ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ-1. ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ

«Κριτικές παρεμβάσεις», Αθήνα 1988.

Ο Χρήστος Γιανναράς είναι ένας από τους πιο θαρραλέους και μαχητικούς στοχαστές-πνευματικούς ανθρώπους της εποχής μας στον χώρο του. Με καλαισθησία και σοβαρότητα, αιχμηρή παρατηρητικότητα και μελαγχολικό ρεμβασμό, αλλά και μια εμφανή και έντονη απαισιοδοξία, και, ίσως μια (άκαιρη) επιμονή προς ότι ονομάζουμε ένδοξό μας βυζαντινισμό, αναλύει και σχολιάζει σε βάθος τα προβλήματα της νεότερης αλλά, και της σύγχρονης Ελληνικής ταυτότητας και κοινωνικής παθογένειας.

Πολυγραφότατος και πολυμαθέστατος στο παρόν βιβλίο έχει συνάξει δημοσιευμένα και αδημοσίευτα κείμενά του, που, άπτονται του πνευματικού, θεολογικού αλλά και ιστορικού χώρου, μέσα στον οποίον με μεγάλη άνεση, προσοχή και αρκετή υπευθυνότητα κινείται.

Χαρακτηριστικά αναφέρω, ότι είναι κείμενα μικρά και εύληπτα και με ευχάριστο γλαφυρό ύφος, όπως:

ο διάλογος ανάμεσα στους σύγχρονους μαρξιστές και φωτισμένους ορθοδόξους διανοούμενους, μια συνομιλία που άργησε πάρα πολύ να διεξαχθεί στον τόπο μας, καθώς είμαστε ακόμα αγκυλωμένοι σε εμμονές και ιδεολογίες ξεπερασμένες από την ίδια την ιστορία αλλά και την ζωή, (μια και εμείς οι Έλληνες δεν έχουμε μάθει να διαλεγόμαστε με τον άλλον, πόσο μάλλον αυτόν που ανήκει σε αντίθετο θρησκευτικό, θεολογικό, ιδεολογικό, ή άλλου είδους στρατόπεδο. Κάτι που σημαίνει κατά την γνώμη μου ότι οι Έλληνες δεν έχουν συνθετική σκέψη.

Κείμενα, όπως εκείνο που αναφέρεται στο σύγχρονο ρεύμα μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο που πολιτογραφήθηκε ως Νεορθόδοξο, ένα αρκετά πρωτοποριακό ρεύμα που άρχισε να αναπτύσσεται μέσα στους εκκλησιαστικούς κύκλους την δεκαετία του 1960, με σημαντικούς θεολόγους και μη διανοητές και πιστούς, όπως ο προαναφερόμενος στοχαστής, ο Στέλιος ο Ράμφος, ο Κώστας Ζουράρης, ο Κουτρουμπής, ο Παναγιώτης Νέλλας, ο Κωστής Μοσκώφ, ο πατήρ Ηλίας Μαστρογιαννόπουλος, ο επίσκοπος Περγάμου και συγγραφέας Ιωάννης Ζηζιούλας, ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα Βασίλειος Γοντικάκης (με το Εισοδικό του) και αρκετοί άλλοι για να μείνω μόνο στους πιο επιφανής, χωρίς να παραγνωρίζουμε και την συμβολή του Νίκου Ψαρουδάκη που, με την δημοσιογραφική του πένα και την εφημερίδα που εξέδιδε βοήθησε στο να ξεβαλτώσουν αρκετά μυαλά από τις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις της εποχής εκείνης και την τεράστια επιρροή και επιβολή που ασκούσανε στις συνειδήσεις των πιστών. Επίσης πρέπει να μνημονεύσουμε εκτός από το περιοδικό «Ακτίνες», το άλλο που εξέδιδε ο Τσιριντάνης «Συζήτηση»-αν θυμάμαι ορθά, το περιοδικό «Σύνορο», αλλά και την «Σύναξη», που εξακολουθεί να δημοσιεύει αξιόλογα και διαφωτιστικά άρθρα όχι μόνο θεολογικά αλλά και νεοελληνικού προβληματισμού.

Το κίνημα αυτό των λεγόμενων Νεορθόδοξων είχε έρθει να μεταφέρει στα καθ’ ημάς και τις απόψεις των Ρώσων εκκλησιαστικών και διανοουμένων όπως ήταν ο πατήρ Γεώργιος Φλωρόφσκι, ο Νικόλαος Μπερντιάγιεφ, ο ιερέας Κάλλιστος Γουέρ, και άλλοι οι οποίοι έφυγαν από την χώρα τους μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων στην Σοβιετική Ένωση.

Ήταν μια προσπάθεια στον Ελληνικό χώρο από μορφωμένους στοχαστές και με ανοιχτό μυαλό πνευματικούς ανθρώπους που προσπάθησαν να απεγκλωβίσουν τους εδώ επαρχιώτες και σκοτεινόμυαλους θεολόγους και άλλους θρησκευτικούς ηγέτες να επανά-ερμηνεύσουν τα Πατερικά κείμενα και να πάψουν να τα βλέπουν με αυτόν τον αδιέξοδο σχολαστικισμό, επεδίωξαν την αναβίωση της λεγόμενης Νηπτικής παράδοσης με ότι αυτό συνεπάγεται. Μια έντιμη προσπάθεια που σίγουρα έφερε αρκετές αλλαγές στον θεολογικό χώρο και δημιούργησε τις κατάλληλες ζυμώσεις, ώστε σήμερα να μπορούμε εμείς οι νεότεροι να αναπνέουμε καλύτερα μέσα στην παράδοση και όχι παραδοσιοκρατία της πτωχής πλην τίμιας ταλαίπωρης πατρίδας μας.

Όπως, από την άλλη, και αρκετοί Μαρξιστές είδαν με καλό μάτι θα γράφαμε την κίνηση αυτή και άρχισαν να ερευνούν και την πλευρά αυτή της παράδοσής μας, και να μελετούν και ερευνούν τα Εκκλησιαστικά κείμενα, ενίοτε προσπαθώντας να τα εντάξουν μέσα στον δικό τους κοινωνικό προβληματισμό και προοπτική.

Ένας διάλογος που ακόμα συνεχίζεται θέτοντας όχι μόνο ουσιαστικά ερωτήματα για την Ελληνική αυτοσυνειδησία αλλά και αφήνοντας ανοιχτά μέτωπα μέσα σε ένα εκκλησιαστικό σώμα αρκετά συντηρητικό αν και πιστό στο τελετουργικό της μακραίωνης αυτής θρησκευτικής και κοινωνικής αυτοσυνειδησίας των Ελλήνων.

Το ενδιαφέρον επίσης κείμενο που αναφέρεται στις σχέσεις της Θεολογία και της Φιλοσοφίας-θέσεις που ο Χρήστος Γιανναράς είχε εκφράσει και σε άλλα παλαιότερα συγγράμματά του.

Ο μεγάλος στοχαστής και φιλόσοφος Φρειδερίκος Νίτσε έλεγε ότι, ο Χριστιανισμός είναι ο εκλαϊκευμένος  Πλατωνισμός για τις μάζες. Μια ορθή παρατήρηση που λύνει αρκετά φιλοσοφικά ερωτήματα. Άλλοι πάλι έγραψαν ότι, η Θεολογία είναι η θεραπαινίδα της Φιλοσοφίας.

Η σχέση Φιλοσοφίας και Θεολογίας υπήρξε εδώ και αιώνες ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στο χώρο του πνεύματος και του στοχασμού. Τι προβλήματα δημιουργεί η φιλοσοφική σκέψη, τι διεξόδους και απαντήσεις δίνει, πως αυτές οι απαντήσεις μπορούν να γίνουν αποδεκτές και να κοινοποιηθούν στις μεγάλες πληθυσμιακά μάζες των ανθρώπων, τι αφήνει ανοιχτό ως υπαρξιακό γεγονός, και που οδηγείται τέλος ή που μας επισημαίνει να στραφούμε η φιλοσοφική σκέψη και από τι φοβίες και αναστολές μας ελευθερώνει. Από την άλλη, υπάρχουν κοινά σημεία με την Θεολογία ένα σύστημα κλειστό και κοινωνικά συντηρητικό αλλά πανάρχαιο και εποικοδομητικό για την συνεκτική δομή μιας κοινωνίας τουλάχιστον μέχρι την έλευση του Μοντερνισμού και των Νέων Ιστορικών Καιρών. Που συναντιόνται η Θεολογία με την Φιλοσοφία, τι κοινά προβλήματα του ανθρώπου αντιμετωπίζουν, τι κατορθώνουν αν κατορθώνουν να λύσουν, που διαφοροποιούνται και που συγκλίνουν. Θέματα πανάρχαια που παλλιδρομικά επανέρχονται στους χώρους των σκεπτόμενων ατόμων και δημιουργούν εντάσεις και αδιέξοδα. Ενώ, στο βάθος των πεδίων αυτών έρευνας και αναζήτησης παραμονεύει η Ιστορία. Το ιστορικό και ιδιαίτερο γεγονός του καθενός μας, με τις αναρίθμητες μυστικές και φανερές εμπειρίες της σύντομης ζωής μας.

Πυλώνες του ανθρωπίνου πνεύματος θρησκευτικοί και φιλοσοφικοί, με προοπτική να κάνουν ανετότερο, δικαιότερο, και πιο αισιόδοξο το εδώ σύντομο πέρασμά μας. Απαλλάσσοντας μας από τις φοβίες και τους εκβιαστικούς μύθους της προ μοντέρνας εποχής μας.

Σίγουρα πάντως, η εποχή μας, όχι μόνο απομυθοποιήθηκε αλλά και απομαγεύτηκε ανεπιστρεπτί.

Τέλος, ο συγγραφέας και στοχαστής Χρήστος Γιανναράς, με κείμενά του αναφέρεται στα ιδεολογικά, μεταφυσικά προβλήματα και αναζητήσεις του σύγχρονου Ελληνισμού.

Ένας λόγος μεστός, καίριος και ουσιώδης, που συνιστά πράγματι μια παρέμβαση, πέρα από τις όποιες επιμέρους διαφορές με τις απόψεις του συγγραφέα που μπορεί να έχει ο καθένας.

Μια παρέμβαση αρκετά γόνιμη, εποικοδομητική και ουσιαστική που αν δεν δίνει απαντήσεις σε όλα, τουλάχιστον θέτει καίρια ερωτήματα και αφήνει έναν άνετο πνευματικό χώρο για έναν ουσιαστικό διάλογο μεταξύ μας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό «Δαυλός», τεύχος 74/ Φεβρουάριος 1988.

Πειραιάς, Καλοκαιράκι με βοριαδάκι, 7 Ιουλίου 2013.