ΚΕΦΑΛΕΑ ΚΙΡΚΗ

ΚΙΡΚΗ  ΚΕΦΑΛΕΑ

Μεταμορφώσεις της σελήνης

Ανθολογία ποιημάτων για το φεγγάρι

Εκδόσεις τυπωθήτω 2013

Καθώς η μέρα τελειώνει

η μεγάλη λαμπροφόρος μητέρα προβάλλει

η αυγουστιάτικη σελήνη κυματίζει νικήτρια

λες και, γαλήνη της, είναι ο κυματισμός της.

Ένας κυματισμός

αυγουστιάτικο νυχτερινό πέπλο

υφασμένο

από μυστικούς ασημένιους φωτεινούς ίσκιους

σαν νυχτερινές ικεσίες

που απλώνονται

πάνω στην ονειροπόλα ζωή μας

και χάνονται στο άπειρο

μαζί με τ’ αυγουστιάτικα γλαρόνια του Παπαδιαμάντη.

Η μέρα μας τέλειωσε.

Ήρθε η πανσέληνος Νύχτα.

                             Γ. Χ. Μ., Πειραιάς 28/8/2015

     Πανσέληνος, μια αίσθηση μυστηριακή, αινιγματική, ελπιδοφόρα, ερωτική, απλοφτέρουγη, ασημολαβωμένη, Φαρμακεύτρα.

Μια μουσική πανδαισία μυστικών θιάσων, αναστάσιμων ψαλμών, μιας θρησκείας αιώνιας, οικουμενικής, λυτρωτικής των ανθρώπινων κρυφών πόθων και φιλάγρυπνων στεναγμών.

«Πες μου, Σελήνη, πες μου το πώς μου γεννήθη η αγάπη»

Και, καθώς οι «σεληνιασμένοι», οι οχληροί του έρωτα και του ονείρου, συνηθίζουν να διαβάζουν ποιήματα στους αγαπημένους τους, με συντροφιά τη «νυκτοβάμων φίλη», άνοιξα την «ανθολογία ποιημάτων για το φεγγάρι» της καθηγήτριας και συγγραφέως Κίρκης Κεφαλέας, για να ταξιδέψω με την πολυπρόσωπη και μυριόπνοη ποιητική συντροφιά της, για την φαοφόρο Σελάνα, την Πανσέληνο Αυγουστιάτικη Μακρινή Μητέρα.

«Στη γέμιση του φεγγαριού άλλο δεντρό δεν πιάνει,

Μόνο τσ’ αγάπης το δεντρό που πάντα ρίζες κάνει».

    Η Κίρκη Κεφαλέα, είναι επίκουρη καθηγήτρια Συγκριτικής Λογοτεχνίας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως μας πληροφορεί το μικρό βιογραφικό σημείωμα, που συνοδεύει την έκδοση.

Η συγγραφέας και ανθολόγος, μας έχει δώσει μέχρι σήμερα εξαίρετες μελέτες, όπως είναι: η «Οργή Θεού»-Οι Ελληνικές εκδοχές της Ελεονώρας του Μπύργκερ, εκδόσεις Νεφέλη 1999, το «Μη μου άπτου»-Η εικόνα της Μαγδαληνής στη νεοελληνική ποίηση, εκδόσεις Ίνδικτος 2004 και πρόσφατα ,το βιβλίο «Κραταιά ως θάνατος αγάπη»-Το Άσμα Ασμάτων στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, εκδόσεις Gutenberg 2015, και αρκετά άλλα, για να περιοριστώ στα μελετήματα εκείνα της συγγραφέως που έχω μελετήσει.

     Η Σελήνη είναι κόκκινη σαν αίμα, γράφει στο θεατρικό του έργο «Σαλώμη», ο άγγλος ποιητής, μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας Όσκαρ Ουάιλντ. Και ο δικός μας, Γιώργος Σεφέρης, σε ποίημά του λέει: Λίγες είναι οι νύχτες με φεγγάρι που μ’ αρέσαν. Δεν υπάρχει νομίζω, έλληνας ή ξένος ποιητής ή ποιήτρια, διαχρονικά, που να μην έχει συνθέσει ποιήματα για την σελήνη, ή να μην συναντάμε μέσα στο ποιητικό του σώμα, εικόνες, παρομοιώσεις, μεταφορές, αλληγορίες, συμβολισμούς,  ή στιγμιότυπα του λαμπροφόρου και όχι θερμοφόρου φεγγαριού με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

Από τον παππού μας τον Όμηρο, μέχρι τους σύγχρονους λαϊκούς λυράρηδες, και  από τους αρχαίους Ρωμαίους δημιουργούς έως τον Ισπανό ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και τον Αργεντινό ποιητή παραμυθά Χόρχε Λουί Μπόρχες, και ακόμα, από τα Ιαπωνικά Χάι-Κου έως τα Δημοτικά μας Τραγούδια και τα λαϊκά παραμύθια, το δίφυλο φεγγάρι, έχει πάντα την θέση και την σημασία του μέσα στις σελίδες των συγγραφέων-επώνυμων ή ανώνυμων. Το μυριώνυμο φεγγάρι, περισσότερο από τον παντοκράτορα και ζωοφόρο Ήλιο, έχει υμνηθεί και δοξαστεί με ποικίλους τρόπους, όπως και έχει κατηγορηθεί αντίστοιχα, για εκατοντάδες αρνητικές πράξεις και συμπεριφορές ανθρώπων που δέχτηκαν τις σκοτεινές πλευρές της ευεργετικής μαγγανείας του. Οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις που συνδέθηκαν με αυτό, είναι ποικίλες και αμέτρητες, συναγωνίζονται σε γλωσσικό πλήθος, τα πολυωνύμια της ευεργετικής του πλευράς. Και στην μία περίπτωση και στην άλλη, τα επίθετα με τα οποία έχουν κοσμήσει οι εκατοντάδες ποιητές τη Σελήνη, είναι μυριάδες και ποικίλλα, σαν τις όψεις της πανάρχαιας άμωμης Κόρης του Υπερίωνα. Ακόμα και όταν ο Αμερικανός αστροναύτης Νηλ Άρμστρονγκ την 20^η Ιουλίου του 1969 πάτησε για πρώτη φορά το χώμα της σελήνης,-αυτού του άνυνδρου δορυφόρου πλανήτη-και έγινε ο πρώτος στην Ιστορία της Ανθρωπότητας άνθρωπος, που ταξίδεψε με το διαστημόπλοιο Απόλλων 11 και προσσεληνώθηκε στην σελήνη, δεν έπαψε ο κοντινότερος δορυφόρος αυτός της γης, να εξασκεί μια μαγεία και γοητεία πάνω στις ρομαντικές και ευαίσθητες ποιητικές ψυχές, ερωτευμένες και μη. Μπορεί οι ελπίδες μας να προσγειώθηκαν με την ανθρώπινη αυτή ριψοκίνδυνη αλλά πεζή προσσελήνωση, όμως τα όνειρά και η φαντασία μας, εξακολουθούν να πεταρίζουν μέσα στην αχλή του μύθου της.

    Η ενδιαφέρουσα από πολλές πλευρές αυτή ανθολογία της Κίρκης Κεφαλέας, αποτελείται από τον μονοσέλιδο πρόλογο σ. 7, την φιλοσοφικής χροιάς εισαγωγή

σ.9-14, το κύριο σώμα της ανθολογίας-που απαρτίζεται από ελληνικά και ξένα μεταφρασμένα ποιήματα σ.15-185, τις βιβλιογραφικές αναφορές σ.187-193 και τα περιεχόμενα σ.195-198.

Η Ανθολογία που συνέταξε και μας προτείνει η συγγραφέας, αποτελείται από 93 ελληνικά και 25 αλλόγλωσσα  μεταφρασμένα ποιήματα, συνολικά δηλαδή, 118 ποιητικές μονάδες αφιερωμένες στο φεγγάρι, που γράφτηκαν από έλληνες και ξένους δημιουργούς, από την αρχαιότητα μέχρι των ημερών μας. Από όσο εγώ γνωρίζω, μέχρι σήμερα, δεν έχει κυκλοφορήσει στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων άλλη ανθολογία για το φεγγάρι, στον πρόλογό της η ανθολόγος, μας δίνει την εξής πληροφορία : «Είναι απορίας άξιον που τα ποιήματα για τη σελήνη, με την εξαίρεση μιας μικρής ανθολογίας τους που δημοσιεύτηκε πριν από δεκαετίες στην εφημερίδα Ταχυδρόμος ο Γ. Π. Σαββίδης («38 ποιήματα για το φεγγάρι», 30/6/1966), δεν κίνησαν το ενδιαφέρον των μελετητών, ώστε να συλλεχθούν και να αξιολογηθούν», σ. 7, έτσι, αυτή της Κίρκης Κεφαλέας, είναι η πρώτη, μετά την μικρή ανθολόγηση στο περιοδικό Ταχυδρόμος από τον Σαββίδη.

Το πλήθος των δημιουργών που ύφαναν ποιήματα για την σελήνη είναι τεράστιο, κάτι που γνωρίζει καλά η ανθολόγος, γιαυτό και το εγχείρημά της ήταν αρκετά δύσκολο, ως προς την επιλογή και τα κριτήρια ανθολόγησης, γιατί όφειλε να διαλέξει τα αντιπροσωπευτικότερα εκείνα ποιήματα, που θα αποτελούσαν τον κύριο κορμό της ανθολογίας, και τις φωνές εκείνες που θα συνομιλούσαν ποιητικά μεταξύ τους, πέρα από την θεματολογία των ποιητικών τους προτάσεων και προσανατολισμών. Η συγγραφέας πέτυχε την απαραίτητη ισορροπία μέσα στην ανθολογία, καθώς είχε να διαπραγματευθεί ένα διάσπαρτο και αχαρτογράφητο υλικό από όλο το χρονικό και ιστορικό εύρος της ελληνικής ποίησης, και ο κίνδυνος της ποιητικής μανιέρας και επανάληψης ήταν διαρκής. Τα ποιήματα επιλέγονται κατά κύριο λόγο, από τα Άπαντα των εκδόσεων των ίδιων των ποιητών ή από αυτοτελείς ποιητικές τους συλλογές, αλλά και, από λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής των συγγραφέων, που υπήρξαν συνεργάτες τους. Οι μεταφραστικές επίσης ποιητικές προτάσεις που μας παρουσιάζονται, είτε των αρχαίων ελλήνων ποιητών είτε των ξένων παραθεμάτων όπως μας δίνονται στο «Παράρτημα» της έκδοσης, έχουν γίνει και από τους συμμετέχοντες ποιητές και όχι μόνο. Όλες σχεδόν οι ελληνικές ποιητικές σχολές, αντιπροσωπεύονται επάξια από μία ποιητική πρόταση, που πλούτισαν με την αισθητική τους την ποιητική μας παράδοση. Με έκπληξη παρατηρούμε, ότι η ποιητική υμνολογία προς αυτήν την παμφαεστάτη όχι και τόσο μυθική παρουσία, του μικρού αυτού πλανήτη, κοντινότερου συντρόφου της γης, λειτούργησε μάλλον καταλυτικά στην εξεύρεση νέων ποιητικών μορφών, διεύρυνε την ποιητική εικονοποιία, και σίγουρα, εμπλούτισε την ποιητικής μας γλώσσας. Οι λεξούλες που εφηύραν οι κατά καιρούς ποιητές, φωτεινών χρωματισμών ή συννεφιασμένων διαθέσεων είναι πάμπολλες, που ορισμένες φορές, μας θυμίζουν, τα Θεοτοκονύμια της Παναγίας, αλλά, και τις λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί για τον προσανατολισμό τους από το Φεγγάρι. Είτε αποκαλείται Σελήνη, είτε αποκαλείται Φεγγάρι, παντού και πάντα μέσα στην ελληνική ποιητική επικράτεια  και παράδοση, προκαλεί ένα αίσθημα μυστηρίου, δέους, και μαγείας στους ανθρώπους.

Τον κύριο όγκο, καταλαμβάνουν οι αντρικές φωνές, οι γυναικείες είναι ελάχιστες, χωρίς όμως να είναι αισθητικά και ποιητικά αμελητέες.

Και καθώς διαβάζω τις γυναικείες φωνές της Ανθολογίας, ακούω:

Με λέν τρελλή του φεγγαριού, να ψέλνει η γυναικεία ποιητική φωνή της Φλέρυς Νταντωνάκη σε μουσική του μελωδού των ονείρων μας Μάνου Χατζιδάκι. Αυτού, του λαχειοπώλη του ουρανού και του έρωτα.

Με αρκετή ασφάλεια, αναγνωρίζουμε ποιητικές φωνές που μας είναι οικείες στο διάβα των διαχρονικών μας αναγνώσεων, καταξιωμένες ποιητικές σημαδούρες της ελληνικής γραμματείας. Το σύνολο των συμμετεχόντων έχουν αφήσει τα ποιητικά τους ίχνη στις ιστορίες της ελληνικής γραμματολογίας. Συναντάμε ποιητικές φωνές πριν την Α΄ Αθηναϊκή Σχολή μέχρι ποιητικές νεανικές φωνές των ημερών μας, της γενιάς του 1980. Το μεγάλο χρονολογικό εύρος της ανθολόγησης, είναι φυσικό, να προέρχεται και από διαφορετικά γλωσσικά ιδιώματα, έχουμε ποιήματα γραμμένα στην καθαρεύουσα όπως αυτό παραδείγματος χάρη του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή ή του Δημητρίου Παπαρρηγόπουλου και ποιήματα γραμμένα στην δημοτική γλώσσα, που είναι και τα περισσότερα, μια και προέρχονται από νεότερους ιστορικά δημιουργούς. Η παράθεση των ποιημάτων γίνεται με χρονολογική σειρά. Ορισμένες ποιητικές προτάσεις που ερανίζονται από την Αρχαία γραμματεία, όπως είναι οι Ομηρικοί Ύμνοι, ο Ορφικός Ύμνος, ή το ποίημα της Σαπφούς, έχουν γίνει από άλλους συμμετέχοντες ποιητές, βλέπε Δημήτρης Παπαδίτσας-Ελένη Λαδιά, Οδυσσέας Ελύτης κλπ. Η Ανθολογία περιλαμβάνει ποιήματα  τιτλοφορούντα Τετράστιχα, όπως είναι αυτό του ποιητή Γιώργου Κοτζιούλα και ποιήματα μακροσκελή όπως είναι η εκτεταμένη σύνθεση Ένα τραγούδι για το φεγγάρι, του υπερρεαλιστή ποιητή και εικαστικού της γενιάς του 1930, Νίκου Εγγονόπουλου. Οι γυναικείες ποιητικές φωνές που συναντάμε οι οποίες ύμνησαν το φεγγάρι είναι οι εξής: η Σαπφώ, η Μυρτιώτισσα, η Λιλή Πατρικίου-Ιακωβίδη, η Ζωή Καρέλλη, η Διαλεχτή Ζευγώλη Γλέζου, η Μελισσάνθη και η κοντινότερη χρονικά σε εμάς γυναικεία φωνή, εκείνη της Κικής Δημουλά, με την Ρομαντική Διαφωνία της. Από την έκδοση της Κίρκης Κεφαλέας δεν απουσιάζουν και οι εκ Πειραιώς δημιουργοί, ή ποιητές που συνδέθηκαν στενά με την πόλη μας.

    Η φεγγαρόλουστη ποιητική εικονοποιία της παρούσας ανθολογίας είναι τεράστια. Η ανθολόγος, τεχνηέντως αποφεύγει να σχολιάσει ή να βαρύνει την ποιητική ανθολογία με διευκρινιστικές σημειώσεις των παρατιθέμενων ποιημάτων, ώστε να αφήσει να μας μιλήσουν τα ίδια τα ποιήματα, και να μας αποκαλύψουν, τις πολλαπλές Μεταμορφώσεις της σελήνης από τους ίδιους τους δημιουργούς.

Οι ξένες ποιητικές προτάσεις, προέρχονται κυρίως από τον Ευρωπαϊκό χώρο, χωρίς να λείπουν και οι φωνές της Βορείου και Νοτίου Αμερικής, της Τουρκίας ή της Ρωσίας. Οι μεταφράσεις και εδώ, γίνονται από Έλληνες ποιητές, πολλές από αυτές είναι ενταγμένες στο κύριο σώμα των απάντων του ποιητή και μεταφραστή.

     Η πρώτη αυτή Ανθολογία ποιημάτων για το φεγγάρι, που συνέταξε η Κίρκη Κεφαλέα και μας μιλά  για τα σκοτεινά της Εκάτης Πάθη του Έρωτα και της Αγάπης, που επηρέασε όλους τους φεγγαροχτυπημένους δημιουργούς και σεληνοβαρεμένους νέους και νέες ανά τους αιώνας, είναι ένα πολύτιμο και σπάνιο ανθογυάλι γεμάτο μυρίπνοα ποιητικά άνθη ευαισθησίας και φαντασίας που μοσχοβολούν φανταστικές αλήθειες ζωής και αληθινές όψεις της φαντασίας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή, σήμερα, Σάββατο, 29 Αυγούστου 2015

Πειραιάς, με Πανσέληνο και Ποίηση, 29/8/2015

Υ. Γ.  Στον δρόμο προς τις νέες κάλπες, διαβάζοντας τις «Μεταμορφώσεις της σελήνης», «μέσα σε μια πατρίδα που δεν είναι πιά δική μας ούτε δική σας».