ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ-ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ

          ΝΙΚΟΣ  ΧΑΤΖΗΤΡΥΦΩΝ :(επιμέλεια).

«Η Ομοφυλοφιλία στον Κινηματογράφο, προσδοκίες και προσεγγίσεις»,

εκδόσεις Επίκεντρο-Θεσσαλονίκη 2008, σελίδες 124.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΛΑΝΑ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ

      Η Έβδομη Τέχνη, είναι ίσως η κυρίαρχη καλλιτεχνική εκδήλωση του ανθρώπου που προσεγγίζει περισσότερο από κάθε άλλη μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας και πολιτιστικής δραστηριότητας την ιστορική αθανασία. Ο πολλαπλός αρμονικός συνδυασμός κίνησης και λόγου, η ισορροπημένη σύζευξη εικόνας και εμπειρίας μέσα στο χώρο και το χρόνο που οριοθετείται από την κινηματογραφική τέχνη, είναι το αρτιότερο εξελικτικό τεχνικό εφεύρημα-αλλά και αποτέλεσμα-όσων ιδεολογικών, πνευματικών, κοινωνικών στοχοθεσιών οι άλλες Τέχνες προσδιορίζουν στον αιώνα που πέρασε.

Η πολυδύναμη αυτή Τέχνη, αφήνει πίσω της τον μαγευτικό αλλά στατικό ρεαλισμό της Φωτογραφικής απεικόνισης. Υπερβαίνει την ψηλαφητή υλική ορατότητα της Γλυπτικής πρότασης. Προάγει την καθηλωμένη ευαισθησία τις εικαστικής αναπαράστασης. Συμπληρώνει την δομική κλειστομορφική παιδαγωγία της Θεατρικής τεχνικής. Επικουρικά αναδιατάσσει την γραμμική αιτιακή ερμηνεία της ιστορικής αφήγησης. Και σίγουρα πολλαπλασιάζει μέσα στον χώρο και τον χρόνο τα εξατομικευμένα πρότυπα των πολυπληθών χαρακτήρων της μυθιστορηματικής μυθοπλασίας.

     Ο κοινωνικός λειτουργισμός και ρόλος του Κινηματογράφου, είναι ότι η Θρησκεία για την Φιλοσοφία, στο ευρύ κοινό. Η λογική μεθοδολογική ερμηνευτική προσέγγιση του Κόσμου και της Κοινωνίας, που εκφράζει η Φιλοσοφία, γίνεται κατανοητή και αποδεκτή από τις μεγάλες ανόμοιες και ετερόκλητες πληθυσμιακά μάζες μέσα από τα μανιχαϊστικά και ενοποιητικά κοσμικά σχήματα συμβολικών αρχετυπικών αναπαραστάσεων, και στερεοτύπων ηθικής υφής που εκφράζει η Θρησκεία. Ο Κινηματογράφος είναι μάλλον η πιο προσβάσιμη κοινωνικά λαϊκή Τέχνη. Ασφαλώς πριν την έλευση της Τηλεόρασης. Η Κινηματογραφική τεχνική εισάγει τις πολλαπλές εκδοχές της ανθρώπινης εμπειρίας στο εκάστοτε πεδίο δράσης του. Αντικαθιστά την κατά μόνας προσέγγιση της διάπλασης των εξατομικευμένων χαρακτήρων της μυθιστορηματικής αφήγησης, με την μαζική αποδοχή της εν προόδω εξέλιξής τους μέσα στο χρόνο και ανετότερης αποδοχής τους από το ανομοιογενές κοινωνικά μεγάλο κοινό. Ο Κινηματογράφος είναι η Τέχνη η οποία οικειοποιήθηκε τα περισσότερα κυρίαρχα στοιχεία των υπολοίπων Τεχνών. Με την απελευθερωτική του δυναμική εμπλούτισε θετικά συνήθως την συνείδηση των ανθρώπων του 20^ου αιώνα. Η πολυσύνθετη αυτή Τέχνη είναι η παραμυθία της ζωής μας που γίνεται πραγματικότητα μέσα στον ατομικό χρόνο του καθενός μας. Ο κινηματογραφικός φακός αποτελεί την προέκταση του κάθε ανθρώπινου βλέμματος μέσα στον χώρο. Είναι, όμως όχι μόνο η συνειδησιακή περισκόπηση αλλά και η διασκεδαστική της πλευρά.

     Κάθε είδους και μορφής κοινωνική, πολιτική, συλλογική ή ατομική εκδήλωση και ιδιαιτερότητα εκφραστική των ατόμων, ενδιαφέρει τον Κινηματογραφικό φακό, και μέσω αυτού γίνεται αποδεκτή ή απορρίπτεται από τις μεγάλες λαϊκές μάζες των ανθρώπων. Κάτω από αυτήν την πολιτισμική προοπτική και την συνακόλουθή της κοινωνική, ο Ερωτισμός των ανθρώπων σε όλες του τις εκδοχές και ιδιαίτερες εκφράσεις, κάθε άλλο, παρά άφησε ασυγκίνητο τον Κινηματογράφο. Ένα κατεξοχήν-χωρίς να το φορτίζω αρνητικά-ηδονοβλεπτικό μέσο. Η Κινηματογραφική τέχνη η πιο διαδεδομένη ηδονοβλεπτική ρεαλιστική προσέγγιση της ανθρώπινης σωματικότητας. Έχει την τεχνική δυνατότητα να απεικονίσει κάθε ατομική ή κοινωνική παθογένεια. Κάθε τι το ιδιαίτερο, το απόκρυφο, και πολλές φορές ρεαλιστικά σκανδαλιστικό της ανθρώπινης παρουσίας, αφορά τον κινηματογραφικό φακό και κατ’ επέκταση το κοινωνικό σύνολο.

     Έτσι και η Ομοφυλόφιλη ευαισθησία στην τραγική, δραματική και κωμική της εκδοχή αντρών και γυναικών δεν πέρασε απαρατήρητη από την παγκόσμια κινηματογραφική τέχνη. Ιδιαίτερα στις δεκαετίες που ακολούθησαν το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όπου οι πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές ήταν ραγδαίες. Και οι άνθρωποι που βγήκαν λαβωμένοι από το φοβερό αυτό αιματοκύλισμα ονειρεύτηκαν έναν κόσμο χωρίς βία, χωρίς οικονομική εξαθλίωση, με καλύτερες προϋποθέσεις σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ισότιμη αποδοχή των σωματικών τους επιλογών, από τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Μεγαλύτερη ευαισθησία και κατανόηση των ιδιαίτερων ατομικών και σωματικών τους προβλημάτων. Όμως, οι κοινωνικές αγκυλώσεις της παράδοσης του παρελθόντος αλλάζουν με πολύ αργούς ρυθμούς.

Ο παλαιότερος κινηματογράφος, ο λεγόμενος βουβός, δεν ασχολήθηκε με το θέμα της Ομοφυλοφιλίας-αντρικής ή γυναικείας-εκτός σποραδικών περιπτώσεων, όπου έχουμε περιπτώσεις παρενδυσίας σε έργα του Τσάρλι Τσάπλιν, του κωμικού ντουέτου Χονδρός και Λιγνός, και σε ορισμένες άλλες παραγωγές της εποχής, αν και γνωρίζουμε ότι αρκετοί σκηνοθέτες και ηθοποιοί της εποχής εκείνης ήσαν Ομοφυλόφιλοι.

     Η άνθιση του κινηματογραφικού ενδιαφέροντος για μια τέτοιου είδους προβληματική, αρχίζει από τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Τότε που το Χόλιγουντ προσπαθεί να καθοδηγήσει καλλιτεχνικά και εμπορικά τον ευρύτερο κινηματογραφικό χώρο, αλλά και οι άνθρωποι αρχίζουν συστηματικότερα και πιο ουσιαστικά να ενδιαφέρονται για τα προβλήματα τόσο της αντρικής όσο και της γυναικείας σεξουαλικότητας και κατ’ επέκταση τις κρυφές ιδιαιτερότητες των ατόμων χωρίς φόβο και πάθος. Λίγο αργότερα η επίδραση του Βίλχεμ Ράϊχ, θα είναι καθοριστική. Από την περίοδο αυτή και μέχρι των ημερών μας υπάρχουν δύο μάλλον σημαντικοί δρόμοι πάνω σε αυτό το θέμα. Οι αμιγώς ομοφυλόφιλες ταινίες, που γυρίζονται από ομοφυλόφιλους σκηνοθέτες-άντρες ή γυναίκες-και διαπραγματεύονται ο καθένας από την σκοπιά των ενδιαφερόντων του το πρόβλημα αυτό. Και από την άλλη, οι μη ομοφυλόφιλοι σκηνοθέτες που φωτογραφίζουν μέσα στο έργο τους το θέμα αυτό ή σχολιάζουν ή αναδεικνύουν περιθωριακά την ομοφυλόφιλη προβληματική. Υπάρχει και ένας άλλος δρόμος που διακρίνουμε την ομοφυλόφιλη προβληματική. Οι ευρείας αποδοχής ταινίες πορνό. Όπου το σώμα και η ερωτική επιθυμία γενικότερα αποτελούν ένα καθαρά καταναλωτικό προϊόν για κάθε είδους συλλογική ή ατομική εκτόνωση.

     Το ανά χείρας βιβλίο «Η Ομοφυλοφιλία στον Κινηματογράφο» συνιστά ένα σπονδυλωτό μελέτημα το οποίο εξέδωσε η «Σύμπραξη κατά της Ομοφυλοφοβίας» σε συνεργασία με τις εκδόσεις «Επίκεντρο» και εντάσσεται σε μια σειρά εκδόσεων που αφορά «το φύλο και η συμπεριφορά του» και επιμελήθηκε ο Νίκος Χατζητρύφων, είναι και ενδιαφέρον και πρωτότυπο, και έρχεται επικουρικά να δυναμώσει την φωνή της διαμαρτυρίας τόσο της επιστημονικής ομάδας της «Σύμπραξης κατά της Ομοφυλοφοβίας» όσο και να προάγει το δεκαετές πλέον, ετήσιο Φεστιβάλ Ομοφυλοφιλικών Ταινιών» που πραγματοποιείται στην Θεσσαλονίκη.

Το βιβλίο οφείλουμε να σημειώσουμε είναι το πρώτο στα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα που διαπραγματεύεται τέτοιου είδους θέματα από αμιγώς Έλληνες ερευνητές, κριτικούς κινηματογράφου, παραγωγούς, καθηγητές ψυχολόγους, σκηνοθέτες και άλλους ειδικούς.

Από ξένους μελετητές στον ελληνικό χώρο κυκλοφορεί το «Κινηματογράφος και Ομοφυλοφιλία» των Καρολάιν Σέλντον-Ρίτσαρντ Ντάϊερ-Τζακ Μπαμπούσιο, των εκδόσεων Αιγόκερως. Υπάρχουν επίσης δεκάδες άρθρα για αυτό το θέμα σε αφιερώματα εφημερίδων, περιοδικών-βλέπε «Οθόνη», «Χιονάτη» κ.λ.π., καθώς και αναφορές και κρίσεις σε βιβλία που αφορούν την ιστορία του Κινηματογράφου, ή ειδικότερα σε μονογραφίες που κυκλοφορούν για ομοφυλόφιλους σκηνοθέτες ή ηθοποιούς.

     Το σπονδυλωτό αυτό μελέτημα θέτει για πρώτη φορά το θέμα επί τάπητος στην επίσημη εκδοχή του, με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και κριτικές θέσεις από την σκοπιά των ανθρώπων της κινηματογραφικής τέχνης και τεχνικής.

     Το βιβλίο αρχίζει με τους προλόγους του προέδρου της «Σύμπραξης κατά της Ομοφυλοφοβίας» και επιμελητή του τόμου , που μας μιλά για τις προσδοκίες της ομάδας και τους σκοπούς συγκέντρωσης των κειμένων και της Δέσποινας Μουζάκης διευθύντριας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, η οποία αναφέρεται στην αποδοχή και κατανόηση της διαφορετικότητας και το πλαίσιο που το Φεστιβάλ κινείται.

Ακολουθεί μια μακροσκελή ειδική μελέτη στατιστικής υφής με σχεδιαγράμματα και μοντέλα ερωτήσεων με τίτλο «Η επίδραση του κινηματογράφου με ομοφυλοφιλικό, αμφιφυλοφιλικό και τρανσεξουαλικό περιεχόμενο»η έρευνα και η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε από τον ψυχολόγο Οδυσσέα Αναστασόπουλο, σελίδες 15-43.

Μια έρευνα με κλειστές και ανοιχτές ερωτήσεις, σε διάφορους χώρους και με μεγάλη γκάμα διαστρωμάτωσης των ερωτηθέντων που αξίζει να προσεχθεί.

Έπεται ένα ολιγοσέλιδο ερωτηματολόγιο πάνω σε «Ταινίες με Ομοφυλόφιλο περιεχόμενο» στο οποίο απαντούν 7 Έλληνες σκηνοθέτες που η σκηνοθετική τους προβληματική αγγίζει και διαπραγματεύεται το θέμα αυτό, απαντούν επίσης και αρκετοί ξένοι σκηνοθέτες από διάφορες χώρες, μάλλον άγνωστοι στο ευρύ ελληνικό κοινό. Τις ερωτήσεις συνέταξαν οι: Ο. Αναστασόπουλος-Γ. Τσιτιρίδης-Ν. Χατζητρύφων, σελίδες 45-52.

Οι σκηνοθέτες τονίζουν την έλλειψη σχετικής φιλμογραφίας, την έλλειψη νομοθετικού πλαισίου, τον κοινωνικό ρατσισμό και άλλα.

Έχουμε επίσης, το συνοπτικό διαφωτιστικό κείμενο του Γιώργου Τσιτιρίδη, «Το Ομοφυλόφιλο σινεμά», σελίδες 55-65, όπου αναφέρονται κυρίως ξένοι σκηνοθέτες όπως ο Ιταλός Πιέρ Πάολο Παζολίνι, οι Αμερικανοί όπως ο Μπίλι Γουάιλντερ, ο σκηνοθέτης και ζωγράφος Άντυ Ουόρχωλ, και ο Πωλ Μόρισον, ο Ισπανός Πέδρο Αλμοδοβάρ, και ασφαλώς η ναυαρχίδα του ομοφυλόφιλου σινεμά ο αδικοχαμένος Γερμανός Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ.

Αναφέρεται ακόμα, σε ταινίες εργασίες Ελλήνων σκηνοθετών ή ξένων που προάγουν την ομοφυλόφιλη αισθητική. Εδώ αξίζει να μνημονεύσουμε και τους Ρώσους Σεργκέι Αϊζενστάιν, τον Σεργκέι Παρατζάνωφ,(που χάθηκε τόσο σκληρά από το Σταλινικό δικτατορικό καθεστώς), και τον δικό μας που έφυγε τόσο νέος, τον Αλέξη Μπίστικα, και άλλων.

Στο κείμενο «Εξασφάλιση ζωής για όλες τις ερωτικές επιλογές» σελίδες 65-72 ο κριτικός κινηματογράφου Αλέξης Δερμετζόγλου στο μεστό κείμενό του αναφέρεται σε σκηνοθέτες και ταινίες, και προτείνει τον όρο «Φυλόφιλος» για τα είδη των ταινιών που η ματιά του σκηνοθέτη προσεγγίζει τέτοια θέματα.

Ο Αχιλλέας Ψαλτόπουλος κριτικός, σκηνοθέτης και ηθοποιός γράφει το «Οι ανησυχητικές εικόνες» σελίδες 75-78. Ένα ενδιαφέρον κείμενο για την περιπέτεια του σώματος (γενικά) που το αμαυρώνει η αποφθεγματική αρνητική στάση του, σίγουρα βεβιασμένη, εναντίον του Θόδωρου Αγγελόπουλου και της δουλειάς του.

Το κείμενο του κριτικού Στράτου Κερσανίδη, «Φασμπίντερ-ο έρωτας ως πολιτική πράξη» σελίδες 79-84, έχει αρκετά κατατοπιστικά στοιχεία για το μελοδραματικό επαναστατικό παιδί του Γερμανικού κινηματογράφου.

Στο επιστημονικό και ιδιαίτερο κείμενο του Νίκου Χατζητρύφων, «Προσέγγιση των σεναριακών αφηγήσεων» σελίδες 85-98 σκιαγραφείται η θεωρητική και επιστημολογική ανάλυση των ομοφυλόφιλων ταινιών και η σχέση των θεμάτων αυτών με την κοινωνία και τους κρατικούς κατασταλτικούς θεσμούς.

Η Δήμητρα Κογκίδου, καθηγήτρια της Παιδαγωγικής Σχολής του Α. Π. Θ. γράφει το αξιοπρόσεχτο «Οι κυρίαρχες αναπαραστάσεις με άντρες και ομοφυλόφιλες γυναίκες στον κινηματογράφο» σελίδες 101-105. Ένα κοινωνιολογικού χρωματισμού κείμενο, στο οποίο τίθενται καίρια ερωτήματα.

Η Ειρήνη Πετροπούλου στην ίδια ατμόσφαιρα γράφει το «Η Λεσβιακή σεξουαλικότητα στις εμπορικές ταινίες» σελίδες 107-110. Αναφερόμενη στην έλλειψη αυτόνομης λεσβιακής θεματογραφίας και κατ’ επέκταση λεσβιακής ταυτότητας στον εμπορικό κινηματογράφο.

     Το βιβλίο τελειώνει με ερωτήσεις γενικού ενδιαφέροντος για την κινηματογραφική τέχνη και ειδικότερα για το διαπραγματευόμενο θέμα.

Στις ερωτήσεις απαντούν οι κριτικοί κινηματογράφου: Νότης Φόρος, η παραγωγός και οργανώτρια εκδηλώσεων Άννα Θ. Μηλώση, ο Α. Δερμετζόγλου, και οι σκηνοθέτες Χ. Δήμας και Π. Κούτρας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα «Η Αυγή της Κυριακής» 15 Μαρτίου 2009, σελίδα 21, «Αναγνώσεις» τεύχος 325.

Πειραιάς, Σάββατο, 16 Νοεμβρίου 2013.

Υ. Γ. Και όσοι δεν την είδατε, τρέξτε να προφτάσετε την «ζωή της Αντέλ», ένα έργο ευαίσθητο, τρυφερό, ρομαντικό, νεανικό, εύθυμο και κομμάτι δακρύβρεχτο.