περιοδικό ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ

περιοδικό  ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ

    Επτά χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, και τον διωγμό και ξεριζωμό των Ελλήνων από τα μέρη της πανάρχαιας γης της Ιωνίας, και δύο πριν την έκδοση του αριστερού λογοτεχνικού περιοδικού «Νέοι Πρωτοπόροι(1931-1936)», ο ποιητής Φώτος Γιοφύλλης, εξέδωσε ένα μηνιαίο περιοδικό με τίτλο, «Πρωτοπορία». Ήταν 4 του Γενάρη του 1929, όπως μαρτυρεί το πρώτο του τεύχος και το ένθετο γράμμα του ίδιου του ιδιοκτήτη και διευθυντή. Γράφει ο Γιοφύλλης:

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ

ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ

ΑΘΗΝΑ                                    ΑΘΗΝΑ, ΤΗ 4-1-1929

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΦΩΤΟΣ ΓΙΟΦΥΛΛΗΣ

ΒΕΡΑΝΖΕΡΟΥ 13 Β

    Σας στέλνουμε ένα φυλλάδιο του νέου μας περιοδικού «Πρωτοπορία», που έχει σκοπό να παρακολουθήση και να δυναμώση την καλλιτεχνική και λογοτεχνική παραγωγή της Ελλάδος.

    Επειδή έχουμε την ελπίδα ότι θέλετε να ενισχύσετε τον σκοπό μας και το έργο μας, σας στέλνουμε μαζί και μια  αγγελία με τις λεπτομέρειες του προγράμματός μας και με πίνακα εγγραφής για να εγγραφήτε, αν επιθυμείτε.

                                       Με πολλήν υπόληψη

                                       Σπύρος Ν. Μουσούρης-Γιοφύλλης

    Να υπενθυμίσουμε, ότι την χρονιά εκείνη, σύμφωνα με τις εκπληκτικές εργασίες αποδελτίωσης που έχει πραγματοποιήσει η ερευνητική ομάδα της Θεσσαλονίκης υπό την εποπτεία του Χ. Λ. Καράογλου, «Περιοδικά λόγου και τέχνης (1901-1940)»- αναλυτική βιβλιογραφία και παρουσίαση, τόμος δεύτερος, Αθηναϊκά Περιοδικά (1926-1933), εκδόσεις University Studio Press 2002, εκτός από την «Πρωτοπορία», την χρονιά εκείνη κυκλοφόρησαν και τα εξής λογοτεχνικά περιοδικά:

Ο «Σταλακτίτης» του Κ. Κριεζή, η δεκαπενθήμερη έκδοση βιβλίου «Ελληνική Βιβλιογραφία», η «Εθνική Επιθεώρησης Ελλάδος» του Δώρη Κουβαρά, το εβδομαδιαίο εικονογραφημένο περιοδικό «Ελληνικά Μυθιστορήματα» με διευθυντή τον Νίκο Λιβαδά, το μουσικοφιλολογικό-επιστημονικό περιοδικό του Θεόδωρου Θωίδη «Μουσικός Κόσμος», η πασίγνωστη από την εποχή εκείνη, μηνιαία λογοτεχνική επιθεώρηση «Ο Νουμάς»(1929-1931) του Δημήτρη Π. Ταγκόπουλου, όργανο των ελλήνων δημοτικιστών, και τέλος, το γνωστό στον πνευματικό Πειραϊκό χώρο μηνιαίο περιοδικό λόγου και τέχνης «Διανοούμενος»(Νοέμβριος 1929-Ιανουάριος 1930) με φροντιστές τον ποιητή Γρηγόρη Ν. Θεοχάρη και Νίκο Ι Βλάχο, που εκδόθηκε στον Πειραιά στο τυπογραφείο των Τσουρουνάκη και (Π. Σ.) Βαρβαρέσου που βρίσκονταν στην γωνία Σωκράτους και Αγίου Κωνσταντίνου.

Η σημερινή κεντρική λεωφόρους Ηρώων Πολυτεχνείου, πριν μετονομαστεί μετά το πέρας της δικτατορίας του 1967, ονομάζονταν Βασιλέως Κωνσταντίνου Β΄, και πριν λέγονταν Σωκράτους, όπως την θυμούνται οι παλαιοί γηγενείς Πειραιώτες.

    Ο δεύτερος τόμος του βιβλίου «Περιοδικά λόγου και τέχνης», αφιερώνει τις σελίδες 216-230 στο περιοδικό, όπου υπάρχουν σχετικά κείμενα, δίνονται οι απαραίτητες πληροφορίες και αναφέρονται ονομαστικοί κατάλογοι των συνεργατών ανάλογα με το εξεταζόμενο θέμα. (Ποίηση-Πεζογραφία-Λυρική πρόζα-πεζοτράγουδο-Λογοτεχνική κριτική-Βιβλιοκρισίες-Θέατρο-Θεατρική κριτική-Μουσική, χορός-Επιστολές-Γλωσσικά άρθρα-Εικαστικά έργα-Αρχιτεκτονική, εικαστική κριτική-Φωτογραφία-Κινηματογράφος-Διάφορα). Όπως δείχνουν οι κατάλογοι που συνέταξε η ερευνητική ομάδα του Χ. Λ. Καράογλου, το περιοδικό παρά τα περί του αντιθέτου, είχε ευρύτατη γκάμα ενδιαφερόντων, και αρκετούς γνωστούς και καταξιωμένους συνεργάτες. Όπως παραδείγματος χάρη οι: Δημοσθένης Βουτυράς, Τάσος Αθανασιάδης, Παντελής Πρεβελάκης, Γιάννης Ψυχάρης από τον χώρο της πεζογραφίας, Κώστας Γ. Καρυωτάκης, Μιλτιάδης Μαλακάσης Τάκης Παπατζώνης, Σωτήρης Σκίπης, Νίκος Χάγερ Μπουφίδης από τον χώρο της ποίησης, Μαριέττα Μινώτου, Κώστας Βάρναλης, Γεράσιμος Σπαταλάς, Παύλος Νιρβάνας, Μ. Φιλήντας, Βασίλης Μεσολογγίτης, από τον χώρο της λογοτεχνικής κριτικής και βιβλιοκρισίας, Μ. Βάλσας, Κώστας Βελμύρας και Άγγελος Δόξας από το χώρο του Θεάτρου και της Θεατρικής κριτικής, η Nelly’s και ο Κώστας Φαλτάιτς από τον κόσμο της φωτογραφίας, και, η Καλλιόπη Ιγγλέση από την κινηματογραφική τέχνη. Πολλά και γνωστά τα ονόματα, καθώς και πολλά τα ενδιαφέροντα των νέων και παλαιότερων που συμμετέχουν ως συνεργάτες του περιοδικού Πρωτοπορία. Ας μην ξεχνάμε, ότι το κίνημα του Φουτουρισμού που ίδρυσε ο Ιταλός ποιητής και διανοούμενος-γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια 22/12/1876-Ιταλία 2/12/1944-και θιασώτης του Μουσολινικού καθεστώτος Φίλιππο Τομάζο Μαρινέττι(Filippo Tommaso Marinetti), έδωσε μεγάλη σημασία στην τέχνη του κινηματογράφου και την προπαγάνδα που μπορούσε να ασκήσει μέσω αυτής στις μεγάλες πλατείες μάζες, κάτι, που εκμεταλλεύτηκε και το τότε σοβιετικό καθεστώς και εφάρμοσε στην δική του κομματική-προπαγανδιστική έβδομη τέχνη. Η περίπτωση του σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν και άλλων σοβιετικών μάγων της έβδομης τέχνης της εποχής των χρυσών και μεγάλων επικών σκηνοθετών, μας φανερώνει πολλά στοιχεία σύγκλισης μεταξύ των δύο αντίθετων ιδεολογιών, όπως και της γερμανίδας Λένι Ρίφενσταλ.      

    Το περιοδικό κυκλοφόρησε από τον Ιανουάριο του 1929 έως τον Αύγουστο του 1931,συνολικά τρία χρόνια, σύνολο τευχών 28, όπως διαπιστώνουμε, δεν μακροημέρευσε στο λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό λιβάδι του μεσοπολέμου. Παρόλα αυτά, υπήρξε αρκετά γνωστό στην εποχή του και τους πρωτοποριακούς λογοτεχνικούς κύκλους, τόσο για τα κριτικά του δημοσιεύματα, όσο και για τις εικαστικές παραστάσεις που δημοσιεύθηκαν στα τεύχη του, οφείλουμε να τονίσουμε με την σχετική επιφύλαξη, ότι το περιοδικό «Πρωτοπορία», ήταν το πρώτο(;), ή τουλάχιστον από τα πρώτα λογοτεχνικά περιοδικά που ασχολήθηκε συστηματικά με την έβδομη τέχνη. Ο φιλόλογος Σταύρος Παπακυρίτσης, στο λήμμα για το περιοδικό σελίδα 1889, του «Λεξικού Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» των εκδόσεων Στέφανου Πατάκη-Αθήνα 207, σημειώνει μεταξύ άλλων και τα εξής:

«Η Πρωτοπορία διακρίνεται για τον κριτικό λόγο, που ευδοκίμησε στις σελίδες της. Στην στενή σχέση του Γιοφύλλη με τον φουτουρισμό(ο ίδιος είχε δώσει σχετικά ποιητικά δείγματα στο παρελθόν) οφείλεται και η πρόθεσή του το περιοδικό να στραφεί προς πρωτοποριακά ρεύματα της εποχής. Τελικά αυτό επιτεύχθηκε, κυρίως σε ότι αφορά τα εικαστικά έργα που δημοσιεύθηκαν, καθώς στη λογοτεχνία το περιοδικό δεν εμφάνισε κάτι το πρωτοποριακό. Ενδιαφέρουσα είναι εξάλλου, η κριτική στάση του Γιοφύλλη για τη σχέση «αριστερής» πολιτικής και λογοτεχνικής πρωτοπορίας στο σοβιετικό καθεστώς(στη στήλη «Σταράτα», από όπου αναδύθηκαν σταδιακά τα «σοσιαλ-δημοκρατικά» φρονήματα του εντύπου). Να σημειωθεί, τέλος, ότι η Πρωτοπορία είναι το μοναδικό περιοδικό της εποχής που ασχολήθηκε συστηματικά με κινηματογραφικά θέματα».

Επίσης, στην εργασία του περιοδικού «Περιοδικά λόγου και τέχνης», σελίδα 220 και 221 σημειώνονται σχετικά τα εξής:

«Όμως η πολιτική θέση του περιοδικού γίνεται σχετικά σαφής σε μερικά σχόλια της πρωτοσέλιδης επίκαιρης στήλης «Σταράτα», μολονότι σπανίως έχει πολιτικό περιεχόμενο». Και παρακάτω: «Το γλωσσικό και, ειδικότερα, η καθιέρωση του λατινικού αλφαβήτου είναι το κύριο ζήτημα, στο οποίο επικεντρώνεται η κριτική του περιοδικού». Μιλά επίσης για την στενή σχέση του περιοδικού με τον λογοτέχνη και πρωτοπόρο δημοτικιστή Γιάννη Ψυχάρη: «Ιδιαίτερη είναι η σχέση του περιοδικού με τον Ψυχάρη. Για τον δεύτερο, η Πρωτοπορία αποτελεί ίσως το μοναδικό, αυτήν την εποχή, βήμα έκφρασης των απόψεών του στην Ελλάδα…».

    Τα ενδεικτικά αυτά δημοσιεύματα, μας φανερώνουν τον καλό αγώνα των πνευματικών ανθρώπων της εποχής του μεσοπολέμου και την επιθυμία τους για μια αλλαγή στα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά πράγματα της εποχής των. Τα περισσότερα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά περιοδικά, είχαν στόχο την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και υποστήριζαν φανερά τις απόψεις και τις θέσεις των ηγετών του δημοτικιστικού κινήματος και τις απόψεις των δημιουργών που επεδίωκαν την γλωσσική αλλαγή, όπως ήταν ο ποιητής Κωστής Παλαμάς και άλλοι.

Όσον αφορά τώρα, το εικαστικό κομμάτι του περιοδικού, θα άξιζε ίσως, μια συγκριτική μελέτη από τους τεχνοκριτικούς, μεταξύ του περιοδικού «Καλλιτέχνης» και «Πρωτοπορία».

    Από το περιοδικό αυτό εδώ και αρκετές δεκαετίες, κατόρθωσα να βρω σε πάγκο στο Μοναστηράκι, τέσσερα τεύχη, τα οποία όπως αναφέρουν στο οπισθόφυλλο, μου κόστισαν 2000 παλαιές δραχμές. Τα δύο πρώτα τεύχη είναι φθαρμένα, τα άλλα δύο, είναι σε σχετικά καλή κατάσταση παρά την παρέλευση τόσων χρόνων.

Οι διαστάσεις τους είναι 16,5Χ22,5. Το χρώμα τους είναι ανοιχτό κρεμ και με κόκκινα καλλιτεχνικά γράμματα αναφέρεται ο τίτλος του περιοδικού, και, υπάρχει ένα κόκκινο βέλος διαγώνια του εξωφύλλου που καλύπτει όλη την μπροστινή σχεδόν σελίδα και στα τέσσερα τεύχη. Στο οπισθόφυλλο και των τεσσάρων τευχών, υπάρχει ολοσέλιδη διαφήμιση της φωτογραφικής μηχανής KODAK, μιας μάρκας πολύ διάσημης και χρησιμοποιούμενης, και στους νέους της γενιάς μου, δεκαετία του 1980. Αξίζει να αναφέρουμε ότι, στην γενιά μου, ήταν και εξακολουθεί να παραμένει γνωστό μεγάλο και κεντρικό βιβλιοπωλείο στο κέντρο της Αθήνας, με τον ίδιο τίτλο. Ένα πλούσιο σε εκδόσεις βιβλιοπωλείο, που έκανε μεγάλες εκπτώσεις στα βιβλία, στους άφραγκους σχεδόν τότε νέους, υπάρχει ακόμα.

Τα τεύχη είναι τα εξής:

Α. Χρόνος Ι. Φυλλάδιο Ι. Γενάρης 1929, δραχμαί 5

Β. Χρόνος Ι. Φυλλάδιο 2, Φλεβάρης 1929, δραχμαί 5

Γ. Χρόνος Ι. Φυλλάδιο 3, Μάρτης 1929, δραχμαί 5

Δ. Χρόνος Ι. Φυλλάδιο 4, Απρίλης 1929, δραχμαί 5

Και για τα τέσσερα τεύχη, υπάρχει ενιαία σελιδαρίθμηση.

Τα στοιχεία του περιοδικού είναι τα εξής:

«ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ»

Περιοδικό για την Καλλιτεχνία και την Λογοτεχνία

Βγαίνει στην Αθήνα κάθε μήνα

Διευθυντής και Ιδιοκτήτης: Φώτος Γιοφύλλης(Σπύρος Ν. Μουσούρης)

Γραφεία Βερανζέρου 13 Β.

Εγγραφή προπληρωμένη για ένα χρόνο: Στην Ελλάδα δραχμές 60, στο εξωτερικό 10 σελίνια ή 3 δολάρια. Τα χρήματα πρέπει να στέλνονται με επιταγή στο όνομα του Σπύρου Ν. Μουσούρη.

Η ανακοίνωση είναι δημοσιευμένη ακριβώς από κάτω στα γερμανικά, τα αγγλικά και τα γαλλικά.

Στο πρώτο τεύχος, υπάρχει ένθετη δισέλιδη Αγγελία για την έκδοση του περιοδικού που κάνει λόγο για τον σκοπό της έκδοσης, μας μιλά για τα περιεχόμενά της, τους συνεργάτες της και μας δίνει τις προγραμματικές της θα γράφαμε καταθέσεις ,καθώς, και χρήσιμες πληροφορίες για το περιοδικό, και, Πίνακα Εγγραφής συνδρομητών. Είναι ένα αυτόνομο έντυπο, το οποίο μπορεί να  ταχυδρομηθεί.

ΣΚΟΠΟΣ:

Η παρακολούθηση και το δυνάμωμα κάθε προσπάθειας κ’ εργασίας ζωντανής κι αξιόλογης στη σύγχρονη Καλλιτεχνία και Λογοτεχνία μας και παράλληλα η προσεχτική κριτική, καθώς κ’ η πολεμική ενάντια σε κάθε ψευτιά.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

Η φρεσκότερη και πρωτοτυπότερη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή ντόπια και ξένη (διήγημα, ποίημα, θεατρικά έργα κ.λ.π.). Μελέτες για την Τέχνη πιο γενικές και πιο ειδικές. Κριτική παρακολούθηση της τρεχούμενης ζωής στη Λογοτεχνία, στο Θέατρο, στη Μουσική, στη Ζωγραφική, στη Γλυπτική, στην Αρχιτεκτονική, στο Χορό, στον Κινηματογράφο, και στη Διακοσμητική, γραμμένη από τους πιο ειδικούς και συγχρονισμένους κριτικούς μας. Η ξένη τρεχούμενη καλλιτεχνική και λογοτεχνική κίνηση στο Παρίσι, Νέα Υόρκη, Μόσκα, Βερολίνο, Μιλάνο, Λόντρα, Τόκιο κλπ.

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ:

Ψυχάρης, Κωστής Παλαμάς, Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Κώστας Βάρναλης, Άγγελος Σικελιανός, Δημοσθένης Βουτυράς, Τάκης Παπατζώνης, Μένος Φιλήντας, Μανόλης Καλομοίρης, Αιμίλιος Ριάδης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Νίκος Νικολαϊδης, Κωστής Βελμύρας, Νίκος Χάγερ Μπουφίδης, Νίκος Καζαντζάκης, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Λιλή Πριονιστή, Αθηνά Σαραντίδη, Κα Ρεϋμόντ, Ναυσικά Γεωργιάδη, Ίρις Σκαραβαίου, Γεράσιμος Σπαταλάς, Α. Μ. Στρατηγόπουλος, Κώστας Φαλτάιτς, Αδαμάντιος Παπαδήμας, Φ. Ροκ, Αλέξανδρος Γρίβας, Μ. Βισάνθης, Ρένος Έλληνας. Θ. Παπαμανώλης, Γιάννης Θύμιος και πολλοί άλλοι.

Η ΕΚΔΟΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ ΤΟ ΓΕΝΑΡΗ 1929

ΓΙΑΤΙ ΒΓΑΙΝΕΙ Η «ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ»

Στην προγραμματική αυτή ανακοίνωση, ο ποιητής και εκδότης Φώτος Γιοφύλλης, προτάσσει απόσπασμα από την ποιητική σύνθεση «Οι Πατέρες» του Κωστή Παλαμά.

…Γίνε οργοτόμος, φυτευτής, διαφεντευτής.

Κι’ αν είναι

κ’ έρθουνε χρόνια δίσεχτα, πέσουν καιροί οργισμένοι,

κι’ όσα πουλιά μισέψουνε σκιασμένα, κι όσα δέντρα

για τίποτ’ άλλο δε φελάν παρά για μετερίζια.,

μη φοβηθής το χαλασμό. Φωτιά! Τσεκούρι! Τράβα,

ξεσπέρμεψέ το, χέρσωσε το περιβόλι, κόφτ’ το,

και χτίσε κάστρο απάνω του και ταμπουρώσου μέσα,

για πάλαιμα, για μάτωμα, για την καινούργια γένα

π’ όλο την περιμένουμε κι’ όλο κινάει για νάρθη…

    Ας βεβαιωθή ο κόσμος που μπορεί να αιστανθή και να σκεφτή, που αγαπάει και που πονάει το γνήσια και αληθινά ωραίο πως, όσο κι’ αν ήρθανε χρόνια δίσεχτα, όσο κι’ αν πέσαν καιροί ωργισμένοι, το χωράφι της τέχνης κρατάει τον Ιερό Σπόρο και θα τον κάμη να πετάξη ρωμαλέο φυτό. Μη φοβάστε! Χρειάζεται τσεκούρι και κλαδευτήρι, γερό κλάδεμα, για να φυτρώση το δέντρο και ν’ αναδώση την Καινούργια Γένα.

Είναι καιρός πια. Η λογοτεχνία και η τέχνη μας αρκετά χαροπάλεψαν ανάμεσα σε τόσα αγκάθια, μέσα σ’ ένα χέρσο γερασμένο χωράφι. Χρειάζεται ξανάνιωμα. Αυτός είναι ο σκοπός μας. Γι’ αυτό θα πολεμήσωμε.

     Η μούχλα πρέπει να ξεπαστρευτή, και να φύγη από την καλλιτεχνική μας ζωή. Χρειάζεται να χτυπηθούν μερικά σκουριασμένα πράμματα, να βγούν οι αράχνες και να ξεκαθαριστή ο δρόμος. Τότες θα ιδούμε που πάμε και τότες θα μπορέση η Καλλιτεχνική μας δημιουργία να προχωρήση ρωμαλέα και θαραλλέα.

     Πρέπει να φύγουν από τη μέση τα εμπόδια που μαραίνουν την τόλμη.

    Ας ρίξουμε τα μάτια μας με αθωότητα και λαιμαργία σε ότι γίνεται τώρα στην παγκόσμια τέχνη. Ας μην κλειόμαστε σαν τους Μανταρίνους στον εαυτό μας, στα στενά και χιλιοτριμμένα ρούχα που μας έδωκε το φριχτό μικρολόγο περιβάλλον μας. Ο κόσμος αλάκερος ζυμώνει αυτή την στιγμή χίλιες ιδέες και χίλιες προσπάθειες με τη δύναμη που ξεχύνουν αμέτρητα ταλέντα και μορφωμένα μυαλά. Κι’ όμως εμείς εννοούμε να παίζουμε το ρόλο του σκατζόχερα. Μα τάχα τι φοβούμαστε; Μη χάσουμε τα «ιερά θέσφατα» της περίφημης κριτικής μας, ή τ’ αριστουργήματα  ενού ατροφικού και άτολμου αιώνα;

    Αρκετά ξωδέψαμε τον καιρό μας με ανόητα μικρολογήματα. Αρκετά συζητήσαμε για πράμματα που δεν αξίζουν τον κόπο…

    Είναι ανάγκη πολλά να συντριφτούνε για να βοηθήσουμε τη δημιουργία. Κλαδευτήρι και τσαπί! Μαζί-μαζί και πλάϊ-πλάϊ και τα δύο.

    Έτσι, ο καλλιτεχνικός και λογοτεχνικός μας κόσμος που νοιώθει μέσα του κάποια δημιουργική ορμή κι’ ο φιλότεχνος κόσμος που συμπαθεί τους αγώνες πούχουν κάποια σημασία, ελπίζουμε πως θα βρεθούνε μαζί μας.

     Η ελπίδα μας αυτή αξαίνει πιο πολύ την ορμή μας.

                                       Φώτος Γιοφύλλης

    Μια λογοτεχνική και καλλιτεχνική προγραμματική ανακοίνωση, η οποία και μετά από ογδόντα τόσα χρόνια, μπορεί να βρει κανείς στοιχεία που ομοιάζουν με την σημερινή μας πνευματική παθογένεια. Και δεν είναι τυχαία η προμετωπίδα από την ποιητική σύνθεση του γεραρού Κωστή Παλαμά, ο οποίος δίνει τον επαναστατικό τόνο με τον λόγο του στο ύφος του κειμένου του Γιοφύλλη, αλλά, και τις πνευματικές συγγένειες μεταξύ τους.                        

Έπρεπε να περάσουν αρκετές δεκαετίες, από την έκδοση του περιοδικού «Πρωτοπορία», για να πάψουν τα λογοτεχνικά περιοδικά να ασχολούνται με αυτήν την μικρολογία που καυτηριάζει ο Φώτος Γιοφύλλης, μέχρι να ξαναπέσουμε ξανά σε αυτήν την ατέλειωτη σε προσωπικό επίπεδο, πολιτικό λόγο, και καλλιτεχνική έκφραση τιποτολογία. Άτομα, που εξακολουθούν να κρατούν τα ηνία των πνευματικών και καλλιτεχνικών πραγμάτων της πτωχευμένης χώρας μας, από την μεταπολίτευση μέχρι των ημερών μας.

Ας δούμε τι περιέχουν τα τέσσερα αυτά τεύχη.

Πρώτο τεύχος:

«σταράτα» του Φώτου Γιοφύλλη,σ.3-5

«πρέπει να γράφουμε με το λατινικό αλφάβητο» του Μ. Φιλήντα, σ.5-7

«ΙΚΕΤΙΔΕΣ»(Argumentum)-ποίημα-του Τάκη Παπατζώνη, σ.8-10

«Υπερρεαλιστικό μπαλέτο»-ποίημα-του Νίκου Χάγερ Μπουφίδη, σ.10

«Από πάνω» του Γιάννη Ψυχάρη, σ,11

«Δύο κηδείες»(περιγραφή), του Βασίλη Μεσολογγίτη, σ.11

«Γιατί χάθηκε ο Αλή-Ντζαμπαρά ο Μεγάλος Λαθρέμπορας», του Βσεβολοντ Ιβάνωφ (μετάφραση Αθηνά Σαραντίδη), σ.12-15

«Το φετεινό Φθινοπωρινό Σαλόν» του Luc Benoist (μετάφραση Αδαμάντιος Δ. Παπαδήμας), σ.15-20

Στις σελίδες «Η Ζωή του Μηνός», ο ποιητής Κώστας Βάρναλης κρίνει τα βιβλία των -Γιάννη Ψυχάρη, «Un pays qui ne vent pas de sa langue» Παρίσι 1928.

-Κοκκινάκη, «Η τελευταία συμφωνία»(ποιήματα), 1929

-Κοντέσσας ντε Νουάϊγ, «Ποιήματα»(μετάφραση Μυρτιώτισσας) 1928

Ο Φώτος Γιοφύλλης, κρίνει τα ποιήματα του Πότη Ψαλτήρα με τίτλο «Σχήματα»

Στις στήλες Θέατρο ο Κωστής Βελμύρας, μιλά για τα θεατρικά έργα

-«Η γυμνή γυναίκα» του Μπατάιγ, Θέατρο-θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη.

-«Το καρναβάλι του έρωτος» του Σαρλ Μερέ, Θέατρο Τριανόν-θίασος Αμηρά.

Στην στήλη για την Μουσική ο Γιάννης Φραγκόπουλος γράφει για τις «Συναυλίες για τον Σούμπερτ» που διοργανώθηκαν στην Αθήνα με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας από το Ωδείο Αθηνών.

Ο Φώτος Γιοφύλλης κρατά και τις στήλες των εικαστικών εκθέσεων. Ας μην ξεχνάμε, ότι κυκλοφορούν και δύο τόμοι του με την ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής.

Παρουσιάζει τον Κώστα Μαλέα, τον Δημήτρη Γιολδέση, τον Β. Μποκατσιάμπη, του Χ. Παχύ, του Χ. Παπαδάκη, του Σ. Ρονά, του Δανιήλμ του Ν. Χειμωνά, του Α. Στρατηγόπουλου κλπ.

Στην στήλη Γλυπτική, ο Αναστάσιος Δρίβας, μιλά για τα «προπλάσματα για επιτάφια μνημεία», του γλύπτη Ευάγγελου Βρεττού.

Ο Χ. υπογράφει το κείμενο για «την μορφή της σύγχρονης Αθήνας» στην στήλη Αρχιτεκτονική, και με την πληροφορία ότι, από το επόμενο φυλλάδιο την στήλη θα κρατά ο αρχιτέκτονας Γ. Κοντολέων.

Ο Ψ. κρατά την στήλη του Χορού, που μιλά για το χορευτικό ζεύγος του Βάσου και της Τανάγρας Κανέλλου στο θέατρο Κεντρικό.

Η Ίρις Σκαραβαίου, κρατά τις σελίδες για τον Ελληνικό και Ξένο Κινηματογράφο.

Από τις Ελληνικές μιλά για την ταινία «Μαρία η Πενταγιώτισσα» του Μαδρά που συμμετέχει και ο Πειραιώτης Αιμίλιος Βεάκης, το «Λιμάνι των Δακρύων», «Το λάβαρο του 1821», που όπως αναφέρεται, η υπόθεση ελήφθη από το σύγγραμμα του Άγγλου Τόμας Στερν Έλιοτ.

Στην στήλη της Διακοσμητικής ο Ω, γράφει για τα σχέδια της Πολυξένης Δημαρά.

Τέλος, ο Β. Ο. γράφει στις σελίδες για την Ξένη Ζωή για τις πόλεις Βερολίνο και Τόκιο.

Το τεύχος κλείνει με τις καινούργιες εκδόσεις και την αλληλογραφία προς το περιοδικό από όλη την Ελλάδα.

Δεύτερος τεύχος

-«σταράτα» του Φώτου Γιοφύλλη

-«Τα Σονέτα» του Φώτου Γιοφύλλη, κριτική από τον ποιητή Κωστή Παλαμά

Ακριβώς από κάτω από την κριτική δημοσιεύεται η απάντηση του Φώτου Γιοφύλλη.

-Ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός δημοσιεύει γράμμα του, «Οι Δελφικές Εορτές κ’ οι Πρωτοπόροι»

-Ο Κώστας Φαλτάϊτς γράφει για την «Αισθητική του δουλεμένου ασημιού»

-Η Λιλή Πριονιστή, γράφει για  την «Μοντέρνα Αισθητική»

-Ο Paul Morand, σε μετάφραση του Αδαμάντιου Δ. Παπαδήμα, δημοσιεύει την «Ουγγρική Νύχτα»

-Ο Γερμανός ποιητής Joachim Ringelnatz, σε μετάφραση Ρένου του Έλληνα δημοσιεύει το ποίημα «Απάνω στο χτεσινό μου όνειρο…»

«Πως βρέθηκα σ’ έναν πλανήτη, στο καλό;

Μου λες πως σκούζω, σαν βραχνάς, με παιδεύει΄

-΄Ισως και ν’ ανεβαίνει η φαντασία στο μυαλό

Όταν το στομάχι χωνεύει…»

Ο Κώστας Βάρναλης, κρίνει τα βιβλία  του Φώτη Κόντογλου, «Ταξείδια» 1928.

και, τα «Λίγα Τραγούδια» του Κώστα Βελμύρα.

Ακολουθούν δύο γράμματα, του Γιάννη Ψυχάρη και του Κοκκινάκη.

Ο ποιητής Κώστας Βελμύρας, κρίνει τις θεατρικές παραστάσεις των Θιάσων της Μαρίκας Κοτοπούλη και του ζεύγους Αμυρά.

Ο Γιάννης Φραγκόπουλος μας μιλά για τον «Σούμπερτ και το Εθνικό Ωδείο» και για τις «Λαϊκές Συναυλίες του Αττικού», υπό την διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου.

Η Χιουμοριστική Έκθεση των Σκιτσογράφων της Ένωσης Ελλήνων Συντακτών, οι Ξυλογραφίες του Δημήτρη Γαλάνη και οι τοπιογραφίες της Ασπρογέρακα καθώς και η γλυπτική σε ματιέρα ξύλου του Φ. Ρωκ, κρίνονται από τον Αναστάσιο Δρίβα.

Ακολουθούν οι σελίδες για τον ελληνικό και τον ξένο κινηματογράφο.

Τρίτο τεύχος

-στις σελίδες «σταράτα», ο Φώτος Γιοφύλλης μεταξύ άλλων γράφει: «…Με γενικές γραμμές πρέπει να ξεκαθαριστή και μια παρεξήγηση. Πρέπει να τονίσουμε πως η «Αριστερή» πολιτική δεν περπατά πάντα μαζί με την καλλιτεχνική και λογοτεχνική πρωτοπορία. Δηλαδή ο Κομμουνισμός δεν ζητάει να ενθαρρύνη τις νέες τάσεις και να ζεστάνη  τα δημιουργικά ταλέντα πιο πολύ από τα Συνταγματικά Κράτη ή κι από το Φασισμό ακόμα. Μπορεί στο Σοβιετικό Θέατρο νάνοιξαν δρόμοι πρωτοποριακοί και στη ζωγραφική να ενθαρρύνθηκαν Γάλλοι και άλλοι ξένοι πρωτοπόροι ζωγράφοι, μα ο Επίτροπος της Παιδείας Λουνατσάρσκι έκαμε και κάνει αγώνα ενάντια στο Φουτουρισμό και στις νέες τάσεις. Είναι συγγραφέας συντηρητικός και κάνει προπαγάνδα κλασσικισμού. Έπειτα ο Φασισμός έχει αγκαλιάση το Φουτουρισμό. Αδιάφορο αν με αυτό τον αδυνάτισε και τούκοψε την ορμή. Βλέπουμε λοιπόν απ’ αυτά τα λίγα παραδείγματα πως πότε η αριστερή πολιτική βαδίζει μαζί με την πρωτοπορία της τέχνης και πότε όχι και πως, αντίθετα, κ’ η συντηρητικώτερη πολιτική τυχαίνει να πηγαίνη μαζί με την πρωτοπορία της τέχνης.

Είναι φανερό πως οι δύο δρόμοι, πολιτικής και τέχνης, δεν πάνε πάντα μαζί…».

-Ο Γιάννης Ψυχάρης, δημοσιεύει την «Νεράϊδα»-Εθνικό παραμύθι σε τρεις πραξούλες.

-ο Σωτήρης Σκίπης δημοσιεύει το ποίημα «Ο Γέρο-Παλιαντζής»

Ο γέρο-παλιαντζής στο μαγαζί του,

γύρω από κρούτες, γύρω από σπασμένα

μπιμπελό και βιβλία ξεθωριασμένα.

Κάθεται σκεφτικός και περιμένει

Μια πελατεία που θάρθει,-ποιος το ξέρει!...

την τύχη που έχει ελπίσει ναν του φέρει.

Όμως κανείς δεν έρχεται κι’ η νύστα

τον πιάνει και τα βλέφαρά του κλείνει

και μέσα εκεί στη νεκρική γαλήνη

Κάποιες σκιές προβάλλουνε-ζωγράφοι,

γλύφτες και συγραφιάδες πεθαμένοι…

και τα έργα τους κοιτάζουνε θλιμένοι.

Ειν’ οι αποτυχημένοι, είνε το πλήθος

των θυμάτων της δόξας και πιστός τους

ο παλιαντζής μονάχα σα φρουρός τους.

Που μ’ όνειρα ξεκίνησε κι εκείνος

κάποτε απ’ το χωριό του για την Τέχνη

κι έπαιξε κάποιο ρόλο καλλιτέχνη.

Και τώρα βασιλέας ξεπεσμένος

Φαντάζει, ανάχτορο το μαγαζί του

και κόσμος του, λαός του, υπάκοοί του,

Κακοζωγραφισμένοι περασμένων

επίσημοι εποχώνε κι αρλεκίνοι,

πιερρότοι, παλιάτσι, κομποτίνοι.

-Ακολουθεί το ποίημα «Θάνατος και Γάτα» του Τάκη Κ. Παπατζώνη.

Βλέπω εκεί πέρα τον υμνητή του θανάτου

στου γραφείου του τη γωνιά το βράδυ

περασμένα μεσάνυχτα σαν το δόχτορα

της Φρανκφούρτης κατάτρομαγμένον

Νάτον κουκουλωμένος άλλο βράδυ χειμώνα

Σε γλυκειά ζεστασιά, μισογλυκοαποκοιμισμένον

ν’ αναταράζεται σφοδρά. Τον υμνητή του θανάτου

τον κατάλαβε αιφνίδια, σαν κατακέφαλη σπαθιά,

δυό φορές τώρα, σαν σύστημα, άγρια τρομάρα.

Και τρομάρα θανάτου τόσο αιφνίδια, όσο και

από τις πιο γελοίες. Τα νηάτα που δύνουν σε βλακώδη γερατειά,

και ακολουθά εκείνη η αποσύνθεση μιας μούμιας

καλοντυμένης, εκείνη η συνεχής υγρασία

εκείνη η μελετημένη αηδούς σκουληκιού εργασία,

φέρνουν όλα τον τρόμο του τόσο πριν υμνημένου θανάτου,

διώχνουν την κάθε λύτρωση αυτού του είδους.

Ξυπνητός εφιάλτης καταντά ετούτη η σκέψη

Είνε σαν τις σκέψεις που συνάγει και αρμόζει κανείς

στη θέα μιας γερασμένης άρρωστης γάτας΄

ακόμα χτες ήταν όλο χαρά, γραμμή λαστικένια,

μάτια φωτεινά, έρωτες και παιχνίδι,

χνούδι πούπουλο, αγάπες και δαγκώματα.

Αιφνήδια καταρρέει, θαμπώνει το μάτι, μαδάει

Η τρίχα γύρω στο εκφραστικό μουσούδι.

Πάνε οι πηδηξές της χαράς, ανόρεχτα όλα,

ακίνητα στην ψάθα, απελπισμένα, ούτε το φαγί

δεν ανορθώνει μια μάζα πια ελεεινότητας.

Ω γιατί τόσο μεγάλης Αυλής το πορτόνι

νάνε τέτοιο σκουληκιάρικο γκρέμισμα;

Και η ατραπό που μας πηγαίνει κατά κει

Νάνε τέτοιο αδιάβατο από λάσπη στενοσόκακο.

Τι έγινε η συναφής με το θάνατο ιδέα της Ωραιότητας;

ή τέλεια πια θριάμβεψε ο σκελετωμένος ασκητισμός;

-Ακολουθεί «Το πράσινο κλουβί…» του Γιώργου Α. Βαλταδώρου.

-Ο S. Zimine γράφει για τη «Φετεινή σαιζόν του μεγάλου Θεάτρου της Μόσκας»

-Ο Κώστας Βάρναλης, γράφει για  το βιβλίο «Μανώλης Λέκας κι άλλα διηγήματα», 1928 του διηγηματογράφου Ηλίας Βενέζης, και, τις ποιητικές συλλογές «Ρυθμοί Ζωής» και «Στίχοι» του ποιητή Γιάννη Κλ. Ζερβό.

-ο ποιητής Σωτήρης Σκίπης, στέλνει επιστολή στον Γρηγόριο Ξενόπουλο.

-Ο Κώστας Βελμύρας, γράφει τις θεατρικές κριτικές για το έργο «Η Δράκαινα» του Σαλαμίνιου Δημήτριου Μπόγρη, το έργο «Στο Τσάϊ» του Κάρλ Σλομπόντα από τον θίασο του Αργυρόπουλου, και «Τα φθινοπωρινά βιολιά» του Ηλία Σουργκούτσεφ από τον θίασο της Κυβέλης.

-Ο Φώτος Γιοφύλλης, στις εικαστικές του κριτικές γράφει για τις εκθέσεις του ΓιάννηΜηταράκη και Αριστείδη Παπαγεωργίου, για την έκθεση της Θάλειας Φλωρά-Καραβία, την έκθεση της Μαρίας Ιγγλέση, της Λάλης Κοσκινά και άλλων.

-Η Ίρις Σκαραβαίου γράφει και πάλι για την ταινία «Μαρία Πενταγιώτισσα».

Τέταρτο τεύχος

-Στα «σταράτα», ανάμεσα στα άλλα ο εκδότης γράφει για το βιβλίο του Σπύρου Λομβέρδου για τον μητροπολίτη της Σμύρνης Χρυσόστομο.

-«Λατινικό Αρφάβητοή Ελληνικό;»γράφει ο Γιάννης Ψυχάρης.

-Ο Μ. Φιλήντας, απαντά στον Κ. Φ. Δραγούμη στην «Λατινική Γραφή»

-Ο Αναστάσιος Δρίβας, γράφει την μελέτη για τον Βολιώτη ζωγράφο Γεώργιο Κήρυκο τον γνωστό μας Giorgio de Chirico.

-Ο Αιμίλιος Ριάδης, γράφει την μελέτη για την «Ιαπωνική Ποίηση»

Φούγιου ναγκάρα

Σόρα γιόρι χάνα νο

Τσίρι-κούρου βά

Κούμου να σνάτα βά

Χάρου νι για αρουράν.

(Στη χειμωνιάτικη τη μέρα

Ψηλά απ’ τον ουρανό, λουλούδια

Πέφτουν σκόρπια

Πέρα απ’ τα σύγνεφα

Λάμπει δίχως άλλο άνοιξη νέα…)

-Ο ποιητής Τάκης Κ. Παπατζώνης μας δίνει το ποίημα «Σχήμα»

-Η Ναυσικά Γεωργιάδη γράφει το «Είχαν τις ιδέες τους»

-Ο Βασίλης Π. Μεσολογγίτη γράφει την «αυτοχτονία νέου»

Στο παρόν τεύχος ο ίδιος ο Φώτος Γιοφύλλης αντί του Κώστα Βάρναλη, κρίνει τα ποιήματα του Γιώργου Αθάνα «Ειρμός» 1929 και την μελέτη του Γιώργου Κ. Κατσίμπαλη, «Το παιδί στην ποίηση του Παλαμά» 1929.

-Ο Κωστής Βελμύρας γράφει στις στήλες Θέατρο για την «Ελεύθερη Σκηνή» και την έναρξη συνεργασίας της Μαρίκας Κοτοπούλη με τον Μήτσο Μυράτ και τον Σπύρο Μελά., και το έργο του Νοέλ Κοουάρντ, «Σαββατοκύριακο» που ανέβηκε από τον θίασο της Κυβέλης στο θέατρο Απόλλων.

-Ο Γιάννης Φραγκόπουλος στην στήλη της Μουσικής γράφει για την «Φαιδώρα» του Τζιορντάνο από το Εθνικό Ωδείο, και την απαγγελία της Αγγελικής Κοτσάλη από την «Άλκηστη» του αρχαίου τραγικού Ευριπίδη σε μουσική Choisy.

- Ο Φώτος Γιοφύλλης γράφει για τις εκθέσεις του Γ. Γουναρόπουλου, της Ναυσικάς Γεωργιάδη, του Σπύρου Παλιούρα, του Βάσου Γερμενή κλπ.

-Στον ξένο κινηματογράφο που παρακολούθησαν οι Αθηναίοι στις Αθηναϊκές κινηματογραφικές αίθουσες, αναφέρεται η κρατούσα σταθερή τις στήλες της κινηματογραφικής παρουσίασης Ίρις Σκαραβαίου.

-Ο Παριζιάνος, γράφει για «Το Σαλόν των Independants» που παρουσιάζεται στην πόλη του φωτός το Παρίσι, και στις 50 γεμάτες σάλες του, που παρουσιάζονται 4000 έργα ζωγραφικής από όλον τον κόσμο.

    Αυτά είναι τα θέματα από όλο το φάσμα της λογοτεχνίας και της καλλιτεχνίας από τα τέσσερα αυτά φυλλάδια που έτυχε να έχω στην κατοχή μου. Η πλούσια ύλη του, η πολύπλευρη θεματική του επάρκεια, η ενασχόλησή του όχι μόνο με τον χώρο της λογοτεχνίας αλλά και των άλλων τεχνών, οι μουσικές του στήλες, οι θεατρικές του κριτικές, οι εικαστικές του εργασίες, και οι μελέτες του για τον ελληνικό και παγκόσμιο κινηματογράφο της εποχής του αλλά, και τα ενδιαφέροντα ποιήματα που δημοσιεύονται στα τεύχη του, μας φανερώνουν ένα καλλιτεχνικά πλούσιο περιοδικό, που φιλοδοξεί να αγκαλιάσει όλο το φάσμα των ενδιαφερόντων των φιλότεχνων και παλιών και νέων λογοτεχνών της εποχής του. Άξιο μνημόνευσης είναι, και η συνεργασία πολλών γυναικών στις σελίδες του, σε μια εποχή που ακόμα οι γυναίκες καλά –καλά δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Σίγουρα, το περιοδικό, οφείλει την άνθησή του και την πολύπλευρη καλλιτεχνική του ταυτότητά-που θυμίζει το παραδοσιακό περιοδικό Νέα Εστία-στον ποιητή και μεταφραστή Φώτο Γιοφύλλη, έναν ποιητή και διανοούμενο της εποχής με στέρεη εικαστική και καλλιτεχνική παιδεία..

    Το περιοδικό «Πρωτοπορία» που εκδόθηκε σε 28 μόνο φυλλάδια, ξεχάστηκε όπως και τόσα άλλα περιοδικά της περιόδου του μεσοπολέμου, ένα έστω όμως γρήγορο ξεφύλλισμά τους, από όσους ακόμα ενδιαφέρονται για την γενικότερη Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας, θα μας φανέρωνε τις διάφορες πνευματικές ζυμώσεις, τις γλωσσικές επιλογές των συνεργατών, τις πνευματικές αψιμαχίες από τους διάφορους συγγραφείς, το τι και ποιους συγγραφείς μετέφραζαν και από ποιες γλώσσες, τα εικαστικά τους ενδιαφέροντα, τις μουσικές τους προτιμήσεις, και γενικότερα, τα πολιτικά τους ενδιαφέροντα και κοινωνικές τους επιλογές όπως μας δείχνουν ορισμένες από τις θέσεις του Φώτου Γιοφύλλη όπως τις εκφράζει στα «σταράτα» του, που είναι σελίδες προσανατολισμένες σε μια τέχνη ανένταχτη, πολύπλευρων ενδιαφερόντων και το κυριότερο, απαλλαγμένη από τις σκουριές των παρελθόντων ετών και την ακινησία που την οδήγησαν πολλοί σύγχρονοί του δημιουργοί. Μεγάλη βαρύτητα παίζουν ακόμα και οι συνεργασίες των ποιητών Κώστα Βάρναλη, του Σωτήρη Σκίπη, του από τους πρώτους μοντερνιστές ποιητή Τάκη Παπατζώνη και πολλών άλλων. Σίγουρα, το κίνημα του Φουτουρισμού με την μεγάλη του δυναμική και την μεγαλύτερη ακόμα ορμή του, είναι αυτό που εμπνέει τόσο τον ιδιοκτήτη και διευθυντή της «Πρωτοπορίας», όσο και των άλλων πνευματικών ομοϊδεατών του, ένα καλλιτεχνικό κίνημα που σύνδεσε την πορεία του με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα της εποχής του μεσοπολέμου, πράγμα που έπαιξε αρνητικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία και διάδοσή του, και είχε ως αποτέλεσμα την γρήγορη εξασθένισή του και τελικά στην λησμοσύνη του. Από όλο αυτό το παράξενα δυναμικό κίνημα θα μείνει ίσως στην λογοτεχνική μνήμη, η άδικη αυτοκτονία του Βλαδιμήρ Μαγιακόφσκυ, σαν ένα ακόμα μελανό σημείο της κόκκινης σοβιετικής δικτατορίας, και το όνομα του Μαρινέττι που λάτρεψε τόσο πολύ και εκθείασε την δύναμη των μηχανών και της βίας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Σάββατο, 23 Μαΐου 2015

Πειραιάς, 23 Μαΐου 2015