ΚΑΒΑΦΗΣ-ΕΛΓΙΝΕΙΑ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ  Π. Φ. ΚΑΒΑΦΗΣ

«Τα Ελγίνεια Μάρμαρα- Το Κυπριακό ζήτημα», Αθήνα 1989

     Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για την επιστροφή των μαρμάρων. Ο διπλωμάτης και συγγραφέας Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής γραμματέας της αρχαιολογικής εταιρείας στις 12 Μαϊου 1842 ανακινεί πρώτος(;) το θέμα.

Τα γλυπτά αυτά που ο Άγγλος πρεσβευτής στην Πόλη, Έλγιν, «αγόρασε» από τους Οθωμανούς, αποτελούν μια οργανική καλλιτεχνική ενότητα με τα άλλα του Παρθενώνα, γι’ αυτό άξιζε να γίνει αυτή η ευρύτερη πολύμοχθη προσπάθεια, ώστε να επιστραφούν εκεί που λειτουργικά ανήκουν, πέρα από τις όποιες πολιτικές σκοπιμότητες της Ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, έτσι όπως το επεδίωξε με φλογερό πάθος ψυχής, μια πανελληνίδα ιέρεια η Μελίνα Μερκούρη, η πρώην υπουργός πολιτισμού.

Οφείλουν κάποτε οι σύγχρονοι Έλληνες να θελήσουν να απαντήσουν στα μηνύματα της ιστορικής τους παράδοσης που εκείνη εκπέμπει, αντί να παραπαίουν ακολουθώντας ακρίτως ποικίλες άλλες παραδόσεις του Δυτικού πολιτισμού που τους είναι μάλλον δύσκολο «πάντοτε» να οικειοποιηθούν.

     Την επιστροφή όμως των Μαρμάρων δεν επιθυμούν μόνο οι σημερινοί Έλληνες, αλλά μιλούσαν και αγωνίζονταν για την επιστροφή τους και άλλοι εν έτει 1891 και μάλιστα ποιητές. Ίσως παρασυρμένοι από τον Κίρκιο λόγο των πολιτικών να μην δίνουμε την απαιτούμενη προσοχή στα λόγια ενός ποιητή, ή οι σκέψεις και οι ιδέες του να μην τυγχάνουν της απαραίτητης εμβέλειας μέσα στη ζωή μας.

Όμως όταν ο όποιος πλάνος λόγος χαθεί όπως το φως των πυγολαμπίδων, ίσως τότε αναζητήσουμε τη λυχνία που θα καθοδηγήσει τις σκέψεις μας.

Και ζώσα λυχνία είναι ο λόγος των μεσουράνιων στρατοκόπων.

    

     Ο ποιητής που μιλούσε για την επιστροφή είναι ο Αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Π. Καβάφης. Ότι και να γράψει κανείς για τον Αλεξανδρινό, θα είναι λίγο. Η παιδεία του ήταν τόσο πλούσια σε ποιότητα και ποσότητα που σπάνια όπως αναφέρουν όσοι είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν από κοντά είχε άλλος Έλληνας ποιητής της εποχής του. Μια εποχή που κυριαρχούσαν από την μια οι λάτρεις του Κωστή Παλαμά, και από την άλλη μάλλον οι «άσποροι πνευματικά» λογοτέχνες.

     Ο Καβάφης δεν είναι μόνο ένας από τους Διόσκουρους της Ελληνικής σύγχρονης ποίησης,-με το έργο του τουλάχιστον εκτός Ελλάδος αρχίζει ο μοντερνισμός στον ποιητικό λόγο-αλλά και ένα άτομο με ευρεία μνήμη, εναργή φιλοσοφική παιδεία, και σαφή και σταθερή γονιμοποιό κριτική ματιά.

Σαν Έλληνας που ζει και εργάζεται έξω από την Μητρόπολη, έχει το πλεονέκτημα να παρατηρεί καλύτερα τα κοινωνικά τεκταινόμενα της κυρίως Ελλάδας, απαλλαγμένος από τους καιροσκοπισμούς των εδώ λογογδυτών.

    Και παρότι αρθρογραφεί και ζητά την επιστροφή των Μαρμάρων-όπως επίσης και την ένωση, τότε, της Κύπρου με την Ελλάδα όπως γράφει σε άλλο του άρθρο, δεν έχει την ψευδαίσθηση που συνήθως διακρίνει τις θέσεις άλλων προσώπων, όχι κατά ανάγκη ποιητών. Με μια καθαρή και λιτή επιχειρηματολογία απαντά σε άλλα δημοσιεύματα για το ίδιο θέμα και αναφέρει ευθαρσώς τη γνώμη του, έχοντας πάντα κατά νου όχι μόνο την άκαμπτη ιστορική παράδοση της Αγγλικής διπλωματίας, αλλά και τις τότε διεθνείς συγκυρίες. Οι θέσεις του είναι διατυπωμένες με τέτοια σαφήνεια που απορεί κανείς πως δεν τις πρόσεξαν όσο θα έπρεπε οι κατά καιρούς ανακαινιστές του θέματος.

Η τεράστια και διαρκή μαθητεία του Καβάφη σε ιστορικά κείμενα και το πάθος του για τις λεπτομέρειες περισσότερο των ιστορικών συμβάντων, για τα γεγονότα που δεν φωτίζονται όσο θα έπρεπε από τους επίσημους ιστορικούς, του δίνει την δυνατότητα να διαμορφώσει ένα αλάνθαστο πολιτικό κριτήριο. Ο Καβάφης είναι μάλλον ο μοναδικός Έλληνας ποιητής που ασχολήθηκε τόσο πολύ και συστηματικά με την Ελληνική και παγκόσμιο Ιστορία, και ιδιαίτερα την Αρχαία, κάτι που φαίνεται στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Ακόμα και τα αμιγώς ερωτικά του ποιήματα τα τόσο προσωπικά και γι’ αυτό τόσο οικουμενικά, υπάρχει ένα ιστορικό υπόστρωμα προσωπικό που αφορά ένα συγκεκριμένο υποκείμενο σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή. Αλλά και η μνήμη του μεταφέρει μέσα της αρκετά επίπεδα ατομικής και συλλογικής ιστορίας. Πως είναι δυνατόν λοιπόν να μην τον ενδιαφέρουν διπλωματικά θέματα όπως είναι η επιστροφή των Ελγίνειων Μαρμάρων αλλά και το άλυτο ακόμα Κυπριακό ζήτημα.

    Και τα δύο κείμενα του καλαίσθητου μικρού αυτού βιβλίου είχαν συμπεριληφθεί στον τόμο «Καβάφης-Πεζά», από τις εκδόσεις του Γεωργίου Φέξη το 1963, με παρουσίαση και σχολιασμό του Γ. Παπουτσάκη και στις σελίδες 9-22 και 81-86 αντίστοιχα. Η παρούσα έκδοση ακολουθεί πιστά την πρώτη δημοσίευση με την προσθήκη ενός μικρού προλόγου από τον λογοτέχνη Λεωνίδα Χρηστάκη.

     Η γνώμη επίσης του ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη για το Κυπριακό πρόβλημα θα άξιζε να μελετηθεί πιο προσεχτικά και σε συνάρτηση με τις απόψεις ενός άλλου ποιητή αυτήν του Νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη. Ο οποίος υπήρξε και ένας σημαντικός διπλωμάτης της εποχής του, με καθαρή σκέψη και σαφήνεια στις πολιτικές του θέσεις έτσι όπως αυτές φαίνονται στο πολιτικό του ημερολόγιο.

     Ο Αλεξανδρινός παρότι είχε τις προσωπικές του αναστολές εξαιτίας της ιδιαιτερότητας της ερωτικής του ζωής, καθώς και παρότι υπήρξε έμμισθος υπάλληλος των Άγγλων σε όλο τον εργασιακό του βίο, δεν φοβάται να γράψει ευθαρσώς την γνώμη του για τα Ελγίνεια και για την Κύπρο, σε μια εποχή που η Αγγλική αποικιοκρατία ήταν στις δόξες της.    

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα "Εξόρμηση" 4/ Νοεμβρίου 1989.

Πειραιάς 1-Ιουνίου 2013.