ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΕΡΑΚΛΗΣ

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΕΡΑΚΛΗΣ

«Έντεχνος Λαϊκός Λόγος», εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993.

     Η πρωτοτυπία, καλαισθησία και άψογη αισθητική-τυπογραφική επιμέλεια αποτελούν εδώ και αρκετά χρόνια, παράδοση για τις εκδόσεις Καρδαμίτσα.

   Ένα ακόμα βιβλίο των προσεγμένων εκδόσεων είναι και το «Έντεχνος Λαϊκός Λόγος» του καθηγητή Μιχάλη Μερακλή.

    Ο κύριος Μιχάλης Μερακλής συγγραφέας μιας πλειάδας αξιόλογων βιβλίων και εκατοντάδων άρθρων σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες, είναι ένας από τους εγκυρότερους σύγχρονους μελετητές όχι μόνο της Λαογραφίας αλλά και της Λογοτεχνίας. Ο διεισδυτικός και ευαίσθητος λόγος του και, η προσωπική εύπλαστη άρθρωση της ερμηνευτικής του ματιάς, γύρω από τα διάφορα κοινωνικά θέματα και προβλήματα, είναι μια συνειδητή, επίπονη, μακρόχρονη προσπάθεια, που ακολουθεί εδώ και χρόνια, μεθοδολογικής κατεύθυνσης προς μια συγκεκριμένη ιστορική ανάλυση και επισκόπηση της Ελληνικής κοινωνικής πραγματικότητας, της Ελληνικής ιστορίας, της παραδόσεώς της και γραμματείας της.

      Το καινούργιο του βιβλίο, αποτελείται από όμορα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα κείμενα που ο ίδιος ο ερευνητής-συγγραφέας επέλεξε, και που αναφέρονται στον ευρύτερο χώρο της λαϊκής λογοτεχνίας.

Κείμενα, άλλοτε πυκνά, σφικτά στη δομή τους που προϋποθέτουν έναν ενημερωμένο και έμπειρο αναγνώστη, όπως είναι η μετάφραση του κειμένου του Max Luthi για την Μορφολογική έννοια του Προπ, σελίδα 343, ή ακόμα εκείνο για την πολλαπλή ζωή του Μύθου, σελίδα 190. Άλλα κείμενα που τα διαπερνά ένας συμπυκνωμένος λυρισμός, και μια ευγενική ευαίσθητη ματιά που τονίζουν την φορτισμένη με ανθρωπιά , ανθρώπινο πόνο, ιστορικά βιωματική προσέγγιση του μελετητή, όπως είναι το εύληπτο και ευαισθητοβόλο κείμενό του Σχόλια σ’ ένα μοιρολόϊ, σελίδα 223, ή οι αναβαθμοί ενός πόνου (Τα Δημοτικά τραγούδια της ξενιτειάς), σελίδα 233.

 Άρθρα ειδικότερου ενδιαφέροντος που αντικατοπτρίζουν τον σταθερό χαρακτήρα της συγγραφικής πορείας του συγγραφέα, όπως αυτά που αναφέρονται στα διάφορα είδη (παραμύθι, τραγούδι κ.λ.π.)ή στους διαφόρους τύπους του ίδιου είδους (π.χ. παραμύθι), και μας μιλούν για την τυπική και στερεότυπη μορφή στη λαϊκή λογοτεχνία, σελίδα 93, ή πάλι το βραχύλογο και εύχυμο κείμενό του για τη χρήση της Γενικής στη νεοελληνική ποίηση, σελίδα 279. Και άλλα σημειώματα που σηματοδοτούν τους κυριότερους και σπουδαιότερους άξονες της πορείας του λαϊκού αφηγηματικού λόγου, την αισθητική λειτουργία της επανάληψης, της παραλλαγής και της μίμησης και άλλα θέματα.

Έκπληξη επίσης προκαλεί το σύντομο διαλεκτικό κείμενό του για τον «Ερωτόκριτο» σελίδα 273. Ένα κείμενο με έντονο «στωικό» χρωματισμό.

     Ο συγγραφέας και καθηγητής Μιχάλης Μερακλής με τα οργανικά λειτουργικά συνεκτικά αυτά κείμενά του, εξετάζει τα προβλήματα τόσο από την καθαρά Ιστορική και θεωρητική τους πλευρά, όσο και «εντάσσοντας» τα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της Ελληνικής πραγματικότητας. Αβίαστα θα γράφαμε ότι το ειδικό βάρος των ποικίλων αυτών κειμένων βρίσκεται τόσο στον καθαρό στοχασμό του και την μεγάλη αγάπη που τρέφει ο μελετητής για τον λαϊκό άνθρωπο, την Τέχνη του και τα διάφορα προβλήματά του, όσο και στην ευρύτατη και δημιουργική του παιδεία.

      Η γραφή του σημαίνει μια πραγματικότητα που γίνεται ερευνητική παρουσία για να αναδυθεί η συνειδητή σχέση του ανάμεσα στη σημασία της καθημερινής ποίησης των πραγμάτων και του φυσικού περιβάλλοντος και η σχέση του απλού καθημερινού ανθρώπου με αυτό. Το πλησίασμα δηλαδή του απλού ανθρώπου (κυρίως της υπαίθρου) με αυτό το εκθαμβωτικό και αθώο βλέμμα προσέγγισής του και ερμηνείας του ταυτοχρόνως, τόσο των διαφόρων Φυσικών φαινόμενων όσο και των άλλων των αινιγματικών και άρρητων που γεννά τον λαϊκό πολιτισμό και την Τέχνη και την παράδοση.

Ο ερευνητής γνήσιος «μαθητής» του Γεωργίου Μέγα, γνωρίζει πολύ καλά ότι ο Λαϊκός μας πολιτισμός δεν είναι μια «ακαδημαϊκή άσκηση έκφρασης» των απόψεών μας για τον λαϊκό πολιτισμό, ούτε ένα ακόμα θέμα προς συζήτηση στα ειδικά συνέδρια των μελετητών, αλλά μια βιωματική και αυθεντική στάση ζωής που βασίζεται σε μια χιλιόχρονη ιστορική εμπειρία και παράδοση και μια απλή ή και απλοϊκή πολλές φορές φιλοσοφία που δίνει όμως ουσιαστικό διέξοδο στα εκατοντάδες καθημερινά κοινωνικά, πολιτικά, μεταφυσικά ή υπαρξιακά προβλήματα που αντιμετωπίζει διαχρονικά ο Έλληνας, είτε ονομάζεται ή αυτό αποκαλείται (σκέτο) Έλλην, είτε Ορθόδοξος.

     Ο λαϊκός μας πολιτισμός είναι η ποιητική έκφραση ενός ολόκληρου λαού, που αντιστέκεται στην νόθα και βίαιη αστικοποίησή του. Μια βίαιη αστικοποίηση που είτε την επιβάλλουν οι εταίροι μας Ευρωπαίοι, είτε την προτείνουν οι ντόπιοι ανίστορες Έλληνες στο όλο σώμα του Ελληνικού Έθνους.

   Έτσι μπορούν να συνυπάρξουν σε μια αγαστή συνεργασία και να λειτουργήσει πραγματικά ο λόγος του στρατηγού Μακρυγιάννη δίπλα στον ρεμπέτη και λαϊκό συνθέτη Μάρκο Βαμβακάρη. Ο λαϊκός, περιπαικτικός και ανατρεπτικός λόγος του Καραγκιόζη κοντά σε αυτόν του ποιητή και συγγραφέα Κώστα Βάρναλη. Έτσι από μια άλλη σκοπιά ο συγγραφέας Δημήτρης Χατζής συνεχίζει την παρουσία του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Και, ο Ρωμανός ο μελωδός συνεχίζει και διατηρεί με έναν άλλον τρόπο τους προαιώνιους Ορφικούς ύμνους προς τους Αρχαίους Ολύμπιους Θεούς. Αλλά και, οι τραγικές αναμνήσεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, καθώς και οι φοβερές μαρτυρίες των χιλιάδων ξεριζωμένων και διωγμένων από τα πατρογονικά εδάφη τους, ανθρώπων της Μικρασιατικής καταστροφής, είναι η συνέχεια των απομνημονευμάτων των αγωνιστών του 1821.

Ο Λαϊκός λόγος, απλός και σπαθάτος, ανεπιτήδευτος και αυθεντικός, εύχυμος και κριτικός, είναι η ζώσα ψυχή της Ελληνικής Φυλής.

Κάτι που γνωρίζει εδώ και χρόνια (όπως φαίνεται στα πάμπολλα δημοσιεύματά του) ο συγγραφέας και μελετητής καθηγητής Μιχάλης Μερακλής.

    Γι’ αυτό και η αξιολογική του κλίμακα δεν παραμερίζει, δεν αγνοεί ούτε απορρίπτει τίποτα το οποίο προέρχεται από τον απλό λαϊκό άνθρωπο. Δεν έχει την αριστοκρατική εκλεκτικότητα του ποιητή και στοχαστή Νικόλαου Κάλλας ή του Γιώργου Σεφέρη, και άλλων αστών διανοουμένων της γενιάς του 1930 που η αστική τους παιδεία και ευαισθησία, μετατονίζει την λαϊκή πνοή των πραγμάτων που εξετάζει ή των κειμένων, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι πάντοτε λαθεύουν ή ενεργού με άλλες προθέσεις.

    Το ύφος του συγγραφέα αποτυπώνει με αμεσότητα τα βασικότερα στοιχεία της προσωπικής του αγωνίας, για έναν λαϊκό παραδοσιακό πολιτισμό που αργά και σταθερά φθίνει, και οι μεστές του ερμηνευτικές προσεγγίσεις απολήγουν σε εύστοχες επισημάνσεις μετουσιώνοντας τον αισθητικό προβληματισμό του λόγου του σε χρήσιμες ιστορικές πηγές πληροφοριών.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση,
περιοδικό ΚΛΠ (Και Γράμματα και Τέχνες) τεύχος 3/ Δεκέμβριος 1993, σελίδα 29.

Σημείωση: το μεγάλου σχήματος αυτό περιοδικό που εξέδωσε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων ο Πειραιώτης (γεννήθηκε στην Δραπετσών) δημοσιογράφος φίλος, Νίκος Λαγκαδινός-και μεγάλος λάτρης της Θεατρικής Τέχνης-είχε δημοσιεύσει αρκετές κριτικές μου, μερικές από αυτές ο δαίμων του τότε τυπογραφείου έκοψε το κείμενο, ή και το όνομά μου, σε μεταγενέστερα τεύχη ο Νίκος διόρθωνε τις αβλεψίες αυτές άλλες φορές όχι. Όπως και στην παρούσα βιβλιοκριτική για τον καθηγητή Μιχάλη Μερακλή.

Το ενδιαφέρον αυτό περιοδικό δυστυχώς λόγω οικονομικών αδιεξόδων έκλεισε γρήγορα τον κύκλο του. Η ανάμνηση όμως της συνεργασίας μου με τον Νίκο Λαγκαδινό και στην εφημερίδα, που υπήρξε αρχισυντάκτης παραμένει ακόμα ζωντανή και θερμή.

Πειραιάς, Σάββατο 8 Ιουνίου του 2013
με πολλά όνειρα για όλους μας χαμένα και αρκετές προοπτικές αδιέξοδες.

Ίσως ήρθε ο καιρός, εμείς οι Έλληνες να πληρώσουμε τα τραγικά λάθη που διαπράξαμε στο διάβα των αιώνων τόσο εναντίον της χώρας μας όσο και εναντίον των εαυτών μας ως πολιτών και κατοίκων αυτής της πατρίδας.