ΑΡΤΕΜΗΣ ΜΑΤΣΑΣ

«Θεατρικές μνήμες», εκδόσεις Τάσος Πιτσιλός-Αθήνα 1986.

             ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

   

«Όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή, κι άνθρωποι, κι άντρες, κι οι γυναίκες, όλοι παίζουν, βγαίνουν και μπαίνουν, κι ο άνθρωπος στο βίο του όλο παίζει μέρη πολλά…»

Βάζει τον Γιάκη να λέει, στο έργο «Όπως αγαπάτε» ο Άγγλος δραματουργός Ουίλλιαμ Σαίξπηρ.

       Το Θέατρο όποια μορφή και αν έχει πάρει μέσα στην πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας, ερασιτεχνικό, επαγγελματικό, θρησκευτικό, λαϊκό, στρατευμένο, περιπλανώμενο, κ.λ.π. είναι η πιο κοινωνική και άμεση μορφή Τέχνης.

Μια θεατρική παράσταση όσο φανταστικός κι αν είναι ο μύθος στον οποίον στηρίζεται δεν παύει να είναι μια απτή, οικεία και πρόσχαρη οικοδόμηση ενός άλλου γίγνεσθαι, ενός άλλου κόσμου ή ορθότερα ενός άλλου οράματος για την πραγματικότητα.

Το θέατρο είναι μια σπειροειδής διαδικασία παιδευτικής ολοκλήρωσης και ψυχικής ωρίμανσης του ατόμου-θεατή. Δεν έχει τη στατικότητα και την έμμεση συμμετοχή που έχει η Έβδομη Τέχνη, η Τέχνη του Κινηματογράφου. Τα θεατρικά στοιχεία με τα οποία δημιουργείται μια παράσταση είναι έμψυχα, γι’ αυτό και η λειτουργικότητά τους είναι πολλαπλή και ποικίλη.

      Για εμάς του Έλληνες, το θέατρο έπαιζε και εξακολουθεί να παίζει από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας μεγάλο ρόλο. Αν η Αθήνα υπήρξε σχολείο όλης της Ελλάδος, το θέατρο για τους Έλληνες υπήρξε το μοναδικό του πνεύματός τους εκπαιδευτήριο, μέσω του οποίου ολοκλήρωσαν και διαμόρφωσαν είτε με την Τραγωδία, είτε με την Κωμωδία την πολιτική και κοινωνική τους συνείδηση. Αλλά και στο Βυζάντιο, παρ’ ότι το θέατρο ήταν απαγορευμένο, και οι ηθοποιοί ήσαν κατά κανόνα οι «αποδιοπομπαίοι τράγοι» και τα «μιάσματα» για την επίσημη εκκλησία και την κρατική εξουσία, το θέατρο εξακολούθησε να παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ζωή των ανθρώπων.

    Ο Άγιος Βάκχος των Αρχαίων Ελλήνων, παρέδωσε την αναμμένη λαμπάδα του μυστηρίου στους Άγιους Πορφύριο και Γελάσιο, προστάτες των ηθοποιών στους χριστιανούς. Πως αλλιώς θα μπορούσε να κατανοηθεί η θεία μυσταγωγία και έκσταση πίστης των πιστών μέσα στην Εκκλησία κατά την επιτέλεση της Θείας ευχαριστίας αν δεν είχαν προϋπάρξει τα ιερά μηνύματα και οι αιώνιες θεατρικές διδαχές της Αρχαίας Τραγωδίας. Πως θα έφθανε ο πιστός στην κάθαρση μέσα από το θείο πάθος και την Ανάσταση αν δεν είχε συμπάσχει και βιώσει στην πριν του Χριστού ιστορία του, τα ιερά και φρικτά πάθη και την λαμπροφόρο Ανάσταση ενός άλλου Θεού των Ελλήνων αυτήν του Θεού Διονύσου. Τέλος, πως θα ένιωθε και θα πονούσε για τον σπαραγμό της Παναγίας για τον χαμό του μονάκριβου υιού της αν δεν είχε γνωρίσει παλαιότερα έναν άλλο σπαραγμό, αυτό της μάνας Εκάβης.

 Η Θεατρική όμως Τέχνη εξακολούθησε με διαφορετικές μεταλλάξεις την πορεία της στον χώρο και στον χρόνο.

     Και αυτήν την πορεία του Νεοελληνικού Θεάτρου που «διαμόρφωσε» την Νεοελληνική συνείδηση και εμψύχωσε τους σκλαβωμένους Έλληνες του 1821 πολύ αργότερα, κατέγραψε με γλαφυρότητα και θεατρική αγάπη στο βιβλίο του «Θεατρικές μνήμες» ο γνωστός θεατράνθρωπος και ηθοποιός Αρτέμης Μάτσας, στο πρόσφατο βιβλίο του.

      Τον Αρτέμη Μάτσα, οι περισσότεροι από εμάς, τον γνωρίζουμε από την άψογη ερμηνεία του στους κλασικούς ρόλους του «κακού» και του «σπιούνου» που ερμήνευσε με μεγάλη επιτυχία στις ταινίες του Ελληνικού Κινηματογράφου, και σίγουρα, δεν γνωρίζουμε την άλλη του ιδιότητα, αυτήν του συγγραφέα.

   Όμως ο Αρτέμης Μάτσας δεν είναι μόνο ένας άψογος καρατερίστας της θεατρικής τέχνης, αλλά και ένας καλός συγγραφέας. Δεν καταγράφει αδιάφορα τα συμβάντα αλλά με ισορροπημένη διακριτικότητα και την πονεμένη ματιά ενός ατόμου που έχει ζήσει από κοντά το Θέατρο και του έχει αφοσιωθεί με πάθος, αγωνίζεται να διατηρήσει ζωντανό στην μνήμη μας όλο εκείνο το έμψυχο και άψυχο υλικό του νεοελληνικού θεάτρου.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη.

Στο πρώτο μέρος, ο Μάτσας σαν άλλος ιερός μύστης του Διονύσου, μας μιλά για την γέννηση του νεοελληνικού θεάτρου στις παραδουνάβιες περιοχές, και τους πρώτους ηθοποιούς που έδωσαν την ζωή τους στην Επανάσταση του 1821,τις αντιξοότητες και εξορίες τόσο του Θεάτρου εν γένει όσο και των ηθοποιών κατά την διάρκεια της Οθωνικής δυναστείας, την πρώτη Ελληνίδα ηθοποιό αλλά και τους πολύμοχθους αγώνες των γυναικών στις αρχές του 20^ου αιώνα. Τον Έλληνα ζεν πρεμιέ της Αμερικής, το Εργατικό θέατρο και τα έργα που ανεβάζονταν με θέμα την κοινωνική και πολιτική καταπίεση, τα διάφορα θέατρα, τις παραστάσεις και τους ηθοποιούς των αλησμόνητων πατρίδων. (Σμύρνη κ.λ.π.).

Στο δεύτερο μέρος, με νοσταλγική και ρομαντική διάθεση μας ξεναγεί στους άλλοτε βιγλάτορες της θεατρικής παιδείας και παράδοσης, που ανελέητα χάθηκαν από τον χρόνο και την μνήμη. Από το γνωστό στους παλαιότερους Θέατρο του Χρυσοστομίδη στο Κερατσίνι, το Απόλλων, έως το Γυαλί Καφενέ, και το κλασικό θέατρο της Σύρου. Και όπως οι ήρωες στα μυθιστορήματα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, ο Αρτέμης Μάτσας καταγράφει και μας θυμίζει, όσους μπορεί να συγκρατήσει η μνήμη σε έναν ατέλειωτο καμβά.

Μαρίκα Κοτοπούλη, Κυβέλη, κυρία Κατερίνα, Μάνος Κατράκης, Αιμίλιος Βεάκης, Παντελής Ζερβός, Κώστας Μουσούρης, Ελένη Χαλκούση, Μπέμπα Δόξα, Χριστόφορος Νέζερ, Αγκοπ, Βασίλης Αυλωνίτης, Λυκούργος Καλλέργης και μια πλειάδα άλλων γνωστών μας ηθοποιών. Προσώπων που με το ήθος της τέχνης τους σημάδεψαν το Ελληνικό Θέατρο και που κοντά τους μαθήτευσαν δημιουργικά οι νεότερες γενιές των Ελλήνων ηθοποιών. Των ατόμων που όπως τραγουδούσε ο μεγάλος Δημήτρης Χορν «Ηθοποιός σημαίνει φως…» Ένα φως που καταυγάζει τις ψυχές μας και απαλύνει το βάρος και τις πληγές της ζωής.

   Ακόμα, αναφέρεται στους γνωστούς θεατρικούς συγγραφείς αλλά και σημαντικούς ποιητές όπως τον Μίμη Τραϊφόρο, τον Σπύρο Μελά, (και οι δύο είχαν άμεση σχέση με τον χώρο του Πειραιά), τον μεγάλο Κωστή Παλαμά, και άλλους πνευματικούς δημιουργούς. Ενδιαφέρον προκαλεί και η μικρή αναφορά που κάνει ο συγγραφέας σε έναν από τους ηγέτες της Ρωσικής Επανάστασης και ηγέτη του Ρωσικού Στρατού, και κατόπιν δολοφονηθέντα από την Δικτατορία του Σταλινικού καθεστώτος, τον Λέων Τρότσκι.

     Τέλος, στο τρίτο και τέταρτο μέρος του βιβλίου, περνάνε μπροστά από τα μάτια μας με τις προσωπικές του μαρτυρίες οι: Μαρίκα Κοτοπούλη,  Έλλη Αλεξίου, ο Γεράσιμος Σταύρου και άλλοι. Και το βιβλίο κλείνει με σελίδες από τον χώρο της Επιθεώρησης, το γνωστό Βαριετέ, καθώς και τα μικρά παιδιά θαύματα του Μουσικού θεάτρου.

      Οι «Θεατρικές μνήμες» του ηθοποιού και συγγραφέα Αρτέμη Μάτσα, μοιάζουν με εκείνα τα παλαιά και σκονισμένα άλμπουμ που σε στιγμές περισυλλογής και θλιμμένων αναμνήσεων ανοίγεις για να ξαναθυμηθείς, και να αναπολήσεις οτιδήποτε ο χρόνος και η μνήμη κατάφεραν να σου στερήσουν.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα «Νίκη» αριθμός 164/ 19 Δεκεμβρίου 1986.

Σημείωση: Ακόμα θυμάμαι τα βιβλία που μου πρόσφερε σαν πελάτης του που ήμουν, ο εκδότης και βιβλιοπώλης Τάσος Πιτσιλός. Ένας πανέξυπνος και μορφωμένος άνθρωπος που έκανε πάντα μεγάλες εκπτώσεις στα βιβλία που πουλούσε στο Αθηναϊκό βιβλιοπωλείο που διατηρούσε κοντά στο Ελληνικό Χρηματιστήριο, στην Θεμιστοκλέους. Όπως θυμάμαι και την ευχάριστη συντροφιά του μαζί με άλλους συγγραφείς στο σπίτι μου, εδώ στον Πειραιά. Δυστυχώς μετά από μερικούς μήνες εντελώς ξαφνικά έφυγε από την ζωή, όπως και ο μικρότερος γιος του Στέλιος.

Τον Αρτέμη Μάτσα μου τον γνώρισε ο Τάσος μετά την έκδοση του βιβλίου του, και αρκετές φορές παρακολουθήσαμε μαζί κάμποσες θεατρικές παραστάσεις. Ήταν ένας καλοσυνάτος και ευγενικός-μεγάλος τότε- θεατράνθρωπος, που δεν μπορούσες να φανταστείς ότι αυτός ο «κακός» του Ελληνικού σινεμά, θα έκρυβε τόση τρυφερότητα και ευαισθησία μέσα του. Πράγματι, ένας καλός ηθοποιός φαίνεται από τον ρόλο που ερμηνεύει και το πόσο ο ρόλος αυτός διαφέρει από την δική του προσωπική ιδιοσυγκρασία.

Ας είναι γαλήνιοι και οι τρεις πια στο ουράνιο παλκοσένικο της χαράς και του κεφιού, και ας τρυγούν με ιερή μέθεξη την Διονυσιακή άμπελο.

Πειραιάς 8 Ιουνίου 2013