ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΗΣ

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ 1859-1938

     Ο ποιητής Γεώργιος Στρατήγης πρωτοαντίκρισε την ζωή στο νησί Τυπαρηνός 1859, όπως είναι το αρχαίο όνομα των Σπετσών, και κοιμήθηκε στον Πειραιά το 1938. Ανάμεσα σε δύο ταραγμένες ιστορικά εποχές, της Οθωνικής βασιλείας και της Μεταξικής δικτατορίας, ο Γεώργιος Στρατήγης έγραψε την δική του ιστορία και ακολούθησε την μοναχική του πορεία.

      Οι σκέψεις αυτές, γράφονται με αφορμή το αφιέρωμα που έκανε το περιοδικό της Φιλολογικής Στέγης αριθμός τεύχους 46 στον ποιητή.

     Το σημείωμα αυτό δεν θα σταθεί στα βιογραφικά του ποιητή, ούτε θα αναλύσει το έργο του. Απλά θα επισημάνει κάποιες θέσεις, εκφρασμένες ίσως από άλλους εγκυρότερους μελετητές που είχαν την τύχη να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στα έργα του Πειραιώτη ποιητή από τον γράφοντα.

     Ο Γεώργιος Στρατήγης, όπως και άλλοι ποιητές της γενιάς

 του, που μόνο στις σκονισμένες  ιστορίες της λογοτεχνίας τους συναντάμε πια, αναδύθηκε ανάμεσα σε τρεις κορυφαίους εκπροσώπους της εποχής εκείνης. Διονύσιος Σολωμός, Γιάννης Ψυχάρης, Κωστής Παλαμάς, γιαυτό και η ποίησή του μοιάζει σαν μικρή πόα μπροστά στους καρποφορημένους κυπαρίσσους της ποίησης των ως άνω δημιουργών, αλλά, και σε μια μεταβατική για την Ελλάδα εποχή. Αφού, οι αντίξοες κοινωνικές διεργασίες στην λειψή ακόμα Ελλάδα ήσαν έντονα ρευστές  και οι νέες αστικές δυνάμεις και οι αξίες που πρέσβευαν δεν είχαν ακόμα αποκτήσει προσβάσεις στον απλό λαό, για ένα σύγχρονο κράτος κατά τα πρότυπα των Δυτικών Δημοκρατιών, έτσι όπως άρχισε να θεμελιώνεται με την οικονομική πολιτική του Χαρίλαου Τρικούπη και ολοκληρώθηκε στο μέτρο φυσικά της κάθε εποχής, με την ηγετική, αν και μεγαλοιδεάτης, και διορατική μορφή του Ελευθέριου Βενιζέλου, μετά τον καταποντισμό της μεγάλης ιδέας στα γαλανά και ήρεμα νερά του Αιγαίου. Την εποχή που δημιουργεί ο Γεώργιος Στρατήγης η Ελλάδα έχει να αντιμετωπίσει τρία βασικά και θεμελιώδης σημασίας θέματα:

Α) Την απελευθέρωση και άλλων εδαφών από τους Οθωμανούς Τούρκους κατακτητές.

Β) Την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση της νέας χώρας, που δεν στενάζει μόνο κάτω από το βάρος των ξένων βάρβαρων κατακτητών, αλλά και εκείνη των Μεγάλων δυνάμεων, που καιροφυλακτούν να βρουν την ευκαιρία ώστε να επιβάλλουν την πολιτική τους στο νεοσύστατο βασίλειο. Και

Γ) Έχει ακόμα να αντιμετωπίσει, και τις εσωτερικές διαμάχες και πολεμικές συγκρούσεις, αφού οι αδελφοκτόνες αψιμαχίες συνεχίζονται, και καμιά ομόφυλη κοινωνική ομάδα, δεν είναι σε θέση να κρατηθεί με ασφάλεια στην εξουσία μετά την έξωση του πρώτου μονάρχη, του Όθωνα, αλλά και ούτε είναι δυνατόν να κατορθώσει  από μόνη της να ανταπεξέλθει στις τεράστιες διοικητικές ανάγκες και τα μεγάλα οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και άλλου είδους προβλήματα που κλυδωνίζουν το νεοσύστατο κράτος.

Επίσης, ένας άλλος εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι η ταυτότητα του νεοσύστατου Έθνους.

    Ένας νέος οργανισμός όταν γεννιέται ή ανασυγκροτείται σε καινούργια μήτρα, έχει ανάγκη να ανακαλύψει την ταυτότητά του. Να ανακαλύψει τις πνευματικές και εθνικές του ρίζες και να επανεύρει την όποια παράδοσή του, να ενταχθεί στην πολιτιστική διαχρονική ιστορία του και ακόμα, να οικοδομήσει καινούργιες σταθερές που πάνω σε αυτές θα στηρίξει την νέα του πορεία και θα ενταχθεί στην μεγάλη χοάνη των νεοσύστατων Ευρωπαϊκών κρατών.

Γιαυτό, όσο και αν φαίνεται παράξενο, ο Φαλμεράϋερ με τις γνωστές θεωρίες του, προσέφερε το εύνασμα για μια σε βάθος αναμόχλευση και επανεξέταση της Ελληνικής αυτοσυνειδησίας.

Η σπίθα του Γερμανού, ώθησε τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, να συγγράψει την Εθνική Ιστορία των Ελλήνων με την συγκεκριμένη οπτική της. Τον Κωνσταντίνο Σάθα, ή τον Σπυρίδωνα Λάμπρου να ασχοληθούν με την ιστορία της Μεσαιωνικής Ελληνικής Γραμματείας. Τον Νικόλαο Πολίτη να συγκεντρώσει και να καταγράψει την λαϊκή μας παράδοση, και τον Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο να κατασκευάσει την θεωρία του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Μια θεωρία ώστε να συνδεθεί το αρχαίο πνεύμα και ο Ελληνικός πολιτισμός, με τον χριστιανικό μύθο και τις μεταφυσικές του δεισιδαιμονίες. Την κλασική Ελλάδα, με το αμαρτωλό Βυζάντιο. Την λαμπερή φιλοσοφία με τα θρησκευτικά αποκαΐδια του άλλου ανάδελφου λαού της Μεσογείου. Μια διανοουμενίστικη θεωρία, που ακόμα ταλανίζει τους σοφούς και τους στοχαστές και έχει, τους υποστηρικτές της αλλά και τους αμφισβητίες της.

     Μέσα σε αυτήν την χοάνη των παλαιών αντιλήψεων και των νέων τάσεων που αναφύονται-ας θυμηθούμε την κρατική ιδεολογία των ένδοξού μας μεγαλοϊδεατισμού-μέσα σε μια σπαργανώδη ακόμα Ελληνική επικράτεια, έζησε, μεγάλωσε και δημιούργησε ο Γεώργιος Στρατήγης.

     Η φωτογενής θρυμματισμένη ποίηση του Διονυσίου Σολωμού, δεν είχε καταφέρει ακόμα να λιώσει τους πάγους του καθαρευουσιάνικου κλασικισμού και η «χημικώς καθαράν δημοτικήν γραμματική» του συγγραφέα Γιάννη Ψυχάρη, όπως λέει ο γεραρός Κωστής Παλαμάς, δεν είχε μπολιάσει τους τότε διανοουμένους Φαναριωτίζοντες και μη.

     Και αυτός ακόμα ο πατριάρχης της Νέας Αθηναϊκής Σχολής ο Κωστής Παλαμάς, ο κράτιστος των τότε ποιητών, κρατούσε μια διφορούμενη στάση απέναντι στον Ψυχαρισμό.

     Σε αυτήν την ανεμόδαρτη εποχή, άναψε το κερί της ποίησης του Στρατήγη, μαλαγμένο από την καιόμενη λαμπάδα του Ρομαντισμού, που κυριότερος Έλληνας εκπρόσωπός του υπήρξε ο Αχιλλέας Παράσχος.

     Από εύπορη Σπετσιώτικη οικογένεια και με σημαντική μόρφωση ο ποιητής, παρουσιάζεται στα Ελληνικά γράμματα το 1880 με την ποιητική συλλογή «Ροδοδάφναι».

Με μια γλώσσα συντηρητικότερη της Κοραίκής, ακροβατεί ανάμεσα στην ρεαλιστική περιγραφή που εκπροσωπούσαν οι μέχρι τότε λογοτεχνικές τάσεις και στον ανθίζοντα αισθησιακό ρομαντισμό.

    Ο Ρομαντισμός υπήρξε μια καινούργια Σχολή μέσα στο ποιητικό τότε πάνθεον και αντιπαραβάλλονταν στον σοβινιστικό κλασικισμό και τον παγανιστικό διαφωτισμό. Ο Ρομαντισμός, όπως και άλλες ιδέες ήρθαν στον Ελλαδικό χώρο από την Δυτική Ευρώπη. Το μανιφέστο του κινήματος από τον Γάλλο ποιητή και συγγραφέα Βίκτωρα Ουγκώ, η εξάπλωση του Βυρωνισμού, ο μυστικιστικός λυρισμός του Γερμανού συγγραφέα Γκαίτε κ.λ.π., βρήκαν εύκολα οπαδούς και στον Ελλαδικό χώρο.

     Κύρια στοιχεία του ήσαν: ο ρητορικός στόμφος, η άκρατη απαισιοδοξία, ο μελαγχολικός ρεμβασμός, η έντονη πατριδολατρία, ο ονειρικός ερωτισμός, ο ρέων αισθησιασμός, η τάση για αυτοκαταστροφή των νέων κυρίως καλλιτεχνών, η τυφλή μίμηση (ας θυμηθούμε τον Βέρθερο του Γκαίτε) και άλλα.

   Αυτά, καθώς και άλλα στοιχεία που χρησιμοποιούσε η Επτανησιακή Σχολή, συναντάμε στους εκπροσώπους του Ρομαντισμού και της πρώτης περιόδου της Νέας Αθηναϊκής Σχολής.

     Το 1891 ή 1892 βραβεύεται τον Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό με εισηγητή τον Άγγελο Βλάχο και αντίπαλο τον ποιητή Κώστα Κρυστάλλη, τον ποιμένα της Ελληνικής βουκολικής ποίησης.

Ο Στρατήγης μετέχει με το ποίημα «Έρως και Ψυχή».

Η επίδραση των καθαρολόγων είναι εμφανής στο ποίημα.

Αρχαϊζουσα γλώσσα, χρήση πλαγίων πτώσεων, πομπώδες ύφος.

Θα σταθώ όμως, στον τίτλο και το περιεχόμενο του ποιήματος.

     Η σχέση ανάμεσα στον Έρωτα και την Ψυχή, δεν είναι ένα νεοφανές φαινόμενο μέσα στην διαχρονία της Ελληνικής Παιδείας. Η Πλατωνική θεολογία ακολουθώντας και ενστερνιζόμενη ορισμένες αρχαίες Ορφικές παραδόσεις, κάνει λόγο για την σχέση αυτή. Αλλά και αργότερα, μετά τον Αριστοτέλη, μια ολόκληρη παράδοση γεννιέται πάνω σε αυτήν την αντίληψη και κυριαρχεί σε ένα μυστικό τμήμα της χριστιανικής θεολογίας.

Ο Λούκηιος Απουλήιος, από τα Μάδαυρα της Αφρικής, σημερινή Αλγερία, έγραψε ανάμεσα στα άλλα γνωστά του έργα που μας σώθηκαν και ένα αξιομνημόνευτο κείμενο. Τις «Μεταμορφώσεις ή ο χρυσός όνος».Όπου κατά την διάρκεια της εξέλιξης της ιστορίας, ο Ρωμαίος ποιητής εισάγει ένα ενδιαφέρον επεισόδιο. Ο Λεύκιος, ο ήρωας του μύθου, συλλαμβάνεται από ληστές, και όντας όμηρος, ακούει από μια γερόντισσα ένα λαϊκό παραμύθι, για τον Έρωτα και την Ψυχή. Τον ενδιαφέροντα αυτόν θρύλο, ο Απουλήιος τον γνωρίζει από μια μεταγραφή μιας μυθιστορίας από τον αρχαίο Λουκιανό.

      Αυτόν τον θρύλο είχε υπόψη του και ο Γεώργιος Στρατήγης, όταν έγραφε το ποίημά του. Και αυτό είναι φυσικό αφού ήταν γλωσσομαθής και ξενοσπούδαστος αλλά, και επηρεασμένος από το κίνημα του κλασικισμού, που στόχος του ήταν η αναδημιουργία και η ανάπλαση όλων των παλαιών μύθων και παραδόσεων και κυρίως, αυτών της Ελληνικής Θεολογίας και παράδοσης.

     Όπως διαπιστώνουμε, ο Στρατήγης διέθεται μια μεγάλη παιδεία και ένα συγκροτημένο και στοχαστικό χαρακτήρα, που ταιριάζει περισσότερο σε μονήρη διανοούμενο, παρά σε κοσμοπολίτη μποέμ της εποχής του. Και αυτό φαίνεται και από ένα άλλο του ποίημα τον θρυλικό «Ο Ματρόζος».

     Ο Λέκας Ματρόζος, είναι ο Σπετσιώτης συνπυρπολητής του Κωνσταντίνου Κανάρη στην Ναυμαχία του Γέροντα, όπου τον Αύγουστο του 1824 οι Έλληνες πυρπόλησαν την Τούρκικη Ναυαρχίδα.

     Παρατηρούμε ότι ο ποιητής, εκτός από πατριωτική συνείδηση διέθεται και ένα έντονο κοινωνικό κριτήριο που μάλλον όμως δεν κατόρθωσε να καλλιεργήσει, ούτε στην ατομική του δημόσια ζωή, ούτε στην ποιητική του τέχνη. Μια και οι μεταγενέστερες ποιητικές του συλλογές, θα είναι τόσο εσωστρεφείς, και το ποιητικό όπως και το κοινωνικό του όραμα θα περιορίζεται, αντί να διευρύνεται. Ίσως, το βεληνεκές της ποίησής του, να έφθανε έως εκεί, και ο δημιουργός να γνώριζε ή αντιλήφθηκε εγκαίρως, τα όριά του. Έτσι, η σύνολη ποιητική του δημιουργία, έχει ατέλειες στην φόρμα της, έντονη δημοσιογραφική στιχουργική, αυξημένο γλωσσικό συντηρητισμό, επαναληπτική θεματική πατριδολατρία, και συνολικά, η ποιητική του κατάθεση που δεν είναι και μικρή, ακολουθεί επίπεδη και κάπως μονότονη πορεία.

Μια, που ούτε ο ίδιος σαν δημιουργός, θέλησε να ανυψωθεί ή να γίνει γνήσιος μαθητής του πολυεπίπεδου Κωστή Παλαμά, ούτε πάλι προσπάθησε να καθαρίσει την ποίησή του από τα λέπια της καθαρεύουσας και να την αποπλύνει από την σκουριά του λογιοτατισμού.

     Όμως ο χρόνος, μπορεί να κάλυψε με πέπλο σιωπής τον ίδιο και την ποίησή του, η εμφανής όμως παρουσία του μέσα στην φημισμένη εξάδα του γνωστού πίνακα του Γεωργίου Ροίλού, φανερώνει την «μικρή» συμβολή του στην Νεοελληνική Φιλολογία.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα, «Η Φωνή του Πειραιώς», αριθμός 13135/14-7-1989.

Πειραιάς, Πέμπτη, 28 Νοεμβρίου 2013.