ROMAN GARY

ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΜΠΟΝΑ,
«ΡΟΜΑΙΝ ΓΚΑΡΥ»,
εκδόσεις, Χατζηνικολή, 1993.

     Διαβάζοντας το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της Ντομινικ Μπονά για την ζωή και το έργο του Ρομαίν Γκαρύ, έρχεται στο νου η διάκριση που προτείνει ο Καρλ Γιάσπερ, όταν διαπραγματεύεται το υπαρξιακό πρόβλημα της Ελευθερίας. Ο Γιάσπερ μιλά για τον αυθεντικό και τον μη αυθεντικό ναυαγισμό. Αυθεντικός ναυαγισμός σημαίνει το να επιτείνεις τους προσωπικούς σου αγώνες, παρ’ ότι γνωρίζεις ευσυνείδητα και ενσυνείδητα ότι στο τέλος θα ναυαγήσεις. Η Προμηθεϊκή όμως αυτή προσπάθεια του συνειδητού έλλογου όντος, προϋποθέτει μια ισχυρή προσωπικότητα, που να επιθυμεί, όχι μόνο να ελέγχει και κατά κάποιον τρόπο να καθοδηγεί το ίδιο το άτομο την κοινωνική του μοίρα-το ιστορικό του πεπρωμένο, αλλά και να έχει την δύναμη να αντισταθεί στον παραλογισμό της μεταφυσικής, στις θανατολάγνες επιθυμίες της θεϊκής θέλησης, και στις ψεύτικες σειρήνες της ηθικής.

    Και μια ισχυρή, ρωμαλέα και ελεύθερη προσωπικότητα υπήρξε ο Ρομαίν Γκαρύ. Τόσο η περιπετειώδης προσωπική ζωή αυτού του μεγαλοφυή αγνωστικιστή, όσο και το έργο του, που αριθμεί τα 30 μυθιστορήματα, είναι ένας παιάνας για την Ελευθερία. Το τρυφερό, δημιουργικό αν και παγερό ορισμένες φορές αεράκι της Ελευθερίας πλημμυρίζει ολόκληρη την καλλιτεχνική του δημιουργία.

     Οι ήρωές του-είτε είναι διπλωμάτες-όπως ο ίδιος υπήρξε-είτε είναι σαλτιμπάγκοι, είτε κλοσάρ, διάφοροι «περιθωριακοί», είτε είναι συντηρητικοί αστοί, ή κλείνουν προς την αναρχία, αγωνίζονται να διατηρήσουν ζωντανή και ακμαία την αίσθηση της Ελευθερίας μέσα τους. Μαθαίνοντας οι ίδιοι, αλλά και διδάσκοντάς μας ταυτόχρονα με τις πράξεις τους, ότι ο δείκτης προσανατολισμού τους, αλλά και για όλους τους ανθρώπους, είναι ο αγώνας για την ιδανική, απόλυτη Ελευθερία. Ζώντας σε ένα αστικό-τεχνοκρατικό περιβάλλον το ανατρεπτικό πνεύμα της Ελευθερίας που εισάγει ο Ρομάν Γκαρύ μέσα στο έργο του υποστασιοποιείται κάτω από τις κοπιαστικές και επίπονες αναβάσεις των ηρώων που δημιουργεί. Και ίσως να μην είναι παράτολμο αν σημειώναμε ότι οι ήρωες του Γκαρύ με αυτήν  την «εκνευριστική ειλικρίνεια» που τους διακρίνει και την βαθιά απογοήτευση, των ανθρώπων που έχουν γιατρευτεί από όλες τις ελπίδες, ανακαλούν στη μνήμη μας Σαιξπηρικούς χαρακτήρες. Τους τραγικούς χαρακτήρες ενός Μακμπέθ ή ενός Ριχάρδου Γ΄, που το ύψιστο παιχνίδι της ύπαρξής τους παίζεται εντός τους, με τις ίδιες τους τις εσωτερικές δυνάμεις και την επακόλουθη σύγκρουσή τους με το κοινωνικό τους περιβάλλον.

Ο σχεδόν πάντα ονειροπόλος συγγραφέας γνώριζε, ότι ο αγώνας για την Ελευθερία δεν ενθουσιάζει και τόσο πολύ τον Δυτικό άνθρωπο, παρά μόνο όταν ίσως σχετίζεται με τον Ορθό Λόγο. Αν και ο Ορθός Λόγος όπως τον αντιλαμβάνονται σήμερα δυστυχώς  οι περισσότεροι άνθρωποι, δεν αποτελεί μια απόλυτη καθαρή θα λέγαμε αξία, αλλά ένα μέσο επιβολής, που συμπληρώνει το κενό που άφησε η απουσία του μεταφυσικού λόγου, ή η μυθολογούσα μορφή του Θεού.

       Ο Ρομάν Γκαρύ είδε την Τέχνη ως το μοναδικό firmum et mansurum, στο οποίο ο άνθρωπος μπορούσε να πιστέψει, ως ένα έργο μιας ελεύθερης επιλογής που προοδευτικά δημιουργεί το περιεχόμενό της. Και αυτό είναι αρκετά εμφανές στα έργα που δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Εμίλ Αζάρ, και στην πολύπλοκη και πολυμήχανη συμπεριφορά του, όσον αφορά την διατήρηση της φήμης του, και την όχι πάντα ανιδιοτελή προσωπικό του αγώνα για την υστεροφημία του και την βράβευσή του.

      Η Ντομινίκ Μπονά αγαπά, σέβεται, και νοιώθει το έργο του αυτόχειρα συγγραφέα και με απροσποίητη ειλικρίνεια γράφει και σχολιάζει τόσο την κυκλοθυμική και παρορμητική ορισμένες φορές ιδιοσυγκρασία του, όσο και το «ιερόσυλο»παιχνίδι, το προμηθεϊκό παιχνίδι που στήνει μπροστά στους αναγνώστες του ο Γκαρύ για να τους ξεγελάσει. Το παιχνίδι με τον ανιψιό του μας φανερώνει πολλά για τους κρυφούς σκοπούς του Γκαρύ. Ευτυχώς η Ντομινίκ Μπονά δεν καταφεύγει στις ακραίες και κάπως χυδαίες ερμηνείες, όπως δυστυχώς κάνει η Ζοζιάν Σεβινιώ, στη βιογραφία της για την μεγάλη και σημαντική Μαργαρίτα Γιουρσενάρ. Η Μπονά παρακολουθεί παράλληλα την προσωπική όσο και την συγγραφική σταδιοδρομία του Γκαρύ φωτίζει τον παράξενο χαρακτήρα του, αλλά και μιλά επαινετικά για την διπλωματική συμβολή του όταν υπηρετούσε ως πρόξενος της Γαλλίας στην Καλιφόρνια. Αναφέρεται στην πρωτοποριακή για την εποχή του φιλοευρωπαϊκή θέση του συγγραφέα, τον απέραντο θαυμασμό του για τους

Αντρέ Μαλρώ, τον στρατηγό Σαρλ ντε Γκωλ, κ.λ.π. Μας προσφέρει επίσης μια καθαρή και αντικειμενική ψυχογραφική ανάλυση των δύο γάμων του Γκαρύ, με τη συγγραφέα Λέσλευ Μπλανς, και την ηθοποιό Τζην Σήμπεργκ. Εύστοχες είναι και οι βραχύστιχες κρίσεις της για τα μυθιστορήματά του.

    Ο λόγος της είναι πυκνός, μεστός σαν να τα αναλύει όλα κατά κάποιον τρόπο σε μια στιγμιαία περιγραφή του συγγραφέα και μέσα πάλι απ’ όλα να αναφέρεται στο ουσιώδες της προσωπικότητάς του. Χρησιμοποιεί μια ψυχογραφική αφήγηση, ασφαλώς όχι χωρίς συνέχεια και εξέλιξη, αλλά που επαναλαμβάνει μάλλον τον ίδιο κεντρικό πυρήνα, συνεχώς μέσα άλλες μικρότερες και κάθε φορά διαφορετικές στιγμές. Αυτό συμβαίνει μάλλον γιατί ο άξονας της ζωής και του έργου του Γκαρύ είναι η εύρεση και «διατήρηση», πραγματοποίηση της απόλυτης Ελευθερίας και αυτός ο άξονας αναφοράς επαναλαμβάνεται σε όλα του τα έργα. Έτσι κάθε χρονική στιγμή της διήγησης εμπεριέχει το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. Συναντάμε δηλαδή αρκετές φορές μια πύκνωση του χρόνου της αφήγησης, που παράγεται από το αδυσώπητο παιχνίδι δυνάμεων που έλκονται και απωθούνται. Κάτι που γνωρίζει ο Γκαρύ και εύστοχα μας μεταδίδει η Μπονά. Η συγγραφέας αντιμετωπίζει το θέμα της βιογραφικής αφήγησης με δέος και χωρίς να την οδηγεί προς μια γραμμική αφηγηματική κατεύθυνση. Αλλά αναλύει εικόνες, στιγμιότυπα, χαρακτηρισμούς, λεπτομέρειες της προσωπικότητας και του εσωτερικού κόσμου του Γκαρύ και με θαυμάσια δεξιοτεχνία τις επαναπροσδιορίζει μέσα στο έργο σχηματίζοντας το χαρακτηρολογικό ψηφιδωτό του προσώπου του Γάλλου συγγραφέα. Τον ίδιο τον Γκαρύ τον διέκρινε αυτό που ο Δάντης ονομάζει gran disio dell’ eccellenza, δηλαδή μια τεράστια επιθυμία για τελειότητα. Το συναίσθημα αυτό η Μπονά μας το μεταφέρει με αρκετή ενάργεια και παραστατικότητα, μέσα από το γλαφυρό φυλλορρόημα των λόγων της. Χωρίς προθέσεις νοσταλγικής αναδρομής, η πλούσια  παράθεση κειμένων του Γκαρύ, ο σχολιασμός και η τεκμηρίωση των απόψεών της συνθέτουν το πρόσωπο ενός «εύαγρου» συγγραφέα με καθαρότητα, συμπάθεια και σεβασμό.

      Η βιογραφία για τον Γκαρύ της Μπονά, αβίαστα θα λέγαμε, είναι ένας οδηγός πολύτιμος για όσους θέλουν να γνωρίσουν τη ζωή και τη σκέψη του.

  Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,
περιοδικό, «Ομπρέλα» τεύχος 23-24/Απρίλιος 1994 σελίδες 73-74.