ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ

    (Αθήνα 19/8/1895-Αθήνα 4/3/1965)

Συνήθεια παλιά των νέων της γενιάς μου από τον Πειραιά, να διασκεδάζουμε στα στενά σοκάκια της Πλάκας. Εκεί, στους παραδοσιακούς δρόμους των Θεών και της ηδονής, της μουσικής του νέου κύματος και των βυζαντινών εκκλησιών, βρίσκονταν μπουάτ, μπαράκια, κουτουκάκια, ταβερνούλες, ντισκοτέκ, χώροι που σύχναζαν οι τότε νέοι και νέες αντρείοι του έρωτα και της ηδονής, στενοσόκακα των νεανικών ονείρων και των κουλτουριάρικων ελπίδων μας. Στον διατηρητέο συνοικισμό της Πλάκας, κάποτε-προς το τέλος της δεκαετίας του 1970-γίνονταν οι πιο ενδιαφέρουσες συναντήσεις, διασκέδαζαν οι περισσότεροι καλλιτέχνες, πρωτόβγαλτοι και καταξιωμένοι τραγουδιστές και τραγουδίστριες, ηθοποιοί και σκηνοθέτες, σεναριογράφοι και θεατρικοί συγγραφείς, εικαστικοί και μυθιστοριογράφοι, κομματικοποιημένοι ποιητές με καμπάνα παντελόνι και δημοσιογράφοι με χαίτη, ψαρωμένα στρατιωτάκια που έπαιρναν την νυχτερινή τους έξοδο και αναζητούσαν συντροφιά και φημισμένοι μόδιστροι, φοιτητές και πολιτικοποιημένοι νέοι με μούσι και ταγάρι(με τα Άπαντα της κόκκινης επανάστασης να βαραίνουν την πλάτη τους), που ίδρωναν από την νυχτερινή αναζήτηση της ηδονής, παλικαράκια πάνω στον ανθό της νιότης τους που λικνίζονταν μέχρι πρωίας στους ρυθμούς της disco συντροφιά με τουρίστες που επισκέπτονταν τα Αναφιώτικα και τα στέκια της Πλάκας κάτω από τον επιβλητικό λαμπερό συντροφικό ίσκιο της Ακρόπολης, λίγο πριν ταξιδέψουν για το νησί των ερωτικών τους ονείρων, την περιβόητη Μύκονο.

Σε αυτήν, την Ελληνίδα παραδοσιακή «Βαβυλώνα» των κάθε είδους και μορφής εμπειριών της Ρωμαϊκής Αγοράς, βρίσκονται ορισμένοι από τους πιο ενδιαφέροντες πολιτιστικούς χώρους της Αθήνας. Το Μνημείο του Λυσικράτη, το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Εβραϊκό Μουσείο, το Μουσείο Φρυσίρα, το Μουσείο Παραδοσιακής Κεραμικής, το Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού και Παράδοσης που στεγάζεται στο σπίτι που κατοικούσε και εργάζονταν μια από τις πιο φωτισμένες πνευματικές φυσιογνωμίες της χώρας μας, η Ελληνίδα το γένος και το φρόνημα Αγγελική Χατζημιχάλη, τώρα και το νέο Μουσείο της Ακροπόλεως.

     Σε πολλούς πρωινούς ή απογευματινούς περιπάτους μου, μόνος ή με παρέα, επισκεπτόμουν τους χώρους αυτούς των ανοιχτών πολιτιστικών και πνευματικών εκπαιδευτηρίων. Πολιτιστικοί χώροι διαρκής ανάσας, πνεύμονες πανάρχαιου ελληνικού πολιτισμού και εμπειριών ζωής, οικήματα χτισμένα με λογισμό και όνειρο, με πέτρα και λαϊκή μνήμη, με λαϊκή παραμυθία και εσωτερικό φωτισμό, που στεγάζουν τα διαχρονικά καθέκαστα του ελληνικού βίου και την αυθεντική ποιότητα ενός ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, που-κάποτε-αλήθευε με την ιστορία, αλήθευε με την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων, με τις ημερήσιες ανάγκες τους, τα χαμένα όνειρά τους, την φτωχή και ταλαιπωρημένη ζωή τους, το αριστοκρατικό ήθος τους, την ανιχνεύσιμη αρχοντιά τους, την λεβέντικη διασκέδασή τους, την αυθεντική πίστη τους που μοσχοβολούσε λιβάνι, ασβέστη και βασιλικό. Μια λαϊκή τέχνη που ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της απλής, φτωχής, στερημένης αλλά αυθεντικής ζωής τους. Μια λαϊκή τέχνη που κοινωνούσε με τις καθημερινές ανάγκες τους και εξέφραζε την αισθητική τους, γεννήματα λαϊκής τέχνης κοσμήματα,  που βοηθούσαν στην διαπαιδαγώγησή τους, στην αυθεντική διατήρηση των συνθηκών ζωής τους. Αυτήν την λαϊκή λεβεντιά, την λαϊκή σοφία, την οικογενειακή θυμοσοφία, την προσωπική αξιοσύνη, το στοχασμό, το ατομικό και συλλογικό μεράκι, τα εικονογραφημένα ντέρτια του, τα  ξυλόγλυπτα τραγούδια του, την εξιστόρηση των ιδιωτικών του στιγμών πάνω στα υφαντά του, τα ελληνικά πανάρχαια πρότυπα ζωής που απεικονίζονται στην χρυσοχοΐα του, στο νόημα ζωής που έδιναν στα υφαντά τους καθώς η σαΐτα του αργαλειού ύφαινε του καημούς μιας ζωής με ήθος, με πανάρχαια έθιμα, με ηρωικό παλμό ζωής, με δοξαστική ιστορία, στιγμές λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας που ήταν η πεμπτουσία της αισθητικής του διαπαιδαγώγησης και καλλιέργειας. Αυτά τα μικρά πολύμορφα λαϊκά κεφαλάρια παράδοσης της λαϊκής τέχνης και πολιτισμού, ήταν που με ακάματο πάθος, αστείρευτο μεράκι, αμέτρητη αυτοθυσία, ανεξάντλητες θυσίες, τεράστιο προσωπικό κόπο, ίδια έξοδα, μερόνυχτα δουλειάς, προσωπικού καμάτου, γυναικείας διορατικότητας και ευαισθησίας, και μια δημιουργική δύναμη που πήγαζε από την μεγάλη της αγάπη για την λαϊκή τέχνη και πολιτισμό, είναι που διαφύλαξε, επεξεργάστηκε και φρόντισε σαν μόνο κανόνα ζωής της, με ανεξάντλητο θάρρος και δημιουργικό ενθουσιασμό η μεγάλη αυτή Ελληνίδα δέσποινα της παράδοσης, η Αγγελική Χατζημιχάλη. Όπως εύστοχα σημειώνει ο μελετητής της Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός: «Μια ζωή γεμάτη, μια ζωή αφιερωμένη σε μια πάναγνη ιδεολογία…», αυτή ήταν όλη της η ταλαιπωρημένη και θυσιαστική πορεία ζωής, αφιερωμένη στον λαϊκό πολιτισμό και παράδοση, την λαϊκή τέχνη και τα λαϊκά τεχνουργήματα. Η ποιήτρια και εικαστικός Ελένη Βακαλό λέγεται ότι είπε «πως έπρεπε να της πούμε Σ’ ευχαριστώ που ανάστησες την ιστορία», μια φράση που αξίζει να επαναλάβουμε και εμείς μετά από τόσα χρόνια, στους τρικυμισμένους και συννεφιασμένους ελληνικούς καιρούς που ζούμε στην χώρα μας. Η Αγγελική Χατζημιχάλη, εργάζονταν ασταμάτητα, χωρίς να φείδεται κόπων και βασάνων, έδινε διαλέξεις, έγραφε κείμενα για την λαϊκή τέχνη, συγκέντρωνε αντικείμενα, αναδείκνυε λησμονημένα καθημερινά αντικείμενα οικιακής χρήσης, ξεχασμένες τεχνοτροπίες, συναντούσε επιστήμονες, καλλιτέχνες αλλά και απλούς λαϊκούς ανθρώπους, ίδρυε οικοτροφεία-σπουδαστήρια, όπως τη σχολή το «Ελληνικό Σπίτι» το 1938, δίδασκε και διδάσκονταν από τους απλούς ανθρώπους της επαρχίας και της υπαίθρου, κατέγραφε ότι θεωρούσε ότι προάγει την λαϊκή ψυχή, φωτίζονταν από την λαϊκή τους δημιουργία και μεταλαμπάδευε τον πολιτισμό αυτόν στους ανθρώπους των πόλεων με τεράστιο μόχθο.

    Και αυτή η φωτισμένη ελληνική φυσιογνωμία των αρχών του 20 αιώνα, άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο με πίκρα και πόνο, να τι αναφέρει η κόρη της στην αυτοβιογραφία που έγραψε για κείνη:

«Η Αγγελική δεν βασανίστηκε μόνο από την αρρώστια της. Η αρρώστια της δεν ήταν και τόσο φοβερή. Είχε αδυνατίσει φυσικά από τις δύο εγχειρήσεις, αλλά μετάσταση δεν έγινε. Έτσι ήταν καθαρή από τον καρκίνο. Όμως, κάθε τόσο πηγαίναμε στο νοσοκομείο, πότε για θυρεοειδή, πότε για πνευμονία, πότε για εξετάσεις…. Όμως τα τελευταία της χρόνια η Αγγελική υπέφερε από φτώχεια, αλλά την αντιμετώπισε με ύψιστη αξιοπρέπεια. Και πέθανε από φτώχεια η Αγγελική Χατζημιχάλη στο παγωμένο της σπίτι. Είχε χαλάσει η σόμπα. Ήταν μια Κυριακή της Αποκριάς. Δεν έβρισκα υδραυλικό. Το καλοριφέρ δεν λειτουργούσε  από τις οικονομίες του Πλάτωνα. Πώς να ζεστάνει κανείς εκείνο το χάος! Με τι χρήματα ; Υδραυλικό δεν μπόρεσα να βρω. Ήταν Κυριακή και γιορτή. Το ζεστό της δωμάτιο ως το πρωί είχε παγώσει. Έπαθε βαριά πνευμονία».                    

«Το κυπαρίσσι της Πλάκας»

Το κυπαρίσσι που άγγιζε τον ουρανό

και που κρυφοκουβέντιαζε με τάστρα,

της Πλάκας το πανάρχαιο θεριό,

το ρίχνει η εποχή μας η χαλάστρα.

--

…Τριγύρω που χαζεύουν τα παιδιά,

ξεφεύγουν απ’ τα κλώνια του πουλιά

τρεμάμενα, με χλαλοή μεγάλη,

και συ, μες απ’ τη βίγλα σου, γρικάς

τον υστερνό του βόγγο και πονάς

και κλαις Αγγελική Χατζημιχάλη!

--

Προστάτισσα του ωραίου και του παλιού,

τον χτύπο τον ξερό του τσεκουριού

τον δέχτηκες και συ στα σωθικά σου.

….Σέρνεται τώρα μες στον κουρνιαχτό

και κάποιος παζαρεύει το σφαχτό…

Κλείσε τ’ αυτιά και σφίξε την καρδιά σου.

--

Αυτή ‘ναι η Μοίρα τίποτα μη λες,

Τα ξέρεις και τα ξέρω, μην το κλαίς,

μα βοήθησε να ξεπλυθεί τα κρίμα.

Τετράψηλο της Πλάκας το θεριό,

ξεσήκωσέ το για τον αργαλειό

να ζήση στο πανί το θείο του σχήμα!

--

Και να το τραγουδούνε στις αυλές

πετώντας τη σαΐτα οιλυγερές,

να μοίρωνται τον άδικο χαμό του,

που κείνο ειχ’ εντολήν απ’ το Θεό

να δείχνη αιώνια ασάλευτο, στητό,

στα πλάσματα της γης, τον ουρανό του…

                                               ΜΥΡΤΙΩΤΙΣΣΑ

   

     Και ένας από τους μαγευτικούς αυτούς χώρους πολιτισμού, είναι και το οίκημα-εργαστήρι λαϊκού πολιτισμού, το γνωστό μας Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού και Παράδοσης που στεγάζεται στο σπίτι μιας από τις διδασκάλισσες του Γένους μας της Αγγελικής Χατζημιχάλης, που στις 19 Αυγούστου συμπληρώνονται 120 χρόνια από την γέννησή της και πενήντα χρόνια από την κοίμησή της.

    Διαβάζοντας το αυτοβιογραφικό βιβλίο της κόρης της, συγγραφέως Έρσης-Αλεξίας Χατζημιχάλη, «Περίπατος με την Αγγελική», εκδόσεις Κάκτος 1999 και το βιβλίο του συγγραφέα Δημήτρη Λαζογιώργου-Ελληνικού, «Αγγελική Χατζημιχάλη-Η Ελληνίδα που φώτισε το γένος», έκδοση του Δήμου Αθηναίων Πολιτισμικός Οργανισμός Αθηναϊκή Βιβλιοθήκη επί Αθηναϊκής δημαρχίας του Δημήτρη Λ. Αβραμόπουλου,(δεν υπάρχει ημερομηνία έκδοσης), σκέφτηκα να μεταφέρω στο μπλοκ, στην μνήμη της σημαντικής αυτής εθνικής δασκάλας του λαϊκού μας πολιτισμού και τέχνης, ένα κείμενό της για την «Ελληνική Λαϊκή Τέχνη». Το κείμενο το ερανίζομαι από ένα μικρό ασπρόμαυρο βιβλιαράκι, δέκα έξι σελίδων, που κάποτε αγόρασα 5 ευρώ από παλαιοπωλείο της Αθήνας, και είναι έκδοση του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού 1931.

Το βιβλιαράκι αυτό του μεσοπολέμου, αναφέρει αρκετά στοιχεία και διευθύνσεις της εποχής εκείνης, που στεγάζονταν οι τότε αυτοί πολιτιστικοί χώροι της λαϊκής τέχνης και πολιτισμού, αναφέρω τις διευθύνσεις που σίγουρα μάλλον δεν θα ισχύουν, για την ιστορία και τους όποιους ερευνητές.

    Το ασπρόμαυρο αυτό βιβλιαράκι που είναι διανθισμένο με παραδοσιακές φωτογραφίες, έχει διαστάσεις 12Χ17 cm και τυπώθηκε όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο «τύποις εργαστηρίου γραφικών τεχνών Στ. Ν. Ταρουσόπουλου- πλησίον Θ. Ν. Φαλήρου.

Την σύντομη μελέτη προλογίζει ο Κ. Μελάς γενικός διευθυντής του Ε.Ο.Τ. της περιόδου εκείνης.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Αι συντομώταται αυταί σημειώσεις εγράφησαν από την καλλιτέχνιδα κυρίαν Αγγελική Χατζημιχάλη.

Η κυρία Χατζημιχάλη είναι η πρώτη Ελληνίς που ξανάδωσε ζωή και δύναμη στην αθάνατη Λαϊκή Τέχνη της Ελληνικής Φυλής.

Κόρη ενός σοφού συλλέκτου του Αλεξίου Κολυβά κατηύθυνε από παιδί την καλλιτεχνική και Ελληνικωτάτη φύση της προς την Ελληνική ζωντανή και αγνή τέχνη.

Πρώτη αυτή την εμελέτησε συστηματικά, εκδώσασα-μελέτας μεγίστου ενδιαφέροντος.

Όσοι ευτυχούν να επισκεφθούν το σπήτι της ή μάλλον το Μουσείο εις το οποίον ζη, βλέπουν την ζωντανή ενσάρκωση της καλλιτεχνικής Ελληνικής ψυχής της σε κάθε λεπτομέρεια του σπητιού, των επίπλων, του διακόσμου και των αντικειμένων.

Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού ευγνωμονεί την κυρίαν Χατζημιχάλη δια την τιμήν την οποίαν του έκαμε, γράψασα τας συντόμους αυτάς οδηγίας δια τους επισκέπτας του τόπου μας.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ

    Η Ελληνική Λαϊκή Τέχνη, μία από τις αξιολογώτερες εκφάνσεις της ελληνικής ψυχής, αντικατοπτρίζει με τη μεγάλη ποικιλία των μορφών της, των σχημάτων και των χρωμάτων, όλες τις διαφορές και την ιδιορρυθμία των διαφόρων τόπων της πολύμορφης ελληνικής γης και ζωής. Η ελληνική λαϊκή τέχνη διατήρησε την παλιά παράδοση, γιαυτό και στα σημερινά σχέδια βρίσκομε αρχαιότατα πρότυπα που συναντάμε σε πολύ παλιές εποχές του ελληνικού πολιτισμού.

    Οι γεωγραφικοί και κλιματολογικοί λόγοι, ο τρόπος της ζωής, τα έθιμα, η επικοινωνία των ντόπιων αναμεταξύ τους, οι ξένες επιδράσεις, η γνωριμία ξένων έργων, δίδουν στην τέχνη κάθε ελληνικού τόπου, κάθε επαρχίας, κάθε μικρότερης περιφέρειας και ακόμη κάθε τόπου, κάθε επαρχίας, κάθε μικρότερης περιφέρειας και ακόμη κάθε χωριού καταπληχτικές τοπικές διαφορές που πιστά αντανακλούν την ιστορία των κατοίκων.

    Η ελληνική λαϊκή τέχνη εκδηλώνεται κατ’ εξοχήν στην Αρχιτεκτονική και την Χειροτεχνία, δηλαδή την υφαντική, κεντητική, κεραμική, ξυλουργική και ξυλογλυπτική, μεταλλουργική, αργυροχοϊα , σταμπωτά υφάσματα, χάντρινα είδη κτλ.

    Η ελληνική αρχιτεκτονική διατηρεί σε πολλά μέρη της Ελλάδος τον τύπο του αρχαίου ελληνικού σπιτιού. Ο βόρειος τύπος όσο και ο νότιος, μ’ όλες τις παρουσιαζόμενες διαφορές, έχουν κοινά τα βασικά σημεία. Στα βόρεια όσο και στα νότια σπίτια της Ελλάδος ο πλουσιώτερος τόπος, ο αρχοντικός, έχει τις βάσεις του στο σπίτι του χωριού του οποίου είναι εξέλιξη. Και το εσωτερικό του σπιτιού αν και παρουσιάζει κατά τόπους ιδιαίτερα γνωρίσματα έχει κοινά τα θεμελιώδη στοιχεία. Όλα τα έπιπλα της κατοικίας τόσον του απλού τύπου όσον και του αρχοντικού, έχουν ωρισμένη θέση στο εσωτερικό. Είναι οργανικά προσαρμοσμένα με την εσωτερική διακόσμηση και αποτελούν αρμονικά και ενιαίο σύνολο με την αρχιτεκτονική του σπιτιού κάθε τόπου. Έτσι δικαιολογείται η ύπαρξη των λίγων φορητών επίπλων που βρίσκομε στα ελληνικά σπίτια.

    Δια να λάβει κανείς ιδέα της Λαϊκής Τέχνης θα έπρεπε να επισκεφθεί πολλά ελληνικά μέρη, χωριά και νησιά. Εξαιρετικά μια επίσκεψη στα Μέγαρα, χωριού στον κόλπο της Ελευσίνας, επιτρέπει να γνωρίσει τον τύπο του ελληνικού χωριού και να θαυμάσει την Τρίτη μέρα του Πάσχα, στο πανηγύρι, την πολυτελή φορεσιά των γυναικών και το γνωστό χορό την τράτα. Πλήρη μορφή της λαϊκής ελληνικής χειροτεχνίας θα βρει στο νησί της Σκύρου, και φορεσιές μ’ εξαιρετικό ενδιαφέρον στα χωριά του κάμπου της Θεσσαλονίκης, στο Ρουμλούκι, κτλ.

    Στην Αθήνα, το Μουσείον των Διακοσμητικών Τεχνών και το Μουσείο Μπενάκη είνε αξιολογώτατα καταρτισμένα για να θαυμάσει κανείς τον πλούτο της λαϊκής ελληνικής τέχνης.

    Οι φορεσιές της Ελλάδος είνε πολλές και ποικίλες. Κάθε τόπος παρουσιάζει ιδιαίτερο τύπο φορεσιάς. Διαφορετικά ντύνεται ο χωρικός στα βουνά, αλλιώς στους κάμπους κι αλλιώς στα νησιά. Μα και ο κάθε βουνίσιος, έχει ξεχωριστή φορεσιά όπως και κάθε νησί διαφορετικές φορεσιές από τα γειτονικά νησιά και παράλια. Τα ντόπια υφάσματα με τα υφαντά κεντητά τους θέματα και κεντήματα, με την ανεξάντλητη ποικιλία των διακοσμητικών σχεδίων του χρωματισμού και την επιμέλεια στην εκτέλεση, τα ποικίλα και ιδιότυπα καλύμματα της κεφαλής, οι διάφοροι τύποι των κοσμημάτων κλπ. είναι από τα πιο ενδιαφέροντα και χαραχτηριστικά στοιχεία της ελληνικής φορεσιάς.

    Στην Αθήνα, στο Λύκειον των Ελληνίδων (Αμαλίας και Περιάνδρου 1), που συγκεντρώνει πληθώρα εθνικών ενδυμασιών μπορεί κανείς να θαυμάσει την ανεξάντλητη ποικιλία τους και ν’ αποχτήσει κατά παραγγελία φορεσιά της αρεσκείας του.

    Η Υφαντική κατέχει σε όλα τα μέρη της Ελλάδος μια από τις σπουδαιότερες θέσεις στη λαϊκή χειροτεχνία και ως οικιακή και ως εργαστηριακή τέχνη. Επίσης και η ταπητουργία είνε πολύ διαδεδομένη, τόσο αυτή του ελληνικού τύπου, όσο και του Μικρασιατικού Κέντρου υφαντικής, μπορούν να θεωρηθούν η Λάρισα, τα Τρίκαλα, η Λειβαδιά, το Ξηροχώρι της Εύβοιας για τα μάλλινα και οι Καλάμες για τα μεταξωτά. Στην Αθήνα, στα καταστήματα του Δημοπρατηρίου, της οδού Πανδρόσου και Αθηνάς βρίσκονται επίσης φαντά  μάλλινα υφάσματα, βελέντζες, χράμια κλπ. Από τα εργαστήρια υφαντικής με καλλιτεχνική σημασία αναφέρομεν τ’ ακόλουθα:

«Απόρων Γυναικών»-Αμαλίας 38^α Αθήναι

«Ταπητουργικός Οργανισμός»-Μετοχικόν Μέγαρον, οδός Σταδίου και Βουκουρεστίου 4.

«Σύλλογος Κυριών ο Ευαγγελισμός»-Τήνος.

«Εταιρία Φιλέργων»-Χανιά Κρήτη.

«Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής»-Άνδρος.

«Μαυρογένειος Επαγγελματική Σχολή»-Σάμος

«Πατριωτικόν Ίδρυμα Ηρακλείου»-Κρήτη.

«Διπλούς Πέλεκυς»-Χανιά Κρήτη και Βουκουρεστίου 4 Αθήναι

«Εθνικόν Οικοτροφείον Ιωαννίνων»-Γιάννενα και Αμαλίας 2

«Υφαντήριον Ελένης Μακρής»-Ναίάδων 42 Παλιό Φάληρον.

«Υφαντήριον Κατ. Νικολαϊδου»-Θεσσαλονίκη

«Υφαντήριον Νέας Κοκκινιάς»-Ιλισσού 12 Αθήναι

«Υφαντήριον Όλγας Καπόμπαση»-Απόλλωνος 6 Αθήναι

«Υφαντήριον Ελ. Αμουτζοπούλου»-Βεϊκου 62 Αθήναι,

«Υφαντήριον Μαρ. Κολυβά»-Ζάκυνθος

«Υφαντήριον Αν. Γαρουφαλλιά»-πρόποδες Φιλοπάππου Αθήναι

«Υφαντήριον Γ. Κρίκου»-Αράχωβα και Βουκουρεστίου 4 Αθήναι

«Υφαντήριον Σούρμαν και Μαργαρίτη»-Αργυροπούλου 1 Κηφισιά

    Το κέντημα είνε ο πλουσιώτερος και χαρακτηριστικώτερος κλάδος της Ελληνικής Χειροτεχνίας.

    Στα στολίδια του, τα σχέδια, και τα χρώματα, κατοπτρίζονται και εκδηλώνονται όλες οι διαφορές και ιδιορρυθμίες των διαφόρων τόπων της πολύμορφης ελληνικής γης και ζωής.

    Η ελληνική κεντητική διαιρείται σε ηπειρωτική και νησιωτική. Αλλά η μελέτη των διαφορών, που παρουσιάζουν αναμεταξύ τους τα διάφορα κεντήματα των ελληνικών τόπων, μας οδηγεί σε άπειρες μικρότερες κατηγορίες. Τα κεντητά υφάσματα διακρίνονται σε δύο, α) τα κεντήματα για στολισμό της φορεσιάς. β) σε κεντήματα για το στολισμό του σπιτιού. Τα κεντήματα που χρησιμεύουν για τον στολισμό του σπιτιού είνε πλουσιώτερο στο διάκοσμο και πολύπλοκο στη σύνθεση. Στενά συνδεδεμένα με το εσωτερικό του σπιτιού καθορίζονται από τον τύπο του.

    Οι δαντέλλες και τα σταμπωτά υφάσματα είνε επίσης πολύ διαδεδομένα και κατασκευάζονται σε πολλά εργαστήρια. Από τα εργαστήρια της Ελλάδος και κυρίως των Αθηνών που ασχολούνται στην κατασκευή κεντημάτων, δαντελλών και σταμπάτων αναφέρομεν τα κυριώτερα:

«Απόρων Γυναικών»(κεντήματα, δαντέλλες κλπ.) Αμαλίας 38^α

«Ελληνικαί Σχολαί»(κεντήματα, δαντέλλες κλπ.) Φιλελλήνων 2

«Πρόοδος»(κεντήματα, δαντέλλες κλπ.) Καραγεώργη 6^α.

«Αμαλιείον», Λυκείου 1

«Αττική», (κεντήματα) Βουλής 12

«Προσφυγικόν», (κεντήματα) Κολοκοτρώνη 3^α

«Το Σπίτι του Κοριτσιού», (κεντήματα) Νάξου 56

«Μπενάκειον», (κεντήματα) Βουλής 9^α

«Παμμικρασιατικόν», (κεντήματα) Βουλής 20

«Αμερικανικής Περιθάλψεως», (κεντήματα) Λεωφόρος Αμαλίας 2

«Εθνικής Στέγης», Χαροκόπειον Καλλιθέα

«Πατριωτικόν Ίδρυμα Περιθάλψεως», (κεντήματα) Θεσσαλονίκη

«Γ. Λουκαίδης», (δαντέλλες, κεντήματα) Κύπρος, Λάρνακα

«Μαργαρίτης και Γκινάκος», (κεντήματα) Πλατεία Συντάγματος

«Ελένη Πιταούλη), (δαντέλλες) Αίγινα

«Σύλλογος Κυριών παροχής εργασίας», Μυτιλήνη και Βουκουρεστίου 1

«Φ. Διονάτος», (σταμπάτα) Φιλελλήνων 27

«Αδελφοί Πανά», (σταμπάτα) Γωνία Δημοπρατηρίου

«Αδελφοί Πετσαλίτη», (σταμπάτα) Ιωάννινα

«Β. Τουτουντζής», (κούκλες εθνικές) Χρηστοπούλου 20 Θεσσαλονίκη

«Δ. Πασχαλίδου», (κούκλες) Ευαγγελιστρίας 44 Στ. Χαροκόπου

«Α. Μπούκουρας», (σταμπάτα» Σύρος και Βουκουρεστίου 4 Αθήνα

     Πρατήρια που συγκεντρώνουν στην Αθήνα όλα σχεδόν τα είδη της ελληνικής χειροτεχνίας είναι τα ακόλουθα.:

«Σύλλογος Λαϊκή Τέχνη», Βουκουρεστίου 4

Το κυριώτερον όλων (συγκεντρώνει τα προϊόντα των κυριώτερων εργαστηρίων υφαντικής, κεραμικής, ξυλουργικής, μεταλλουργικής, αργυροχοϊας, κτλ.)

«Ελληνικά Κεντήματα», Βουκουρεστίου 1 (κεντήματα, φαντά)

«Σκυριανό Σπίτι», Κήπου 4 (κεντήματα, φαντά)

«Πρατήριον Κας Πέϊν», Βουκουρεστίου 15 (έπιπλα, λάμπες, παλιές δαντέλλες, εφαπλώματα πολυτελείας κλπ.)

    Επιπλέον, η «Εταιρία προς ενίσχυσιν της λαϊκής τέχνης», (Αμαλίας 2) αναλαμβάνει παραγγελίες για λογαρισμόν των παραγωγών, καθώς και την εμπορικήν οργάνωση και διαφήμιση των προϊόντων της λαϊκής τέχνης στο εσωτερικό και το εξωτερικό.

    Στα καταστήματα της οδού Πανδρόσου ευρίσκονται κάθε είδους παλιά ελληνικά έργα.

    Κεραμική,-Εργαστήρια κεραμικών προϊόντων για κοινή χρήση υπάρχουν σε όλα τα μέρη της Ελλάδος. Έχουν ιδιόρρυθμα σχήματα, που πολλά μας θυμίζουν αρχαία ελληνικά πρότυπα με απλοϊκά οφέλη σχέδια λευκά ή πολύχρωμα.

    Τοιούτου είδους εργαστήρια βρίσκομε κυρίως στη Χαλκίδα, Λάρισσα, Θεσσαλονίκη, Αίνον της Θράκης, Μηλιές του Βόλου, Κρήτην, Κύπρο, Δωδεκάνησα, Μυτιλήνη, Χίο, Σίφνο, Κέρκυρα, Σκύρο, Σκόπελο κλπ.

    Εργαστήρια προηγμένης κεραμικής τέχνης με καλλιτεχνική σημασία είναι τ’ ακόλουθα:

«Ν. Ρόδιος», Σκόπελος

«Κεραμεικός», Εργαστήριο Νέον Φάληρον. Πρατήριον οδός Σταδίου 48

«Κιουτάχεια», Εργαστήρια Νέον Φάληρον. Τζιτζιφιές. Πρατήριον Κολοκοτρώνη 3^α.

    Ξυλοτεχνία.-Τα σημαντικώτερα και πλουσιώτερα κατασκευάσματα της ελληνικής ξυλουργικής και ξυλογλυπτικής μ’ εξαιρετικήν καλλιτεχνικήν σημασία είναι τα έργα της εκκλησιαστικής χρήσης (τέμπλα, θυρόφυλλα, θρόνοι, μανουάλια, κλπ.) όπως και όσα χρησιμεύουν για τον εσωτερικό διάκοσμο του σπιτιού(επενδύσεις τοίχων, ράφια, ερμάρια, εικονοστάσια, σκαμνάκια, τραπέζια, κασέλες κλπ.)

    Χαρακτηριστικά είναι τα έργα της ποιμενικής τέχνης(γκλίτσες, ρόκες, λύρες, τάσια, ποτήρια, κουτάλια, κλειδοπίνακα, τσότρες, παγούρια, κλπ) που βρίσκονται σε όλα τα ελληνικά μέρη, όπως στη Βυτίνα κλπ. Σε διάφορα μοναστήρια, καθώς στο Άγιον Όρος, η ξυλογλυπτική ασκείται από τους μοναχούς, οι οποίοι κατασκευάζουν διάφορα ξυλόγλυπτα είδη (κοπτήρες, σφραγίδες, κουτάλια, μαχαίρια, κουτιά, εικόνες κλπ) που αποστέλλουν σε όλη την Ελλάδα και τη Βαλκανική.

    Στις διάφορες φυλακές της Ελλάδος κατασκευάζονται επίσης διάφορα ξυλόγλυπτα αντικείμενα (ποτήρια, δίσκοι, γκλίτσες, ρόκες, αναπαραστάσεις ανθρώπων και ζώων, μπαστούνια κλπ) και κυρίως στις φυλακές της Αίγινας, Κέρκυρας, Κρήτης, Τρικκάλων, Θεσσαλονίκης, Αθηνών κτλ.

    Εργαστήρια ελληνικών επίπλων υπάρχουν στην Αθήνα τ’ ακόλουθα κυριώτερα:

«Ν. Θωμόπουλος», Ισαύρων 36

«Π. Νικολαϊδης», Χαριλάου Τρικούπη

«Ν. Κονδύλης», Μαυρομιχάλη 117

«Ν. Δεσύπρης», Πλατεία Αγίας Κατερίνης, Πλάκα.

«Χατζίρης», Φιλελλήνων 22

«Α. Μανώλης», Αγίου Νικοδήμου 18

«Ι. Κόλλας», Αγίου Νικοδήμου 5

«Μ. Υδραίος», Πατριάρχου Ιωακείμ 19

«Ι. Μπακόπουλος», (κανάτια ξύλινα κλπ.) Τρίπολις

     Η Μεταλλουργική και Αργυροχοία, έχουν να μας επιδείξουν έργα καλλιτεχνικά και πρωτότυπα σε όλα τα ελληνικά μέρη.

    Στην Αθήνα οδός Ηφαίστου και οδός Πανδρόσου στην Θεσσαλονίκη (Παναγιά Χαλκέων) στα Γιάννινα (οδός Αβέρωφ), στα Τρίκκαλα, στη Βέροια, στην Τρίπολη κτλ. βρίσκουμε σειρά εργαστηρίων και καταστημάτων με ιδιότυπα καλλιτεχνικά δημιουργήματα.

    Κυριώτερα εργαστήρια είναι τα ακόλουθα:

«Εργαστήριον Ν. Βουτέρη»,(ορειχάλκινα) Ηφαίστου 2 Αθήναι

«Α. Πεκλάρης»,(ορειχάλκινα) Άρτα και Βουκουρεστίου 4 Αθήναι

«Ι. Λεμονής», (μαχαίρια κλπ) Σκόπελος

«Ιστίκογλου», (αργυροχοϊκά, σμάλτα κλπ) Πανδρόσου 76

«Ι. Μαρκόπουλος», (αργυροχοϊκά, σμάλτα κλπ) Αδριανού 65 Αθήναι

«Ορφανίδης», (αργυροχοϊκά, σμάλτα), Πλατεία Δημοπρατηρίου

«Υιοί Τζουμάκα», (αργυροχοϊκά) Ιωάννινα και Βουκουρεστίου 4 Αθήναι

«Σ. Βλασσόπουλος», (σιδηροποιός) Κολοκοτρώνη 9 και Βουκουρεστίου 4 Αθήναι

«Ν. Βλάχος», (αργυροχοϊκά) Κέρκυρα και Βουκουρεστίου 4 Αθήναι

«Ν. Μαρόλλας», (αργυροχοϊκά) Κέρκυρα

«Αδελφοί Κόντου», (αργυροχοϊκα) Ιωάννινα

«Ι. Ιωαννίδης», (αργυροχοϊκα) Ιωάννινα και Βουκουρεστίου 4 Αθήναι

«Ι. Αηδονόπουλος», (αργυροχοϊκά) Νάουσα

«Π. Τάντης», (αργυροχοϊκά) οδός Ιουλιανού Θεσσαλονίκη

«Μεγαλοοικονόμου», Ιγνατίας 62 Θεσσαλονίκη.

    * Εδώ τελειώνει το πληροφοριακό κείμενο της Αγγελικής Χατζημιχάλη, κράτησα την ορθογραφία του μικρού αυτού εγχειριδίου χωρίς να επέμβω, επίσης, υπάρχουν δρόμοι, που δεν αναφέρονται οι αριθμοί, ή δεν δίνονται ακριβή στοιχεία, ας μην ξεχνάμε όμως, ότι το κείμενο αυτό είναι του 1931.

Αξίζει να τονίσουμε ότι η Περιοχή του Πειραιά, απουσιάζει παντελώς, με εξαίρεση το Νέο Φάληρο.

    Κείμενα δημοσιευμένα της Αγγελικής Χατζημιχάλη, μπορεί να συναντήσει κανείς στο περιοδικό «Νέα Εστία»(αρκετά τεύχη), στο περιοδικό «Ερυθρός Σταυρός Νεότητος», στο περιοδικό «Φιλόσοφος» του Βόλου, στο περιοδικό «Ελληνίς», στο περιοδικό «Ελληνικά Γράμματα», στα «Ηπειρωτικά Χρονικά» και σε αρκετές εφημερίδες της εποχής της και μετέπειτα. Σημαντική είναι και η συνεργασία της με το ζεύγος της Εύας και Άγγελου Σικελιανού την περίοδο της διοργάνωσης των Δελφικών Εορτών.

Ο συγγραφέας Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός, στο βιβλίο του για την Αγγελική Χατζημιχάλη, που αναφέρω παραπάνω, έχει συντάξει κατάλογο των δημοσιευμένων έργων της και βιβλίων της.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, σήμερα, Τρίτη, 11 Αυγούστου 2015

Πειραιάς, 11 Αυγούστου 2015.