ΆΓΓΕΛΟΣ ΕΛΕΦΑΝΤΗΣ

Άγγελος  Ελεφάντης

(Καρπενήσι 1936-Αθήνα 29/5/2008)

Στις 29 Μαΐου του 2008, άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο μια εμβληματική μορφή της ελληνικής αριστεράς στον χώρο του τύπου ο Άγγελος Ελεφάντης. Ο συγγραφέας, ο διανοούμενος, ο αριστερός στοχαστής, ο ιστορικός αναλυτής, ο διευθυντής και εκδότης του περιοδικού «Ο Πολίτης».

Το πολιτικό-κοινωνικό-«λογοτεχνικό» αυτό περιοδικό το οποίο κυκλοφόρησε αν θυμάμαι σωστά τον Μάϊο του 1976-αχ! τι γρήγορα που πέρασαν τα χρόνια-ανήκε σε εκείνη την τόσο επαναστατική περίοδο σε κάποιους άλλους ιδιοκτήτες, αλλά πολύ γρήγορα πέρασε στην διεύθυνση και την ιδιοκτησία αυτού του ξεχωριστού ανθρώπου της ανανεωτικής αριστεράς. Θυμάμαι ότι κατέβαινα με τον Ηλεκτρικό Σταθμό, παιδί τότε, στην Ομόνοια, και εκεί σε ένα μεγάλο περίπτερο που υπήρχε μέσα στον σταθμό αγόραζα τον «Πολίτη», το άλλο πολιτικό περιοδικό της αριστεράς, το «Αντί» του Χρίστου Παπουτσάκη, το περιοδικό «ο Σχολιαστής», ένα μεγάλου σχήματος έντυπο δεν θυμάμαι ποιος το εξέδιδε,(θυμάμαι μόνο ότι διάβαζα αν δεν με απατά η μνήμη, άρθρα του Δημοσθένη Κούρτοβικ, και μάλλον και του Παντελή Μπουκάλα και άλλων μετέπειτα γνωστών διανοούμενων και συγγραφέων της λεγομένης ανανεωτικής αριστεράς) το «Ιδεοδρόμιο» του συγγραφέα Λεωνίδα Χρηστάκη, ένα πολύ εχτρίμ για την εποχή του περιοδικό, καθώς και το περιοδικό «Αμφί » που εξέδιδε το ΑΚΟΕ, το Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας, που τα Γραφεία του στεγάζονταν στο υπόγειο της οδού Ζαλόγγου, που είχαν δημιουργήσει ο ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, ο πρόωρα χαμένος σκηνοθέτης Ανδρέας Βελισσαρόπουλος, ο Πειραιώτης ποιητής και συγγραφέας Ανδρέας Αγγελάκης, και αρκετοί άλλοι που μαζευόμασταν νομίζω κάθε Τετάρτη απόγευμα σε αυτό το θρυλικό υπόγειο που γινόντουσαν μαραθώνιοι καυγάδες για το τι στάση θα έπρεπε να κρατήσουμε απέναντι τότε, στην Κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή και του περιβόητου νομοσχεδίου του Δοξιάδη του υπουργείου υγείας, που ενοχοποιούσε κάθε ερωτική επιθυμία που στρέφονταν προς το όμοιο φύλο, αλλά και το περιοδικό «Διαβάζω», ένα καινούργιο περιοδικό που το ίδρυσαν και εξέδιδαν Πειραιώτες νέοι διανοούμενοι, και μάθαινες οτιδήποτε ήθελες όσον αφορά την Ελληνική και την Ξένη λογοτεχνία και την εκδοτική παραγωγή.  Μάζευα ότι χαρτζιλίκι είχα όλο τον μήνα και κατέβαινα στην Ομόνοια για να αγοράσω διάφορα περιοδικά, μια και εκείνη την εποχή στον Πειραιά, δεν υπήρχαν περίπτερα που μπορούσες να αγοράσεις τέτοιας ύλης και περιεχομένου περιοδικά. Πολύ αργότερα, γνωρίσαμε το βιβλιοπωλείο «Πρωτοπορεία» που μας έκαναν μεγάλες εκπτώσεις και το βιβλιοπωλείο και εκδοτικό οίκο «Θεμέλιο» που μπορούσε κανείς να αγοράσει εκτός από τις ενδιαφέρουσες ιστορικά εκδόσεις του γνωστού αυτού οίκου και αριστερά περιοδικά. Σε αυτό το σημαντικό και σοβαρό βιβλιοπωλείο θυμάμαι πρωτοαγόρασα βιβλία του Κώστα Τσουκαλά, του Νίκου Πουλαντζά, του Κώστα Αξελού, του Κορνήλιου Καστοριάδη, του Παναγιώτη Κονδύλη, και άλλων ιστορικών και διανοητών της λεγομένης ανανεωτικής αριστεράς του σοβαρού, ιστορικού δημοκράτη ηγέτη Λεωνίδα Κύρκου. Ήμασταν σύμφωνα με την γνωστή ρήση του ηγέτη της Αλλαγής Ανδρέα Παπανδρέου, το πιο μορφωμένο τμήμα του τότε Πασόκ. Εκεί κάποιο Σάββατο πρωί συνάντησα αυτόν τον σπουδαίο και σεμνό επιστήμονα και άνθρωπο Άγγελο Ελεφάντη.

         Μαζί με ένα εμβληματικό πρόσωπο της ελληνικής ιστορίας τον Νίκο Σβορώνο, καθίσαμε σε ένα καφενείο και άρχισαν και οι δύο με τον τρόπο τους να με «ανακρίνουν». Δύο πατρικές φυσιογνωμίες να έχουν έναν εικοσάρη στην μέση, που να μην καπνίζει, να μην πίνει καφέ, να μην πίνει αλκοολούχα ποτά, και να μιλά για την επανάσταση της ερωτικής επιθυμίας και την απελευθέρωση των ομοφυλοφίλων. Φυσικά, θα περίμενε κανείς το χαζό αυτό μειράκιον το ψευτοκουλτουριάρικο, να ξεσηκώνει γέλια με τα λεγόμενά του στις δύο αυτές ιστορικές προσωπικότητες της αριστεράς. Και μάλιστα, όταν με περισσή έπαρση και κομπασμό, έλεγε ότι είχε διαβάσει τον Σολζενίτσιν και τις Δίκες της Μόσχας, και ότι στην τότε Σοβιετική Ένωση δεν είχαν Σοσιαλισμό, αλλά Δικτατορία, και ότι έστελναν τους ανθρώπους που διαφωνούσαν στην Σιβηρία, και ακόμα, ότι το ίδιο συνέβαινε και στα άλλα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, μόνο τρομάρα του τον μεγάλο τιμονιέρη παραδέχονταν τον Μάο, και την πολιτιστική επανάσταση. Αμυδρά θυμάμαι τις σοφές και σοβαρές αντιδράσεις, δηλαδή τις πατρικές συμβουλές που μου έδιναν οι δύο αυτές προσωπικότητες, και ιδιαίτερα ο σοφός γέροντας της ιστορίας Νίκος Σβορώνος. Σε αυτές τις ηλικίες, και σε αυτές τις συνθήκες δεν νομίζω να μπορεί κανείς μάλλον να αφομοιώσει πολλά πράγματα όσον αφορά την πολιτική ιστορία, ή τα θεωρητικά δοκίμια περί κράτους, ή δημοκρατίας, όταν το αίμα του κοχλάζει από τους σωματικούς ερωτικούς σπασμούς, όμως η συνάντηση αυτή θα μου μείνει βαθιά χαραγμένη στο εικονοστάσι της μνήμης, όπως και η κατοπινή μόνο με τον ιστορικό Νίκο Σβορώνο. Το περιοδικό όμως που εξέδιδε ο Άγγελος Ελεφάντης, το αγόραζα ανελλιπώς όπως και τα άλλα όσο εκδίδονταν και διάβαζα πάντα με μεγάλη ευχαρίστηση τα άρθρα και τις πολιτικές του αναλύσεις. Η μοναδική φορά που διαφώνησα με τα λεγόμενά του, ήταν τότε με το σχέδιο Ανάν στην Κύπρο, ήταν αν θυμάμαι από άρθρα του υπέρ. Δεν είμαι υπέρ της εισδοχής της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εφόσον ακόμα έχει υποδουλωμένη την μισή Κύπρο, και δεν επιστρέφει τα ελληνικά εδάφη, ούτε δίνει στοιχεία για τους νεκρούς του πολέμου του 1974 και τους αγνοούμενους. Είμαστε Έλληνες και αυτή η πατρίδα οφείλει να υπερασπιστεί τους Ελληνοκύπριους αλλά και τους Τουρκοκύπριους αν αυτό το θέλουν και οι ίδιοι.

         Αρκετά χρόνια αργότερα, γράφοντας μια μικρή μελέτη για τον Τάκη Σινόπουλο, πριν την έκδοση της άλλης μελέτης για τον ποιητή, το έστειλα στον «Πολίτη», αλλά μετά από ένα περίπου μήνα, μου απάντησε από το τηλέφωνο ότι δεν τον ενδιέφερε, ήταν πολύ χαλαρό όπως μου είπε. Φυσικά, μπορεί να στενοχωρήθηκα, αλλά δεν έπαψα να αγοράζω και να διαβάζω το περιοδικό που εξέδιδε, που θεωρώ, ότι ήταν ένα πολύ σοβαρό και πολιτικά ενδιαφέρον περιοδικό με πολύτιμα και ενδιαφέροντα άρθρα τόσο για την ιστορία, όσο την πολιτική, αλλά και την λογοτεχνία. Όταν είχαν περάσει πια τα χρόνια, προς τις αρχές του 2000, έτυχε να δημοσιεύσω δύο κείμενά μου στο σημαντικό αυτό περιοδικό της αριστερής σκέψης. Ήταν φυσικά μεγάλη μου τιμή η συνεργασία σε αυτό το περιοδικό, όπως και η δημοσίευση κειμένων μου στο περιοδικό «Αντί», αλλά και στην εφημερίδα της ανανεωτικής αριστεράς «Η Αυγή», που την οφείλω στον συγγραφέα Κώστα Βούλγαρη.

         Τα χρόνια όμως πέρασαν, οι άνθρωποι μεγάλωσαν, άλλοι έφυγαν από κοντά μας πολύ γρήγορα, όπως ο Άγγελος Ελεφάντης, αλλά για όσους έμειναν πίσω, υπάρχει ευτυχώς η μνήμη, αυτή η παράξενη ρουφήχτρα που εξακολουθεί να θυμάται, και να θέτει ακόμα ερωτήματα. Το περιοδικό «Ο Πολίτης» έκλεισε τον κύκλο του, αλλά σημάδεψε πολιτιστικά μια ολόκληρη εποχή, και όχι μόνο αυτούς που ανήκαν στην ανανεωτική αριστερά, αλλά και άλλους χώρους, πέραν αυτής.

Σίγουρα αυτό το οφείλει σε έναν άνθρωπο από το Καρπενήσι που γεννήθηκε μέσα στην δικτατορία του Μεταξά, και εντάχθηκε από πολύ νωρίς στην φωτεινή πλευρά του σοσιαλιστικού φεγγαριού θα γράφαμε. Ο Ελεφάντης, για όποιον έχει διαβάσει ορισμένα από τα βιβλία του αλλά και τα άρθρα του στο περιοδικό που εξέδιδε ήταν ένα πολύ ενδιαφέρον άτομο, με συγκροτημένη σκέψη, σωστό λόγο και ενδιαφέρουσες απόψεις για τον χώρο στον οποίο ανήκε και υπηρέτησε με αυταπάρνηση και ίσως και προσωπική περιπέτεια. Όλα του σχεδόν τα βιβλία είναι πολιτικά και στρέφονται σε προβλήματα που αφορούν την πολιτική ιστορία τόσο της Ελλάδος όσο και του Ευρωπαϊκού γενικότερα χώρου.

Στην Βιβλιονέτ, υπάρχει κατάλογος των βιβλίων του. Εδώ αναφέρω ενδεικτικά ορισμένα βιβλία του από εκείνα που έτυχε να έχω διαβάσει:

Από τις εκδόσεις Θεμέλιο 1999 το «Η Επαγγελία της αδύναμης Επανάστασης», το «Δια γυμνού οφθαλμού» από τις εκδόσεις Πόλις 1998, και δύο βιβλία που εξέδωσε η εφημερίδα «Η Αυγή», το «Από την κρίση στον πόλεμο» το 2013 και το «Ενθέματα, εμβολιασμοί και στράτευση, παρεμβάσεις για την Αριστερά 1996-2008.

Εδώ θα ήθελα να αναφέρω ένα μικρό κείμενό του το «Μετά την Κοπεγχάγη», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ο Πολίτης», τεύχος 106/Δεκέμβριος 2002, σελίδα 5.

«Η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έχει πολλές και σημαντικές συνέπειες για το μέλλον της Ευρώπης και τους λαούς της. Μία απ’ αυτές είναι ότι στο εξής η Ε. Ε. δεν θα περιορίζεται στη «Δυτική Ευρώπη» αλλά επεκτείνεται πολύ πέραν της γραμμής Όντερ-Νάισε καθώς περιλαμβάνει πλέον και ορισμένα κράτη του πρώην Ανατολικού μπλοκ. Κατά κάποιο τρόπο, μόνον τώρα αίρεται η διαίρεση της Ευρώπης σε δύο στρατόπεδα που είχαν προκαλέσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος και ο Ψυχρός πόλεμος. Μια άλλη συνέπεια της διεύρυνσης είναι ότι αίρεται η απομόνωση των λαών Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης, παρόλο, που ακόμη τα Βαλκάνια, η Ρωσία και η Ουκρανία παραμένουν εκτός. Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη για την ολοκληρωτική ενοποίηση. Ώστε, ενοποιούνται και οι εργατικές τάξεις Ανατολής και Δύσης, υπό την κοινή στο εξής εκμετάλλευση εκ μέρους του δυτικοευρωπαϊκού κεφαλαίου, και ιδιαίτερα του γερμανικού. Μήπως άραγε θα αναπτυχθούν έτσι και οι κοινοί αντικαπιταλιστικοί αγώνες; Ίδωμεν, αλλά τίποτε δεν είναι αυτονόητο.

         Κοσμοϊστορικές συνεπώς αλλαγές που η ελληνική Αριστερά πρέπει να στοχαστεί και να λάβει σοβαρά υπόψη. Ο απομονωτισμός δεν είναι δικό της πεδίο. Άλλωστε το πεδίο του απομονωτισμού το καταλαμβάνει επαξίως το Κ.Κ.Ε.».

        Αυτά έγραφε πριν από δώδεκα χρόνια στην σελίδα «δια γυμνού οφθαλμού» που κρατούσε το ιστορικό στέλεχος της ανανεωτικής αριστεράς Άγγελος Ελεφάντης. Νομίζω ότι είναι ακόμα επίκαιρος ο λόγος του και σημαντικός για όσες πολιτικές δυνάμεις ή πολιτικές ομαδούλες, ή διάφορα πρόσωπα χωρίς περίσκεψη και χωρίς αιδώ που θα έλεγε ο ποιητής ονειρεύονται και επιζητούν την έξοδο της χώρας μας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από τότε μιλούσε ο Ελεφάντης, για τη οικονομική κυριαρχία της Γερμανίας, και, για την συμμετοχή της Ρωσίας και της Ουκρανίας στην μεγάλη χοάνη των Ευρωπαϊκών Κρατών, πράγμα που δεν έχει ακόμα επιτευχθεί.

Και εμείς να φύγουμε να πάμε που; Στα νησιά Μάρσαλ; 
Εκεί οι σύγχρονοι πατριώτες Έλληνες στέλνουν τα λεφτά τους, όχι και να μετοικήσουν και οι ίδιοι, είπαμε να αγαπάμε την πατρίδα μας, αλλά όχι να το παρακάνουμε! 

          Φεύγοντας οι παλαιές αυτές ιστορικές προσωπικότητες όχι μόνο της αριστερής πολιτικής αλλά και των άλλων πολιτικών σχηματισμών, πραγματικά νιώθουμε ότι ο κόσμος άλλαξε δραματικά και αμετάκλητα. Είναι δύσκολο και επίπονο να το αποδεχθούμε εμείς που πενηνταρίσαμε. Άλλα τα όνειρα της νιότης και άλλα η ιστορία κελεύει. Όμως μας έμειναν τα γραπτά των σκεπτόμενων αυτών προσώπων από όλους τους πολιτικούς χώρους, που ίσως εξακολουθούν έστω και κατ’ ελάχιστο να γονιμοποιούν την τωρινή σκέψη μας.

Και ένα από τα πρόσωπα αυτά που με τον λόγο, τα γραπτά και τις αναλύσεις του, και την έκδοση του περιοδικού του κράτησε άσβεστη την πολιτική μας συνείδηση ήταν και ο Άγγελος Ελεφάντης.

Σημείωση: στην εφημερίδα «Η Εποχή», σήμερα 1 Ιουνίου 2014 υπάρχει το κείμενό του «Τι ωραία που είναι η Αθήνα!».

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή, σήμερα, Κυριακή 1^η  Ιουνίου 2014.

Πειραιάς, Κυριακή 1^η  Ιουνίου του 2014.