ΚΕΛΣΟΣ-ΑΛΗΘΗΣ ΛΟΓΟΣ

ΚΕΛΣΟΣ

«Αληθής  Λόγος», εκδόσεις Θύραθεν Επιλογή 1997

Οι σχέσεις ανάμεσα στην Ελληνική σκέψη και την νέα Ιουδαϊκή αίρεση τον Χριστιανισμό, δεν ήταν πάντοτε αρμονικές, τα προβλήματα που γεννούσε η νέα θρησκευτική δοξασία ήταν τεράστια, πολυποίκιλα και πολύπλοκα. Η ιστορική από την οποία άρδευε τα πρότυπά της, ήταν η Εβραϊκή μυθολογία και ιστορία. Ο μυστηριακός της όμως προσανατολισμός, συγγένευε μάλλον περισσότερο με τα Αιγυπτιακά μυστήρια της Ίσιδας και του Όσιρι, παρά, με την εσχατολογική παράδοση των Ιουδαίων και τον παλίμβουλο, εκδικητικό, ανακόλουθο και μισαλλόδοξο Ιαχβέ της. Εκτός και αν δεχθούμε ότι, η Εβραϊκή «θεολογία» είναι μία Αιγυπτιακή αίρεση. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο περιβόητος μονοθεϊσμός των Ιουδαίων, δεν είναι παρά ο απόηχος των απόψεων και των θέσεων του Αιγύπτιου   Ακενατών, του τόσο άδοξα χαμένου Φαραώ, που δολοφονήθηκε από το θρησκευτικό Αιγυπτιακό ιερατείο της εποχής του.

Την εποχή αυτή, των αρίθμητων ατομικών σωτηριολογικών φιλοδοξιών αλλά και μιας παρατεταμένης ψυχικής κατάπτωσης, πνευματικής απόγνωσης και σωματικής εξαθλίωσης, εμφανίστηκε ο χριστιανισμός σαν η μόνη εναλλακτική λύση, σε αυτήν την αδιέξοδη εποχή και φανατισμένη και δολοφονική περίοδο.

Εποχή του Σταυρού και της Αντιγραφής.

(ας μην μας διαφεύγει ότι, από σφραγιδόλιθους που έχουν βρεθεί σε χώρες της Μέσης Ανατολής της εποχής εκείνης, υπάρχει η εικόνα-σύμβολο του εσταυρωμένου φαλλού. Σε αρκετά βιβλία θρησκειολογίας, αλλά και στα βιβλία του Καρλ Γιουνγκ, συναντάμε την απεικόνιση αυτή)

Προτείνοντας μια εσχατολογική «συγκριτισμική» λύση και υιοθετώντας κάθε νέα μορφή κοινωνικής μεταρρύθμισης που προερχόταν από τις καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες.

Στον Αρχαίο κόσμο η ιστορική πορεία της πόλης-κράτος, ήταν αρκετά συνδεδεμένη με την εξέλιξη του θρησκευτικού πεπρωμένου της. Δεν υπήρχαν διαχωριστικές ψυχολογικές γραμμές. Η ιστορία του ατόμου, ήταν η εν εξελίξει ιστορική διαδρομή του Θεού του. Οι ποικίλες μορφές του πολυθεϊσμού, οι πανθεϊστικές μυστικές και μυστηριακές τάσεις της Ανατολής, οι διάφορες θρησκευτικές και φιλοσοφικές δοξασίες, οι πολλές ερμηνείες των Νεοπλατωνικών, και τα πάμπολλα ανθρωπομορφικά συστήματα των διαφόρων λαών, «δεν εμπόδισαν» ούτε το ιστορικό και πολιτικό πεπρωμένο του πολίτη, ούτε την ανάπτυξη- πολύμορφων μεταφυσικών τάσεων. Η Πολιτεία, ο πολιούχος Θεός και ο Ιστορικός άνθρωπος συμπορεύονταν, είχαν την ίδια μοίρα. Μια αλληλεξάρτηση με πολλές θετικές και αρνητικές παραμέτρους. Οι παραβαλανείς πάλι, μοναχοί χριστιανοί, είχαν και θετικό και φοβερά αρνητικό ρόλο μέσα στις χριστιανικές κοινότητες εναντίον των Εθνικών-Ελλήνων, ιδιαίτερα της Αλεξάνδρειας, δες και την κατακρεούργηση της φιλοσόφου Υπατίας.

Ο πρώιμος χριστιανισμός, απευθύνθηκε καταρχάς στους Ιουδαίους των διαφόρων αστικών κέντρων της Ελληνιστικής Αυτοκρατορίας, και, με τα σωτηριώδη για τον ίδιο παρέμβαση του εξελληνισμένου Ιουδαίου Παύλου, στους Εθνικούς.

Ο Μακεδόνας μέγας Αλέξανδρος, άνοιξε στην νέα θρησκεία, αιώνες πριν, τα πολιτικά της μονοπάτια. Ο αιώνιος φιλόσοφος Αθηναίος Σωκράτης, δίδαξε την ηθική ανύψωση του ενάρετου ανθρώπου.  Το κίνημα του Στωικισμού και οι δάσκαλοί του, την πανανθρώπινη και οικουμενική εμβέλεια των μηνυμάτων της αγαπητικής σχέσης. Ο εσαεί αιώνιος Πλάτων, την οργανωμένη κρατική θεολογία και, την ιδέα του Θεού, ως υπέρτατου Όντος, και οι διάφορες μεταγενέστερες Πλατωνικές σχολές-από τον Πλωτίνο και έπειτα-τον τροφοδότησαν με τα αναγκαία φιλοσοφικά και στοχαστικά εργαλεία.

Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο, όπου η Φιλοσοφία αποτυγχάνει να αλλάξει τον Κόσμο, την αντικαθιστά η Θρησκεία.

Η Θρησκεία ως σύστημα αξιών και κοινωνικής οργάνωσης, είναι μια εκλαϊκευμένη λαϊκή φιλοσοφία. Όσο υποχωρούσε ο Ιουδαϊσμός κυριαρχούσε ο Χριστιανισμός. Και όσο ο Χριστιανισμός ενστερνιζόταν τον Ελληνικό Φιλοσοφικό Εκλεκτικισμό, τόσο απαρνιόταν τον στείρο Εθνικό και σκληροπυρηνικό  Ιουδαϊσμό.

Η επιτηδευμένη και σταθερά ιστορική άγνοια των Χριστιανών, η αφιλοσόφητη θρησκευτική έπαρσή τους, καθώς και η αψυχολόγητη μισαλλοδοξία τους, άρχισε να υποχωρεί κάπως, όταν σαν τον κισσό αγκάλιασαν την Ελληνική Φιλοσοφική και πολιτιστική παράδοση και παιδεία γενικότερα.

Και οι χριστιανοί στοχαστές και συγγραφείς συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούν εσαεί και χριστιανικό μένος να καρατομούν τα αγάλματα του Φειδίου, να καταστρέφουν με μανία τα αρχαία μνημεία και κείμενα, και να δολοφονούν φιλοσόφους-και μάλιστα γυναίκες-όπως η κεχαριτωμένη Υπατία.

Συγκλώθοντας τα ασύγκλωστα αρκετές φορές, όπως θα έλεγε ο Κλέων Ραγκαβής, προσπάθησαν να συγκεράσουν τις διαφορές στην σκέψη και τα αισθήματα μεταξύ της Εθνικής πολυθεϊστικής πλειονότητας και, της μικρής μονοθεϊστικής μειοψηφίας.

Η Σωκρατική ηθική, η Αριστοτελική λογική και οι επιστημονικές του διδαχές, η Ομηρική ηρωική ανδροπραξία, η Πλατωνική Οντολογία και η περί ψυχής απόψεις του, η Πλωτινική «μοναδολογία» ο Πυθαγόριος μυστικισμός και θεολογία, η Διονυσιακή Θεουργία και η Αδώνιος Μυσταγωγία, καθώς και η μεγάλη παράδοση του Ορφισμού, όπως επίσης και το κίνημα των Στωικών με τις διάφορες για την εποχή τους ρηξικέλευθες δοξασίες τους, προσέφεραν στον Χριστιανισμό, τις Ιδέες, τις θέσεις, τις αξίες και τις κρίσεις του, όλα τα απαραίτητα εκείνα μέσα και στοιχεία που χρειάζεται μια «θρησκευτική τυπολογία» για να εκφρασθεί και να οικοδομήσει το δικό του θεολογικό σύστημα.

Η συνύπαρξη των δύο ρευμάτων και στάσεων ζωής, δεν υπήρξε πάντοτε ειρηνική. Και ενώ ο Αμμώνιος Σακκάς χρωμάτιζε χριστιανικά την Πλατωνική φιλοσοφία και διαμόρφωνε ένα Νεοπλατωνικό σύστημα, οι διάφοροι Ένθεοι και Γνωστικοί χριστιανοί αποπειρούνταν να μπολιάσουν με τα νάματα της φιλοσοφικής διανόησης  την αχαμνή χριστιανική πίστη. Και καθώς ο Κλήμης ο Αλεξανδρινός πρόσθετε φιλοσοφική ατμόσφαιρα στην χριστιανική θεολογία, και ο παρολίγον Ορθόδοξος αλλά ακραίος Ωριγένης την διαμόρφωσε σε σύστημα, ο Έλληνας πρώτος Δον Κιχώτης της Αρχαιότητας, ο Κέλσος, συνέγραψε τον Αληθή Λόγο του το 178 μ.Χ.

Ο Κέλσος, απορρίπτοντας την μετριοπάθεια του Νουμήνιου επεδίωξε να βαθύνει το χάσμα μεταξύ του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού. Πας Χριστιανός βάρβαρος. Είναι από τους πρώτους αντιχριστιανούς απολογητές. Σύγχρονος του πρώτου Βολταίρου της Αρχαιότητας, του Λουκιανού, ανήκει στην μέση Πλατωνική Ακαδημία, στην Εκλεκτική Σχολή που οι μαθητές της δεν έμεναν μόνο στα Πλατωνικά διδάγματα, αλλά, εφοδίαζαν την φιλοσοφική τους φαρέτρα με ιδεολογικά όπλα και από άλλες Σχολές. Όπως παραδείγματος χάριν η Περιπατητική ή εκείνη της Στοάς κ.λ.π.

Ηγήτορες του εμπλουτισμένου, αναθεωρημένου και εκλαϊκευμένου Πλατωνισμού υπήρξαν οι: Εύδωρος ο Αλεξανδρεύς, ο Αλβίνος, ο Γάιος,  Θεωνάς ο Σμυρναίος, ο Μάξιμος ο Τύριος, ο Νικόστρατος και ο Φάουστ της Αρχαιότητας  Απουλήιος.

Όπως και για τον συγγραφέα των Αεροπαγιτικών κειμένων και θεμελιωτή της αποφατικής Θεολογίας δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ζωή και την δράση του, το ίδιο συμβαίνει και για τον Κέλσο.

Ο βίος του, η οικογένειά του, η δράση ντου, ο θάνατός του, μας είναι εντελώς άγνωστα. Και θα αγνοούσαμε ακόμα και το όνομά του, αν ο Αλεξανδρινός κατηχητής Ωριγένης δεν μας διέσωζε μέσα στο απολογητικό του έργο «Κατά Κέλσου» σε οκτώ βιβλία το πρώτο συστηματοποιημένο αντιχριστιανικό κείμενο για να το αναιρέσει. Ασφαλώς ο Αληθής Λόγος του Πλατωνικού φιλοσόφου, δεν είναι ένα Ελληνικό φιλοσοφικό Ευαγγέλιο, ούτε σκιαγραφεί τη ζωή και τα θαύματα του Έλληνα Χριστού που είναι ο Απολλώνιος ο Τυανέας. Όμως είναι η πρώτη και ίσως η αξιολογότερη από αυτές που μας έχουν σωθεί ως απάντηση των Ελλήνων στην Χριστιανική θρησκευτική μυθολογία.

Ο εκλεκτικός φιλόσοφος δεν είναι ο μόνος που μας προσφέρει στοιχεία για τους πρώτους χριστιανούς, αν και είναι, ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά μαζί τους. Στον «Θάνατο του Πελεγρίνου», ή στον «Ψευτομάντη» ο σημαντικός Λουκιανός αναφέρεται στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες και σχολιάζει με ειρωνικό τρόπο τη ζωή τους. Πληροφορίες επίσης δανειζόμαστε από τον Πλίνιο τον νεότερο, το Ρωμαίο Ιστορικό Τάκιτο, τον Σουητώνιο και αρκετούς άλλους.

Τα έργα ακόμα,- «Καικίλιος» ανήκει στον διάλογο Octavius που έγραψε ο Αφρικανός νομικός Μινούκιος Φήλιξ και μας σώθηκε στο όγδοο βιβλίο του Αρνούβιου Adversus Nationes…- καθώς και το κυριότερο έργο του Πορφύριου «Κατά Χριστιανών», είναι τα σημαντικότερα αντιχριστιανικά κείμενα της Αρχαιότητας που δέχθηκαν επίδραση από το έργο του Κέλσου. Οι διάφοροι στοχαστές και φιλόσοφοι και δάσκαλοι της Αρχαιότητας επεδίωξαν με το έργο τους να Ελληνοποιήσουν την χριστιανική πίστη.

Ο Κέλσος ασφαλώς δεν στέκεται στο ύψος άλλων Νεοπλατωνικών φιλοσόφων, όμως είναι ο σπουδαιότερος από όσους έγραψαν κατά του Χριστιανισμού. Ο Αληθής Λόγος του είναι, το πρώτο συστηματοποιημένο αντιχριστιανικό έργο από την πλευρά των μη Χριστιανών των Εθνικών, σημειώνει ο καθηγητής, συγγραφέας και πατρολόγος Στυλιανός Παπαδόπουλος, και ο Παναγιώτης Χρήστου, επίσης καθηγητής και πατρολόγος σαν το πρώτο Ελληνικό έργο αντιιουδαικής και αντιχριστιανικής πολεμικής.

Είναι η Ελληνική απάντηση σε ένα δόγμα που το θεωρεί προϊόν βάρβαρης και απολίτιστης σκέψης, και, κατηγορεί ευθέως τόσο τον ίδιο τον ιδρυτή της Ιουδαϊκής αυτής αίρεσης, όσο και τις συνήθειες, τη ζωή, και τις αρχές των χριστιανών σε σχέση πάντα με εκείνες των Εθνικών, καταδεικνύοντας με έμφαση το χάσμα ανάμεσα στο Ελληνικό Πνεύμα και τον Χριστιανισμό.

Μέσα στο σημαντικό αυτό έργο, διαφαίνονται οι άριστες γνώσεις που κατείχε ο συγγραφέας για τον Πλάτωνα, του Επικούρειους, τους Γνωστικούς, όσο και των άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων της εποχής του.

Το έργο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώτο, μέρος ο Κέλσος, αντιμετωπίζει τον Χριστιανισμό από την πλευρά του Ιουδαϊσμού, αν και απορρίπτει και μειώνει συλλήβδην Ιουδαίους και Χριστιανούς ως αμόρφωτους και απολίτιστους, και εισάγοντας έναν Ιουδαίο να πολεμήσει τον Χριστιανισμό από την Ιουδαϊκή σκοπιά ισχυρίζεται ότι αυτός δεν μένει πιστός ούτε στον Ιουδαϊσμό, και παραποιεί τη Μεσσιανική ιδέα.

Στο δεύτερο μέρος πολεμά την Ιουδαϊκή μεσσιανική ιδέα από την πλευρά της Ιστορίας και της Φιλοσοφίας.

Στο τρίτο μέρος κριτικάρει και αντικρούει τις θεολογικές διδασκαλίες του Χριστιανισμού και τις ηθικές, και τις θεωρεί πεπλανημένες και παραχάραξη της Ελληνικής φιλοσοφίας.

Τέλος στο τέταρτο μέρος προσπαθεί να αποδείξει το ασυμβίβαστο της χριστιανικής λατρείας  με τις άλλες κρατικές λατρείες της Αυτοκρατορίας.

Ο Κέλσος, αρνείται κάθε είδους θαύματα, χαρακτηρίζει τον ιδρυτή της χριστιανικής θρησκείας απατεώνα, και γράφει ότι ο γιος του Ρωμαίου Πάνθηρα, (δηλαδή ο Χριστός) είχε μελετήσει τον Πλάτωνα, απορρίπτει ακόμα την ενανθρώπισή του, και την ανάστασή του. Διακωμωδεί και περιφρονεί τους Χριστιανούς  και τους θεωρεί ότι ζουν αποκομμένοι από την κοινωνική ζωή της Αυτοκρατορίας.

Ο Κέλσος δεν κριτικάρει τον Χριστιανισμό έχοντας ως αφετηρία τις απόψεις των αρχαίων υλιστών, όπως είναι ο Λουκιανός, αλλά με τη θέση της επίσημης Ελληνορωμαϊκής θρησκείας. Είναι ο απολογητής της Ελληνορωμαικής Θεολογίας, που προσπαθεί να αντιτάξει στην θρησκεία του «όχλου» τον φιλοσοφικό λόγο, την ορθή σκέψη, την δόξα των Ελλήνων στοχαστών, που ακόμα ζει και ανθεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και τις άλλες μεγάλες πόλεις της Αρχαιότητας.

Και εδώ, θυμόμαστε τον λόγο του σύγχρονου φιλοσόφου Φρειδερίκου Νίτσε που γράφει, ότι ο Χριστιανισμός είναι ο εκλαϊκευμένος Πλατωνισμός για τις μάζες.

Οι ρήσεις από τα έργα των Πλάτωνα, Πινδάρου, Ηράκλειτου, Πυθαγόρα, Εμπεδοκλή και άλλων περνάν μέσα στο έργο του με μεγάλη άνεση και ευκολία, αλλά δεν λείπουν και οι θέσεις των Γνωστικών, οι Συβιλλιστές, ο αρχαίος τραγικός Ευριπίδης.

Ο Κέλσος, είναι «ο πολύς ούτος την έξω σοφίαν» για να θυμηθούμε και τον Νικόλαο Μεθώνης, ο οποίος έχοντας αφομοιώσει τα σημαντικότερα φιλοσοφικά και θεολογικά στοιχεία της Ελληνικής σκέψης, οικοδομεί μια επιχειρηματολογία ενάντια σε ότι αργότερα άλλοι στοχαστές ονόμασαν Ελληνοχριστιανικό πολιτισμό.

Ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος αν θυμάμαι σωστά, είναι ο πρώτος που εισήγαγε αυτόν τον όρο.

Ο Κέλσος μας διδάσκει με το έργο του ότι η πρώτη μαγιά των εκάστοτε κοινωνικών συστημάτων, βρίσκεται εκεί όπου υπάρχει αυτό που η μετέπειτα επικρατούσα πλειοψηφία αποκαλεί «αίρεση», περιθώριο, κ.λ.π.

Οι γνήσιοι στοχαστές βαδίζουν πάντα μόνοι, μέσα στην σιωπηλή «μοναξιά» του Κόσμου, στα ριζά της Ιστορίας, μακριά από την κοινωνική τύρβη και την πολιτική αποθέωση. Δικαιωμένοι ίσως, μόνον από τα ίδια τους τα οράματα, τα γλωσσικά τους όνειρα, την πνοή της προσωπικής τους προφητείας.

Η απόδοση του κειμένου από τους Πέτρο Οικονόμου και Γιάννη Χριστοδούλου, είναι αξιέπαινη, που, μετά από 18 αιώνες μεταφράζεται στα νέα Ελληνικά ο Αληθής Λόγος του αρχαίου Εθνικού φιλοσόφου.

Το ύφος του κειμένου είναι απλό, ο ρυθμός της γλώσσας καθώς και η χάρη του λόγου βοηθούν τον αναγνώστη να κάνει τις απαραίτητες αναγωγές σε άλλα μεταγενέστερα κείμενα της Ελληνικής γραμματείας και νεότερους συγγραφείς όπως είναι ο Κλέων Ραγκαβής, ο Περικλής Γιαννόπουλος, αλλά και ιστορικά πρόσωπα όπως είναι ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιουλιανός, ο Χρηστός αυτός Αυτοκράτορας που έφυγε τόσο άδοξα, ύπουλα και δολοφονικά από την ζωή, ο Μεσαιωνικός Έλλην φιλόσοφος Πλήθων ο Γεμιστός, ο Βυζαντινός χρονογράφος Μιχαήλ Ψελλός και άλλων όχι και τόσο γνωστών στοχαστών και την εσωτερική σχέση μεταξύ τους, των ιδεών τους και των έργων τους.

Στοχαστές που ακολούθησαν μια μοναχική πορεία που δεν οδηγεί ασφαλώς στον χριστιανικό παράδεισο, αλλά στο φαοσφόρο νησί των Μακάρων της Ελληνικής αυτής παραποτάμιας ατραπού.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση,

εφημερίδα, Η Φωνή του Πειραιώς, Τρίτη 10 Ιουνίου 1997, σελίδα 4.

Πειραιάς 21 Σεπτεμβρίου 2013.

Σημείωση: «Στην Αλεξάνδρεια έζησε μια γυναίκα με το όνομα Υπατία, που ήταν κόρη του φιλοσόφου Θέωνα. Είχε μια τόσο ξεχωριστή παιδεία, ώστε υπερτερούσε από όλους τους φιλοσόφους της εποχής της. Η διδακτική της δραστηριότητα την έφερε στην κορυφή της πλατωνικής σχολής που ιδρύθηκε από τον Πλωτίνο. Η Υπατία, δίδασκε όποιον της το ζητούσε όλους τους τομείς της γνώσης. Ενώπιον των Αρχών εμφανιζόταν με παρρησία και με την αυτοπεποίθηση που της χάριζε η μόρφωσή της και ακόμη δεν έδειχνε κανέναν ενδοιασμό να κινείται στην ανδρική κοινωνία. Χάρη στην ασυνήθιστη ευφυΐα και τη δύναμη του χαρακτήρα της την αντιμετώπιζαν όλοι με σεβασμό και θαυμασμό. Αυτή η γυναίκα λοιπόν έπεσε τότε θύμα μηχανορραφιών. Επειδή δηλαδή συναντιόνταν συχνά με τον Ορέστη, τον αυτοκρατορικό έπαρχο, διαδόθηκε στον χριστιανικό πληθυσμό η συκοφαντική φήμη ότι ήταν η Υπατία εκείνη που εμπόδιζε τον Ορέστη να καλλιεργήσει φιλικές σχέσεις με τον Κύριλλο, τον επίσκοπο της πόλης. Έτσι συνωμότησαν διάφοροι θερμοκέφαλοι με την καθοδήγηση του αναγνώστη της εκκλησίας Πέτρου και επιτέθηκαν στην γυναίκα πισώπλατα, όταν κάποτε επέστρεφε σπίτι της. Την τράβηξαν από την άμαξα και την έσυραν βίαια στην εκκλησία που είναι γνωστή με το όνομα Καισάρειο. Εκεί της έβγαλαν τα ρούχα και κατακρεούργησαν το κορμί της με σπασμένα γυαλιά. Ένα-ένα κομμάτιασαν τα μέλη του σώματός της, έπειτα τα μετέφεραν όλα στον λεγόμενο Κιναρώνα και τα έκαψαν. Η πράξη αυτή ντρόπιασε πολύ τον Κύριλλο, όπως και την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας. Γιατί το μπορούσε να είναι πιο αποτρόπαιο από την δολοφονία, την αιματοχυσία και τα παρόμοια σε αυτούς που σκέφτονταν όπως ο Χριστός»

Σωκράτης ο Σχολαστικός.

Από το βιβλίο του Arnulf  Zitelmann, «ΥΠΑΤΙΑ»- Φιλόσοφος στην Αλεξάνδρεια του 4^ου μ.Χ. αιώνα.

Επιμέλεια-μετάφραση: Μαίρη Ζωγράφου. Εκδόσεις Αϊβαλή 1997.