ΤΖΩΝ ΚΗΤΣ

Τζων Κητς
 John Keats(Φάισμπουρν 31/10/1795-Ρώμη 23/2/1821)

Το κακορίζικο ποιητικό Αηδόνι του Αγγλικού ρομαντισμού

του Γιώργου Μπαλούρδου

            Αν η Τέχνη σε όλες της μορφές και εκδηλώσεις της είναι ίσως η κυριότερη οδός «τεχνουργίας της αιωνιότητας» η προσωπική μνήμη του καθενός μας είναι η αντίστοιχη ισοδύναμή της ατραπός της ωριμότητάς μας, καθώς ο χρόνος μας σαβανώνει ανεπιστρεπτί και ο αναπόφευκτος ισολογισμός των εμπειριών βαραίνει αβάσταχτα., καθώς οι διλημματικές αμφιβολίες για το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι των επιλογών μας φωτίζονται εντονότερα. Οι σκέψεις αυτές, έρχονται στο νου μου καθώς αναλογίζομαι τα χρόνια που πέρασαν και σαν έφηβος-τότε-αναζητούσα τα κάθε είδους στηρίγματα που θα με οδηγούσαν στης λαμπροφορούσας πνευματικής ζωής τα μονοπάτια. Και ένας δάσκαλος για μένα υπήρξε ο Κίμων Φράιερ, αυτός ο ακαταπόνητος μεταφραστής και δημιουργός της οδού Καλλιδρομίου, ο χαλκέντερος λάτρης της ελληνικής ποίησης που δεν πέρασε ποιητής και ποιήτρια της γενιάς του 1970 και όχι μόνο, που να μην τον επισκεφτεί και ζητήσει την βοήθειά του στην μετάφραση του έργου του στα Αγγλικά. Αυτός ο μέντορας πολλών νεοελλήνων ποιητών-που ξεχάστηκε δυστυχώς- ήταν εκείνος που μου πρωτομίλησε για τον Τζων Κητς (John Keats) αρχές δεκαετίας του 1980. Τον Άγγλο ρομαντικό ποιητή που αποτελεί μαζί με τον λόρδο Μπάιρον (Byron) και τον Σέλλευ( Selley) την αγία τριάδα του Αγγλικού ρομαντικού κινήματος. Η αγάπη του Κίμωνος για τον Κητς ήταν μεγάλη, αν και η διατριβή του και το ενδιαφέρον του στράφηκε περισσότερο στον σπουδαίο και πολύπλευρο ποιητή Ουίλλιαμ Μ. Γέιτς.(William ButlerYeats). Μετά την μετακόμιση μας από την οδό Καλλιδρομίου, ο Κίμων μου χάρισε όλα τα διπλά βιβλία που είχε για τον Τζων Κητς. Το ποιητικό του έργο(την δίτομη έκδοση του 1924, του Sidney Colvin και άλλα),την έκδοση των επιστολών του(αυτή του 1952 από τον Maurice Buxton Forman) και ορισμένες κλασικές μελέτες για την ζωή και το έργο του. Η ευγνωμοσύνη μου ήταν μεγάλη, ατέλειωτα βράδια όταν πλείστοι νέοι της εποχής μου «σπαταλούσαν» το χρόνο τους στις διάφορες διασκεδάσεις, εγώ καθόμουν κοντά σε έναν δάσκαλο-που είχε πάνω από τα διπλά μου χρόνια-και τον άκουγα να μου διαβάζει Άγγλους ελισαβετιανούς και ρομαντικούς ποιητές και να προσπαθεί να μου εξηγήσει τα ποιητικά μυστικά, και εγώ να παιδεύομαι γυρνώντας στο σπίτι στον Πειραιά κατά ιδρωμένος αλλά έμπλεος από χαρά να αγωνίζομαι με τα διάφορα λεξικά της αγγλικής να διαβάσω τα ποιήματα που είχα ακούσει από τον Κίμωνα. Αργότερα, με το πέρασμα του χρόνου, το ράφι της βιβλιοθήκης μου συμπληρωνόταν με νέες επανεκδόσεις των ποιημάτων του φιλάσθενου, ονειροπόλου και αυτοδίδακτου μικρού παιδιού των αγγλικών γραμμάτων. Ο Τζων Κητς,(John Keats) αυτό το τρυφερό και μοναχικό παιδί του αγγλικού ποιητικού στερεώματος που τόσο δυστύχησε στην προσωπική του ζωή, που η Μοίρα τον σημάδεψε με πείσμα, επιμονή και ασπλαχνιά, είχε κερδίσει τα όνειρά μου. Ο βασανισμένος σύντομος βίος του, η ταπεινή και ασήμαντη καταγωγή του, η τραγική περιπέτεια του ατομικού του κόσμου, η μεγάλη φτώχεια που τον βασάνιζε στην κουτσουρεμένη μικρής διάρκειας ζωής του, η ονειροπόλος και μελαγχολική του διάθεση, ο άδοξος και βασανιστικός ερωτάς του για την Φάννυ Μπράουν, αλλά και η ογκώδης και εντυπωσιακή παραγωγικότητά του παρά τις αντιξοότητες του, η ενδιαφέρουσα αν και ατελής γονιμοποιός σκέψη του, η πρωτοτυπία των συνθέσεών του, ο άκρατος αισθησιασμός του και η μεγάλη του αγάπη να μελετήσει όχι μόνο τους ποιητές της δικής του παράδοσης αλλά ιδιαίτερα την αρχαία ελληνική και λατινική ποίηση. Η φιλάσθενη φύση του η αρρώστια της φυματίωσης που τον ταλαιπώρησε και τον οδήγησε τελικά νεότατο στον θάνατο, πάντοτε με συγκλόνιζαν, μια αρρώστια, από την οποία πέθαναν βασανιστικά και άλλα μέλη της  πολυμελούς οικογένειάς του. Ο αδελφός του Τόμ σε ηλικία μόλις 18 ετών το 1818, η μητέρα του Φράνσεζ Τζέννινγκς στα 1810, οκτώ χρόνια νωρίτερα όταν ο μικρός Κητς ήταν μόλις 15 χρονών, και φυσικά ο ίδιος ο ποιητής.
Ο Τζων Κήτς(John Keats) γεννήθηκε σε μια περιοχή του Λονδίνου το Φάισμπουρν στις 31/10/1795 από φτωχούς γονείς, ο πατέρας του ο Τομ Κητς που ήταν σταβλίτης σε έναν πλούσιο ενοικιαστή αλόγων τον έχασε σε μικρή ηλικία από ατύχημα, επίσης, σε νηπιακή ηλικία έχασε έναν ακόμα αδελφό του, ο ίδιος πέθανε στην Ρώμη που είχε ταξιδέψει προσδοκώντας καλυτέρευση της επισφαλούς υγείας του στις 23/2/1821 ήταν μόλις 26 χρονών. Η ύπουλη και κληρονομική αρρώστια της φυματίωσης-που ήταν πολύ διαδεδομένη την εποχή εκείνη-τον είχε καταταλαιπωρήσει και τον είχε κάνει να προαισθανθεί και τον δικό του σύντομο θάνατο, πέθανε πριν ακόμα προλάβει να ανθήσει βιολογικά και να χαρεί, όχι μόνο τους καρπούς του έρωτα αλλά και της ζωής, που θα παρηγορούσε την μνήμη του από τα βάσανα της νιότης και των οικογενειακών του ατυχιών. Άφησε το μάταιο τούτον κόσμο σε μικρότερη ηλικία από τον ομότονό του στην ποιητική δόξα αριστοκράτη Πέρσυ Μ. Σέλλευ,(1792-1822) που έφυγε και αυτός-από πνιγμό-ένα χρόνο αργότερα και έπασχε από την ίδια ασθένεια. Χάθηκε πιο νέος και από τον πολύ φημισμένο λόρδο Μπάιρον(1788-1824) που και αυτός έφυγε νωρίς αλλά η ποιητική του δόξα και ο θρυλικός βίος του επισκίασε σχετικά την φήμη των άλλων δύο ρομαντικών. Μπορούμε να αναλογιστούμε επίσης ότι σε μικρή ηλικία έφυγαν οι εξής: το τρομερό παιδί της Γαλλικής ποίησης ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο ευαίσθητος ρομαντικός Γερμανός ποιητής, Νοβάλις(1772-1801),-ο οποίος έπασχε από την ίδια πάθηση, και οι δικοί μας-τηρουμένων φυσικά των αναλογιών-ο βασανισμένος στη ζωή Κώστας Κρυστάλλης(1868-1894) που έπασχε επίσης από φυματίωση, ο ποιητής Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος(1843-1873) γιος του ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, και φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας, ο Αλέξης Τραϊανός, ο Νίκος Λαδάς, ο Βασίλης Κουρής και άλλοι, και η χορεία των μικρών αυτών Αδώνηδων επώνυμων και ανώνυμων συνεχίζεται εσαεί συμπληρώνοντας το κομποσκοίνι αυτό της ζωής στον καρπό του θανάτου.

Αργότερα έπεσε στα χέρια μου το έργο του Σέλλευ «Άδωνάις», μια από τις πιο συνταρακτικές ελεγείες της αγγλικής ποίησης, το έργο σκιαγραφεί τον Τζων Κητς. Ο Σέλλευ συνέθεσε τη λυρική αυτή πανθεϊστική και πλατωνίζουσα πολύστροφη ελεγεία στη μνήμη του θανάτου του Τζων Κητς (1821), και κατά ένα παράξενο παιχνίδι της Μοίρας ήταν σαν να θρηνούσε και το δικό του μοιραίο τέλος, μια και εκείνος, έφυγε ένα χρόνο μετά σε νεαρή ηλικία. Το έργο αυτό σε μια δίγλωσση έκδοση κυκλοφόρησε το 1981 στα ελληνικά σε μετάφραση Μ. Καμπά

            Το μελαγχολικό φιλάσθενο αυτό αγόρι μας εκπλήσσει με την τεράστια προσπάθεια που κατέβαλε για να κατακτήσει τον ποιητικό Παρνασσό όχι μόνο της εποχής και της γενιάς του, σε πολύ νεαρή ηλικία έμαθε λατινικά και μετέφρασε την «Αινειάδα» του Βιργιλίου, διάβαζε τις «Ωδές» του Ορατίου από όπου και άντλησε την τεχνική των δικών του Ωδών. Η ανεξάντλητη ευαισθησία του, η καλλιεργημένη αισθαντικότητά του και η ποιητική του ιδιοφυΐα τον ώθησαν να συνθέσει τη μεγαλόπνοη δημιουργία του όχι απλώς αντλώντας εικόνες, σκηνές, ιδέες, γεγονότα, καταστάσεις, τεχνικές, αλλά μετασχηματίζοντας το υλικό που αντλούσε με την δύναμη της φαντασίας του και των προσωπικών του εμπειριών σε μια νέα και εκπληκτικά δημιουργική ποιητική πρόταση.
Ο Τζων Κήτς συγκέντρωνε εικόνες και εμπειρίες στο σύντομο διάστημα του βίου του όπως το έντομο την γύρη των λουλουδιών για να την μετατρέψει σε νέκταρ, σε ποιητική αμβροσία. Οι απόηχοι των ποιητικών και άλλων φωνών που διαφαίνονται στο έργο του δεν είναι παρά η αφετηρία η αφορμή του μεγάλου ταξιδιού της φαντασίας του που άρχισε με πείσμα και επιμονή γνωρίζοντας το αποτέλεσμα του εγχειρήματός του. Ο John keats θυσίασε το ελάχιστο όριο ζωής που του επιφύλασσε η Μοίρα να ζήσει για να το ξοδέψει για τον λόγο και μύθο, είναι το μοναχικό Αηδόνι της ρομαντικής ποίησης που νωρίς συνειδητοποίησε ότι ο μόνος χρόνος αθανασίας που του προσφέρεται είναι ο ποιητικός. Ο Κήτς τραγούδησε την ομορφιά της φύσης πρώτα για τον εαυτό του σαν μια καθαρτήρια προσπάθεια απέναντι στην μιασματική προσφορά της Μοίρας απέναντι του. Διαισθάνθηκε νωρίς το βιολογικό του τέλος και αξιοποίησε στρέφοντας τις ελάχιστες σωματικές του δυνάμεις να συνενωθούν με αυτές της εκπληκτικής φαντασίας του. Η Φύση στο έργο του είναι υφαντουργός και κοσμήτρια της ατομικής του περιπέτειας. Σαν αρχαίος Θεός Πάνας υμνεί όχι την Νύχτια πλευρά της ζωής όπως ο Νοβάλις, ούτε την αντιμετωπίζει με το μυστικιστικό δέος ενός  Ουίλλιαμ Μπλέηκ, ούτε έχοντας την οραματική ατμόσφαιρα ενός Κόλλεριτζ, αλλά το ποιητικό θρόισμα της φωνής του είναι το δροσερό αεράκι της υψιπετούς φαντασίας του, η μελαγχολική αύρα των διεγερτικών δυνάμεων του φυσικού χώρου που τροφοδοτούν με ενάργεια την σκέψη και πλέρια αγαλλίαση την ψυχή μας. Η προσωπική θλίψη του νέου ποιητή μετατρέπεται σε ποιητικό λίπασμα για να ανθίσουν οι δημιουργικές του συνθέσεις αφού η ζωή λοιδορώντας τον αποκλείει από άλλες χαρές. Και ενώ το σώμα του μαραγκιάζει, οι αισθήσεις του πεταρίζουν σε φλογερού λυρισμού σύννεφα, αποτυπώνοντας το θριαμβευτικό θάμβος της φυσικής ομορφιάς, το ακατανόητο και απερίγραπτο κάλλος του έξω κόσμου καθώς ανασχηματίζεται διαρκώς σε μια αέναη πάλι αναστάσιμης διάρκειας και ταυτοχρόνως μετασχηματίζει τις αισθήσεις μας. Ο Κήτς δεν είχε την επαναστατική φύση ενός αριστοκράτη ποιητή όπως ήταν ο Πέρσυ Μπις Σέλλευ, δεν διακύβευε την ερημιά του βίου του για να αλλάξει κοινωνικές συνήθειες, δεν θα έγραφε ποτέ μάλλον μανιφέστα υπέρ του Αθεϊσμού όπως έπραξε ο Σέλλευ προκαλώντας το κατεστημένο της εποχής του, δεν είχε την ευρύτητα της παιδείας ούτε την ιδιοσυγκρασία του Γουώρτγουορθ, παρότι τον επηρέασε στα πρώτα του ποιητικά βήματα, η εικονοποιΐα του Τζων Κήτς είναι κατά κάποιον τρόπο πιο πληθωρική από των άλλων δύο, ορισμένες φορές μπουκώνει το ποιητικό αίσθημα, γίνεται φορτική, πλεονάζει του γενικότερου σχεδιασμού της ποιητικής σύλληψης. Ο αισθησιασμός του ξεχειλίζει χωρίς μέτρο, χωρίς συναίσθηση ότι λιγώνει η υπερβολική έκθεση της ποιητικής φόρμας σε τόσο μεγάλη λυρική διάθεση σε ένα ποιητικό είδος όπως είναι οι Ωδές, ή και ορισμένα του σονέτα. Από την άλλη, δεν έχει την μεγαλοφυή μαεστρία του λόρδου Μπάιρον που οι μεγάλες ποιητικές του συνθέσεις επέδρασαν πάνω στο έργο των μεταγενεστέρων και εδραίωσαν την φήμη του εξίσου με την ένδοξη περιπέτεια του βίου του, τους μεγάλους και διατυμπανισμένους του έρωτες με πρόσωπα της εποχής του, και σίγουρα την ειλικρινή του αγάπη για το ελληνικό απελευθερωτικό κίνημα και την αυτοθυσιαστική προσφορά του στο Μεσολόγγι. Ο Μπάιρον «έκλεψε» κατά κάποιον τρόπο ή σκοτείνιασε για ένα διάστημα την δόξα των άλλων δύο. Όμως ευτυχώς, οι ποιητές των λιμνών δεν οδήγησαν στον βυθό την φήμη του νεότερου, μικρότερου και κακότυχου Κητς.
Τον συνέκριναν με τον μεγάλο δραματουργό και κοινωνικό ανατροπέα Ουίλλιαμ Σαίξπηρ. Ο Gilbert Highet στο ογκώδες και σημαντικότατο βιβλίο του «Η Κλασική Παράδοση», εκδ. ΜΙΕΤ 1988 σ. 560 γράφει ότι: «Ο Τζων Κητς ήταν ο Σαίξπηρ της επαναστατικής περιόδου από πολλές απόψεις…» και σ.563 «ο Κητς ήταν ο Σαίξπηρ αυτής της Αναγέννησης του 19^ου αιώνα όπως ο Σέλλευ ήταν ο Μίλτον της» καταλήγει. Όμως ο Τζων Κητς το τρομερό παιδί της Αγγλικής ποίησης δεν διέθετε τον μαγνητικό εωσφορισμό που αποπνέει ο λόγος του Σαίξπηρ, δεν αποπνέει τον σαγηνευτικό ερωτισμό που αφήνουν τα ερωτικά σονέτα και ποιήματα του Σαιξπηρικού κόσμου. Ο Κητς, είναι ένας μοναχικός τρυφερός οδοιπόρος λάτρης της κλασικής ομορφιάς και της αρμονικής ισορροπίας μέσα στη φύση, ένας Δρυίδης,-αν στέκει η παρομοίωση- που αγωνίζεται να καλμάρει τις αισθήσεις του καθώς απορροφά τους χυμούς της φυσικής ομορφιάς και μένει έκθαμβος και εκστατικός μπροστά στους μύχιους ακατανόητους σκοπούς της, τον διαρκή επιτελικό μυστικό σχεδιασμό της, τους μυριάδες χυμούς και γεύσεις των αποκαλυπτικών της προθέσεων. Ο Σαίξπηρ αναμορφώνει τον κόσμο, τον ξαναπλάθει από την αρχή, ξετυλίγει τις μικρές του ιστορίες σε ένα μεγάλο πολυσύνθετο εικονογραφικό καμβά που όλα μπορούν να συμβούν από την αρχή, τα πάντα είναι ανεκτά και αβέβαια επισφαλή μέσα στον κοινωνικό μικρόκοσμο της εποχής του. Ο κόσμος του John Keats είναι πιο προσωπικός, πιο ασφυκτικά δεμένος με την βασανισμένη ζωή του, είναι κατά κύριο λόγο περιορισμένος από τα τείχη της προσωπικής περιπέτειας του βίου του. Οι μεγάλες του συνθέσεις «Ενδυμίων» και «Υπερίων» είναι σπουδαίες τοιχογραφίες μιας μοναχικής ψυχής που ξεδιπλώνει το κουβάρι της φαντασίας του βουτηγμένο μέσα στη χρυσόσκονη της ομορφιάς. Ο Κητς είναι ένας μοναχικός τροβαδούρος της φύσης χωρίς ανταπόκριση στο κάλεσμά του. Ομοιάζει όσον αφορά την διάθεσή του για ποιητική αποτύπωση της κλασικής αρχαίας ομορφιάς και, την αμέριστη αγάπη του για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο την κλασική παιδεία και απεικόνιση μέσω της ποιητικής και γλυπτικής τέχνης αρχαίου ιδεώδους περί ομορφιάς, με τις απόψεις των ρομαντικών και ίσως ιδιαίτερα τις θέσεις του Ι. Βίνκελλμαν του άλλου τραγικού και λάτρη του αρχαίου πνεύματος, ο οποίος δολοφονήθηκε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες,  στην καθ ημάς ποιητική πατρίδα έρχεται στον νου μου το έργο του Δημήτρη Καπετανάκη. Οι περισσότεροι Ρομαντικοί όχι μόνο στην Αγγλία αλλά και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες ήσαν Νεοπλατωνιστές, κολυμπούσαν μέσα στην μεγάλη και πλατιά θάλασσα της μυστικής ομορφιάς των Πλατωνικών ιδεών, λάτρεψαν την Αρχαία Ελλάδα διαβάζοντας τους αρχαίους συγγραφείς ή βλέποντας στο Βρετανικό Μουσείο τα σπαράγματα της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης. Το ίδιο και ο Κητς, που παρότι του έλειπε το θάρρος του γονιμοποιού τυχοδιωκτισμού του Μπάιρον και ο ριψοκίνδυνος αναρχισμός και φιλελεύθερος επαναστατισμός του Σέλλευ, λάτρεψε την Ελλάδα μέσα από τα διαβάσματά του-αν και δεν γνώριζε αρχαία ελληνικά-την Τέχνη της ενώ, οι αρχαίοι της μύθοι της πανθεϊστικής της θρησκείας γονιμοποίησαν την σκέψη του και άρδευσαν τις ποιητικές του συνθέσεις. Ο μυθικός καμβάς της «Lamia»(310 στίχοι) που συναντάτε στο έργο του παραπέμπει στον αρχαίο Φιλόστρατο και στο παραγνωρισμένο βιβλίο του για τον αντίστοιχο Έλληνα Ιησού, τον Απολλώνιο τον Τυανέα. Η πασίγνωστη «Ωδή σε μιαν ελληνική υδρία» προέρχεται από την προσεκτική παρακολούθηση αρχαίων μνημείων Τέχνης από επισκέψεις σε Μουσεία της εποχής του, και που  με μεγάλη ευκολία διαπιστώνουμε την ποιητική απεικόνιση διαφόρων σκηνών του φυσικού τοπίου. Το ίδιο και η «Ωδή στον Απόλλωνα», τα σονέτα του «στον Όμηρο» και «Πρώτη ματιά στον Όμηρο του Τσάπμαν», το «Βλέποντας τα Ελγίνεια Μάρμαρα» καθώς και άλλες ποιητικές του συνθέσεις που χωρίς δυσκολία αναγνωρίζουμε τα διαβάσματα και τις δεκάδες αναφορές του Κητς σε πρόσωπα οφειλή της νεανικής του φαντασίας αλλά και τον ανεξάντλητο εικονοποιητικό και μυθοπλαστικό πλούτο της αρχαίας μυθολογίας από όπου άντλησε το υλικό του και οικοδόμησε το ατομικό του έργο και δημιούργησε τον ποιητικό του μύθο. Τα ευρετήρια που υπάρχουν στις ξένες εκδόσεις των έργων συνοδεύονται με σελίδες με από αναφορές σε αρχαία κείμενα και ονόματα της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, και να φανταστεί κανείς ότι ο νεαρός φιλάσθενος ποιητής δεν επισκέφτηκε ποτέ του την Ελλάδα, ούτε είχε την ευκαιρία όπως άλλοι συνομήλικοί του να διδαχθεί αρχαία ελληνικά, το αθώο παιδικό του πείσμα, η αγάπη του για την ελληνική Τέχνη και η ολοκληρωτική αφοσίωσή του στον χώρο της ποίησης τον έκαναν να μην ξεχωρίζει την αλήθεια από την ομορφιά έτσι όπως οι αρχαίοι πίστευαν και ιδιαίτερα ο Πλάτων.

Το φαινόμενο Keats μέσα στην παγκόσμια γραμματεία έχει και μια άλλη πτυχή που θέλει διερεύνηση. Δεν είναι μόνο οι μακροσκελείς και μεγαλόπρεπες ποιητικές του συνθέσεις όπως του «Ενδυμίωνα»  (4 βιβλία πάνω από 4000 στίχοι), το σχεδίασμα της τραγωδίας του (σε 5 πράξεις) «Otho the Great», ή τα αποσπάσματα από άλλες του τραγωδίες και ακόμα οι ξαναδουλεμένες ποιητικές του συνθέσεις, το ποιητικό του έργο σχεδόν αμέσως μετά τον πρόωρο θάνατό του αναγνωρίστηκε και σίγουρα, θεωρήθηκε ισάξιο των άλλων ρομαντικών της εποχής του παρά αγνοήθηκε και αυτό φαίνεται από τις εκατοντάδες έρευνες και μελέτες που δημοσιεύτηκαν στην πατρίδα του κυρίως για τον ίδιο και τις συνθέσεις του, συγκρίνοντας τον είτε με τον Σαίξπηρ είτε με τον Μίλτον, είτε με τον Σπένσερ είτε με άλλους δημιουργούς της εποχής του αλλά και πριν από αυτόν, το θέμα μάλλον που τίθεται στο ποιητικό φαινόμενο που λέγεται Τζων Κητς, είναι ότι μάλλον ανακαλύπτουμε έναν ποιητή ο οποίος πρόσφερε με πάθος την σύντομη ζωή του στο θέμα που λέγεται Ποίηση διαισθανόμενος ότι θα κερδίσει επάξια το πάνθεο της αθανασίας ή σωστότερα κατανοώντας ότι δεν υπάρχει αιωνιότητα πέρα από την Τέχνη, και ότι μόνο αυτή οδηγεί το επίπονο και ίσως μάταιο παιχνίδι της ζωής στην αιωνιότητα της ιστορικής φήμης, έστω και για σύντομο διάστημα, αλλά ο κόσμος, οι ιδέες, οι απόψεις, οι θέσεις, οι στοχασμοί που εκφράζει στα διάφορα γράμματά του-που δεν είναι και λίγα-και οι απόψεις του σχετικά με το τι είναι ποίηση ποιος ο ρόλος του ποιητή τι είναι ποιητική αθανασία πως αυτή κερδίζεται ποια η λειτουργία του ποιητικού έργου, και άλλα τεχνικά ίσως θα λέγαμε προβλήματα που τον απασχόλησαν στο χρονικό διάστημα των τριών με τεσσάρων χρόνων που ανέπτυξε την ποιητική του δημιουργία και οικοδόμησε την ωριμότητα την ποιητική του σκέψη.
Τα γράμματα που κατά καιρούς έγραψε ο Τζων Κητς δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, για την ακρίβεια, το συνολικό corpus της επιστολικής του εργασίας. Υπάρχει ασφαλώς αναφορά και μετάφραση επιστολικών κομματιών και διασύνδεση με το έργο του στο μοναδικό και βιβλίο οδηγός της Μερόπης Οικονόμου «Ο Τζων Κητς και η Ελλάδα» εκδ. Ι. Σιδέρης 1969 μια μελέτη που μας προσφέρει μια σφαιρική κατατοπιστική εικόνα για τον ίδιο τον ποιητή και το έργο του με μεταφράσεις αρκετών ποιημάτων του, ωδών και σονέτων του με ερμηνευτικές προσεγγίσεις της μελετήτριας καθώς και δικές της μεταφράσεις. Το βιβλίο αυτό είναι απαραίτητο για τον αναγνώστη- λάτρη της ποίησης του Τζων Κητς και είναι το μοναδικό στα ελληνικά. Επίσης, στο εξαμηνιαίο περιοδικό «Ποίηση» τεύχος 4/Φθινόπωρο 1994 στις σελίδες 101-112, ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου σε εισαγωγή και μετάφραση δική του μας παρουσιάζει 12 επιστολές του Κητς. Αν δεν κάνω λάθος έχοντας υπόψη μου το βιβλίο του Maurice Buxton Forman “The Letters of John Keats” Oxford press 1952 την τέταρτη έκδοση τα γράμματα του ποιητή είναι πάνω από 240, εκτός από αυτά που του έχουν στείλει. Στην επιστολική αυτή παρουσίαση του ποιητή από τον Χατζηβασιλείου βλέπουμε την ποιητική μεθοδολογία που ακολουθούσε ο Κητς, τα θεματικά μοτίβα που χρησιμοποιεί, τις αισθητικές του αρχές, τους δρόμους της ποιητικής του σκέψης καθώς και άλλες απόψεις, θέσεις και ιδέες, που δεν εκφράζουν το ποιητικό σύμπαν ενός νέου ποιητή μόνο, αλλά κατά κάποιον τρόπο εκπροσωπούν και μια κυρίαρχη άποψη του Αγγλικού ρομαντισμού. Στα γράμματα γενικά που έστειλε ο Κητς στην αγαπημένη του,(σε αυτόν τον ανεκπλήρωτο εφηβικό έρωτα), στα μέλη της οικογενείας του, στους φίλους του, σε μια ηλικία που έσφυζε από τους αξόδευτους χυμούς της ζωής, ανακαλύπτει κανείς έναν Κητς που ναι μεν δεν ξεφεύγει από το γενικότερο κάντρο των ιδεών του, αλλά μας παρουσιάζεται κάπως ποιο κυνικός περισσότερο απαισιόδοξος όσον αφορά την  Ποιητική λειτουργία και χρησιμότητα, τον ρόλο που παίζει η φαντασία στην ποιητική σύνθεση, την τεχνική της μικρής και μεγάλης φόρμας που ακολούθησε, στις επιστολές, φανερώνεται πιο νωχελικός, περισσότερο ρεμβαστικός, κάπως καταβεβλημένος και σχετικά απαισιόδοξος για το ποιητικό του οικοδόμημα αν και πίστευε ακράδαντα σε αυτό, και ενδόμυχα θεωρούσε-έστω και αν το επίγραμμα στον τάφο του μας υποδηλώνει άλλα-, ότι θα κερδίσει την φήμη που ονειρευόταν και φιλοδοξούσε να φτάσει. Αλλά πως συστεγάζεται η ιδέα του περί ποιητή-χαμαιλέοντα με τον άκρατο ιδεαλισμό του; Πως ο ελπιδοφόρος ενθουσιασμός της ποιητικής δημιουργίας μπορεί να συνοδοιπορήσει με μια απέχθεια προς το αναγνωστικό κοινό της ποιητικής του προσφοράς; Μπορούμε αλήθεια να γράψουμε μόνο για τον εαυτό μας χωρίς να μας ενδιαφέρει η γνώμη των άλλων; Είναι και σε πιο βαθμό αυτοσκοπός για έναν ποιητή εντέλει ο ρόλος της ποίησης, και πόσο μπορεί να αγγίξει η προσωπική ευαισθησία την επιθυμία για ανακούφιση των άλλων; Και για να το διατυπώσω με δικά του λόγια : «Τι είναι εντέλει η ποίηση; Εύκολα το σκέφτεσαι, δύσκολα το γράφεις». 
Τα γράμματα του Τζων Κητς μας φωτίζουν τον ψυχικό κόσμο ενός αθώου και φιλάσθενου νέου, που ενώ στέκει μαγεμένος καθώς αντιλαμβάνεται και αγωνίζεται να ερμηνεύσει την φύση γύρω του, ταυτόχρονα συνειδητοποιεί ότι όχι μόνο δεν θα προλάβει να ζήσει όλα αυτά που ονειρεύεται, τον οδηγεί ο πλούσιος αισθησιασμός του και η καλπάζουσα δύναμη της φαντασίας του αλλά και το πόσο απαραίτητη του είναι η επιλογική του ενδοστρέφεια για να κερδίσει και απολαύσει τον σύντομο χρόνο της ζωής που του δόθηκε από την Μοίρα.
Ο Κητς, νιώθει το τέλος να πλησιάζει και καταφεύγει τόσο στα βιβλία όσο και στην επαφή του με την φύση που θα στερηθεί σύντομα. Αγωνίζεται να ολοκληρώσει μια θεωρία που θα τον κάνει όχι μόνο γνωστό αλλά ισάξιο των άλλων μεγάλων ποιητών. Το νεαρό της ηλικίας του σίγουρα τον οδηγεί στο συμπέρασμα ότι Αλήθεια ίσον Ομορφιά και το αντίστροφο. Ο Κητς δεν πρόλαβε να γεράσει, το σώμα του δεν τον βοήθησε να αγωνιστεί για μεγάλα πολιτικά ή κοινωνικά ιδανικά, η ποίησή του δεν έχει ίχνος πολιτικής αναφοράς έτσι όπως την συναντάμε στο έργο του Μπάιρον παραδείγματος χάριν, και δεν γνωρίζουμε αν θα έγραφε και αυτός αν ζούσε ή δημιουργούσε οικογένεια όπως ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ ότι η Ομορφιά θα σώσει τον Κόσμο, σε εποχές που τα κράτη αγωνίζονταν για την εθνική τους ανεξαρτησία την ανεύρεση της αυτοσυνειδησία τους και γνωρίζοντας ιστορικά ότι ακολούθησε η Αγγλική αποικιοκρατία, η Μαρξιστική επανάσταση και οι άλλες ιστορικές κόσμο-αλλαγές τόσο στον Ευρωπαϊκό όσο και στον διεθνή χώρο. Το κίνημα του Ρομαντισμού που πηγάζει τόσο από τις ιδέες του Ζαν Ζακ Ρουσσώ όσο και άλλων διαφωτιστών, ήταν μια περιπέτεια της σκέψης όσο διάστημα το φυσικό περιβάλλον ήταν αλώβητο από την ασυλλόγιστη επέμβαση του ανθρώπου και το άτομο είχε συναίσθηση της κοινωνικότητάς του. Η Βιομηχανική επανάσταση που ακολούθησε άλλαξε και τις συνθήκες διαβίωσης και τον τρόπο που βλέπουμε τον φυσικό περιβάλλον. Η εξιδανικευτική ματιά επίσης που οι ρομαντικοί έβλεπαν την αρχαία Ελλάδα και ο μεγάλος τους φιλελληνισμός σίγουρα βοήθησαν το πρόβλημα της Ελληνικής ανεξαρτησίας και Επανάστασης, όμως η πραγματικότητα ήταν διαφορετική τόσο στον αρχαίο κόσμο όσο και στην εποχή τους. Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι και τα σημαντικά προβλήματα που επισώρευσαν δεν απασχόλησε το έργο τους οι φιλοσοφικές αλλαγές και ιδέες περισσότερο μίλησαν στους Γερμανούς ρομαντικούς παρά στους Άγγλους. Το ίδιο διαπιστώνουμε και στον χώρο της Μουσικής, ή και σε άλλες μορφές της τέχνης. Οι ιστορικές συνιστώσες κάθε χώρας είναι διαφορετικές, το ίδιο συμβαίνει και με τα διάφορα κινήματά της.

            Ο Τζων Κητς όπως οι δεκάδες μελέτες για το έργο του αποδεικνύουν δεν αγωνίστηκε επί ματαίω, η ποιητική του φωνή ακούγεται ακόμα και σήμερα με νοσταλγία και μια κρυφή αίσθηση χαμένης γαλήνης, που προέρχεται από τα χείλη ενός νέου που δεν πρόλαβε να ανδρωθεί, να απολαύσει τη φθορά του χρόνου και να την αποτυπώσει σαν ιστορική εξέλιξη της ατομικής μας αθανασίας. Το όνομά του όμως βρίσκεται ανάμεσα στην αγία τριάδα του Αγγλικού ρομαντισμού.
Στον Ελληνικό χώρο, η ποίησή του ακούστηκε όχι τόσο δυνατά όσο άλλων Άγγλων ομοτέχνων του. Ας κάνουμε μια σύντομη περιδιάβαση σε μεταφραστές, βιβλία ή περιοδικά που συναντάμε ποιήματά του, ή διαβάζουμε μελέτες για το έργο του, παρακολουθώντας τα ίχνη της επιρροής του σε έλληνες δημιουργούς.

     Πρώτο έχουμε το προαναφερθέν μελέτημα της Μερόπης Οικονόμου «Ο Τζων Κητς και η Ελλάδα»,  (Μελέτη) Ι. Σιδέρης 1969 (Ύπνος και Ποίηση, Ενδυμίων, Ωδές, Σονέττα, Λυρικές Στροφές), βιβλίο χρήσιμο για την μελέτη του ποιητή, στις 166 σελίδες του συναντάμε ένα μικρό πανόραμα της ποίησης του και μια γενική ανάλυση του έργου του, το οποίο στηρίζεται σε επτά ξένες μελέτες για τον καθαρόαιμο ποιητή όπως αναφέρει η συγγραφέας.
Και συγκεκριμένα:
1. Middleton Murry, John Keats, the living year.
2. Robert Bridges, A critical introducyion.
3. Kenneth Muir, A reassessment.
4. Blackstone, The Consecrated.
5. Robert Gittings, The Mask of John Keats.
6. Dorothy Hewlet, John Keats.
7. Sidney Colvin, Life of John Keats

-Ακολουθεί το βιβλίο «Επτά Ωδές», Ίκαρος 1997, όπου μεταφράζονται από τον Κώστα Μπουρναζάκη οι επτά πιο γνωστές Ωδές του Τζων Κητς που τον καταξίωσαν στο ποιητικό στερέωμα.
(«σε μιάν Ελληνική Υδρία»-«στο Φθινόπωρο»-«στην Ψυχή»-«στην Μελαγχολία»-«στη ραθυμία»-«στον Απόλλωνα»-«σ’ ένα Αηδόνι»), με δισέλιδο διευκρινιστικό σημείωμα.

-Τον αμέσως επόμενο χρόνο το 1998 από τις εκδόσεις Όμβρος κυκλοφορεί το έργο «Την παραμονή της Αγίας Αγνής» την μετάφραση έκανε ο βουλευτής και πρώην υπουργός Βύρων Γ. Πολύδωρας, ο οποίος μιλά για τον ελληνοκεντρισμό του Άγγλου ποιητή και όπως αναφέρει στην εισαγωγή του "ανέγνωσε πολιτικά το έργο" και έτσι μας το εισηγείται. Το βιβλίο περιλαμβάνει επεξηγήσεις ονομάτων του έργου και κοσμείται με διάφορα χαρακτικά. Το βιβλίο ο μεταφραστής το αφιερώνει στις δίδυμες κόρες του όπως γράφει.

(δες και παρουσίαση του βιβλίου, περιοδικό. Αντί τχ. 662/5-6-1998 από τον Βαγγέλη Μπιτσώρη)

            Η περιπέτεια του Άγγλου ρομαντικού στην Ελλάδα είναι ενδιαφέρουσα αν και όχι τόσο πλούσια σε σχέση με τους άλλους δύο συμπατριώτες του, τον Μπάιρον και τον Σέλλευ.

-Ας αρχίσουμε με το γνωστό ποίημα του Άγγελου Σικελιανού, «Γιάννης Κητς» ένα από τα ωραία ποιήματα του Σικελιανού που το βρίσκουμε στο έργο του «Λυρικός Βίος» Ίκαρος 1975 τόμος Β. σ.127-128. Στον ίδιο τόμο, ο Σικελιανός αναφέρεται στον Κητς και στην 5^η στροφή του ποιήματός του –Νέκυα-«Ο ύπνος του Μιστράλ» σ.76, επίσης κάνει μνεία του ονόματός του σε γράμμα του στον Γιώργο Κατσίμπαλη, δες «Γράμματα» τόμοι 2, Ίκαρος 2000 σ.578,594,568. Εξίσου σημαντική αναφορά του Άγγελου Σικελιανού στον Κητς είναι η μελέτη του στο περιοδικό «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση» τχ. 11/1,1947, σ.345-350, τώρα και στο έργο του «Πεζός Λόγος» τόμος 5^ος, ΄Ικαρος 1985, σ.125-143. Η μελέτη αυτή είναι ομιλία που έδωσε ο ποιητής στο Βρετανικό Ινστιτούτο στις 10/12/1946.
      Στο Μελέτημα αυτό με τον γνωστό μυστικιστικό του οίστρο ο Σικελιανός συνδέει τον ποιητή με τα αρχαία μυστήρια, προσπαθεί να τον εξελληνίσει, και με τον πομπώδη του ποιητικό τρόπο μιλά περισσότερο θεοσοφικά μάλλον παρά καλλιτεχνικά στο επαινετικό αυτό κείμενο. Αναφέρεται σε ποιήματά του και ειδικά στον «Υπερίωνα», η μετάφραση των αποσπασμάτων είναι του Μάκη Ανταίου. Για την σχέση του Άγγελου Σικελιανού με τους Άγγλους ποιητές υπάρχει η ενδιαφέρουσα μελέτη του Γιώργου Π. Σαββίδη, «Ο Σικελιανός και οι Άγγλοι ποιητές- Μπάιρον, Σέλλευ, Κητς, Σαίξπηρ κ.ά» δες περιοδικό Νέα Εστία τχ. 1307/Χριστούγεννα 1981, σ.92-108, καθώς και στο βιβλίο του «Λυχνοστάτες-για τον Άγγελο Σικελιανό», Ερμής 2003 σ.125-155. Ο καθηγητής Γιώργος Σαββίδης στο σύντομο αλλά εύστοχο μελέτημά του τελειώνει με την επισήμανση: «θεωρώ εξαιρετικά διδακτικό να συλλογιστούμε πόσο διαφορετικά έθρεψε ο Κητς δύο σχεδόν σύγχρονους μείζονες ποιητές, τον Κωνσταντίνο Καβάφη και τον Α. Σικελιανό». Για την ίδια σχέση, μεταξύ Άγγελου Σικελιανού και Τζων Κητς υπάρχει και το κείμενο, «Ο ελληνικός ρομαντισμός ενηλικιώνεται» σ.100-113, στο βιβλίο του David Ricks, «Η Σκιά του Ομήρου», εκδόσεις Καρδαμίτσα 1993, με ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις και αρκετές αναφορές στον Τ. Κ.

   -Ο Κητς δεν άφησε αδιάφορο ούτε τον μεγάλο Αλεξανδρινό, στα «Πεζά» του έκδοση Γεωργίου Φέξη 1963 που επιμελήθηκε και μας παρουσίασε ο Γ. Α. Παπουτσάκης, υπάρχει το μελέτημα του Καβάφη για το έργο του Φιλόστρατου, «Βίος Απολλωνίου», με τίτλο «Λάμια» σ.51-65. ο Κωνσταντίνος Καβάφης αναφέρεται και στον Κητς γράφοντας χαρακτηριστικά τα εξής:
«Είναι αληθές ότι ο ποιητής ούτος, ο Άγγλος Κητς, ήτο άξιος εκμεταλλευτής του Φιλοστράτου, εκ των ωραίων λόγων του οποίου συνέθεσεν ευγενέστατον ποίημα…»
αξιοπρόσεκτη η εργασία αυτή του Καβάφη καθώς μιλά επαινετικότατα και για άλλα έργα του Κητς. Ο Αλεξανδρινός τον αναφέρει και σε ένα του ποίημα  το «Αδύνατα», σ.97, στην δεύτερη στροφή, «είπεν εις ποιητής..», από τον τόμο «Ανέκδοτα Ποιήματα 1882-1923», Ίκαρος 1968.

    -Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και πιο συγκεκριμένα το 1923, ο ποιητής και ακαδημαϊκός Σωτήρης Σκήπης μεταφράζει το έργο «Ενδυμίων».

-Στο περιοδικό «Όρθρος» επίσης το 1924 ο Φώτος Γιοφύλλης στη «Νέα Τέχνη», ο Γ. Φυλαχτός στο περιοδικό «Τα Παρασκήνια», ο Νίκος Λαίδης στην γνωστή μας «Μούσα» στα περιοδικά «Χαραυγή», «Αρμονία». «Βωμός», «Σήμερα» και σε άλλα υπάρχουν μεταφράσεις ποιημάτων του.

    -Στο πρώτο τεύχος Ιανουάριος του 1935, στο γνωστό περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα» στις σελίδες 21-26 ο Γιώργος Θεοτοκάς δημοσιεύει ένα εξαιρετικότατο κείμενο με τίτλο «Η Μοίρα του John Keats», αρχίζοντας με την φράση:
«Πολλές φορές αναλογίστηκα την πικρή και μεγάλη μοίρα του Τ. Κ. Δεν ξέρω καμιά ζωή πιο συγκινητική απ’ αυτήν την τόσο σύντομη ζωή χωρίς γεγονότα.».
Μιλά επαινετικά τόσο για την Αγγλική γλώσσα όσο και την ποίηση, καθώς και για τη Φάννυ Μπράουν την κοπέλα που αγάπησε ο Κητς. Αν θυμάμαι καλά, ο Θεοτοκάς σκιαγραφεί τον ποιητή και στο μυθιστόρημά του «Αργώ».

   -Από τον αγγλοτραφή θιασώτη και μεταφραστή της Ελιοτικής ποίησης ποιητή Γιώργο Σεφέρη δεν έχουμε παρά ψήγματα αναφορών στον ποιητή, στο έργο του «Δοκιμές» Ίκαρος 1974 σ.159,440,448, νύξεις μάλλον αδιάφορες και καταχρηστικές για απόψεις του Τζων Κητς.

   -Ο αριστεροτραφής Νίκος Παππάς στο περιοδικό «Νέοι Ρυθμοί» τχ. 9/12,1949, σ.586-587 δημοσιεύει μια γενικού ενδιαφέροντος μελέτη με τίτλο «Κητς, Ρεμπώ, Λωτρεαμόν,-οι κατάπληκτοι έφηβοι»

   -Από την άλλη, ο γεραρός Κωστής Παλαμάς, αναφέρει τον Άγγλο έφηβο ρομαντικό ποιητή σποραδικά σε 9 τόμους των «Απάντων» του, ενδεικτικά στον 6^ο τόμο σημειώνει:
«…Είναι μια λατρευτική εξαίρεση ο Κητς, ο ποιητής που νεότατος πέθανε συντριμμένος από τη βαρβαρότητα που του δείξανε οι Άγγλοι κριτικοί. Ο Κητς είναι ο ερημικός εραστής της άδολης ομορφιάς δανεισμένης, πλούσια από την αρχαία Ελλάδα, χωρίς καμιά κοινωνική φιλοδοξία, χωρίς κανένα φιλοσοφικό σκοπό.» σ.194. Ο Παλαμάς μιλά συνεχώς επαινετικά για το έργο του και τον ίδιο.

    -Ένας από του σημαντικότατους κριτικούς και άνθρωπος των γραμμάτων της εποχής του ο Κλέων Παράσχος, δημοσιεύει την μελέτη «Η μεγάλη και οδυνηρή αγάπη του Τ. Κητς» στο περιοδικό «Νέα Εστία» τχ. 23-47/1-12-1928, σ.1065-1069. Αναφέρεται κυρίως στο άτομο Κητς παρά στο έργο του.

     -Ο Γαλλοτραφής Νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης, δεν τον μεταφράζει στο έργο του «Δεύτερη Γραφή» και κάνει απλά μνεία του ονόματός του στα δοκίμιά του «Ανοιχτά Χαρτιά», Αστερίας 1974, σ.373 σημειώνοντας:
«Αν στ’ αλήθεια υπάρχει ένας αέρας ποιητικός, αυτός μόνο μέσα απ’ τις ρωγμές της σπασμένης συμβατικότητας πνέει και ξεχύνει της ζωοδότρες του ριπές.. Από τη Σαπφώ, ίσαμε τον Σολωμό, τον Κητς…»

     -Ο εύστοχος αλλά κάπως πικρόχολος για ορισμένους Ζήσιμος Λορεντζάτος, τον αναφέρει

μάλλον καταχρηστικά στους «Διόσκουρους», Δόμος 1997 σ. 324-325 και στις «Μελέτες» του, Δόμος 1994 σ.41,184,44, γράφει:
«Η ποίηση τραγουδάει στην Αγγλία με την τριάδα Κόλεριτζ, Σέλλευ, Κητς».

    -Ο πολυμαθέστατος και εργατικότατος πολιτικός και ιστορικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που σε πιάνει ίλιγγος με τις τεράστιες γνώσεις που διέθετε στην εποχή του, στην πολύτιμη «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος»,(κάτι ανάλογο με την ιστορία του Γουίλ Ντυράν), εκδόσεις Γιαλλέλης 1998 τον αναφέρει σε 7 τόμους του πολύτομου έργου του και ειδικότερα στον 9^ο και στις σελίδες 613-629 καθώς και σε πάμπολλες άλλες.

    -Στην μοναδική αν δεν κάνω λάθος που υπάρχει «Ιστορία της Αγγλικής Λογοτεχνίας» γραμμένη από Έλληνα, Αθήνα 1945 του Γ. Γεωργιάδη-Αρνάκη, στον Κητς αφιερώνεται ένα τυπικό κείμενο 3 σελίδων, σ.157-159. με ποιητικά ρινίσματα μεταφρασμένα από τον ίδιο.

    -Αλλά και στην «Ιστορία της Αγγλικής Λογοτεχνίας» των Τόμας-Λάλου, σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα εκδόσεις Ελευθερουδάκη 1931, στις σελίδες 151,152 και 176 υπάρχει αναφορά για τον Κητς.

    -Αντίθετα ο Μήτσος Λυγίζος ο ενδιαφέρων αυτός θεατράνθρωπος, στο βιβλίο του «Θέματα και Ποιητές» Δωδώνη 1977, δημοσιεύει ένα τρυφερό υμνητικό και καλογραμμένο κείμενο με τίτλο «Τ. Κητς-το λυρικό πάθος» σ.9-34. σημειώνει:
«…το έργο του έχει ταυτιστεί με τη μυστηριακή έλξη του ανεξήγητου Κάλλους…που συνδέουν την ομορφιά του λυρισμού του με την ανεξιχνίαστη ακτινοβολία ενός μυστηρίου.». Υπάρχουν επίσης και 3 μεταφρασμένες Ωδές του. Τον αναφέρει ακόμα δύο φορές σ.185,212 και στη μελέτη του «Προβληματισμοί στην Ποίηση», εκδόσεις Δωδώνη 1976.

     -Ο άγνωστος Φώτης Μπασουκέας(σε μένα τουλάχιστον), στο βιβλίο του «Πέντε Άνθρωποι», Αθήνα 1970 στις σελίδες 51-70 δημοσιεύει το μελέτημα «Τζων. Κητς-Το λιγόχρονο παιδί της μεγαλοφυΐας» Ένα κάπως άχρωμο κείμενο, οι μεταφράσεις των Ωδών που παρουσιάζονται είναι του ιδίου του συγγραφέα, του Νίκου Λαΐδη, και του Άρη Δικταίου. Προφανώς από προηγούμενες μεταφραστικές δημοσιεύσεις τους.

     -Ο Π. Γ. Καλλίνικος, στο βιβλίο του «Έπεα Πτερόεντα», Ίκαρος 1986 που είναι Ομιλίες από το Ραδιοφωνικό Σταθμό του Λονδίνου μεταξύ 1941-1954, σ. 15-19, 20,21,22 γράφει:
«Υπάρχει κάποια αναλογία εδώ με τον Κώστα Κρυστάλλη-μια αναλογία στις βασικές δυστυχίες της ζωής και στο πρόωρο τέλος…»

    -Ο Κίμων Φράιερ στο εξαίρετο μελέτημά του «Τα Πέτρινα μάτια της Μέδουσας» Κέδρος 1981, τον μνημονεύει τρείς φορές, σ.24,27,51.

     -Ο Νίκος Μπαλάσκας στο κατατοπιστικό του σύγγραμμα «Ο Κόσμος της Ποίησης-Θεωρία Ποιητικής Αισθητικής-Αγγλική και Αμερικάνικη ποίηση» τόμος Α, Δωδώνη 2006 σε πάρα πολλές σελίδες αναφέρεται στον Τ. Κ.

   -Ο Νίκος Μαυράκης στην δική του «Η Οδύσσεια της Ποίησης» Σοκόλη 2007 τον αναφέρει δύο φορές σ.83,92.

   -Ο ποιητής, θεωρητικός της λογοτεχνίας και δοκιμιογράφος Νάσος Βαγενάς στο μελέτημά του «Η Εσθήτα της Θεάς», εκδόσεις Στιγμή 1988 σ. 228 στο κείμενό του «Ποίηση και γλώσσα (γ)», σχολιάζει την φράση του Κητς, ότι «ο ποιητής είναι ο λιγότερος ποιητικός άνθρωπος» λέγοντας ότι: «θέλει, νομίζω, να πει, τούτο: ότι ο ποιητής δεν ξεκινάει από την ποίηση αλλά καταλήγει στην ποίηση»

   -Ο Δ. Σ. Δεβάρης στο λήμμα της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας, εκδόσεις Δρανδάκη στον 14^ο τόμο σ. 346-347 λέει:
«η θέσις του Κητς στη λυρική ποίηση της Αγγλίας είναι οία η του Σαίξπηρ εις το Αγγλικό δράμα».

     -Υπάρχει επίσης και το ανώνυμο μεγάλο λήμμα στην Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα. τόμος 33^ος σ.251-253, με πλούσια ξενόγλωσση βιβλιογραφία.
-Έχουμε το λήμμα της Χ. Λύσσαρη και Θ. Κοντάκη στο Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας των εκδόσεων Πατάκη 2007 σ.1073.
-Η Πασχαλία Τραγιανούδη γράφει το κατατοπιστικό άρθρο στο Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό τόμος 4^ος σ.368-369.

Αξίζει να μνημονευτούν και ορισμένα ακόμα μελετήματα που φωτίζουν το έργο του Τζων Κητς στο Ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

   -Η Μαρία Δημητροπούλου-Αθανασιάδου, δημοσιεύει τα εξής τρία κείμενα.:
Α) «Τ. Κ.-Μια θεατρική συνείδηση», Ν. Εστία τχ.1642/1-12-1995 σ.1562-1571.
Β) «Ποιητής χαμαιλέων-ένας δυνάμει δραματουργός», Ν. Εστία τχ.1671/15-2-1997 σ.229-233.
Γ) «Ο Ελληνικός Μύθος στον Ενδυμίωνα του Τ. Κ.» Θέματα λογοτεχνίας τχ.2/3,6,1996 σ.109-116. Δ) «A colourist of Roetry» Παρνασσός τόμος ΛΘ 1997 σ.129-135.

-Ο Αναστάσιος Βιστωνίτης, δημοσιεύει «Το «τρομερό παιδί» των Αγγλικών γραμμάτων» στην εφημερίδα. Το Βήμα 12/11/1995.

-Ο ποιητής και μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός, δημοσιεύει δύο άρθρα του,
α) «Φαντασία και πραγματικότητα» εφημερίδα Τα Νέα 2/12/1999, και
β) «Η Αγγλική ποίηση έχει ένα αηδόνι τον Τ. Κ.» εφημερίδα. Η Καθημερινή 22/10/1995.

-Η Μαρία Α. Δημάκη, γράφει το «Έλληνες λογοτέχνες μπροστά στους τάφους του Κητς και του Σέλλευ» περιοδικό Νέα. Εστία τχ. 1617/15-11-1994 σ.1504-1511.

-Η Αικατερίνη Δούκα-Καμπίτογλου, γράφει για «Το βλέμμα του Απόλλωνα-Φιλοσοφία και Ποίηση στο έργο του Τ. Κ.» περιοδικό Θέματα λογοτεχνίας τχ. 2/3,6,1996 σ.94-98.

-Η Κίκα Σιάκου-Πυρίλλου, γράφει το «Ένα αφιέρωμα στον Κητς, Σέλλευ, Μπάιρον» περιοδικό Κυμοθόη τχ. 4/6,1994 σ.91-100.

-Η Ισαβέλλα Παπαζήση, δημοσιεύει την «Ξενάγηση στον κόσμο του Τ. Κ.» περιοδικό Επίκαιρα τχ. 617/29-5-1980.
-Ο καθηγητής Βύρων-Μάριος Ραΐζης, δημοσιεύει την «Η Ελληνική έμπνευση του Τ. Κ.» περιοδικό Νέα Εστία τχ. 1629/15-5-1995 σ.641-655.

-Η Βασιλική Φραγκέσκου, δημοσιεύει το «Εν Οστρακίνοι σκεύεσιν-Τ. Κ.: Ode on a Grecian Urn» περιοδικό Νέα Εστία τχ. 1659/15-8-1996 σ.1088-1098.

-Η ποιήτρια Γεωργία Πουλοπούλου, γράφει το «Μια σύγκριση: Σύλβια Πλαθ-Τ. Κητς», περιοδικό Aspects τχ. 70/9,2002.

-Και έχουμε και δύο ανώνυμα άρθρα στην εφημερίδα Η Καθημερινή «Με τ’ όνομα του γραμμένο πάνω στο νερό» 15/6/1995 και «Η ζωή του Τ. Κ. Βιογραφία ενός χαρακτηριστικού εκπροσώπου του Αγγλικού ρομαντισμού» 14/11/1997.

   Όπως διαπιστώνουμε υπάρχει μια σχετική υποφερτή αρθρογραφία γύρω από το ποιητικό φαινόμενο Τζων Κητς. Δεν υπάρχουν δυστυχώς μεταφράσεις του συνόλου του έργου του και των γραμμάτων του. Πληροφορίες επίσης για τον ποιητή μπορεί να αντλήσει κανείς από μελετήματα και βιβλία για την λογοτεχνία ξένων μελετητών που κυκλοφορούν στην Ελλάδα, όπως πχ. του Τσέχου Ρενέ Βέλλεκ, «Γερμανικός και Αγγλικός Ρομαντισμός» Έρασμος 1976. Μ. Η Αbrams, «Λεξικό Λογοτεχνικών Ορων» Πατάκη 2005. Erwin Laaths, «Παγκόσμια Ιστορία της Λογοτεχνίας» Αρσενίδης 1963. Χάρολντ Μπλουμ, «Ο Δυτικός Κανόνας» Γκούτεμπεργκ 2007. Lilian R. Furst, «Ρομαντισμός» Ερμής 1974 και σε αρκετά άλλα.

     Η ποίηση του Τζων Κητς, μεταφράστηκε από αρκετούς δημιουργού, όμως με λύπη διαπιστώνει κανείς ότι μεταφράζονται σχεδόν πάντα τα ίδια κλασικά του ποιήματα συνήθως αυτά που αναφέρονται ή έχουν σχέση με την Ελλάδα ή οι πιο γνωστές Ωδές του.

Στις εξής ανθολογίες συναντάμε ποιήματά του:

1) Ηλίας Χρόνης, «Η Ευρωπαϊκή Μούσα στον 19^ο αιώνα», Μαυρίδης 1997.

2) Άρης Δικταίος, «Ανθολογία της Παγκοσμίου Ποιήσεως», Γ. Φέξη 1960.

3) Κώστας Ιωάννου, «Μια Ελλάδα πιο λαμπρή τα όρη υψώνει», Κρωπία 2000.

4) Μ. Τσιριμώκος, «Ξένα Ποιήματα», Δημητράκος 1931.

5) Ανδρέας Αγγελάκης, «Ερωτική Ποίηση», Καστανιώτης 1984.

6) Μερόπης Οικονόμου, «Ανθολογία Άγγλων Ποιητών Εμπνευσμένων από την Ελλάδα», ΣΠΔΩΒ 1986.

7)Κωνσταντίνος Τσάτσος, «Ποιήματα άλλων καιρών και άλλων τόπων», Εκδόσεις των Φίλων 1980.

8) Άγγελος Δόξας, «30 Αγγλικά Τραγούδια», Δίφρος χ.χ.

9) Κλέωνος Β. Παράσχου, «Ανθολογία της Ευρωπαϊκής και Αμερικάνικης Ποιήσεως», Σ. Συμεωνίδης 1962.

10) Στυλιανός Αλεξίου, «Το Εντευκτήριον», στιγμή 2004.

11) Γιώργος Ζ. Χριστοδουλίδης, «Η Ελλάδα στην Ξένη Ποίηση», Παρασκήνιο 2005.

12)Πάνος Καραγιώργος, «Πανόραμα Αγγλικής Ποίησης», Τυπωθήτω 2005.

13) Ρίτας Μπούμη-Νίκου Παππά, «Νέα Παγκόσμια Ποιητική Ανθολογία» τόμος Γ., Διόσκουροι χ.χ.

14) Στέφανος Α. Παϊπέρης, «Τραγούδια του κόσμου που αλλάζει», Περί τεχνών 2004.

   Καθώς και στα εξής ενδεικτικά περιοδικά:

1. Φιλολογικά Χρονικά τχ. 33/15-9-1945.

2.Φύλλα τχ. 1/3,1916.

3. Παναθήναια τόμος Α/10,1900-3,1901.

4. Ευθύνη τχ. 289/1,1996.

5. Αιολικά Γράμματα τχ.1/1,2,1971.

6. γραφή τχ. 23-24/Κ-Φ 1993.

7.Καινούργια Εποχή τόμος 17/Άνοιξη 1960.

8.Φιλολογική Πρωτοχρονιά τόμος 17^ος/1960 και,

στα τεύχη της Νέας Εστίας
1061/15-9-1971, 269/1-3-1938, 1659/15-8-1996,487/15-10-1947, 484/1-9-1947,475/15-4-1947.

    Αυτό ήταν το μάλλον σύντομο ταξίδι μου στο έργο του Τζων Κητς, του οποίου την γνωριμία οφείλω στον δάσκαλο Κίμωνα Φράιερ. Ίσως κάπου τα όνειρά τους να ταξιδεύουν και να συνομιλούν για ποίηση, καθώς περιμένουν τα όνειρα των νέων αναγνωστών τους να προστεθούν στην τρυφερή αυτή συζήτηση.

                                                                                      Γιώργος Μπαλούρδος 

Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό «Οδός Πανός» τεύχος 143/Ιανουάριος-Μάρτιος 2009, σελίδες 92-103.

Πειραιάς 26/5/2013.
Πειραιάς, διορθώνοντάς το ξανά, σήμερα Σάββατο 3/1/2015