ΧΟΡΧΕ ΛΟΥΙ ΜΠΟΡΧΕΣ-ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ

ΧΟΡΧΕ ΛΟΥΙ ΜΠΟΡΧΕΣ

«Τι είναι Βουδισμός»,
εκδόσεις, Ροές, 1988.

Μια αυτοαναιρούμενη διδασκαλία

     Ένα ακόμα βιβλίο ήρθε να προστεθεί στην Ελληνική Βιβλιογραφία τόσο του Χόρχε Λουί Μπόρχες όσο και στην θρησκευτική φιλοσοφία του Βουδισμού. Το «Τι είναι Βουδισμός» των εκδόσεων «Ροές» του κυρίου Καρτάκη.

      Συγγραφέας του ένα από τα σημαντικότερα πνεύματα της εποχής μας στο χώρο της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο μεγάλος βιβλιοθηκάριος του κόσμου ο Αργεντινός Χόρχε Λουί Μπόρχες.

     Το πρόσωπο του Βούδα μέσα στο βιβλίο του Μπόρχες δεν αναδύεται με τη μορφή του περιπλανώμενου αναζητητή έτσι όπως ίσως παρουσιάζεται μέσα στο μυθιστόρημα του Γερμανού μυθιστοριογράφου Χέρμαν Έσσε-του τόσο πολυδιαβασμένου από τα παιδιά του Μάη του 1968-«Σιντάρτα-ένα ινδικό παραμύθι». Ούτε πάλι με την εκδυτικοποιημένη μορφή του ως χριστιανού Αγίου. Όπως φαίνεται στο εκκλησιαστικό έργο του βίου του Βαρλαάμ και Ιωάσαφ, βιβλίο που περιγράφει τη ζωή του Βούδα ως χριστιανού Άγιου και τιμάται από την Εκκλησία. Αλλά με τη σοφή και διαπεραστική ματιά ενός δυτικού διανοούμενου που φιλοδοξεί να κατανοήσει και να επεξεργαστεί διαφορετικούς πολιτισμούς και εμπειρίες, «απαλλαγμένους» όσο αυτό είναι δυνατόν από την επίδραση του δικού του Δυτικού πολιτισμού.

   Με ύφος ανεπιτήδευτο ο πανέξυπνος Αργεντινός παραμυθάς, αναλύει με προσοχή οτιδήποτε αφορά τον μεγάλο Μύστη και την διδασκαλία του, και ηγέτη, και καθοδηγητή Θεό εκατομμυρίων ανθρώπων μέσα στο διάβα της  παγκόσμιας ιστορίας. Συγκρίνει τη διδασκαλία και τις διδαχές του, και όπου το θεωρεί σκόπιμο τις παραλληλίζει με την χριστιανική διδασκαλία των μυστικών πατέρων αλλά και με τη φιλοσοφία των αρχαίων  Ελλήνων Προσωκρατικών φιλοσόφων. Μας κάνει λόγο ακόμα για την επίδραση που άσκησε ο Βουδισμός στον Κινέζικο και τον Ιαπωνικό πολιτισμό. Αν και οι πηγές που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι γραμμένες από δυτικούς μελετητές η ευαίσθητη ματιά του και το οξύ κριτήριό του τον βοηθούν να εισχωρήσει σε βάθος σε θέματα όπως: ο Βουδισμός Ζεν, το πρόβλημα της Νιρβάνα, ο Ταντρικός Βουδισμός κ. ά. θέματα αρκετά επίφοβα ακόμα και για έγκυρους μελετητές του Θρησκευτικού αυτού φαινόμενου αλλά και ενδιαφέροντος φιλοσοφικού τρόπου ζωής και έκφρασης που τόσο επηρέασε τους Λαούς της Άπω Ανατολής και όχι μόνο. Ο Χέρμαν Έσσε δίνει μια παραμυθητική εικόνα του μεγάλου Δασκάλου-του σοφού αυτού Πριγκιπόπουλου- και στέκεται στην σχέση του με τον φίλο του Γκοβίντα (το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Γαλαξίας» σε μετάφραση της Μ. Παξινού). Αντίθετα ο Μπόρχες μας προσφέρει όχι μια μυθιστορηματική ανάπλαση αλλά μια μικρή πραγματεία θα σημειώναμε πάνω στον Βουδισμό πιο «επιστημονικά» τεκμηριωμένη.

     Ο Βούδας που σημαίνει ο Αφυπνισμένος εμφανίζεται στο προσκήνιο της Ιστορίας σε μια εποχή που οι άνθρωποι αγωνίζονται αδυσώπητα να επαναπροσδιορίσουν τις απόψεις τους σχετικά με την ουσιαστική γνώση του κόσμου. Χρησιμοποιώντας μια αντιλογική επιχειρηματολογία,-μυστική έως μυστικιστική στο έπακρο-θέτουν το αίτημα μιας εξανάλωσης των σύγχρονων γνώσεών τους και εμπειριών του και υιοθετώντας έναν ά-λογο ατομικό, αυτό-συγκεντρωτισμό, επανερμηνεύουν το Σύμπαν και τα του Κόσμου χρησιμοποιώντας μια άφατη λεκτική ερμηνεία.

     Η Βουδιστική διδασκαλία απαλλαγμένη από την Βεδδική πολυθεϊστική μυθολογία της εποχής της θεμελιώνει ή ορθότερα επιδιώκει να οικοδομήσει μια Θεολογία χωρίς Θεό. Χωρίς άνωθεν εντολές και επιταγές. Δηλαδή μια Θεοαφασία που αρνείται την ύπαρξη ενός προσωπικού Θεού ή μιας μοναδικής αυτοδημιούργητης αρχής που προυπήρχε του Κόσμου και αφού τον δημιούργησε έχει δικαίωμα να τον καταστρέψει και να τον αναδημιουργήσει όσες φορές επιθυμεί η απύθμενη μεγαλοψυχία του. Η διδασκαλία του Σιντάρτα φέρνει στη σκέψη μας τους αρχαίους Ίωνες στοχαστές τους λεγόμενους Υλιστές, ή Προσωκρατικούς φιλοσόφους και την αντίληψή τους περί της υλιστικής πρωταρχικής αιτιότητας και δημιουργίας του Κόσμου που πρέσβευαν. Ο Βούδας απορρίπτει την ύπαρξη ενός Θεού στο όνομα μιας αέναης αρχής. Αυτής της αυτόματης μεταλλαγής των πάντων. Η κάθετη και αρνητική του όμως στάση και θέση , ακόμα και για οτιδήποτε έχει σχέση με την ύλη,-το παραμικρό υλικό και φθαρτό στοιχείο- τον οδηγεί σε έναν άκρατο και αδιέξοδο ιδεαλιστικό ντετερμινισμό. Όπου η γενεσιουργός αιτία του Κόσμου είναι ασυμβίβαστη με την έννοια της όποιας αιτιότητας. Ο Κόσμος υπάρχει περισσότερο σαν μια φαντασιακή παράσταση από την οποία πρέπει να λυτρωθεί ο άνθρωπος, να ελευθερωθεί από τα δεσμά του χρόνου της, παρά σαν μια απτή, συγκεκριμένη και αμετάκλητη πραγματικότητα που πρέπει να την αποδεχτούμε και να συνυπάρξουμε μαζί της. Ακόμα και αυτός ο μεγάλος Βράχμα ένα από τα πρόσωπα του Ινδουιστικού πανθέου ο οποίος σε μια έσχατη ανάγκη αποφυγής της αιτίας του πόνου ταυτίζεται με τη συνείδηση του ίδιου του ατόμου, ο (primus inter pares), ο πρώτος μεταξύ ίσων ανάμεσα στους άλλους Θεούς, στον άνθρωπο-στο ανθρώπινο όν γενικότερα- που έχει πετύχει την κατάσταση της Νιρβάνας δεν του είναι ούτε ωφέλιμος ούτε απαραίτητος. Καθότι το Σύμπαν κινείται κυκλικά και συνεχώς εκπυρούμενο. Πόσο διαφορετική είναι η αντίληψη της Θρησκευτικής και Φιλοσοφικής αυτής εμπειρίας από αυτήν του Δυτικού ανθρώπου και την γραμμική άποψη των Χριστιανών διανοητών για την Ιστορία.

     Αξίζει να μελετήσουμε το μελέτημα αυτό του Χόρχε Λουι Μπόρχες, όχι μόνο γιατί μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα μια «αυτοαναιρούμενη» διδασκαλία η οποία έχει αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη της σε όλο τον γεωγραφικό χώρο της Ανατολής και όχι μόνο, αλλά και γιατί θα γνωρίσουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια τον τρόπο σκέψης, ζωής και γραφής, τις πνευματικές αναζητήσεις και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα  του μεγάλου διανοούμενου παραμυθά του αιώνα μας και φυσικά τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο έπλαθε τις περίφημες ιστορίες του.

  Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,
πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα «Εξόρμηση», Σάββατο 19 Αυγούστου 1989.