Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο

Πιέρ Πάολο Παζολίνι(Pier Paolo Pasolini),

«Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο»

Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι,

ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών.

Μακάριοι οι πενθούντες,

ότι αυτοί παρακληθήσονται.

Μακάριοι οι πραείς,

ότι αυτοί κληρονομήσουσιν την γην.

Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην,

ότι αυτοί χορτασθήσονται.

Μακάριοι οι ελεήμονες,

ότι αυτοί ελεηθήσονται.

Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία,

ότι αυτοί τον θεόν όψονται.

Μακάριοι οι ειρηνοποιοί,

ότι αυτοί υιοί θεού κληθήσονται.

Μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης,

ότι αυτών εστί η βασιλεία των ουρανών.

Μακάριοι εστέ….        

    Καθώς προσπαθούσα να συντάξω έναν κατάλογο Gay ταινιών, που είδε η γενιά μου-η γενιά του 1980-ξαναδιάβασα ξένα θεωρητικά κείμενα πάνω στην κινηματογραφική τέχνη, μελέτες, που ανήκουν πλέον στην ιστορία της έβδομης τέχνης και στην εποχή τους, και διαμόρφωσαν τις κινηματογραφικές συνειδήσεις των θεατών. Στον ελληνικό χώρο, ο σημαντικός διανοούμενος και κριτικός, συγγραφέας κυρός Βασίλης Ραφαηλίδης, ένα από τα πιο καταρτισμένα πάνω στην έβδομη τέχνη άτομα, το οποίο με τα βιβλία, τα άρθρα, τις μελέτες, τις δημοσιογραφικές του παρεμβάσεις, τα κατατοπιστικά ερμηνευτικά κείμενά του στα προγράμματα των κινηματογραφικών αιθουσών «ΑΛΚΥΟΝΙΔΑ», «ΙΛΙΟΝ» στην Αθήνα,  διέπλασε τις κινηματογραφικές μας συνειδήσεις, οριοθέτησε τις κινηματογραφικές μας αναζητήσεις, προσανατόλισε την κινηματογραφική μας ματιά καταλυτικά, προώθησε τους προβληματισμούς μας πάνω στην πιο μαζική λαϊκή τέχνη, μας δίδαξε, τι σημαίνει ποιοτικός κινηματογράφος, τι σημαίνει πολιτικός κινηματογράφος, τι Σοβιετικός, Γαλλικός, Αγγλικός, Αμερικάνικος κλπ.

Ο Βασίλης Ραφαηλίδης, και με τα ολοσέλιδα κινηματογραφικά κείμενά του στην Κυριακάτικη εφημερίδα το «ΈΘΝΟΣ» και στην εφημερίδα «Το Βήμα» παλαιότερα, υπήρξε ένας δάσκαλος θα γράφαμε, «μέσω της ανάγνωσης», για τους λάτρεις της κινηματογραφικής τέχνης των νέων της γενιάς μου. Ασφαλώς, όλες οι εφημερίδες και τα περιοδικά της γενιάς μου, διέθεταν κινηματογραφικούς κριτικούς,(Δανίκας, Μπακογιαννόπουλος, Τσιρμπίνος, Μικελίδης, Τιμογιαννάκης, Τριανταφυλλίδης και πολλοί άλλοι) όμως, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε-τουλάχιστον κατά την δική μου γνώμη-ότι εκείνος που διέπλασε την κινηματογραφική μας ματιά (επαναλαμβάνω) και που σεβόμασταν πάντοτε την γνώμη του, ήταν ο Βασίλης Ραφαηλίδης. Τα περισσότερα κείμενά του, συγκεντρώθηκαν στο πεντάτομο «Λεξικό Ταινιών» του, εκδόσεις Αιγόκερως 1982 και στο «Πέρα από τον Κινηματογράφο», εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Αιώνα 1999.

Τα δικά του κείμενα και αναλύσεις μελετήσαμε πρώτα όσον αφορά το κινηματογραφικό έργο του γνωστού Ιταλού συγγραφέα, ποιητή, μεταφραστή, δημοσιογράφου και σκηνοθέτη Pier Paolo Pasolini (Μπολόνια 5/3/1922-Όστια 2/11/1975) του διανοούμενου που βρήκε φρικτό θάνατο το 1975, και, που την βιογραφική ταινία του Abel Ferrara,

παρακολουθήσαμε πριν λίγο καιρό στους θερινούς ελληνικούς κινηματογράφους.

    Μια από τις πιο σημαντικές ταινίες του Πιέρ Πάολο Παζολίνι-μαζί με την ταινία «Μάμα Ρόμα», «Ακατόνε», «Θεώρημα», «Οιδίππους»κλπ, είναι και το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», μια ταινία που έχω παρακολουθήσει αρκετές φορές, τόσο σε κινηματογραφικές αίθουσες, όσο και στην δημόσια τηλεόραση. Είναι ο πρώτος μαρξιστής σκηνοθέτης, που γύρισε ταινία την ζωή του Ιησού, βασισμένη στην Ευαγγελική εκδοχή του Απόστολου Ματθαίου. Δεν είναι υπερβολή να γράψουμε, ότι είναι η καλύτερη ακόμα και σήμερα, κινηματογραφική εκδοχή των Παθών του Χριστού. Παρότι ο κινηματογραφικός φακός στην διάρκεια της ιστορίας του, έχει δεκάδες φορές ασχοληθεί με το θέμα αυτό-ιδιαίτερα το Χόλιγουντ-η κινηματογραφική εκδοχή των Παθών του Ιταλού Πιέρ Πάολο Παζολίνι, είναι αξεπέραστη μέχρι σήμερα, όπως όλοι σχεδόν οι κινηματογραφικοί κριτικοί αποφαίνονται. Θεωρώ, ότι η ταινία αυτή του Πιέρ Πάολο Παζολίνι καθώς και η rock οpera ταινία του Καναδού σκηνοθέτη Norman Jewison, Jesus Crist Super Star, του θεατρικού έργου των Andrew Lloyd Webber/ Tim Rice, είναι οι καλύτερες όλων των εποχών πάνω στο θέμα αυτό.

     Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, είναι μια «ιδιαίτερη» περίπτωση σε σχέση με τον Ευαγγελικό βιογραφικό λόγο των άλλων δύο Ευαγγελιστών, των λεγόμενων συνοπτικών, το Κατά Ιωάννην ανήκει σε άλλη κατηγορία.  Είναι το κείμενο εκείνο, που απεικονίζει πιο αποκαλυπτικά τον Ιησού μέσα στην Ιστορία, είναι το πιο ιστορικό τεκμήριο της βιογραφίας του εκκλησιαστικού ιδεότυπου της Χριστιανικής Θρησκείας και παράδοσης.

Νομίζω, ότι ο Ινδός πολιτικός, λαϊκός φιλόσοφος και επαναστάτης της μη βίας, και της Ινδικής Ανεξαρτησίας Μαχάτμα Γκάντι, έχει γράψει ότι: «Ακόμα και αν δεν μας είχαν σωθεί τα τρία Ευαγγέλια, αλλά μόνο το κείμενο των Μακαρισμών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Χριστιανική Θρησκεία είναι μια σημαντική θρησκεία», αν θυμάμαι σωστά τα λόγια του, όπως τα είχα διαβάσει στην Ιστορία των Πολιτισμών του Νεχρού, πατέρα της δολοφονημένης πρωθυπουργού Ίντιρας Γκάντι, και πρώτου πρωθυπουργού της ανεξάρτητης Ινδίας. 

Το πρόσωπο του Ιησού, στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, μας είναι ποιο οικείο, «κοντύτερα» στην ανθρώπινη φύση, δεν έχει το μεταφυσικό φωτοστέφανο με το οποίο κοσμείται από άλλους Ευαγγελιστές. Οι Μακαρισμοί, επίσης, είναι ο Χριστιανικός Ανθρωπιστικός Οικουμενικός διαχρονικός «Δεκάλογος» της χριστιανικής θεολογίας. Μια όμως πιο συστηματική ανάλυση-από προσωπικά διαβάσματα ερμηνείας του Ευαγγελίου του Αποστόλου Ματθαίου, θα μας ξεστράτιζε από την αρχική πρόθεση της αντιγραφής αυτής, που δεν είναι άλλη, από την μεταφορά ενός κειμένου του στοχαστή και φιλόσοφου πολυγραφότατου Χρήστου Γιανναρά, για την ταινία του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, που είναι δημοσιευμένο στο περιοδικό «σύνορο», τεύχος 34/ Καλοκαίρι 1965, σελίδες 167-168, πριν πενήντα χρόνια.

Μη νομίσητε ότι ήλθον βαλείν ειρήνην,

επί την γην ουκ ήλθον βαλείν ειρήνην αλλά μάχαιραν,

ήλθον γαρ διχάσαι άνθρωπον κατά πατρός αυτού

και θυγατέρα κατά της μητρός αυτής

και νύμφην κατά της πενθεράς αυτής

και εχθροί του ανθρώπου οι οικιακοί αυτού.

     Το κείμενο το είχα ανακαλύψει όταν συγκέντρωνα στοιχεία για να συντάξω μια βιβλιογραφία του Πιέρ Πάολο Παζολίνι στον Ελληνικό χώρο, η εργασία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Οδός Πανός, και τώρα είναι ξανά-δημοσιευμένη και συμπληρωμένη και στο ιστολόγιό μου.

Το κείμενο του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά, μου άρεσε. Ανήκω σε εκείνους, όπως έχω γράψει, πως παρότι δεν είμαι πιστός, διαβάζω ανελλιπώς τα κείμενα του θεολόγου και πολιτειολόγου Χρήστου Γιανναρά, θεωρώ ότι τα κείμενά του, μας βοήθησαν να ξεκαθαρίσουμε προβληματισμούς και ερωτήματα που αφορούν την ελληνική ιδιοπροσωπία και να κατανοήσουμε ορθότερα, τι σημαίνει ορθόδοξη παράδοση και τι ελληνικότητα. Ο λόγος του είναι σοβαρός, ήρεμος, επιστημονικός, χωρίς συχνές θρησκευτικές «αγκυλώσεις», συνήθως ερωτηματικός, διακριτικά καταγγελτικός, με μεγάλα πολιτιστικά και γλωσσικά αποθέματα. Τα κείμενα του Χρήστου Γιανναρά, όπως και εκείνα του Στέλιου Ράμφου, του πατρός Γεωργίου Μεταλληνού,(ιδιαίτερα στην Ιστορία),του Ιωάννου Ζηζιούλα, του Κώστα Ζουράρη και ορισμένων άλλων, μας άνοιξαν δρόμους στην προσπάθεια επανεύρεσης της ελληνικής μας αυτοσυνειδησίας και της κατανόησης της εκκλησιαστικής και της λαϊκής μας παράδοσης. Μπορεί να μην συμφωνούσαμε πάντα με τα λεγόμενά τους, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ταυτότητα των κειμένων τους δεν μας άνοιξαν δρόμους και προοπτικές για τις αναζητήσεις μας στην εύρεση της συλλογικής ή ατομικής μας αυτοσυνειδησίας.

    Το συγκεκριμένο καλογραμμένο κείμενο, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «σύνορο», δυστυχώς δεν έχω άλλες πληροφορίες για την εκδοτική ιστορία αυτού του περιοδικού, πέραν των τριών τευχών που κάποτε αγόρασα σε παλαιοπωλείο. Το γνώριζα από σποραδικές αναφορές συγγραφέων, αλλά πέραν αυτού, τίποτε περισσότερο.

    Το περιοδικό είναι μικρού σχήματος, με διαστάσεις 15,5 Χ 22,5 σελίδες 85 έως 168, που σημαίνει, ότι είχε συνεχόμενη σελιδαρίθμηση και είναι ασπρόμαυρο χωρίς εικόνες ή καλλιτεχνικές βινιέτες. Η τιμή του, 10 παλαιές δραχμές. Στην πρώτη σελίδα και στο εξώφυλλο, αναγράφεται ότι είναι «περιοδική έκδοση πνευματικής μαρτυρίας», που σημαίνει μάλλον ότι δεν είχε σταθερή έκδοση, από το στοιχείο αυτό, δεν μπορώ να αναφέρω με βεβαιότητα πότε εκδόθηκε το πρώτο τεύχος και πότε το τελευταίο. Έτσι θα περιοριστώ στα πληροφοριακά στοιχεία του παρόντος τεύχους.

Σαν Συντακτική επιτροπή αναφέρονται τα εξής ονόματα: Χρήστος Γιανναράς, Νίνα Δημητριάδου, Τάσος Ζαννής, Ελευθέριος Μάϊνας, Νίκος Τριανταφυλλόπουλος, Καίτη Χιωτέλλη, Δήμητρα Κωνσταντίνου-Χριστοδούλου.

Από τα ονόματα που εγώ τουλάχιστον μπορώ να αναγνωρίσω είναι, του Χρήστου Γιανναρά, του εκ Χαλκίδος φιλόλογου και αναστηλωτή των «Απάντων» του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Νίκου Τριανταφυλλόπουλου, του Πειραιώτη ποιητή Ελευθέριου Μάϊνα, και της ποιήτριας Καίτης Χιωτέλλης. Δεν γνωρίζω αν το όνομα της Δήμητρας Κωνσταντίνου-Χριστοδούλου, ταυτίζεται με το πρόσωπο της κατοπινής γνωστής καλής ποιήτριας Δήμητρας Χριστοδούλου.

Το Γραφεία του ορθόδοξου αυτού περιοδικού βρίσκονταν στην οδό Ζήνωνος 4^α στην Αθήνα, στον 5^ο όροφο, τηλέφωνο 523576. Τα γραφεία ήταν ανοιχτά κάθε Τρίτη και Παρασκευή 7-9 μ.μ. Υπεύθυνος: Χρήστος Γιανναράς, Σπάρτης 11. Υπεύθυνος τυπογραφείου: Στ. Δρόσος, Μέτωνος 2. Επιστολές και χρήματα:  Γεώργιον Ταμπάκην, στα γραφεία του περιοδικού.

    Το περιοδικό εκδίδονταν σε μια κρίσιμη περίοδο για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα της εποχής εκείνης. Η εκλογική νίκη της Κυβερνήσεως της Ενώσεως Κέντρου υπό την πρωθυπουργία του Γέρου της Δημοκρατίας, Γεωργίου Παπανδρέου, είχε προκαλέσει κύματα ελπίδων σε όλη την ελληνική επικράτεια, κάτι άλλαζε στα ελληνικά πολιτικά πράγματα και την κοινωνία. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχε προταθεί υπό την καθοδήγηση του Πειραιώτη παιδαγωγού Ευάγγελου Παπανούτσου, έδωσε άλλον αέρα στα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας, πρόσφερε την δυνατότητα να αναπτυχθούν νέες προοδευτικές πνευματικές, επιστημονικές και καλλιτεχνικές δυνάμεις που φιλοδόξησαν να αλλάξουν την συντηρητική και καθυστερημένη ελληνική κοινωνία, που ζούσε ακόμα κάτω από την βαρειά σκιά του εμφύλιου πολέμου και των επιπτώσεών του. Τα ιστορικά και πολιτικά αποτελέσματα του κυβερνητικού αυτού εγχειρήματος μας είναι γνωστά, μετά από δυό χρόνια και κάτω από πολιτικές  αντιξοότητες και πολιτειακές δυσκολίες, και μη δημοκρατικές εκλογικές ανακατατάξεις, επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών.

Στον χώρο της ορθόδοξης και εκκλησιαστικής παράδοσης, είχαν ήδη την δεκαετία αυτή τεθεί τα σπέρματα μιας αναγέννησης, που θα έβαζε τέρμα στην κυριαρχία των λεγόμενων παραεκκλησιαστικών συντηρητικών οργανώσεων που δυνάστευαν τα εκκλησιαστικά και εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας. Έχουν γραφεί αρκετά βιβλία, μελέτες, άρθρα για την περίοδο αυτή, της ημιτελούς αναγέννησης της ορθόδοξης παράδοσης. Ο σπόρος όμως της αλλαγής είχε ριχτεί και οι καρποί θα φαίνονταν μετά το πέρας της επτάχρονης δικτατορίας, και της επακολουθήσασας πολιτικής αλλαγής και της ισότιμης ένταξης της χώρας μας στην τότε ΕΟΚ, και σίγουρα, μετά την κυβερνητική αλλαγή του 1981.

Και ο δεχόμενος δίκαιον εις όνομα δικαίου μισθόν δικαίου λήμψεται.

    Συνεργάτες του τόμου, όπως το τεύχος μας δηλώνει είναι γνωστά πνευματικά άτομα και διανοούμενοι της εποχής, κυρίως ποιητές.

Στο τεύχος γράφουν οι εξής:

-Τάσος Ζαννής, «Το μυστήριον τούτο μέγα εστί»(αναφέρεται στην ιερολογία του γάμου)

-Ο ποιητής Νίκος Δ. Καρούζος γράφει το κείμενο «Προς Εφεσίους» ε΄ 20-33, ένας ελεύθερος σχολιασμός.

-Ο Δανιήλ Χίου, μιλά για «Το μυστήριον του ανδρός και της γυναικός»

-Ο Χρήστος Γιανναράς, γράφει το «Έρως και αγαμία», το δράμα ενός ανέραστου χριστιανού.

-Ο ποιητής Τάκης Κ. Παπατσώνης, γράφει την μελέτη: «Η μυστική επεξεργασία του ερωτικού στοιχείου στο θέατρο του Κλωντέλ».

-Η Δ. Κωνσταντίνου-Χριστοδούλου, για τον Βλαντιμήρ Σολοβιώφ και το νόημα του έρωτος»

-Ο Δ. Γ. Κούρτεσης, γράφει «Ο Ν. Α. Μπερντιάεφ, για την σεξουαλικότητα, τον έρωτα και την αγάπη»

-Ο ποιητής και δάσκαλος Ματθαίος Μουντές, δημοσιεύει το ποίημα «σχέδιο για την απελπισία αριθμός 999»

-Ο Πέτρος Αλεξάνδρου το μακροσκελές ποίημα «γυρισμός»

-Ο Πειραιώτης ποιητής Ελευθέριος Μάϊνας δημοσιεύει τρία ποιήματα:

«μεταλλαγές», «κόμπο φωτιάς» και «η επιστροφή του Οδυσσέα».

-Ο Τάσος Ρωμανός δημοσιεύει το διήγημα «στο πάρκο»

-Η ποιήτρια Καίτη Χιωτέλλη γράφει το κείμενο «με τον ανελκυστήρα»

Ακολουθούν τα σχόλια στην επικαιρότητα από αρκετούς συνεργάτες, οι σχολιασμοί και οι κρίσεις για βιβλία ελληνικά και ξένα που εκδόθηκαν εκείνη την περίοδο από διαφόρους,-δες για την ποίηση της ποιήτριας Διαλεχτής Ζευγώλη-Γλέζου, και το τεύχος κλείνει με το κείμενο του Χρήστου Γιανναρά, για την ταινία «Κατά Ματθαίον» του Πιέρ Πάολο Παζολίνι.

     Όπως βλέπουμε στο τεύχος αυτό, η ύλη είναι πλούσια, τα θέματα πρωτοπόρα για την εποχή τους και οι συνεργάτες καταξιωμένοι ποιητές και ποιήτριες, σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων.

Γνωρίζω ότι στον χώρο αυτόν του θεολογικού προβληματισμού και των χριστιανικών γραμμάτων, τις δεκαετίες αυτές κυκλοφορούσαν «Η Συζήτηση» του Αλέξανδρου Τσιριντάνη, το περιοδικό «Θεολογία», ο ετήσιος τόμος «Χριστιανικό Συμπόσιο» και πολύ αργότερα το περιοδικό «Η Σύναξη».

Ας μεταφέρουμε το κείμενο του στοχαστή Χρήστου Γιανναρά για την ταινία του Πιέρ Πάολο Παζολίνι:

* Θα ήθελα να πω δυό λόγια για την ταινία του Paolo Pasolini, «το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», που βραβεύτηκε στην Βενετία, αλλά κι από τους Καθολικούς-από το Office Catholique International du Cinema.

    Ο Pasolini είναι μαρξιστής, είναι γνωστό αυτό, το είπε κι ο ίδιος χωρίς περιστροφές, όταν μίλησε στο Centre Richelieu, προσκεκλημένος από την οργάνωση της Καθολικής νεολαίας, που πρώτη παρουσίασε την ταινία του στο Παρίσι. Λοιπόν αυτός ο Μαρξιστής, μου θύμισε το λόγο του Χριστού: «Εις κρίμα εγώ εις τον κόσμον τούτον ήλθον, ίνα οι μη βλέποντες βλέπωσι, και οι βλέποντες τυφλοί γένωνται». (Ιωάννης θ΄ 39).

Ο Pasolini σαν μαρξιστής είναι από τους «μη βλέποντας», αλλά να που κατόρθωσε να δη την Ευαγγελική ιστορία τόσο καθαρά. Έτσι νομίζω. Αν συγκρίνη κανείς την ταινία του Pasolini, με άλλες φανταχτερές καταγραφές της ευαγγελικής ιστορίας  από «ελεύθερα» πνεύματα-όπως στον «Τελευταίο Πειρασμό» λ.χ. ή στο Χριστό που ξανασταυρώνεται- τότε θα δη τη διαφορά της τυφλότητας. Δεν διστάζω να πω ότι, η ταινία αυτή, είναι τέχνη θρησκευτική, τόσο θρησκευτική όσο και τα Πάθη κατά Ματθαίο του Μπαχ. Δεν λέω τέχνη εκκλησιαστική-γιατί μήτε του Μπαχ είναι εκκλησιαστική τέχνη,-ο Pasolini δεν έμαθε το Ευαγγέλιο στην Εκκλησία, το διάβασε όμως στα πρόσωπα των σημερινών ανθρώπων, προπάντων στις μορφές των παιδιών,-το περισσότερο δουλεύει με γκρο- πλάνα προσώπων-και την αποτύπωσε την Ευαγγελική ιστορία στην έκφραση των ερασιτεχνών ηθοποιών που μάζεψε γύρω του. Ωστόσο, την τεχνική της ταινίας θα την κρίνουν άλλοι, ελπίζω να του αναγνωριστή τελικά το επίτευγμα. Είναι έργο τέχνης, όχι απλή προσπάθεια. Υπογραμμίζω ξεχωριστά το σεβασμό του για το κείμενο, που κάνει την ταινία λιγόλογη, τα φόντα του και τις κινήσεις των προσώπων, που θυμίζουν σωστή ελληνική τραγωδία(κι είναι ευκαιρία να συγκριθή με τους παραφθαρμένους κακογιαννισμούς που μας θαμπώνουν.

     Σκέφτομαι πιο πολύ τις θεολογικές επιφυλάξεις που θα διατυπωθούν στην Ελλάδα. Μπορεί ένας ηθοποιός να παριστάνη τον Χριστό και μια σημερινή κοπέλλα την Παναγία; Πιστεύω στην αποφατικότητα της Θεολογίας, σαν την πρώτη προυπόθεση για μια σωστή χριστιανική πίστη. Αυτή η αποφατικότητα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τη ζωή της ανατολικής Εκκλησίας και καλλιεργήθηκε με τη Θεολογία, την ποίηση της Υμνολογίας και την τέχνη των αγίων εικόνων. Το πρόσωπο του Κυρίου, της Παρθένου, των αγίων, τα αντικρύζει η Εκκλησία στην πραγματική τους διάσταση, την ήδη θεωμένη, στην πραγματικότητα της καινής κτίσεως που δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Στο λειτουργικό χώρο η τέχνη είναι αναγωγική σ’ αυτή την πραγματικότητα, που είναι το παρόν της Εκκλησίας, η βεβαιότητα της θεώσεως των ανθρωπίνων σωμάτων κατά το πρότυπο του πρωτότοκου αδελφού μας Ιησού.

    Αλλά μη ζητάμε τέτοια πράγματα από τον Pasolini. Ο Pasolini δεν κάνει λειτουργική τέχνη. Μας ξαναγυρνάει μόνο στην ιστορική πραγματικότητα της Σαρκώσεως με τις δυνατότητες που του δίνει η φωτογραφία για να πείση ένα σημερινό άνθρωπο. Προσωπικά βρίσκω αυτή την επιστροφή καθαρτική, από όλα εκείνα τα στοιχεία της θρησκευτικής φαντασίας, που έχουν ωραιοποιήσει και λίγο ειδωλοποιήσει στις συνειδήσεις το γεγονός της Σαρκώσεως. Επηρεασμένοι από τον Ιδεαλισμό των φιλοσόφων έχουμε ίσως μονόπλευρα τονίσει τη μία όψη της πραγματικότητας, που είναι η θεία φύση του Λόγου και ατονεί πιθανόν μέσα μας η βεβαιότητα και η αίσθηση της πραγματικής Σαρκώσεως. Η ταινία του Pasolini είναι από αυτή την άποψη μια πολύτιμη και υγιής απομυθοποίηση (Entmythologisierung), μια επιστροφή στην ιστορικότητα της Σαρκώσεως, μια εναργέστατη υπενθύμιση της πραγματικής ανθρωπότητος του Ιησού Χριστού.

     Άραγε, είναι απλή σύμπτωση που αυτή την υπενθύμιση την κάνει ένας μαρξιστής;

                                                 Χρήστος Γιανναράς

    Αυτό είναι το κείμενο του Γιανναρά, καίριο και σαφή στους θεολογικούς του στόχους, μας δηλώνει την εκκλησιαστική οπτική του, την θέση του για την αποφατική θεολογία(του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη), αφήνει αρνητικές νύξεις για τις κινηματογραφικές μεταφορές του σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη, των μυθιστορημάτων του Νίκου Καζαντζάκη, και των άλλων ξένων μεταφορών των Χριστιανικών Παθών, και τονίζει, και πολύ ορθά,ότι την μεταφορά του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου την πραγματοποιεί ένας μαρξιστής σκηνοθέτης, και ότι η σκηνοθετική του ματιά είναι πιο ξεκάθαρη και πιο τίμια από άλλους χριστιανούς λεγόμενους σκηνοθέτες.

Να υπενθυμίσουμε, ότι στην ταινία τον ρόλο της Παναγίας κρατά η μητέρα του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, και ότι την ώρα που ο Ιούδας ετοιμάζεται να κρεμαστεί, ο Παζολίνι βάζει την κάμερα να περιστρέφεται κυκλικά, δηλαδή σαν η φύση η ίδια να γυρίζει τρελά γύρω από τον προδότη μαθητή, να θυμηθούμε ακόμα, την αθώα και γεμάτη απορία ματιά των καθημερινών ανθρώπων που υποδύονται τους μαθητές, τις μεγάλες σιωπές της ταινίας που γεμίζουν με την μουσική του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, το σκληρό τοπίο που τονίζει την μοναχικότητα της σωτηριολογικής επιλογής του Ιησού, τα καθαρά βλέμματα των ανθρώπων, τους χαλαρούς ρυθμούς κίνησης, την ποιητικότητα της σκηνοθετικής κίνησης, με δυό λόγια, την εκφραστική αμεσότητα των καθημερινών προσώπων που μετέχουν στο γύρισμα της ταινίας, και που δεν είναι παρά ένας καθημερινός και διαχρονικά σταυρωμένος ανθρώπινος Ιησούς, ένας Χρηστός που έγινε Χριστός στο Σαρκωμένο πρόσωπο του κάθε ανθρώπου.

Πάντα ουν όσα εάν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι,

Ούτως και υμείς ποιείτε αυτοίς,

Ούτος γαρ εστίν ο νόμος και οι προφήται.

Υ.Γ.

Επικουρικά μεταφέρω εδώ και την κριτική του Βασίλη Ραφαηλίδη, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Βήμα της 10/4/1979

      Το κατά Ματθαίον ευαγγέλιον (Il Vangelo Secondo Matteo, 1964).

Το 1964 που γυρίστηκε τούτη η ταινία αφιερωμένη στον Πάπα Ιωάννη 23^ο «ορθόδοξη» χριστιανική ταινία από έναν μάλλον ανορθόδοξο μαρξιστή και μέλος του ΚΚ Ιταλίας, δημιουργήθηκε ένα ξάφνιασμα που ήρθε να επικαλύψει την όποια αξία της. Σήμερα, μπορούμε να καθορίσουμε ακριβέστερα αυτή την αξία. Που έγκειται κατ΄ αρχήν στην σχεδόν νεορεαλιστική και ντοκυμανταιρίστικη προσέγγιση ενός Μεγάλου Μύθου που διατηρεί, ωστόσο, τον μυθικό-μεταφυσικό του χαρακτήρα. Ο Παζολίνι, απ’ τους τέσσερεις ευαγγελιστές επιλέγει τον Ματθαίο αφενός γιατί, σαν ένας απ’ τους 12 Αποστόλους είναι ο περισσότερο «αξιόπιστος» μάρτυρας του βίου του Χριστού-ανθρώπου και αφετέρου διότι τούτο το παλιότερο απ’ τα τέσσερα Ευαγγέλια, γραμμένο μεταξύ 70 και 90 μ.Χ., είναι το λιγότερο «μεταφυσικό» και το περισσότερο ποιητικό. Με άλλα λόγια είναι το πιο –«ανθρώπινο»-κι αυτό που προσφέρεται για μια «ιστορική» και κοινωνιολογική προσέγγιση.

    Παραμένει όμως το ερώτημα. Παρά την ιστορικοποίηση του Μεγάλου Μύθου, που κάνει την ταινία αποδεκτή απ’ τους μαρξιστές, έχει κάποιο σοβαρό νόημα η πλήρης ουδετερότητα απέναντι στην ουσία αυτού του Μύθου, που παραμένει στον Παζολίνι, αυτή που και ο Πάπας θα ενέκρινε;

Ο Παζολίνι δεν λέει τίποτα για την αμφισημία αυτού του Μύθου με τα συνεχή του διφορούμενα που τον κάνουν κατάλληλο και για τους ισχυρούς και για τους ταπεινούς. Αμφισημία που οδήγησε τον Χριστιανισμό αφ’ ενός στην Ιερά Εξέταση κι από κει σε άλλες της παραλλαγές ενός απόλυτου εκκλησιαστικού συντηρητισμού, και αφετέρου σε μια οικειοποίηση του απ’ τους ταπεινούς, στους οποίους και φαίνεται να αφιερώνει την ταινία του ο Παζολίνι, παραγνωρίζοντας εντελώς, το άλλο σκέλος. Σίγουρα ο μεγάλος Ιταλός δημιουργός δεν βρίσκεται εδώ στις καλύτερες στιγμές του. Και η ταινία του παραμένει ένα-σκάνδαλο και ένα αξιοπερίεργο-και τίποτα περισσότερο.

     Ο Βασίλης Ραφαηλίδης, συνεπής μαρξιστής και αναλυτής της κινηματογραφικής τέχνης, αντιμετωπίζει την ταινία σαν μια προσπάθεια μη μεταφυσικής προσέγγισης του Μεγάλου Μύθου όπως γράφει, έχοντας κατά νουν τα αποτελέσματα του Μύθου αυτού μέσα στην Ιστορία. Όταν δηλαδή η Εκκλησία έγινε κατεστημένος θεσμός, θεραπαινίδα της κρατικής εξουσίας και επιβολής μέσα στους αιώνες, που είχε σαν αποτέλεσμα το φαινόμενο της ιεράς εξέτασης και τα διαχρονικά παρεπόμενά του. Η κοινωνιολογική προσέγγιση του Βασίλη Ραφαηλίδη δεν αναιρεί την αξία και την αλήθεια της ταινίας που όπως επισημαίνει, η ταινία του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, είναι μια ανθρώπινη σε βάθος ματιά απέναντι στα ανθρώπινα κοινωνικά αδιέξοδα των απλών σύγχρονων ανθρώπων. Η επαμφοτερίζουσα σκηνοθετική άποψη του δημιουργού, φέρνει κοντύτερα την κοινωνιολογική ματιά της μαρξιστικής θεωρίας με εκείνη του μεγάλου και διαχρονικού Μύθου, ενός αποφατικού Χριστού τόσο αληθινού και ουσιαστικού, όσο είναι και η απλή καθημερινή ζωή των εκατομμυρίων πιστών του.

Ο λύχνος του σώματος εστίν ο οφθαλμός.

Ει ουν το φως το εν σοι σκότος εστίν,

το σκότος πόσον.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Κυριακή, 2 Αυγούστου 2015

Πειραιάς, 2/8/2015