τον μεγαλύτερο ως εραστή δάσκαλο. Μια Πλατωνική ερμηνευτική που αγγίζει τα παγκόσμια κράσπεδα της οικουμενικής ανθρωπολογίας ανά τους αιώνες. Ο συγγραφέας υποστηρίζει την αποδοχή της ομοφυλόφιλης πρακτικής από τα αστικά στρώματα της κοινωνίας, τα πιο εύπορα οικονομικά, τα πιο μορφωμένα, και αυτά που καθορίζουν την μοίρα του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου. Η αποδοχή από τα στρώματα αυτά καθιστά την ομοφυλοφιλία αποδεκτή, μη περιθωριακή ως ερωτική πρακτική και αποδεκτή σε όλες της τις σεξουαλικές διαφοροποιήσεις. Ο γάλλος ιστορικός, εξετάζει τους ελληνικούς αρχαίους μύθους και τους συμβολισμούς τους που είχαν μέσα στο κοινωνικό σώμα. Συμβολισμοί, που καθόριζαν με μεγάλη άνεση τις συνήθειες, τις επιλογές, τις αντιλήψεις και επιθυμίες των αρχαίων ελλήνων για τον έρωτα και την ατομική σεξουαλική πρακτική. Η στερεότητα και η ορθότητα των επιχειρημάτων του συγγραφέα, είναι αδιαμφισβήτητη. Οι αρχαίες μυθικές επιβιώσεις μέσα στο κοινωνικό σώμα , μας φανερώνουν την ουσιαστική επίδραση που είχαν αυτές οι συμβολικές παραστάσεις και ιστορίες στην καθημερινή ιδιωτική ζωή των αρχαίων ελλήνων, μας αποκαλύπτουν τα όρια της σεξουαλικής τους ελευθερίας και ερωτικής αποδοχής. Σίγουρα, με το πέρασμα του χρόνου, χάθηκε ο πρωταρχικός πυρήνας της εθιμικής αυτής συμβολικής πρακτικής, εξασθένησε ο κυρίαρχος συμβολικός τους ρόλος, δεν έπαψαν όμως οι μυθικές αυτές εξιστορήσεις και παραστάσεις, να αποτελούν σημείο αναφοράς για παιδαγωγικούς σκοπούς σύμφωνα με τα παιδαγωγικά πρότυπα της εποχής των. Η μύηση από την άλλη, του μικρότερου από τον μεγαλύτερο, στα μυστικά και στους κανόνες της κοινωνικοποίησής του καθώς αφήνει πίσω του την παιδική ηλικία, είναι κάτι που συναντάμε σε όλους τους πολιτισμούς και όλες τις εποχές. Στις μέρες μας, έχει μείνει η αχνή εικόνα της παιδαγωγικής αυτής πρακτικής σαν μια εργασιακή εκπαίδευση του μικρότερου από τον μεγαλύτερο, έτσι ώστε να αναλάβει τα ηνία της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας και της κοινωνικής του διάκρισης, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου.

Το βιβλίο είναι πολλαπλά ενδιαφέρον γιατί δεν αγγίζει μόνο τους γνωστούς μας χώρους της  θεατρικής τέχνης, της ποίησης ή της γλυπτικής απεικόνισης, με τους μεγάλους οικογενειακούς θεματικούς τους κύκλους, αλλά, ενδιαφέρεται, να ξεκλειδώσει τα κρυφά όνειρα των ανθρωπίνων ερωτικών επιθυμιών, όπως τα συμβολίζει η ελληνική μυθολογία σε όλο της το θεματικό εύρος και να δει τους παράλληλους δρόμους της ερωτικής έκφρασης και σεξουαλικής μύησης μέσα στην κοινωνία με τις νομικές της απαγορεύσεις. Μέσα στην ελληνική μυθολογία συναντάμε μια μεγάλη ποικιλία συγγενών ερμηνευτικών περιπτώσεων που άπτονται του χώρου της επιστήμης της ψυχανάλυσης, αναγνωρίζουμε ένα μεγάλο εύρος φυσιογνωμικών μορφών, και σίγουρα έναν ευρύ πλούτο συμβολισμών και απεικονίσεων που, συναντάμε μέσα στην καθημερινή μας ζωή, μέσα από τους διάφορους υπαινιγμούς, μαρτυρικές καταθέσεις και αχαρτογράφητες ερωτικές προθέσεις. Συγγενικές διαχρονικές μορφές που μας φανερώνουν τους σταθερούς ιστούς που δένουν τα τότε πανάρχαια θεσμικά και εθιμικά πλαίσια με τα σημερινά. Η ελληνική μυθολογία, είναι ένα μεγάλο θησαυροφυλάκιο όχι μόνον των ελλήνων αλλά ολόκληρης θα τολμούσαμε να γράψουμε της ινδοευρωπαϊκής φυλής. Τα ερωτικά της ίχνη τα συναντάμε ακόμα και σήμερα, παραλλαγμένα, σε διάφορες μορφές. Μυητικές ερωτικές πρακτικές αισθητικού μεγαλείου και ατομικής απελευθερωτικής σεξουαλικής επιλογής.

ΠΛΑΤΩΝ

Η ψυχή μου, φιλώντας τον Αγάθωνα, ανέβηκε έως στα χείλη μου,

σα νάθελε, η καϋμένη, κι αυτή να του δοθεί…

Νίκος Σπάνιας, ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ 1941-1971, Νέα Υόρκη 1972, σ. 38

• Αγησίλαος Ντόκας

Η ΕΡΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

εκδ. Αστήρ 1986, σ. 214

Για το βιβλίο αυτό του Αγησίλαου Ντόκα, έχω γράψει  κριτική σε περιοδικό παλαιότερα, την οποία έχω μεταφέρει και στην ιστοσελίδα μου. Απλά σημειώνω ότι, η μελέτη αυτή μας δίνει μια γενική συνοπτική εικόνα της ερωτικής ζωής των αρχαίων ελλήνων…

(ΕΡΩΣ)

Έρως ανίκατε μάχαν,

Έρως, ος εν κτήμασι πίπτεις,

ος εν μαλακαίς παρειαίς

νεάνιδος εννυχεύεις

φοιτάς δ’ υπερπόντιος, εν τ’

αγρονόμοις αυλαίς

και σ’ ούτ’ αθανάτων φύξιμος  ουδείς…

Σοφοκλής, «Αντιγόνη, στίχοι 781-                 

• Κωνσταντίνου Σιαμάκη

ΟΙ ΕΚΦΥΛΟΙ, τόμοι 2

εκδόσεις Πολύεδρο-Θεσσαλονίκη 1991 σ. 80+134

    Το δίτομο αυτό έργο του κυρίου Σιαμάκη, δεν αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στην ομοφυλοφιλία στον αρχαίο ελληνικό γεωγραφικό χώρο, αλλά εξετάζει και την ανάπτυξη του φαινομένου στους άλλους προϊστορικούς κόσμους και ιστορικούς λαούς της αρχαιότητας του παραμεσόγειου δακτυλίου, όπως-Παλαιστίνιους, Εβραίους, Χαμίτες, Χαναναίους, Αιγύπτιους, Φοίνικες  κλπ.

Εξιστορεί το πώς δημιουργείται το φαινόμενο της αρσενοκοιτίας,-ο βασιλιάς Λάϊος ο προπάτορας του φαινομένου, μετά την βίαιη πράξη του εναντίον του Χρύσιππου- χωρίζει τους ομοφυλόφιλους και τις ομοφυλόφιλες με τον παλαιό παραδοσιακό κλινικό διαχωρισμό(πριν την έκθεση Κίνσεϋ) σε ενεργητικούς και παθητικούς, χρησιμοποιεί την ορολογία κίναιδος καθώς εξετάζει την γέννηση του φαινομένου από ιστορικής και ιατρικής απόψεως, και κάνει λόγω για εκφυλισμένα έθνη, των παραμεσόγειων περιοχών. Χρησιμοποιεί τις αρχαίες πηγές για να στηλιτεύσει το φαινόμενο αυτό όπως το συναντάμε σε αρχαία ιστορικά, πολιτικά, στρατιωτικά και πνευματικά πρόσωπα,-ιδιαίτερα τους Λακεδαιμόνιους-και μας δίνει το γενικό περίγραμμα των χωρών όπου αναπτύσσεται το ερωτικό αυτό φαινόμενο. Ο γενικός συμπερασματικός του σχεδιασμός, παρά τις επιμέρους θετικές του θέσεις, δεν πετυχαίνει τον στόχο του, χρησιμοποιεί έναν ακραίο αντιεπιστημονικό λόγο, μια φρασεολογία που απηχεί προσωπικές γνώμες και αντιλήψεις του ίδιου του συγγραφέα, εκφράζει θέσεις που δεν στέκουν ιστορικά ή χρησιμοποιούνται από ιεροκήρυκες κατηχητικών σχολείων. Το δίτομο αυτό έργο, κατά κάποιον τρόπο «τσουβαλιάζει» τους αρχαίους λαούς και κατ’ επέκταση και τους αρχαίους έλληνες, δίνοντας τους τον χαρακτηρισμό έκφυλοι,-όπως δηλώνει και ο τίτλος του έργου-κάτι που δεν στέκει ούτε ιστορικά ούτε επιστημονικά ούτε και ανθρωπολογικά. Αν δηλαδή, μελετούσαμε το πολύτομο έργο του Sir James George Frazer «Ο Χρυσός Κλώνος», θα αποκαλούσαμε όλους τους αρχαίους πρωτόγονους και μη λαούς, διεστραμμένους ή ανθρωποφάγους; Επειδή υιοθετούσαν διαφορετικές θρησκευτικές ιεροτελεστίες, από αυτές των κατοπινών μονοθεϊστικών δοξασιών; Είναι αυτή η λανθασμένη ιστορικά και επιστημονικά αντίληψη των ακολουθούντων το χριστιανικό δόγμα, που αποκαλούν τους αρχαίους έλληνες ειδωλολάτρες, λες και δεν πίστευαν-οι αρχαίοι έλληνες-σε μια δική τους θρησκεία, δεν είχαν τους δικούς τους θρησκευτικούς κώδικες επικοινωνίας, χρησιμοποιούσαν τα  έθιμα εκείνα που ταίριαζαν στην δική τους ψυχοσύνθεση. Ανάμεσα στα άλλα αντι-επιστημονικά και στενά ιδιοσυγκρασιακές ερμηνευτικές απόψεις που γράφει, ας δούμε τι αναφέρει στην σελίδα 95, του δεύτερου τόμου: «Από όσα εκτέθηκαν μέχρι εδώ, θα νόμιζε κανείς, ότι στον Ελληνικό κόσμο ο εκφυλισμός ήταν γενικός και δεν άφηνε κανέναν άνθρωπο ν’ αποτελή εξαίρεσι, εν τούτοις, πολλά τεκμήρια δείχνουν, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν άγευστοι εκφύλων πράξεων και άπειροι εκφύλων ορέξεων, λίγοι θα ήταν εκείνοι, κυρίως αστοί μεγάλων πόλεων σαν την Αθήνα, ποιηταί, φιλόσοφοι, τυχοδιώκτες, μισθοφόροι, και πολίτες φασιστικών καθεστώτων όπως οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι ήταν έκφυλοι, μερικά από τα τεκμήρια αυτά είναι τα ακόλουθα…».

Τι να πω, πρέπει κάποτε να γραφεί μια ιστορία-συνηγορία για αυτήν την κατασυκοφαντημένη αστική τάξη, ανά τους αιώνας. Στον δεύτερο τόμο του έργου, συναντάμε αρκετά γνωστά μας πρόσωπα της αρχαιότητας, που ήσαν έκφυλοι. Όσο για τους Λακεδαιμονίους, μα για αυτούς θα μιλάμε τώρα; Όπως θα έλεγε και ένας έκφυλος ποιητής από την Αλεξάνδρεια.

Αδέσποτον

Ηράσθην, εφίλουν, έτυχον, κατέπραξ’, αγαπώμαι.

Τις δε και ης και πως, η θεός οίδε μόνη.

ΑΝΩΝΥΜΟ

Αγάπησα, φίλησα, πέτυχα, τα κατάφερα, αγαπήθηκα.

Με ποιον, με ποιαν και πως μόνο η θεά το ξέρει

Νίκος Μουλακάκης: μετάφραση

Αρχαία Ελληνικά Ερωτικά Επιγράμματα, εκδ. Επικαιρότητα 2000, σ.45   

• Γιάννη Γουδέλη

Η ΕΡΩΤΙΚΗ ΦΙΛΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

εκδ. Δίφρος 1992 σ. 192

    Ο γνωστός πολυγραφότατος συγγραφέας και εκδότης του Νίκου Καζαντζάκη, Γιάννης Γουδέλης, καταπιάστηκε στην μελέτη αυτή να αποδείξει ότι: «Με την Ερωτική Φιλία των Αρχαίων Ελλήνων έρχεται επίσης να άρει την ύβρη για τις σχέσεις των ανδρών μεταξύ τους, και την καθιερωμένη τότε δήθεν, παιδεραστία, αποδεικνύοντας περίτρανα με τα ίδια τα γραπτά ντοκουμέντα που έχουν σε πολλά σημεία ελεεινά παρερμηνευτεί… πόσο η πραγματικότητα ήταν εντελώς διαφορετική. Γιαυτό άλλωστε επιτελέστηκε το Ελληνικό Θαύμα. Φυσικά, από παντού και πάντα δεν έλειψαν και τα αφύσικα και τα παρά φύσιν, αλλά το καθεστώς των αρχαίων ελλήνων υπήρξε τέτοιο που ο κανόνας του ήταν, νους υγιής εν σώματι υγιεί». Σημειώνεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, και στην «Εξήγηση σε μια παρεξήγηση» σελίδα ΙΙ, αναφέρει: «Όσον αφορά τον όρο ερωτική φιλία όπως ονομάζουμε, κάνουμε αμέσως τη ρητή δήλωση πως αυτή, όχι δεν ήταν διαστρεβλωτική (ομοφυλόφιλη), αλλά αντίθετα επιδίωκε να ενώσει, κατά ζεύγη τις δημιουργικές δυνάμεις να αντιπαλέψουν στη ζωή. Ήταν φιλία ερρωμένη-δυνατή. Ο δυϊκός αριθμός είχε τότε μεσότητα και αμεσότητα. Αυτό είναι σημαντικό. Αποτελεί το κλειδί που δυστυχώς πολλοί ερευνητές, αν και φιλόλογοι οι περισσότεροι, δεν το αναζήτησαν κι επιχείρησαν παραβιάσεις που διπλοκλείδωσαν αντί να  ανοίξουν τις γερτές από το χρόνο θύρες. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την ερωτική φιλία, δυϊκή φιλία, αλλά η σύγχρονη Γραμματική έχει αποβάλλει το δυϊκό αριθμό σαν περιτή απόφυση ενώ ασχολείται συχνά με τα ανώμαλα ρήματα. Εμείς στεκόμαστε στη φυσιολογία και την υγιεινή…».

     Είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς τις απόψεις αυτές του Γιάννη Γουδέλη, μια και τα κείμενα τα οποία επιλέγει να επεξεργαστεί είναι στην ουσία μόνο ορισμένα Πλατωνικά έργα, τα οποία ερμηνεύει κατά το δοκούν. Αφήνει έξω των ερευνητικών του πεδίων, άλλα κείμενα των αρχαίων, και ασφαλώς τα ποιητικά έργα, το θέατρο και την πεζογραφία. Και παραγνωρίζει τα διεθνή και ελληνικά ερμηνευτικά σχόλια πάνω στα Πλατωνικά έργα. Οι απόψεις που εκφράζει είναι μονομερείς και μάλλον αστήριχτες, Την εποχή εκείνη, αλλά και μερικά χρόνια νωρίτερα, θυμάμαι, είχε αρχίσει να αναπτύσσεται μια θεωρία, ότι όλα πρέπει να τα ερμηνεύουμε σύμφωνα με την Πυθαγόρεια αριθμητική φιλοσοφία, τα πάντα ανάγονταν σε αριθμητικές σχέσεις. Μια διχαστική μανιχαιστική-θρησκευτική κατά βάθος άποψη-για το καλό και το κακό, για το γιαν και το γιν, το αρσενικό και το θηλυκό, το άσπρο και το μαύρο. Ο Γουδέλης  υιοθετεί τις αρχές αυτές, και στέκεται αρνητικά όχι στο θέμα της ομοφυλοφιλίας, αυτό δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία, ο καθένας μας μπορεί να έχει την άποψή του, αλλά προσπαθεί να αρθρώσει έναν ηθικό αριθμητικής δυαρχίας λόγο, που δεν σου λέει τίποτα, πέρα από μια γενικόλογη θέση του συγγραφέα για τα αρχαία κλέη των αρχαίων ελλήνων. Θέλω να πω, ότι ο λόγος του συγγραφέα Γιάννη Γουδέλη στην συγκεκριμένη μελέτη, δεν είναι επιστημονικός, δηλαδή επαληθεύσιμος ιστορικά.

ΣΤΡΑΤΩΝΟΣ

Ην τινα και παριδειν εθέλω καλόν αντισυναντών…

Ακόμη κι όταν θέλω έναν ωραίο που συνάντησα στο δρόμο

να μην τον δω και προσπερνάω, αυτόματα γυρίζω: Τον κοιτάζω!

Βασίλης Ι. Λαζανάς: προλεγόμενα-αρχαίο κείμενο-έμμετρη μετάφραση-σχόλια, βιογραφικά στοιχεία των ποιητών

Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα, εκδ. Δημητρίου Ν. Παπαδήμα 1993, σ.135

• Carola Reinsberg

ΓΑΜΟΣ, ΕΤΑΙΡΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΡΑΣΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

μετάφραση: Δ. Γ. Γεωργοβασίλης και M. Pfreimter

εκδόσεις Δημητρίου Ν. Παπαδήμα 1993, σ. 335

Στηριζόμενη η συγγραφέας στις εκατοντάδες εικαστικές παραστάσεις που μας έχουν διασωθεί και απεικονίζουν τις δεκάδες ερωτικές πόζες και στάσεις ερωτικής συνεύρεσης και αντλώντας στοιχεία από τις σκόρπιες πηγές, συνθέτει το δικό της επισκοπικό μελέτημα γύρω από το θέμα, και μας δίνει τις δικές της απόψεις σχετικά με τον ρόλο της γυναίκας μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο της αρχαίας κοινωνίας, για τον γάμο, για τον έλεγχο των γεννήσεων, μας μιλά για τον θεσμό της παιδεραστίας, αλλά και για τις εταίρες του έρωτα και της ερωτικής ψυχαγωγίας καθώς και τον τρόπο διαφήμισης των προσόντων τους, αλλά και, κάνει λόγω για τους διάφορους οίκους ανοχής, αναδεικνύει επίσης, και τις κοινωνικές βάσεις της αρχαίας κοινωνίας που στηρίχτηκαν τα φαινόμενα αυτά. Για την παιδεραστία αναφέρει ότι: «ο μόνος αληθινός έρωτας ήταν ο έρωτας προς τα αγόρια. Ο έρωτας αυτός ήταν εκείνη η μοναδική σεξουαλική σχέση, για την οποία ήταν απολύτως αναγκαίος ο πνευματικός και ψυχικός δεσμός, ενώ η σεξουαλική επαφή παραμένει δευτερεύουσα και κατά τις περιστάσεις περιοριζόταν σε πολύ λεπτές εκδηλώσεις αισθησιακής επιθυμίας και ερωτικής προσέγγισης…».

(Ομού)

Συν μοι πίνε,

συνήβα,

συνέρα,

συστεφανηφόρει,

συν μοι μαινομένω μαίνεο,

συν σώφρονι

σωφρόνει.

Αττικά Σχόλια, αρθ.18

• Σοφία Α. Σούλη

Η ΕΡΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

εκδόσεις Μιχάλης Τουμπής 1997, σ. 96

Τα κείμενα και η απόδοση στίχων και αρχαίων επιγραμμάτων είναι της Σοφίας Α. Σούλη.

    Το πολύχρωμο αυτό έργο, που διανθίζεται με πάρα πολλές φωτογραφίες ερανισμένες από την αρχαία τέχνη, είναι ένα σύντομο οδοιπορικό πάνω στην ερωτική ζωή των Ελλήνων, με αρκετά αποσπάσματα από αρχαίους συγγραφείς, την περίοδο της ακμής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και απόψεις που είναι γενικά αποδεκτές στο ευρύ κοινό. Εργασία επιμορφωτική και εύπεπτη, που μπορεί να δειχθεί και σαν οδηγός σε ξένους επισκέπτες των αρχαιολογικών μουσείων και χώρων.  Η συγγραφέας εστιάζει το ενδιαφέρον της αμιγώς στις ερωτικές σχέσεις των αρχαίων ελλήνων και εξάγει τα ανάλογα συμπεράσματα., στηριζόμενοι σε αποδεκτές απόψεις γενικής ερμηνευτικής.

Από την σελίδα 92 που κλείνει το βιβλίο της με το συμπερασματικό κείμενο «εκείνο που μένει» και μας δηλώνει την ταυτότητα του έργου, αντιγράφω ορισμένα:

«Σ’ αυτό το πέρασμά μας από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, σταθήκαμε σε εκείνα τα σημεία που θεωρούνται πιο αντιπροσωπευτικά στις περιόδους ακμής για το θέμα μας. Ίσως προβληματίσαμε άθελά μας κάποιους από σάς, που πριν φτάσουμε σε «πρακτικά» ζητήματα του έρωτα, περάσαμε μέσα από θεωρίες με αρκετή δόση φιλοσοφίας. Πιστεύουμε όμως, ότι αυτά που παρουσιάσαμε δεν ήταν σημεία τα οποία θα μπορούσε να παρακάμψει κανείς, προκειμένου να τοποθετηθεί σωστά  σε ένα τέτοιο θέμα…. Ο αρχαίος Έρωτας, ο Έλληνας, δεν φτερούγισε παιχνιδιάρικα μόνο στους βωμούς της Αφροδίτης και στις ιέρειες του έρωτα. Έδωσε τα φτερά του για να υμνηθεί η γυναικεία ομορφιά και ο έρωτας για τη γυναίκα, στο πρόσωπο της Ελένης. Έδωσε την λάμψη του στον Αχιλλέα για να γίνει όχι μόνο ο ποιο ωραίος αλλά και ο πιο γενναίος και ο πιο ευγενής από τους Αχαιούς. Σε στιγμές σπάνιας πνευματικής γονιμότητας ήρθε αυτός ο έρωτας να αναγεννηθεί μέσα από τη θεωρία της Πλατωνικής φιλοσοφίας….».

ΡΙΑΝΟΣ

Η Τροιζήνα είναι καλή λεβεντομάνα, δεν θα σφάλεις

άμα παινέψεις και το τελευταίο αγόρι της.

Μα τόσο ο Εμπεδοκλής μοναδικός, όσο τ’ ωραίο ρόδο

λάμπει και ξεχωρίζει μέσα στ’ ανοιξιάτικα  άνθη

Σπύρος Καρυδάκης: μετάφραση-σχολιασμός

σκίτσα: Κωνσταντίνος Μιχαήλ

Καυτό μέλι

Αρχαία ελληνικά ερωτικά ποιήματα από άντρες για άντρες και ερωτολογικός σχολιασμός τους, εκδ. Analphabet 2013, σ.161

• ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΝΤΑΚΗΣ

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Τόμος πρώτος

Ο Έρωτας στη Θρησκεία ή η ιδεολογία του έρωτα

εκδ. Καστανιώτη 1997

«Στον τόμο αυτό εξετάζεται ουσιαστικά η ιδεολογία του έρωτα και για την ακρίβεια ο έρωτας ως αξία ζωής στην αρχαία ελλάδα και στον χριστιανισμό…»

Τόμος δεύτερος

Η περίοδος πριν από την Πατριαρχία

εκδ. Καστανιώτη 1998

«Υπήρξε ή όχι μητριαρχία. Αυτό είναι το θέμα που εξετάζει ο δεύτερος τόμος…»

Τόμος τρίτος

Η Πορνεία

εκδ. Καστανιώτη 1998

«Τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για την αρχαία ελλάδα, προέρχονται κατά βάσιν από την περίοδο της απόλυτης ανδρικής επικράτησης και της επιβολής αυστηρής πατριαρχίας, κατά την οποία η γυναίκα ήταν υποταγμένη και αποτελούσε από τη μία μέσο παιδοποιίας για τη διατήρηση του οίκου, της οικογενειακής περιουσίας και λατρείας, κι από την άλλη αντικείμενο σεξουαλικής ικανοποίησης για τον άνδρα…»

Τόμος τέταρτος

Οι Εταίρες

εκδ. Καστανιώτη 1999

«Θέμα του τέταρτου τόμου είναι οι εταίρες, μια ιδιαίτερη κατηγορία ιδιωτικών πορνών…»

    Η πολύμοχθη και επίπονη αυτή πολύτομη εργασία του κυρού πλέον ποιητή, μεταφραστή, δοκιμιογράφου, δημάρχου και βουλευτού, πραγματικού αντιστασιακού κατά την περίοδο της επτάχρονης δικτατορίας, Ανδρέα Λεντάκη, είναι η πιο ολοκληρωμένη και άρτια σχεδιασμένη έρευνα για τον Έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα, από έλληνα ερευνητή και συγγραφέα.

Η εργασία αυτή, διαθέτει έναν τεράστιο πλούτο πηγών και αναφορών, που καθιστούν το τετράτομο αυτό πόνημα πραγματικό άθλο. Η έρευνα αυτή του Ανδρέα Λεντάκη, μπορεί μόνο με εργασίες ευρωπαίων ή αμερικανών επιστημόνων, ανθρωπολόγων ή εθνολόγων μπορεί να συγκριθεί. Για να είμαστε δίκαιοι, οι εργασίες που αφορούν την Αρχαία Ελλάδα και τον Έρωτα, του Παναγή Λεκατσά είναι ισάξιες με αυτήν του Ανδρέα Λεντάκη. Τεράστιος ο συγγραφικός μόχθος, έντιμος επιστημονικά ο σχολιασμός, πλήρης καταγραφή των στοιχείων αναφοράς, μεγάλο το εύρος των πηγών, πολλές οι παράλληλες παράμετροι συνομιλίας με κείμενα που άπτονται του θέματος, γνώστης υπερεπαρκής ο συγγραφέας, για την επεξεργασία ενός τόσο μεγάλου πεδίου έρευνας, λύνει τις εγγενείς δυσκολίες των ερμηνευτικών προβλημάτων, με σοφή μαεστρία και ορθή κρίση. Γραφή άψογη, κατανοητή, χωρίς σκοτεινά σημεία, δίχως σύννεφα νοηματικής ασάφειας, γλώσσα ρέουσα, λαγαρή, απλή, κατανοητή ακόμα και στον πιο άσχετο περί του θέματος αυτού. Ο Ανδρέας Λεντάκης, αγαπά το θέμα του και γιαυτό το σέβεται και το υπηρετεί με μεγάλη αυταπάρνηση, πάθος και συγγραφικό μεράκι. Ο αναγνώστης, ανεξάρτητα αν έχει μελετήσει άλλα συγγράμματα ελλήνων ή ξένων μελετητών, δεν μπορεί να μην ανατρέξει στην πολύτομη, χρηστική και απαραίτητη αυτή εργασία, εάν επιθυμεί να ασχοληθεί με τον Έρωτα στην Αρχαία Ελλάδα. Ιστορία, Αρχαιολογία, Μυθολογία, Θρησκεία, Τέχνη, Ποίηση, Κοινωνία, Ήθη και Έθιμα, αρχαίες ελληνικές παραδόσεις και άλλα πολλά περνούν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη σε αυτό το πολύτομο και πολύτιμο έργο υποδομής όσον αφορά το θέμα αυτό. Ο συγγραφέας μας δίνει μια πανοραμική εικόνα των ερωτικών σχέσεων και των σεξουαλικών εκφράσεων των ανθρώπων της αρχαίας Ελλάδας, χωρίς να μασά τα λόγια του, χωρίς να ντρέπεται να ονοματίσει τις καταστάσεις που περιγράφει, δίχως να σκιάζεται για τις ενδεχόμενες αντιδράσεις από συντηρητικούς κύκλους, δεν παραλείπει να αναφερθεί με επιστημονική συγγραφική εντιμότητα, στην ουσιαστική διαφορά πολιτιστικής, εθιμικής,  ηθικής, και, ερωτικής υφής και οπτικής του αρχαίου κόσμου, με τον μετέπειτα χριστιανικό, και να μας κάνει λόγω για την ευδιάκριτη ανειρήνευτη γραμμή φιλοσοφίας και στάσης ζωής του ενός κόσμου με τον άλλον. Δυο διαφορετικές αντιλήψεις και στάσεις ζωής και έρωτος, που, ακόμα κυριαρχούν διχαστικά στο συλλογικό υποσυνείδητο, και δημιουργούν τις παραπληρωματικές αγκυλώσεις του βίου των ελλήνων. Ιστορικά στοιχεία και ιδεολογία,  εθιμικές αξίες και αναμάρτητα ήθη, πηγές τέχνης και ερωτικός λόγος, καταγραφή και ερμηνεία, συνθέτουν αυτό το τεράστιο παζλ πληροφοριών που, μας απεικονίζουν με πληρότητα, την εικόνα της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, είτε σε περίοδο μητριαρχίας είτε σε περίοδο πατριαρχίας στην αρχαία ελληνική γεωγραφική και πολιτιστική επικράτεια.

Οφείλουμε να προσθέσουμε, στην γενικότερη βιβλιογραφία για τον έρωτα στην αρχαία ελλάδα, και τα άλλα δύο βιβλία του Ανδρέα Λεντάκη, «Είναι η γυναίκα κατώτερη από τον άντρα; Ή πως κατασκευάζεται η γυναίκα», εκδ. Δωρικός 1986 και «Ιερά Πορνεία» εκδόσεις Δωρικός 1990. Δύο σοβαρές μελέτες συγγενικές του γενικότερου θέματος που ο συγγραφέας εξετάζει.                        

Περί Προαγωγείας

Αρθ. 330

Εάν τις ελεύθερον παίδα ή γυναίκα προαγάγη, τον προαγωγόν γράφεσθαι καν αλώ, θανάτω ζημιούσθαι

Αρθ.333

Ο ευρεθείς εις δημόσιον κατάστημα προαγωγείας ή λαβών γυναίκα από τας προσφερομένας δημοσίως εις την αγοράν δεν θεωρείται μοιχός

Αρθ.334

Τας εταίρας άνθινα φορείν.

ΣΟΛΩΝ, Αρχαίον Ελληνικόν Δίκαιον

Νικολάου Ι. Πανταζόπουλου

Ιστορική εισαγωγή εις τας πηγάς του ελληνικού Δικαίου, εκδ. Ν. Α. Σάκουλα 1953, σ. 272, 276,277  

• Bruce S. Thornton

ΕΡΩΣ

(Ο Μύθος της σεξουαλικότητας στην Αρχαία Ελλάδα)

Μετάφραση: Γρηγόρης Ν. Κονδύλης

Επιμέλεια: Φώτης Τερζάκης

εκδόσεις Ακτή-Οξύ 1998, σ. 24

    Μία θα γράφαμε, εξειδικευμένη μελέτη, είναι  το βιβλίο αυτό του Αμερικανού καθηγητή Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Fresno. Μια μελέτη που επιδιώκει να αλλάξει την ερμηνευτική εικόνα για τον έρωτα στην αρχαία ελλάδα, που έχουμε από τα σχολικά μας χρόνια και που στηρίζεται σε εξιδανικευτικές προσεγγίσεις φιλελλήνων αλλά και ελλήνων ερευνητών και ιστορικών και που προσδιορίζουν την θέση μας στο θέμα αυτό. Ο αμερικανός συγγραφέας, χωρίς ψευδαισθήσεις ή άλλους ιστορικούς παραμορφωτικούς φακούς, εξετάζει τις ισχυρές δυνάμεις που αναδύονται από το ερωτικό συναίσθημα και προσδιορίζουν τις ιστορικές και κοινωνικές εξελίξεις στην αρχαιότητα. Στον ελληνικό χώρο. Οι σεξουαλικές σχέσεις των αρχαίων ερμηνεύονται έχοντας σαν βάση τους τις καταστροφικές δυνάμεις του έρωτα, την διάλυση της προσωπικότητας του ερωτευμένου ατόμου, την διαρραγή των κοινωνικών σχέσεων μέσα στο άμεσο περιβάλλον του ερωτευμένου ανθρώπου, τις επικίνδυνες για το άτομο και απρόβλεπτες συνέπειες από τα ερωτικά πάθη, τις σεξουαλικές σχέσεις και επιθυμίες που έχουν από μόνες τους μια ενεργητική δυναμική, μια δυναμική που εξοστρακίζει κάθε ηθική αναστολή χάριν των πολλαπλών χαρών του έρωτα, και μας δίνει μια άκρως ρεαλιστική και ιστορική ερμηνεία του στοιχείου αυτού της ανθρώπινης διαχρονικής φύσης που δεν ταιριάζει με τις εξιδανικευτικές απόψεις των μέχρι σήμερα γνωστών μας ακαδημαϊκών θεωριών. Και όπως σημειώνει ο ίδιος στην σελίδα 337, στο 8 κεφάλαιο. «Το χάσμα ανάμεσα σε μας και τους αρχαίους Έλληνες είναι τόσο δική μας κατασκευή, όσο και προϊόν της ασυνήθιστης ζωής των Ελλήνων».

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη και οκτώ κεφάλαια:

Μέρος Πρώτο

Ο «ανεξέλεγκτος πυρήνας»

-Ο «Τύραννος Θεών και Ανθρώπων»

-Το χρυσό παιδί από τον ματωμένο αφρό

-Το «αχρείο γένος των γυναικών» της Πανδώρας

-Τέρατα απληστίας

Μέρος Δεύτερο

Η «ψευδαισθησιακή Κυριαρχία»

-Η εξημέρωση των θηρίων

-Ερωτική Τεχνολογία

-Γυναίκες-Σύζυγοι και η τάξη του οίκου

-Έρως παιδαγωγικός

Επίλογος

Ο χωρισμός του Έρωτα από την Αφροδίτη

    Το βιβλίο είναι ένα σπάνιο ντοκουμέντο σύγχρονης ερμηνευτικής της ερωτικής και σεξουαλικής ζωής των αρχαίων ελλήνων, που προϋποθέτει έναν αρκετά ενημερωμένο πάνω στο θέμα αυτό αναγνώστη ο οποίος οφείλει να απεγκλωβιστεί από τις γνωστές καθιερωμένες εξιδανικευτικές απόψεις περί ιδανικού και φιλοσοφικού έρωτος των αρχαίων. Στον ελληνικό χώρο, είμαστε ακόμα δεμένοι με τις απόψεις του σημαντικού κατά τα άλλα φιλόλογου Ιωάννη Συκουτρή, και της γνωστής εισαγωγής του, στην μετάφρασή του Πλατωνικού Συμποσίου, που εκδόθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Ο αμερικανός Bruce S. Thornto, επισκοπεί και εμβαθύνει  με πολύ μοντέρνα ματιά τις αρχαίες πηγές, γνωρίζοντας καλά και ερμηνεύοντας χωρίς περιοριστικούς παραδοσιακούς δισταγμούς, τις σύγχρονες απόψεις που επικρατούν για το θέμα αυτό, τόσο στον Αμερικάνικο όσο και στο δυτικο-Ευρωπαϊκό επιστημονικό και ερευνητικό χώρο. Ο συγγραφέας διαθέτοντας ένα βαρύ και δυνατό φιλολογικό φορτίο στους ώμους του, μια κριτική οξυδέρκεια πολύ μοντέρνα και ευρύτερων οριζόντων των μέχρι σήμερα ερμηνειών, και μια καθαρή χωρίς σκοτεινά σημεία γραφή, ξεφεύγει από τα «στενά όρια» ακόμα και αυτά των ερμηνειών του Γάλλου Μισέλ Φουκώ για το θέμα της Σεξουαλικότητας,, και ανάγεται σε μια θα σημειώναμε, πολιτισμική ανθρωπολογία του αρχαίου ελληνικού κόσμου και των σεξουαλικών του παραδόσεων. Ο καθηγητής Θόρντον, απομυθοποιεί τις ερμηνευτικές μας σταθερές δίνοντάς μας ένα διαφορετικό πολιτισμικό κάντρο των σεξουαλικών σχέσεων των αρχαίων ελλήνων που έρχεται να δέσει, με τις σύγχρονες απόψεις των επιστημόνων για το πολυδαίδαλο φαινόμενο των ερωτικών σχέσεων. Πολλές από τις θέσεις του, θυμίζουν τις θέσεις του Βίλχεμ Ράϊχ σχετικά με την Σεξουαλική Επανάσταση, συγγενεύουν οι απόρροιες των σεξουαλικών πράξεων μετά και την εμφάνιση των διαφόρων ασθενειών του 20 αιώνα. Στο βιβλίο αυτό, δεν θα συναντήσει ο αναγνώστης τις γνωστές μας ωραιοποιήσεις με τις οποίες καλύπτουν το ρεαλιστικό γεγονός της ανθρώπινης σεξουαλικής επιθυμίας, δεν θα διαβάσει ρομαντικές αναλύσεις περί έρωτος, το ανθρώπινο σώμα είναι μια κατ’ εξοχήν δημιουργία του πολιτιστικού περιβάλλοντος με ότι αυτό συνεπάγεται. Είναι μια άλλη μηχανή σεξουαλικής πρόσληψης, παραγωγής και απόλαυσης, όπως αντίστοιχα συμβαίνει και στο εργασιακό περιβάλλον, ως σώμα-μηχανή. Οι ίδιοι οι τίτλοι των κεφαλαίων του βιβλίου, μας φωτίζουν τους δρόμους ερμηνείας που οφείλουμε να βαδίσουμε στην ανάγνωση της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας αυτής, ειδικής και με μεγάλες απαιτήσεις μελέτης.

Η μετάφραση είναι αρκετά καλή για τέτοιου είδους κείμενα, η γλώσσα εκφράζει τους δύσκολους πολλές φορές εννοιολογικούς κόμβους, οι δε αναγκαίες σημειώσεις στέκονται βοηθοί στην ανάγνωση. Ένα βιβλίο που θέλει τον χρόνο του τόσο για να μελετηθεί, όσο και να κατανοηθεί.

ΧΧΙΧ

(Καλός ο παις,…λίην καλός)

Κέρνα κρασί και ξαναπές, «στον Διοκλή», ούτε ο Αχελώος

δεν νιώθει τα αφιερωμένα σε κείνον κύπελλα.

Όμορφο το παλικάρι, Αχελώε, πανέμορφο κι αν κάποιος το

αρνιέται,

άμποτε μόνον εγώ την ομορφιά του να γνωρίζω.

ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΥ, ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ

Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια, επιμέλεια: Φ. Παγωνάρη-Αντωνίου,

εκδόσεις Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α.Καρδαμίτσα 1997, σ.227  

• David Cohen

 ΝΟΜΟΣ, ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

(Η επιβολή της ηθικής στην κλασική Αθήνα)

Μετάφραση: Πασχάλης Πασχίδης

Έκδοση του Cambridge University Press

εκδόσεις Ιστορητής-Κάτοπτρο 1999 σ. 322

    Το βιβλίο αυτό του καθηγητή David Cohen, του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ, είναι θα γράφαμε, μια πολύ ειδική και εξειδικευμένη φιλόδοξη εργασία ,που αφορά τις σχέσεις-όχι πάντοτε καθαρές-της Νομικής Επιστήμης(και των διαρκών και συχνών νομοθετημάτων της) και της Κοινωνίας. Της Κοινωνίας, σαν ένα μωσαϊκό διαφορετικών ανθρωπίνων υπάρξεων με ξεχωριστές διακριτές καταβολές, που η κάθε μία από αυτές τις υπάρξεις, μεταφέρει πάνω της, το βάρος όλων των ιδιαίτερων πολιτιστικών και εθιμικών χαρακτηριστικών και ηθικών ιδιοτήτων της ιστορικής της παράδοσης. Οι Κοινωνίες, είτε οι αρχαίες είτε οι σύγχρονες, πάντοτε ελέγχονταν και ποδηγετούνταν θα σημειώναμε, από πρότυπα νόμων, που περιορίζουν ή σχηματίζουν το «ασφυκτικό» πλαίσιο μέσα στο οποίο επιτρέπεται να κινηθεί και να εκφραστεί το ανθρώπινο σύνολο, να γνωστοποιήσει την σεξουαλικότητά του, να ξεδιπλώσεις τις ερωτικές του επιθυμίες, να ρυθμίσει επί τα βελτίω τις ερωτικές του σχέσεις. Οι Νόμοι, είναι ο κοινωνικά αποδεχόμενος έλεγχος και περιορισμός από το σύνολο του κοινωνικού σώματος, περιορισμός των ανθρωπίνων ελευθεριών. Ένας περιορισμός αναγκαίο κακό, για να μπορεί να λειτουργήσει θεσμικά και οργανωτικά μια πολιτεία. Η αλληλεπίδραση είναι διαρκής και ισχυρή, και έχει πάντοτε αποτελέσματα, χωρίς φυσικά να αποκλείουμε και τις σχετικές παρεκκλίσεις μέσα στο γενικότερο σύνολο των συμμορφώσεων στις νομικές επιταγές της εκάστοτε πολιτείας. Το δίκαιο όμως, γνωρίζουμε ιστορικά, ότι αλλάζει και μεταβάλλεται ανάλογα με τις πολιτικές, ιδεολογικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούν και κυριαρχούν σε μια ορισμένη ιστορική περίοδο. Αυτό έχει σαν επακόλουθο, να αλλάζουν και να τροποποιούνται οι ρυθμίσεις εκείνες που αφορούν την ανθρώπινη σεξουαλικότητα και ερωτική πρακτική. Οι κοινωνικές σχέσεις και κατ’ επέκταση και οι σεξουαλικές, είναι περισσότερο πολύπλοκες και σύνθετες ώστε να μπορούν να χωρέσουν στο πλαίσιο των ορισμών ενός νομοθετικού διατάγματος, παρόλα αυτά, οι νόμοι, ρυθμίζουν την ζωή των ανθρώπων και τα βοηθούν να συνυπάρξουν με τους γύρω τους, έτσι ώστε, να οικοδομηθεί ευκολότερα ένα κράτος δικαίου που θα μεριμνά για τις επιθυμίες και τις ανάγκες όσο το δυνατόν μεγαλύτερης μερίδας πολιτών, αποδεχόμενο τις επιμέρους πολιτισμικές, ηθικές ή θρησκευτικές διαφορές και ιδιορρυθμίες τους. Ο λόγος του θείου Πλάτωνα, ότι ο Νόμος είναι σαν τον ιστό της αράχνης ο οποίος πιάνει τα μικρά ζωύφια, ενώ τα μεγάλα τον τρυπούν και διαφεύγουν είναι ακόμα και σήμερα παρά ποτέ επίκαιρος.

Αυτό είναι το κεντρικό πρόβλημα με το οποίο ασχολείται αυτή η εργασία του αμερικανού επιστήμονα, διαπραγματεύεται την εξέταση του κοινωνικού και νομικού πλαισίου της μοιχείας μέσα στην οικογένεια, της ομοφυλοφιλίας μέσα στο δημόσιο και το άμεσο περιβάλλον του προσώπου που επιλέγει να ακολουθήσεις έναν διαφορετικό ερωτικό δρόμο από τους άλλους γύρω του, της ασέβειας όσον αφορά τα ιερά εθιμικά θέσφατα της κοινωνικής παράδοσης και, την διχοτόμηση μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου στην αρχαία ελληνική κοινωνία με τους νομικούς θεσμούς που την καθόριζαν και την προσδιόριζαν σαν μια κοινωνία ελεύθερων πολιτικά και κοινωνικά πολιτών. Το βιβλίο παρά το πολύ ειδικό της θεματολογίας του, αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον επιστημονικό σύγγραμμα, που δεν αφορά μόνο τους θιασώτες και θεράποντες της νομικής επιστήμης, αλλά και τους ιστορικούς και κοινωνιολόγους, αλλά και κάθε ερευνητή που επιθυμεί να γνωρίζει βαθύτερα και αποτελεσματικότερα, τον ρόλο της νομοθεσίας στην ρύθμιση των ιδιαίτερων ατομικών σχέσεων των ανθρώπων της αρχαίας εποχής στον ελληνικό χώρο. Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν δευτερογενείς πηγές μέσα στην ελληνική ιστορία της αρχαιότητας, που εξετάζουν το θέμα αυτό, ή άλλες ερμηνευτικές καταθέσεις που προέρχονται από την νομική επιστήμη, και έτσι, διαβάζω το μελέτημα αυτό με προσοχή και μεγάλο ενδιαφέρον, αναγνωρίζοντας αρκετές ομοιότητες σε κοινωνικά σημερινά πρότυπα και μηχανισμούς που εξακολουθούν να προσδιορίζουν τους ερωτικούς ρυθμούς της ζωής μας με μεγάλη ευκολία και ευρεία κοινωνική αποδοχή.

Η μετάφραση του βιβλίου ίσως και εξαιτίας του θέματός του είναι σε ορισμένα σημεία σκοτεινή, και διαβάζεται με μεγάλη προσπάθεια, ίσως αν οι περίοδοι και οι προτάσεις ήσαν μικρότερες να γινόταν ανετότερο το πλησίασμα των ερμηνευτικών προσεγγίσεων του συγγραφέα, μια μελέτη που απευθύνεται σίγουρα, και στο ευρύ κοινό.

ΑΛΚΑΙΟΥ

Δία της Πίσσας άρχοντα,

τον Πειθήνορα, της Κύπριδος δεύτερο γιο,

βάλε του κάτω απ’ το ψηλό το Κρόνιο ένα στεφάνι.

Αλλά μην τον αρπάξεις, δέσποτά μου,

τραβώντας τον σαν αετός στα ύψη,

για να τον έχεις οινοχόο των κυλίκων,

αντί για τον καλό σου Δαρδανίδη.

Κι αν κάποιο δώρο, των Μουσών αγαπημένο,

σου έχω κάποτε κι εγώ προσφέρει,

δείξε μου, σε παρακαλώ, με ένα σου νεύμα,

πως συμφωνείς στο θέμα για το θείο αγόρι.

ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

ΣΤΡΑΤΩΝΟΣ ΜΟΥΣΑ ΠΑΙΔΙΚΗ

μετάφραση: Γιώργος Ιωάννου

σχέδια: Βασίλη Βασιλειάδη

εκδ. Κέδρος 1979, σ.67

• Sir Kenneth J. Dover

GREEK HOMOSEXUALITY

Η Ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα

μετάφραση Παναγιώτη Χιωτέλλη

εκδόσεις Παναγιώτη Χιωτέλλη 1990 σ.274

    Το βιβλίο αυτό του Άγγλου καθηγητή κλασικών σπουδών και αρχαίων ελληνικών, σε διάφορα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα του εξωτερικού, είναι η ναυαρχίδα θα γράφαμε του θέματος της Ομοφυλοφιλίας στην αρχαία Ελλάδα. Είναι το πιο γνωστό σύγγραμμα τόσο στο εσωτερικό αλλά κυρίως, στο εξωτερικό, στα άτομα εκείνα που ασχολούνται συστηματικά και επιστημονικά με την ιστορία και τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας. Είναι αυτό, που διαμόρφωσε και εδραίωσε την πανεπιστημιακή, ιστορική και ερευνητική κοινή γνώμη πάνω στο θέμα και την αντιμετώπιση της Ομοφυλοφιλίας στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Το βιβλίο, είχε προκαλέσει μεγάλες συζητήσεις την περίοδο της έκδοσής του στο αγγλόφωνο κοινό το 1978 από τον εκδοτικό οίκο Duckworth.

    Γιαυτό και δώδεκα χρόνια μετά, όταν εκδόθηκε στην Ελλάδα, προκάλεσε έκπληξη, παραμερίζοντας ο εκδότης εχθρικές απόψεις για το θέμα  την εποχή εκείνη, μας το μετέφρασε με μεγάλη αγάπη και ευσυνειδησία. 
Γράφει ο εκδότης: «Με ιδιαίτερη ικανοποίηση θέτουμε σε κυκλοφορία τη μελέτη του καθηγητή Dover μεταφρασμένη στα Ελληνικά. Ο αναγνώστης θα πρέπει να γνωρίζει ότι αυτή η έκδοση είναι ίσως η πληρέστερη από όσες έχουν κυκλοφορήσει, ακόμα και στα Αγγλικά, αφού ο συγγραφέας πρόσθεσε και διόρθωσε το περιεχόμενο με όλα τα στοιχεία που προέκυψαν και υπέπεσαν στην αντίληψή του κατά τα δώδεκα χρόνια που πέρασαν από την πρώτη έκδοση του βιβλίου. Επίσης η έκδοση αυτή περιέχει έναν νέο πρόλογο-επισκόπηση αυτών των νέων στοιχείων, γραμμένων μόλις πέρυσι, ο οποίος περιέχεται μόνον, από όσο γνωρίζω, στην Ολλανδική έκδοση του έργου».

    Οι σημειώσεις αυτές του εκδότη, ενισχύουν την επιστημονική εγκυρότητα του έργου, και προσφέρουν στον ίδιο, όντας και μεταφραστής του, την απαραίτητη ικανοποίηση για την προσωπική του θεμιτή ιστορικά και εκδοτικά φιλοδοξία, να γνωρίσει στο ελληνικό κοινό την σημαντική αυτή μελέτη, του άγγλου καθηγητή Sir Kenneth J. Dover, στο Corpus Christi College, Οξφόρδη.

    «Το βιβλίο αυτό έχει έναν απλό και περιορισμένο στόχο, να περιγράψει τα ομοφυλοφιλικά φαινόμενα στη συμπεριφορά και το συναίσθημα, που συναντώνται στην Ελληνική τέχνη και λογοτεχνία ανάμεσα στον όγδοο και δεύτερο αιώνα π.Χ., και να προσφέρει έτσι μια βάση για λεπτομερέστερη και περισσότερη ειδικευμένη διερεύνηση(την οποία αφήνει σε άλλους) των σεξουαλικών πτυχών της Ελληνικής τέχνης, κοινωνίας και ηθικής», σημειώνει στον πρόλογό του ο άγγλος καθηγητής και παρακάτω «Η καθιερωμένη χρήση της γλώσσας με αναγκάζει μα μεταχειριστώ τα «ετεροφυλοφιλικός» και «ομοφυλοφιλικός» ως αντίθετα, αν όμως ακολουθούσα την προσωπική μου προτίμηση θα αντικαθιστούσα το «ετεροφυλοφιλικός» με το «σεξουαλικός» και θα θεωρούσα αυτό που ονομάζεται «ομοφυλοφιλία» υποδιαίρεση του «οιονεί σεξουαλικού» (ή του «ψευδοσεξουαλικού» όχι του «παρασεξουαλικού»). Όποιος επιθυμεί να με εντυπωσιάσει αποδίδοντας την προτίμησή μου σε προκατάληψη πρέπει πρώτα να με πείσει ότι έχει κάνει μια σοβαρή απόπειρα να διακρίνει την προκατάληψη από την κρίση.

    Κανένα επιχείρημα, που εμφανίζεται ότι αποδεικνύει πως η ομοφυλοφιλία γενικά είναι φυσική ή αφύσικη, υγιής ή νοσηρή, νόμιμη ή παράνομη, σύμφωνη με τη θέληση του Θεού ή αντίθετη προς αυτήν, δεν μου λέει αν μια συγκεκριμένη ομοφυλοφιλική πράξη είναι ηθικά ορθή ή ηθικά εσφαλμένη. Είμαι τυχερός, γιατί δεν αισθάνομαι καμίαν ηθική αναστάτωση η αποτροπιασμό για καμιάν απολύτως γενετήσια πράξη, υπό τον όρο ότι είναι ευπρόσδεκτη και ευχάριστη σε όλους όσους συμμετέχουν(είτε αυτοί είναι ένας, δύο, ή περισσότεροι από δύο). Κάθε πράξη μπορεί να είναι-για μένα και κάθε άλλον άνθρωπο-αισθητικά ελκυστική ή αισθητικά αποκρουστική. Κάθε πράξη μπορεί να γίνει για την εξυπηρέτηση μιας ηθικά καλής, ή ηθικά κακής πρόθεσης. Κάθε πράξη μπορεί να έχει καλές ή κακές συνέπειες. Καμιά πράξη δεν καθαγιάζεται και καμιά δεν υποβιβάζεται ηθικά, απλώς επειδή έχει μια γενετήσια  διάσταση….».

    Ο πρόλογος του Dover, μας δείχνει από την αρχή την ταυτότητα της έρευνάς του, την οποία διεξήγαγε όπως μας φανερώνει το αποτέλεσμα, με ευσυνειδησία, επιστημονική εντιμότητα και βαθειά έρευνα, γνωρίζοντας τους κινδύνους που εγκυμονεί ένα κοινωνικό θέμα που αφορά ζωντανές ανθρώπινες υπάρξεις πριν περίπου 2500 χρόνια, και που ο σύγχρονος άνθρωπος έχει διαφορετικές ιστορικές προσλαμβάνουσες, άλλες ηθικές αξιακές αναγωγές, παντελώς διαφορετικά σημεία μεταφυσικής αναφοράς και ατομικής πίστης. Ο ερευνητής αναφέρεται πάντα στις αρχαίες άμεσες πηγές, στα εικονογραφικά και γλυπτικά εκείνα στοιχεία που τον βοηθούν στην ορθότερη τεκμηρίωση του θέματος που εξετάζει, καταφεύγει στις αρχαίες ξυστές επιγραφές για να βρει τα στοιχεία που χρειάζεται, στην νομική ορολογία της αρχαίας εποχής για να αντλήσει πληροφορίες, επιλέγει γραπτά κείμενα των αρχαίων συγγραφέων, εκείνα που αναφέρονται εκτενέστερα στο θέμα και παρατηρούμε ότι μας φανερώνουν καθαρότερα τις μικρές εκείνες αλλά ουσιαστικές λεπτομέρειες της καθημερινής σεξουαλικής τους ζωής, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τους εμπειρικό βίο, στέκεται σε περιγραφές σωματικών ερεθισμών και περίπλοκων σωματικών αντιδράσεων κατά την διάρκεια των διαφόρων ερωτικών σχέσεων, που επικουρικά, τον βοηθούν να εξάγει τα συμπεράσματά του και να αναπτύξει με επιστημονική συνέπεια την καταγραφή των θέσεών του. Ο συγγραφέας δεν στέκεται σε διάσημα πρόσωπα της αρχαιότητας, τα οποία υπήρξαν ομοφυλόφιλα, όπως πράττουν άλλοι ερευνητές, ούτε πάλι, αναφέρεται σε περιοχές, πόλεις-κράτη που αναπτύχθηκε ή τα στοιχεία μας δείχνουν, περισσότερο από άλλες πόλεις το φαινόμενο της ομοφυλοφιλίας, Αθήνα, Σπάρτη, Θήβα κλπ. Δεν εξετάζει επίσης σε βάθος, την θέση της γυναίκας και την ερωτική της αυτοδιάθεση και κοινωνική κατάσταση μέσα σε ένα αντρικό και αρκετές φορές στρατιωτικό περιβάλλον. Το θέμα του είναι το φαινόμενο της ομοφυλοφιλίας και πως αυτό γίνεται αποδεκτό ή απορρίπτεται από το κοινωνικό σώμα μιας ορισμένης χρονικής ιστορικής περιόδου. Στα συν του βιβλίου είναι, ότι ο άγγλος καθηγητής, δεν δημιουργεί θεωρητικά σχήματα, για να εντάξει μέσα σε αυτά τα στοιχεία που ανακαλύπτει, δεν ερμηνεύει με προσδιορίσημα ερμηνευτικά μοντέλα το υπάρχον ιστορικό υλικό, και δεν επιβάλλει προσωπικές του απόψεις, το υλικό που εξετάζει αληθεύει ιστορικά, καθώς αναφέρεται σε καθημερινές ανάγκες ζωής και σεξουαλικής δραστηριότητας των αρχαίων ατόμων. Στο κείμενο δεν θα συναντήσουμε αφηρημένες ιδέες ή κοινωνικά επιβραβεύσιμα αξιώματα περί της ομοφυλοφιλίας στον έλληνα άνθρωπο, ούτε αντιιστορικά σχόλια που υπονομεύουν το επιστημονικό πεδίο της έρευνας, και τα οποία τα φέρνουν σε αντιπαράθεση με τον γενικό επιστημονικό σχεδιασμό του έργου. Αποφεύγει τον πειρασμό,-και φυσικά και τα ερμηνευτικά μεταφυσικά κλισέ-να ταυτιστεί και να εξετάσει το θέμα του, από την φιλοσοφική του άποψη, δηλαδή με τον ιστορικό τρόπο που μας δίδαξε εδώ και αιώνες, η Πλατωνική Ματιά και ερμηνεία του φαινομένου της ομοφυλοφιλίας, και που, οι περισσότεροι διαχρονικά ερευνητές ακολουθούν. Συνήθως, μια ρομαντική και εξιδανικευτική νατιά του θέματος για την παιδεραστία, καθώς και οι γλωσσικοί διαχωρισμοί περί εραστή και ερωμένου, περί μύστη και μυημένου στα ερωτικά παιχνίδια, που προέρχονται από τα Πλατωνικά κείμενα. Στα κείμενα που ο θείος Πλάτων είτε στις περιπτώσεις εκείνες που οικοδομεί το θεολογικό του σύστημα αναφοράς, είτε υπερασπίζεται τον δάσκαλό του Σωκράτη και την ιερή μνήμη του, είτε αναφέρεται στα ερωτικά συμπόσια ξεδιπλώνει τις θέσεις του. Υπάρχουν και οι θέσεις του που είναι κατατεθειμένες στο βιβλίο των Νόμων του ή στην Πλατωνική Πολιτεία, που διαφέρουν από τις προηγούμενες του φιλοσοφικές θέσεις περί ομοφυλόφιλου έρωτος και εφηβικής σεξουαλικής αγάπης. Ο Kenneth Dover, ακολουθεί έναν διαφορετικό ερμηνευτικό δρόμο, εξετάζει την σεξουαλική και ερωτική συμπεριφορά των αρχαίων ελλήνων έτσι όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο της κοινωνίας, των ηθικών αξιών, των θρησκευτικών δοξασιών, των μυθολογικών συμβολισμών, της γλυπτικής και εικαστικής τέχνης, των γραπτών κειμένων της πεζογραφίας και της ποίησης, και των τότε γλωσσικών κωδίκων επικοινωνίας, στην ημερήσια, καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο άγγλος συγγραφέας, πιστεύει ακράδαντα, ότι η όποια ερμηνεία των σεξουαλικών συμπεριφορών και ερωτικών επιλογών δεν είναι αντικείμενο εξέτασης της φιλοσοφίας, αλλά της επιστήμης και της ιστορίας, της ψυχολογίας και της ανθρωπολογίας, των επιστημών εκείνων, που ξεφεύγουν από το πλαίσιο των μεταφυσικών αναγωγών και αιτιάσεων.

Στον Ελληνικό χώρο, οι απόψεις του κλασικού φιλόλογου του μεσοπολέμου Ιωάννη Συκουτρή, και οι ιδεαλιστικές θέσεις περί του Ωραίου του Ηλία Καπετανάκη, είναι οι κυρίαρχες ερμηνευτικές σταθερές του φαινομένου αυτού των παλαιότερων αλλά και σύγχρονων ελλήνων.

Τα Περιεχόμενα του βιβλίου είναι τα εξής:

Ι. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ

Α. Κλίμακα

Β. Εικαστικές Τέχνες

Γ. Λογοτεχνία

Δ. Λεξιλόγιο

ΙΙ. Η ΔΙΩΞΗ ΤΟΥ ΤΙΜΑΡΧΟΥ

Α. Ο Νόμος

1. Αντρική Πορνεία

2. Ποινές

3. Νομική Κατάσταση

4. Ύβρις

Β. Εκδηλώσεις Έρωτα

1. Υπεράσπιση κατά κατηγορία για πορνεία

2. Έρωτες και επιθυμία

3. Έρωτας και αγάπη

4. Παρακολούθηση και Φιλοσοφία

5 Ομοφυλοφιλική Ποίηση

Γ. Φύση και Κοινωνία

1. Φυσική Παρόρμηση

2. Αντρική και γυναικεία σωματική διάπλαση

3. Αντρικό και Γυναικείο ύφος

4. Κυνήγι και φυγή

5. Ερωτική πολιορκία και σεξουαλική επαφή

6. Ρόλοι κυριαρχίας και εξάρτησης

ΙΙΙ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Α. Δημοσιότητα

Β. Προτιμήσεις και Φαντασιώσεις

Γ. Κωμική Εκμετάλλευση

Δ. Γυναίκες και Ομοφυλοφιλία

ΙV. ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

Α. Οι Δωριείς

Β. Μύθος και ιστορία

Κατάλογος Αγγείων

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο Αρχαίων κειμένων και Γραπτών

Τεκμηρίων

Ευρετήριο Αρχαίων Λέξεων

Γενικό Ευρετήριο

ΑΝΩΝΥΜΑ

(Φτώχεια κι έρωτας)

Και φτώχεια κι έρωτας, έχω δυο κακά. Και το ένα

θα το βαστάξω

ελαφρά, τη φωτιά της Κύπριδας όμως δεν μπορώ ν’

αντέξω.

Σωκράτης Λ. Σκαρτσής: επιλογή-μετάφραση-σχόλια

Αρχαία Ελληνική Ποίηση

εκδ. Καστανιώτη1994, σ.237

ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΣΘΕΝΕΒΟΙΑ

Πολλοί που ‘ναι περήφανοι για πλούτη και για

γένος

στο σπίτι τους ντροπιάζονται από χαζή γυναίκα

Ιωάννου Στοβαίου, ότι ουκ αγαθό το γαμείν,

μετάφραση Διονύσης Βίτσος,

εκδόσεις Περίπλους 1995

• Άδωνις Α. Γεωργιάδης

ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Ο μύθος καταρρέει

Εκδόσεις Γεωργιάδη 2002

Ο πασίγνωστος πρώην υπουργός και πολιτευτής της Νέας Δημοκρατίας, και πολυδιαφημιζόμενος βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου, με τις εκατοντάδες πολιτικές του παρεμβάσεις, έχει εκφράσει εδώ και χρόνια, τις απόψεις του για το θέμα του Έρωτα στην αρχαία Ελλάδα, και ειδικότερα για το θέμα της ομοφυλοφιλίας. Ανεξάρτητα από τις θετικές ή αρνητικές του απόψεις για το εξεταζόμενο θέμα, οφείλουμε να του αναγνωρίσουμε την επιστημονική του επάρκεια, και την καταφυγή σε πρωτογενείς πηγές, αν και, αρκετές φορές, τις χρησιμοποιεί με έναν τρόπο που ξεφεύγει από το αυστηρό επιστημονικό ερμηνευτικό πεδίο και τους δίνει, ή μάλλον τυλίγει τις ερμηνευτικές του προτάσεις μέσα σε μια αχλή εθνικιστική ή υπερβολικά προπαγανδιστική ως προς την υπεράσπιση του διαχρονικού ελληνισμού και της ιστορικής του πορείας, δυσκολεύοντας με τον τρόπο αυτόν, κάθε προσπάθεια συζήτησης για τα διαχρονικά προβλήματα ταυτότητας του νέου ελληνισμού που αντιμετωπίζει η χώρα μας, όσο και των επιμέρους ιστορικών αδιεξόδων της.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο με ένα λόγο απλό και ίσως πέρα από το επιτρεπτό όριο, απλοϊκό, επιδιώκει να οικοδομήσει την δική του θέση όσον αφορά την ομοφυλοφιλία στην αρχαία ελλάδα. Το βιβλίο προήλθε όπως αναφέρει και ο ίδιος ο συγγραφέας, από την ακύρωση μιας ομιλίας του για το θέμα, και ίσως γιαυτό ο λόγος του είναι μάλλον περισσότερο προφορικός, κάτι που δεν μειώνει φυσικά την αξία του. Το μελέτημα κινείται κυρίως, ανάμεσα σε δύο κυρίαρχες απόψεις συγγραφέων για το θέμα, με αρκετή επίδραση στους μελετητές. Αυτή του άγγλου Dover, που είναι η θετική πρυτανεύουσα άποψη για τον αντρικό έρωτα στην αρχαία ελλάδα, και η αντίθετη αρνητική κάθετη άποψη του συγγραφέα των «Εκφύλων», χωρίς να αγνοούνται άλλες συμπληρωματικές πηγές, αλλά και χωρίς εξονυχιστική έρευνα. Ο κύριος Γεωργιάδης, στηρίζεται μόνο σε ορισμένες επιλεκτικές αρνητικές αρχαίες πηγές, και πάνω σε αυτές τις αρνητικές αναφορές οικοδομεί την θέση του, χρησιμοποιώντας και τις ερμηνείες που δίνουν στο θέμα τα διάφορα Λεξικά, όσον αφορά την ερμηνεία των λέξεων. Δεν ανατρέχει σε άλλες πηγές, όπως είναι παραδείγματος χάρη τα κείμενα του ποιητικού λόγου, ή τα θεατρικά, που μας προσφέρουν πάμπολλα στοιχεία και πληροφορίες για την εθιμική συνήθεια αυτή των αρχαίων ελλήνων, και τον ρόλο που έπαιζε στην καθημερινή τους ζωή, και τις ερωτικές τους ανάγκες. Οι επικουρικές εξωγενείς πηγές που χρησιμοποιεί, είναι προσανατολισμένες προς μια κατεύθυνση ερμηνείας, πράγμα που δεν προσφέρει άπλωμα στην ερμηνευτική του θέση. Ασφαλώς υπάρχουν ιστορικοί και ρήτορες που δίνουν την δική τους ερμηνεία για το θέμα, αλλά υπάρχουν και άλλες πηγές όπως είναι οι διάφορες παραστάσεις των αγγείων, ή ποιητών-κατά κύριο λόγω της Παλατίνης Ανθολογίας, που αναδεικνύουν μια άλλη διάσταση του θέματος με θετικό πρόσημο. Εξάλλου, είναι πολύ δύσκολο, μετά από τόσους αιώνες να μιλήσουμε με ακρίβεια για συνήθειες και εθιμικές πρακτικές που αφορούν τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο αυτών των ανθρώπων, των αρχαίων μας προγόνων. Που σημαίνει, οι γενικεύσεις και οι απλουστεύσεις εντεύθεν κακείθεν δεν βοηθούν στην βαθύτερη κατανόησή του. Η ίδια η Ζωή, σε κάθε περίοδο της Ιστορίας και του ανθρώπινου Πολιτισμού φανερώνει με ποικίλους τρόπους τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων και τους τρόπους επίλυσης των προσωπικών τους επιθυμιών. Το βιβλίο λειτουργεί περισσότερο επαναλαμβάνω, σαν μια άλλη, βασιζόμενη σε συγκεκριμένες πηγές διαφορετική απάντηση στις κυρίαρχες θέσεις, κυρίως, του άγγλου ερευνητή, παρά τόσο στις απόψεις του κυρίου Σιαμάκη που δεν αντέχουν μεγάλο επιστημονικό βάρος άρνησης, εξαιτίας του τρόπου που διαχειρίζεται το θέμα.

Ο λόγος του συγγραφέα και δεξιού βουλευτή, πολλές φορές, ενδύεται έναν ηθικό μανδύα θεωρώντας ότι με τον τρόπο αυτόν συντάσσει ευκολότερα τις δυνάμεις εκείνες που διακατέχονται από υπερβολική πατριδολατρεία. Είναι μια άποψη θεμιτή και ερμηνεύσιμη στο μεγάλο πεδίο αδιεξόδων των ιστορικών ερμηνειών και των αντίστοιχων προκαταλήψεων που ταλανίζουν εδώ και αιώνες την ελληνική ιστοριογραφία. Όσον αφορά ακόμα το πώς διασώθηκαν τα παιδεραστικά αυτά κείμενα, ή άλλες πληροφορίες που μιλούν θετικά για την συνήθεια αυτή, πάντοτε η ιστορία μας έχει αποδείξει ότι υπάρχουν και φωτισμένα άτομα, που σέβονται παλαιές συνήθειες των προγόνων τους ανεξάρτητα αν δεν συμφωνούν με τις δικές τους ή δεν τις υιοθετούν. Το βιβλίο του κυρίου Γεωργιάδη, είναι χρήσιμο στην γενικότερη έρευνα του θέματος, από έλληνα ερευνητή, εξαιτίας κυρίως του ισορροπημένου λόγου του, που αποφεύγει αφοριστικές εκφράσεις που μειώνουν την επιστημονική εγκυρότητα της ερμηνείας, αλλά, και το κυριότερο, δεν δημιουργεί αρνητικά σκάνδαλα, κάτι, που συνηθίζεται από συγγραφείς που ασχολούνται με παρόμοια θέματα, ιδιαίτερα στον ελλαδικό δημοσιογραφικό χώρο.                   

• Σπύρος Κ. Ζερβός

ΡΟΖ ΣΚΑΝΔΑΛΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

εκδ. Ταξιδευτής 2010, σ. 230

Ο συγγραφέας, ασχολείται όπως λέει και ο τίτλος του βιβλίου, με τα σκάνδαλα και την πορνική πρακτική μεταξύ ετεροφυλόφιλων και ομοφυλόφιλων ανδρών και γυναικών. Εξετάζει τις σκοτεινές πλευρές γνωστών μας αντρών της αρχαιότητας και τους αναδεικνύει μέσα από τα προσωπικά τους πάθη και ιδιαίτερες ιδιωτικές στιγμές.

Αδέσποτο

( περί Ομορφιάς)

Όπου προσή το κάλλος, αμφιδέξιος

• Ηλίας Γερακέας-Κυριάκος Βελόπουλος

Όλοι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ομοφυλόφιλοι

Το μεγάλο ψέμα

εκδ. Κάδμος χ.χ. σ. 310

Το βιβλίο αυτό των δύο συγγραφέων-ενός φιλόλογου και ενός δημοσιογράφου-είναι η προσπάθεια να ανασκευαστεί η γενικευμένη λανθασμένη αντίληψη και θεωρία, ότι όλοι οι αρχαίοι έλληνες ήσαν ομοφυλόφιλοι. Μια ανιστόρητη και ατεκμηρίωτη άποψη, που συσκοτίζει την πραγματική και ουσιαστική έρευνα για τα ερωτικά ήθη και τα σεξουαλικά έθιμα των αρχαίων ελλήνων. Με απλό έως απλοϊκό τρόπο γραφής, οι συγγραφείς με καλές προθέσεις επιδιώκουν να ανασκευάσουν τις λανθασμένες αυτές απόψεις, και κατά κάποιον τρόπο, και τις απόψεις του συγγραφέα των «Έκφυλων». Στα τελευταία κεφάλαια παρατίθενται αποσπάσματα από εφημερίδες της εποχής για να αντιμετωπίσουν τον ισχυρισμό ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Gay. Επίσης, αναφέρονται και συνεντεύξεις ατόμων σχετικά με το Μακεδονικό ζήτημα, ένα βιβλίο περισσότερο δημοσιογραφικό που επιδιώκει να αγγίξει το πατριωτικό θυμικό των ελλήνων αναγνωστών, αλλά στην κεντρική του δομή, έχει πολλά κενά, καθώς και στον γενικό θεωρητικό του σχεδιασμό, κατά την γνώμη μου φυσικά.

Χαλκιδίζειν

    Άφησα τελευταία την ογκώδης μελέτη του πεζογράφου

Σπύρου Καρυδάκη:

«Καυτό μέλι»-αρχαία ελληνικά ερωτικά ποιήματα από άντρες για άντρες και ερωτολογικός σχολιασμός τους.

Η μετάφραση των κειμένων και ο σχολιασμός τους είναι του Σπύρου Καρυδάκη και τα σκίτσα του Κωνσταντίνου Μιχαήλ, το μελέτημα αυτό εκδόθηκε το 2013 από τον εκδοτικό οίκο Analphabet.

     Το βιβλίο αυτό είναι πραγματικά ένας άθλος, κάτι που το κάνει να συγκριθεί με την εργασία του Kenneth Dover και τις εργασίες του δικού μας Ανδρέα Λεντάκη. Είναι η πρώτη φορά που συγκεντρώνεται νομίζω, ένας τόσο μεγάλος αριθμός ποιημάτων από 95 αρχαίους ποιητές τα οποία αναφέρονται στον ομοφυλόφιλο έρωτα. Υπάρχουν φυσικά οι μεταφράσεις του συγγραφέα Γιώργου Ιωάννου, του Βασίλη Λαζανά  και πολλών άλλων αξιόλογων μεταφραστών-συγγραφέων που εστίασαν το μεταφραστικό τους ενδιαφέρον στην συγκέντρωση ενός σκόρπιου υλικού με την ιδιαίτερη θεματική του. Κύρια πηγή είναι ακόμα Η Παλατίνη Ανθολογία που, συγκέντρωσε ο Μάξιμος Πλανούδης και έκτοτε μεταφράζεται μέρος αυτής ή όλο το ποιητικό της corpus. Ο Καρυδάκης, δεν κρύβει τους στόχους του, που είναι η όσον το δυνατόν μεγαλύτερη συγκέντρωση παρόμοιου υλικού για να οικοδομήσει και εκείνος την δική του πρόταση. Μια κυρίαρχη πρόταση για τον αντρικό έρωτα, που επιδιώκει να απαλλαγεί από τις απόψεις του παλαιού φιλόλογου και σχολιαστή του περιβόητου Ιωάννη Συκουτρή, του οποίου οι απόψεις και οι ερμηνείες περί παιδικού έρωτος παρά των αρχαίων ελλήνων, είναι οι μόνες θέσεις που υιοθετούνται εδώ και αρκετές δεκαετίες, μετά την έκδοση και τον σχολιασμό του Πλατωνικού Συμποσίου. Το βασικό θέμα για τον Καρυδάκη είναι ότι η σαρκική λαχτάρα των αρχαίων-τουλάχιστον των συγγραφέων που εξετάζει-στρεφόταν προς το αντρικό πρόσωπο και σώμα. Τα σχόλια και οι παρατηρήσεις του, είναι εύστοχες, καθώς και οι μεταφραστικές του καταθέσεις. Το βιβλίο χρειάζεται χρόνο για να αναλυθεί, και σίγουρα αν προσεχθεί από αρμόδιους φορείς είναι από τα μελετήματα εκείνα που μπορούν να μεταφραστούν και σε άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα, ώστε να πάρει την θέση που του αξίζει μέσα στον ευρύτερο αποθησαυριστικό λειμώνα της διεθνούς έρευνας για τον έρωτα και την ποίηση στην αρχαία Ελλάδα.

Για το βιβλίο, θα επανέλθω, εξετάζοντας το ξεχωριστά.          

    Συμπληρωματικά αναφέρω και τις εξής μελέτες που έχω υπόψη μου για το θέμα:

-Jacques Mazet,

Οι Μεταμορφώσεις του Έρωτα. Ο Έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. εικοστού πρώτου 1984

-Κ. Μ. Κολομπόβα-Ε. Λ. Οζερετσκαϊα,

Η καθημερινή ζωή στην αρχαία ελλάδα, εκδ. Δ. Παπαδήμα 1988

-Mary R. Lefkowitz,

Γυναίκες στον Ελληνικό Μύθο, εκδ. Καστανιώτη 1993

-Violaine Vanoyeke,

Η Πορνεία στην Ελλάδα και στη Ρώμη, εκδ. Δ.. Παπαδήμας 1996

-Nicole Loraux,

Οι εμπειρίες του Τειρεσία. Το θηλυκό στοιχείο και ο άντρας στην αρχαία ελλάδα, εκδ. Σ. Πατάκης 2002

-Luc Brisson,

Το Αμφίβολο Φύλο. Ανδρογυνία και ερμαφροδιτισμός στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 2003

-Paul Veyne/ Francois Lissarague/ Francoise Frontise-Ducroux

Τα Μυστήρια του Γυναικωνίτη, εκδ. Αλεξάνδρεια 2008

-Γιώργος Ιωάννου: μετάφραση

Στράτωνος Μούσα Παιδική, εκδ. Κέδρος 1979

-Γρ. Στεφάνου,

Οι Εταίρες, εκδ. Μπάυρον 1983

-Πλούταρχος

Ερωτικός

Μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια: Μιχάλης Μερακλής, εκδ. Γνώση 1985

-Χρήστος Τσούκας,

Γυναίκες Αρχαίες, εκδ. Χατζηνικολή 1992

-Κωνσταντίνος Ζιώγας,

Περί του Γάμου παρά τοις αρχαίοις έλλησι, επανέκδοση εκδ. Ελεύθερη σκέψις 1993

-Νίκος Α. Βρισιμτζής,

Έρως, Σεξ Γάμος στην αρχαία ελλάδα, Αθήνα 1995

-Σωκράτης Λ. Σκαρτσής: επιλογή, μετάφραση, σχόλια

Ωραίες Εταίρες, εκδ. Γκοβόστη 1995

-Ροβήρου Α. Μανθούλη,

Αρχαίο Ερωτικό και Συμποσιακό Λεξιλόγιο, εκδ. Εξάντας 1999

-Νίκου Α. Παπανικολάου,

Όταν οι Εταίρες…, εκδ. Κ. και Π. Σμπίλιας 1999

-Δημήτρης Ι. Κυρτάτας,

ΧΟΛΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΣ

Και άλλες ιστορίες από τον ερωτικό βίο των αρχαίων ελλήνων,

εκδ. Άγρα 1999

-Βάλια Ξενίδου-Schild,

Οι Γυναίκες στην Ελληνική Αρχαιότητα, εκδ. Ερμής 2001

-Χρήστος Μπάκας,

ΦΡΥΝΗ, Η Εταίρα της Θήβας, εκδ. Εντός 2001

-Άγγελος Παν. Σακκέτος,

Οι Ελληνίδες της Αρχαιότητας, εκδ. Λιακόπουλος 2003

    Αυτό είναι το προσωπικό μου σεργιάνι, σε βιβλία και συγγραφείς έλληνες και ξένους που αναφέρονται στο θέμα του Έρωτα σε όλες του τις μορφές στην Αρχαία Ελλάδα. Ασφαλώς ούτε το θέμα εξαντλείται, ούτε έχει σταματήσει η έκδοση βιβλίων που ασχολούνται με το θέμα. Εδώ ενδεικτικά αναφέρω πηγές που έτυχε να έχω διαβάσει. Εξάλλου, ο Έρωτας σε όλες του τις μορφές και εκδηλώσεις όπως και η προσωπική ζωή του καθενός μας μέσα στην διάρκεια του ιστορικού μας χρόνου, υπερβαίνει τις ερευνητικές και σχολιαστικές μελέτες για τον βίο μας.

Κλείνω με τον αρχαίο Ρουφίνο, και όπως το ερμηνεύσει κανείς.

Το φιλί της Ευρώπης είναι γλυκό

ακόμη και όταν σε αγγίζει στο στόμα

με τα άκρα των χειλιών της.

Αυτή όμως δεν αρκείται σε αυτό,

αλλά το στόμα της σφηνώνει βαθιά

ρουφώντας με πάθος την ψυχή σου.

    Από «Περί Έρωτος διαλεγόμενοι» του Γρηγόρη Ζώρζου, εκδ. Ίδμων 1996

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή, σήμερα, Κυριακή, 20 Σεπτεμβρίου 2015

Πειραιάς, 20/9/2015