ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ-ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ

«Τάσος Λειβαδίτης, ο κόσμος της ποίησής του»,

εκδόσεις Κέδρος 2008, σελίδες 122.

                   Μια απαιτητική μελέτη

     Ευχάριστη έκπληξη αποτελεί ότι πριν εκπνεύσει το 2008 είκοσι χρόνια μετά το θάνατο του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, το ενδιαφέρον για το ποιητικό και δοκιμιακό του έργο έχει αυξηθεί σημαντικά. Ανατυπώσεις έργων του, ανθολογήσεις ποιημάτων του, συγκεντρωτικές εκδόσεις μελετημάτων του, σύναξη και δημοσίευση των διάσπαρτων στις εφημερίδες βιβλιοκριτικών του, αφιερώματα περιοδικών, εκδηλώσεις στην μνήμη του, μελοποιήσεις στοίχων του, καθώς και δημοσίευση μελετημάτων που εξετάζουν με νηφαλιότητα και κριτική ματιά το έργο, την σύνολη δημιουργική του παρουσία, και αναδεικνύουν με αποτιμητική εκτίμηση την ποιητική ακεραιότητα της φωνής του.

Στο ευρύ κοινό, ο Λειβαδίτης είναι αναγνωρίσιμος περισσότερο από τις μελοποιήσεις των στίχων του, που άγγιξαν τις ψυχικές χορδές χιλιάδων ανωνύμων απλών ανθρώπων, και που τα χείλη τους, τους σιγοτραγούδησαν πάμπολλες φορές.

     Ο Τάσος Λειβαδίτης, όπως και άλλοι ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, ακεραιώνει τους αγώνες και τις αγωνίες χιλιάδων απλών καθημερινών ανθρώπων μιας ολόκληρης εποχής. Μιας ταραγμένης εποχής, που τους στιγμάτισε ανεξίτηλα και οριοθέτησε τους δρόμους έκφρασης της πνευματικής τους δημιουργίας. Η υποδοχή του έργου του, από το αναγνωστικό κοινό της ποίησης, είχε μια αργή αλλά σταθερή, ανοδική πορεία.

     Ένα από τα μελετήματα που εκδόθηκαν πρόσφατα και εξετάζουν τη σύνολη διαδρομή της ποίησής του και τους χρονικούς σταθμούς της, καθώς και τη λειτουργία του  χρόνου στο έργο του και την σχέση της ιδεολογίας και της πολιτικής πρακτικής της Αριστεράς, σε σχέση πάντα με τον ποιητικό του λόγο, είναι και το εξεταζόμενο εδώ βιβλίο του Παναγιώτη Νούτσου.

     Ο Τάσος Λειβαδίτης, στάθηκε στον προσωπικό του βίο πάντα στην σκιά, σεμνός από την φύση του δεν αποζήτησε την δημοσιότητα, παρότι μετείχε ενεργά, τόσο στα πολιτικά γεγονότα της εποχής του όσο και στις διάφορες καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Η ποίησή του πέρασε από διάφορα στάδια επεξεργασίας. Από μικροσχόλια ποιητικής αποφθεγματικότητας, ως μακροσκελείς μεγαλόφωνες επαναστατικές τοιχογραφίες και στρατευμένες μονάδες ποιητικής προτρεπτικότητας. Από ποιητικές συνθέσεις έντονου ιδεολογικού προσανατολισμού έως ακαταμάχητες ελεγείες υπαρξιακών αναδιπλώσεων. Αισιόδοξος και επαναστατικός την πρώτη περίοδο της ποιητικής του δημιουργίας, βαθιά θρησκευτικός αλλά και τραγικά ρεαλιστικός στη δεύτερή του περίοδο. Με έναν έντονο υποκειμενικό οραματισμό, που ενίοτε φλερτάρει με το «μηδενισμό». Πάντα στρατευμένος αλλά και πάντα ερωτικός, ο Λειβαδίτης μας κληροδότησε ένα τεράστιο έργο, που αποτυπώνει με μια κάποια ευκολία εκπληκτική, όχι μόνο το κενό της εποχής του αλλά και της δικής μας. Ιδιαίτερα κατά τη δεύτερη περίοδο της δημιουργίας του, η ποιητική του φωνή παύει να τροφοδοτείται από αυτόν τον αναγνωρίσιμο και σε άλλους ποιητές της περιόδου εκείνης, αισιόδοξο επαναστατικό οραματισμό. Ορφανεύει η συντροφικότητά του. Απεκδύεται το στρατωνισμό της ιδεολογικής συνεκτικής αναφοράς και η απαισιοδοξία των νέων βιωματικών εμπειριών του και της μνημονικής καταγραφής πλεονάζει, καθώς το παρόν φαντάζει σκοτεινό και αβέβαιο. Το παρελθόν στοιχειώνει το παρόν και αποκλείει το μέλλον. Και ο θάνατος πλέον δεν είναι μια υπόθεση που αφορά την ομάδα, το συντροφικό σύνολο, αλλά το κάθε άτομο ξεχωριστά.

     Το βιβλίο του Παναγιώτη Νούτσου, που είχε εκδοθεί παλαιότερα ιδιωτικά, αποτελείται από 14 σχετικά σύντομα κεφάλαια, που διαπραγματεύονται, με μια έντονη συσωρευτική πολιτική ορολογία, και μια φορτισμένη ιδεολογικά ερμηνευτική προσέγγιση, την χρονική εσωτερική πορεία και εξέλιξη της ποίησής του.

  Η μελέτη αυτή, αποτελείται από ενότητες παλαιότερων κειμένων του συγγραφέα, επεξεργασμένα σε μια πιο ανεπτυγμένη μορφή. Μέσα από μια κάπως περίπλοκη προβληματική για τον μη ειδικό αναγνώστη, επιδιώκει και να οικοδομήσει, όπως ο ίδιος αναφέρει, ένα θεωρητικό αλλά και πολιτικό λόγο, στηριζόμενος στο ποιητικό οικοδόμημα του Λειβαδίτη. Ο λόγος του δεν είναι εύκολα προσπελάσιμος, το ύφος του είναι κάπως δυσνόητο και ο τρόπος έκθεσης των συμπερασμάτων του δυσκολεύει την ευκολία της ανάγνωσης.

Ακόμα και οι σημειώσεις που συνοδεύουν τα κείμενα μας «δυσκολεύουν» κάπως να κατανοήσουμε την «πολιτική ανθρωπολογία» του ποιητή.

      Στο πρώτο κεφάλαιο, η προβληματική του συγγραφέα εστιάζεται στον πνευματικό περίγυρο μέσα στον οποίο κυοφορήθηκε η ποίηση του Λειβαδίτη. Ακόμα, αναφέρεται στα ιδεολογικά προτάγματα, τις αξιακές θέσεις και τις θεωρητικές αρχές που άρθρωσε και επέβαλε η αριστερή διανόηση που ακολούθησε το ΕΑΜ και τις επιπτώσεις αυτής της ένταξης στο έργο τους, και οι συνέπειές της. Παρακολουθώντας επίσης, εκ των έσω την ποιητική περιπλάνηση του πολιτικού νοήματος του Λειβαδίτη, κάνει λόγο για τα αυτοαναφορικά αδιέξοδα του αριστερού λόγου των διανοουμένων και την προσπάθεια απεμπλοκής τους από τις ηγετικές ιδεολογικά αυθεντίες και τους διάφορους πολιτικούς καταναγκασμούς. Αναφέρεται επίσης, στο γνωστό περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, στο ρόλο που διαδραμάτισε στην οικοδόμηση ενός ιδεολογικού λόγου των αριστερών διανοουμένων και την προσπάθεια αποδέσμευσή τους από τον αποπνικτικό εναγκαλισμό του κόμματος.

    Στο επόμενο κεφάλαιο, αναφέρεται στην «Ποίηση της ήττας» και την έλλειψη «βαθύτερου προβληματισμού» που διακατέχει τους αριστερούς διανοούμενους.

   Ακολουθεί το εύληπτο και ενδιαφέρον κείμενο «Απεμπλοκή από την καθολική ενοχή του κινήματος», όπου εξετάζονται τα ποιήματα του Λειβαδίτη των ετών 1956-1962. Και τα, καθοριστικής σημασίας, επαναλαμβανόμενα μοτίβα μέσα στο ποιητικό σώμα.

    Στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο, αναλύονται τα ποιήματα της περιόδου 1972-1977. Καθώς ο Παναγιώτης Νούτσος εξετάζει συστηματικά τις θεματοποιήσεις των ποιημάτων, σημειώνει τα εξής: «Κοντολογίς όλος αυτός ο πλούτος της εικονοποιίας του Λειβαδίτη και το ομότροπο σημαινόμενο στοιχειοθετούν μια ρητορική της αγοραφοβίας».

   Στο κεφάλαιο, «Προς το έτος 1989» αναφέρει ότι: «η αποσάθρωση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού διέλυσε και το ιδεολογικό τους επίχρισμα».

      Στο κεφάλαιο, «Μια άλλη αίσθηση πολιτικής» αναφέρεται στον ποιητικό στόχο του Λειβαδίτη, που είναι «η πολιτική με επίκεντρο την ανθρωπολογία και την υπέρβαση», τονίζοντας τον ουσιαστικό ρόλο της ποίησης στο ξεπέρασμα του πολιτικού αδιεξόδου.

   Τέλος, ακολουθεί το σύντομο αλλά εύστοχο αναλυτικό κείμενο για το ποιητικό σύμπαν του ποιητή και τον τρόπο αρχιτεκτόνησής του.

     Στο κεφάλαιο των «Συμπερασμάτων», ο μελετητής μνημονεύει συμπερασματικά την πορεία της δικής του μεθοδολογίας που υιοθέτησε και την κατάτμηση του ποιητικού λόγου του ποιητή και, ακόμα, αναφέρεται στην πολιτική του χρόνου έτσι όπως την συναντάμε μέσα στο έργο του ποιητή και αγωνιστή Τάσου Λειβαδίτη.

     Το βιβλίο του Παναγιώτη Νούτσου αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση πολιτικής ανάγνωσης της ποίησης του Λειβαδίτη, αν και ενοχλούν (με βάση την προσωπική μου επάρκεια) οι συχνές παραπομπές σε εργασίες του ίδιου του μελετητή, το σκοτεινό ύφος του όταν αναφέρεται σε ιδεολογικά θέματα, και οι λεκτικοί του προσδιορισμοί, όταν κάνει συσχετισμούς μεταξύ ποίησης και πολιτικής.

     Είναι ένα μελέτημα που προϋποθέτει ευρύ φάσμα γνώσεων και πληροφοριών πάνω στο αριστερό κίνημα της περιόδου εκείνης και των ιδεολογικών μηχανισμών στις συνειδήσεις, τόσο των απλών μελών του όσο και των διανοούμενων συνοδοιπόρων τους.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση,

εφημερίδα «Η Κυριακάτικη Αυγή», 15 Φεβρουαρίου 2009, σελίδα 34.

Πειραιάς, Σάββατο 12/10/2013

Και στο πνεύμα των πτωχευμένων ημερών, ημών των Ελλήνων-γραικύλων, ημεδαπών και αλλοδαπών τα εξής:

“Video meliora, deteriora seqor”.