ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ ΝΤΟΚΑΣ-Η ΕΡΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ

ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ  ΝΤΟΚΑΣ

«Η ερωτική ζωή των αρχαίων Ελλήνων», Αθήνα 1988

     Συνήθως όταν αναφερόμαστε στον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, καλύπτουμε-τουλάχιστον μέχρι τα πρόσφατα χρόνια-οτιδήποτε είχε σχέση με την ερωτική τους ζωή και έκφραση. (υπήρχε μόνο το αμετάφραστο και αυτό μέχρι πρόσφατα κλασικό βιβλίο του Ντόβερ).

Αναφερόμαστε στα αρχιτεκτονικά τους μεγαλουργήματα, την τελειότητα της γλυπτικής τους έκφρασης και εκδήλωσης, το μεγαλείο των ποιητικών τους προτάσεων, την ιερότητα και μαγεία της θεατρικής τους παιδείας, τα αιώνια νάματα των φιλοσοφικών τους διδαχών, τους πολέμους, τις εμφύλιες διαμάχες τους, αναλύουμε και στοχαζόμαστε και ερμηνεύουμε τη σύνολη καλλιτεχνική τους δημιουργία, παραγνωρίζοντας όμως άλλοτε ηθελημένα και άλλοτε από άγνοια, το ερωτικό στοιχείο που η διαχρονική αυτή δημιουργία εμπεριέχει. Οι ιδιωτικές, οι δημόσιες δραστηριότητες των αρχαίων αποκόπτονται από τον ομφάλιο-εκφραστικό τους-λώρο που είναι η ιερότητα όχι μόνο του σώματός τους αλλά και του ερωτικού τους πολυποίκιλου προσανατολισμού.

     Ο Γερμανός φιλόσοφος, Χέγκελ καθώς και άλλοι μεγάλοι Ευρωπαίοι μελετητές και διανοούμενοι και καλλιτέχνες, υποστήριζαν ότι ο Ελληνικός πολιτισμός είναι η βάση του Ευρωπαϊκού και πολύ ορθά.

Αρκετές φορές όμως απέφευγαν-όπως και οι Έλληνες ερευνητές-να καταγράψουν ότι έχει σχέση με την ερωτική τους ζωή και έκφραση. Δεν έγραφαν την τόσο απτή πραγματικότητα, ότι η γενεσιουργός μήτρα του πολιτισμού αυτού, σπονδυλώνονταν από δύο ουσιαστικά στοιχεία: της ερωτικής έκφρασης σε όλο της το μεγαλείο αλλά και την ποταπότητα, και του θρησκευτικού συναισθήματος, στις πιο απτές και μυσταγωγικές καταθέσεις του έως τις πιο σκοτεινές και δεισιδαιμονέστερες μορφές του.

     Το θρησκευτικό συναίσθημα που διαχέεται μέσα στις διάφορες τάσεις της σεξουαλικής συμπεριφοράς, και η ερωτική τελετουργία που επενδύεται το μεταφυσικό μυστήριο, είναι η πηγή όχι μόνο της αισθητικής απεικόνισης γενικότερα αλλά και των περισσοτέρων πνευματικών εκδηλώσεων των αρχαίων ημών προγόνων.

      Το αισθητικό μέτρο, η ψυχική νηνεμία, η φυσική αρμονία, το φτερούγισμα της νόησης, η ενατένιση του κάλλους, το πετάρισμα των αισθήσεων, η μαγεία της ομορφιάς, οι άγνωστες πτυχές της ανθρώπινης συνείδησης, κ.λ.π. απορρέουν από την πεποίθηση των αρχαίων ότι ο φυσικός κόσμος είναι ένας ακατέργαστος περουζές, ο οποίος μόνο με την αρωγή του Λόγου(της ευταξίας) μπορεί να κατεργασθεί και αποκωδικοποιηθεί. Η λειτουργικότητα όμως του λόγου, δεν είναι άλλη από το να οδηγήσει σε κοινωνία σχέσεων το άτομο με τον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο-κόσμο-κόσμημα.

     Ο λόγος είναι μια βιωματική καθολική εμπειρία, μια προσωπική εμπειρία που επαληθεύεται μέσα από τον κοινωνικό δυναμισμό των ανθρώπινων επαφών και δραστηριοτήτων και της σχέσης γενικότερα του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Η γενεσιουργός όμως αιτία που ο λόγος διατηρεί την δημιουργική του αυτοτέλεια, τα άτομα την ετερότητά τους, και οι διάφορες και ποικίλες σχέσεις τη δική τους δυναμική και αυτοτέλεια, καθώς επίσης, και η επίγνωση των, ότι, η αλήθεια αυτή των σχέσεων, όπως και του σύμπαντος κόσμου μένει «πάντα» κρυμμένη, η αιτία αυτή, οφείλεται στο ερωτικό στην ευρύτερη σημασία του και αναφορά του συναίσθημα.

     Στο συναίσθημα αυτό, σαν ένα ιερό καθολικό γεγονός αποφατικών σχέσεων αλλά και καθημερινών πρακτικών και εκδηλώσεων, που σκορπίζεται στο σύνολο των εκφραστικών δυνατοτήτων του ατόμου, και, πολυμερίζεται στις διάφορες γνωστικές αντιληπτικές του ικανότητες.

     Ο έρωτας σαν δημιουργικός φορέας, μετασχηματίζει όχι μόνο το κάθε άτομο ξεχωριστά και μοναδικά, αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον, γιατί απεγκλωβίζει τον λόγο από τους ιστούς μιας πλειάδας ντετερμινιστικών σχέσεων και αναφορών, που τον περιορίζουν σε μια στατική ερμηνεία του κόσμου, καθιστώντας τον αποφατικό.

Έτσι, από τη μια το αληθεύειν να ταυτίζεται με το κοινωνείν, για να θυμηθούμε και πάλι τον θείο Ηράκλειτο, και από την άλλη η κοινωνία των μεμονωμένων ατόμων να μετασχηματίζεται σε μια δυναμική σχέση προσώπων. Όπου, τα πρόσωπα, έχουν την δική τους λειτουργικότητα μέσα στο συναισθηματικό ή πνευματικό αυτό περιβάλλον και την ίδια βαρύτητα μέσα στην ποικιλία και την πολυμορφία των σχέσεων, που έχουν οι ψηφίδες πάνω στο ευρύτερο μωσαϊκό της κοινωνίας. Που, παρότι διατηρούν την αυτονομία και την ετερότητά τους, αποτελούν συγχρόνως μια ενότητα, συγκεφαλαιωτική της σύνολης εν γένει δημιουργικής τους έκφρασης και αποτύπωσης.

    Ο έρωτας, διαμορφώνει μια άλλη κοινωνική ηθική, μια διαφορετική αισθητική, έχει μια άλλη πολιτική εκφραστική, προτείνει ένα άλλο ήθος, και πλημμυρίζει τα πάντα με δημιουργικό παλμό και εσωτερική ευεξία.

Γιατί ο αληθινός έρωτας-ο ουσιαστικός-πέρα από φύλο, θρήσκευμα, ηλικία, φυλή, πνευματικό επίπεδο, ταξικό στιγματισμό, οδηγεί στο όντως Ωραίο.

Και την εποχή εκείνη, όπως έγραφε και ο γνωστός συγγραφέας Σίλλερ, τίποτα δεν ήταν ιερό, εκτός από το Ωραίο. Θα μπορούσαμε με άλλα λόγια να γράφαμε, χρησιμοποιώντας το λόγο του Μαξ Βέμπερ, ότι τότε που ο κόσμος ήταν ακόμα μαγικός, και δεν είχε αρχίσει η σταδιακή απομάγευσή του.

     Ο συγγραφέας Αγησίλαος Ντόκας, μας προσφέρει μια σφαιρική εικόνα της ερωτικής ζωής των αρχαίων Ελλήνων, από τα Ομηρικά Έπη ως το ερωτικό επύλλιο «Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον» του επικού ποιητή Μουσαίου του Γραμματικού.

Κεντρικός άξονας του βιβλίου είναι οι διάφορες ιστορικές φάσεις της ερωτικής έκφρασης των ηθών και των εθίμων που σχετίζονται με αυτήν κατά την διάρκεια της Ελληνικής ιστορίας. Τα θέματα που εξετάζει είναι τα εξής: οι σχέσεις των δύο φύλων την τότε εποχή, η θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία, σε ένα καθαρά ανδροκρατικό περιβάλλον, από την αχαϊκή ως την κλασική εποχή-έτσι όπως απεικονίζεται στην ποίηση, την τραγωδία, την κωμωδία. Την Πλατωνική έννοια του έρωτα, την γνωστή σε όλους μας παιδαγωγική παιδοφιλία, τις εταίρες και τον θεσμό της πορνείας. Σημειώνει ακόμα, την επίδραση που είχε πάνω στα αιολικά και ιωνικά φύλα, η δωρική αντίληψη για τον έρωτα.

    Μέχρι την κλασική περίπου εποχή, η γυναίκα σαν σύζυγος ήταν περιορισμένη και δεν μετείχε στα κοινά. Η ερωτική προτίμηση του άντρα στρεφόταν κυρίως προς τις αυλητρίδες, τις εταίρες και τους νεαρούς.

Με την κατάργηση όμως των αυτόνομων πόλεων, και την ένωση των διαφόρων φυλών κάτω από την ηγεμονία της Μακεδονικής δυναστείας, ο ερωτικός τους προσανατολισμός αλλάζει.  Το νέο πνεύμα το κοσμοπολίτικο, που εισβάλει από τις νεοκατακτηθείσες περιοχές, έχει διαφορετική ερωτική πρακτική και προτίμηση. Οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες μεταβάλλονται και η προσοχή της τέχνης στρέφεται περισσότερο προς την γυναικεία ομορφιά και υπόσταση και καταγράφει με ενάργεια τις διακυμάνσεις της θηλυκής ψυχοσύνθεσης.

Οι ερωτικές ιστορίες και τα ρομαντικά ειδύλλια, αποτελούν το αστείρευτο υλικό από το οποίο οι διάφοροι ποιητές αντλούν τα θέματά τους. Οι ερωτικές περιγραφές και εκδηλώσεις, όπως απεικονίζονται στις διάφορες πηγές και αναφέρονται από τον συγγραφέα, είναι γεμάτες ρεαλισμό, ευαισθησία, χάρη και μαγευτικό αισθησιασμό. Το ερωτικό παιχνίδι είναι απαλλαγμένο από ηθικές αξίες, καταναγκαστικές πρακτικές και κοινωνικούς φραγμούς. Είναι μια δύναμη δροσερή, αβίαστη και ανεπιτήδευτη. Γιατί είναι η ίδια η ουσία της Ζωής.

     Ο συγγραφέας, δεν εμβαθύνει στα διάφορα συμβάντα, ούτε ενώ θα μπορούσε με μεγάλη ευκολία κοινωνιολογεί, θα λέγαμε, ότι αρέσκεται στο να ξεφυλλίζει τις πηγές και να κρατά σημειώσεις.

Η γλώσσα του είναι στρωτή, και το ύφος του κειμένου του, απλό χωρίς δυστυχώς τις απαραίτητες λόγω θέματος ερωτικές μυρωδιές και προκλητικές οσμές.

Χειρίζεται ένα υλικό που μάλλον δεν τον ενδιαφέρει ή δεν του προκαλεί τους αναγκαίους ερεθισμούς προς βαθύτερη έρευνα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση,

περιοδικό, «Δαυλός» τεύχος 82/ Οκτώβριος 1988.

 Πειραιάς Κυριακή, 20 Οκτωβρίου 2013.

Αχ! Βαχ! Ο Έρωτας, ο Έρωτας, ποιος θα τον εξαντλήσει, ποιος θα του αρπάξει τα βέλη τα φαρμακερά, ποιος θα οδηγήσει και τον ίδιο στα πάθια του Έρωτα;