ΚΩΣΤΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ-ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

ΚΩΣΤΑΣ  ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ

«ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ-Ταξιδιωτικά και άλλα»,

Εκδόσεις, Πειραϊκές εκδόσεις 1989, σελίδες 192.

Το άγνωστο μυστήριο της νέας εμπειρίας

      Ο Πειραιώτης συγγραφέας Κώστας Θεοφάνους, έχει στο ενεργητικό του μια έντονη και αγωνιστική πορεία στο στενό αλλά εκλεκτό χώρο της Πειραϊκής πνευματικής κοινωνίας. Έμπειρος και βραβευμένος μεταφραστής της γαλλικής γλώσσας, αξιόλογος ποιητής, συγγραφέας βιβλίων των Πειραϊκών εικαστικών τεχνών, το έργο του και η προσωπικότητά του έχουν υπερβεί τα σύνορα της Πειραϊκής πόλης.

      Γιαυτό και μας προκαλεί αλγεινή έκπληξη, πως ένας εκλεκτός πνευματικός δημιουργός μας πρόσφερε ένα τόσο άνισο και μάλλον τραγικά άκαιρο και αδιάφορο κείμενο.

    Η συνήθεια να κρατούν ημερολογιακές σημειώσεις οι καλλιεργημένοι άνθρωποι όταν επισκέπτονται ξένες χώρες δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο. Κάθε ταξιδιώτης, προσπαθεί να καταγράψει, τις πολυποίκιλες εμπειρίες του, τις αμέτρητες εντυπώσεις του, να αποτυπώσει εικόνες, να αφουγκραστεί μυρωδιές των ξένων τόπων, να γευτεί τα ξένα εδέσματα, τις διαφορετικές μαγειρικές παραδόσεις, να μιλήσει για τις συνήθειες, τα έθιμα, τα ήθη των κατοίκων, να σκιαγραφήσει τους ανθρώπινους χαρακτήρες που θα συναντήσει κατά την ταξιδιωτική του περιπέτεια, να μας δώσει κάτι από τα χιλιάδες μυστικά πολιτιστικά και μη του τοπίου.

     Εκείνο όμως που συγκρατεί η μνήμη-και είναι άξιο λόγου να αποτυπωθεί-είναι το θαύμα, το δέος της όρασης, το άγνωστο μυστήριο της νέας και πρωτόγνωρης εμπειρίας, που με επιμονή και αγωνία αιχμαλωτίζει το βλέμμα.

Και με την κατάλληλη επεξεργασία, στρέφοντάς το προς το χάος της ψυχής, να αναδυθεί ξανά σαν λόγος. Και αυτή είναι νομίζω η αποστολή κάθε ευαίσθητου και καλλιεργημένου ανθρώπου που επισκέπτεται ξένους τόπους. Του διασώζειν τα φαινόμενα. Είτε με τον γραπτό είτε με τον προφορικό του λόγο. Του διασώζειν το μυστήριο των φαινομένων. Είτε αφορά τα διάφορα πολιτιστικά επιτεύγματα ή έργα του πολιτισμού, είτε αφορά τις ανθρώπινες συνήθειες και αχαρτογράφητες ανθρώπινες σχέσεις. Τα άλλα, τα επιφανειακά, τα κουτσομπολίστικα  αγγίγματα των αισθήσεων, μάλλον άδοξα κοινοποιούνται από πολλούς στην αδηφάγο εκμαυλιστική του ήθους μανία των πολλών. Αφορούν τον πολύ στενό προσωπικό χώρο που κινείται ο καλλιτέχνης, και το οικείο του περιβάλλον και όχι τον χώρο της Τέχνης.

     Το Χρονολόγιο, είναι ένα άνισο και ακατέργαστο βιβλίο. Πρόκειται μάλλον για ένα φλύαρο, πληκτικό και αδιάφορο κείμενο. Προσπάθεια καταγραφής ταξιδιωτικών εντυπώσεων που συμπλέκονται με τις φιλολογικές εμπειρίες του γράφοντος, διανθισμένο με ορθές εκτιμήσεις για εικαστικά θέματα, αλλά και ατροφικές και παιδαριώδεις πολιτικές αναλύσεις και θέσεις για ιστορικά και κοινωνικά ζητήματα, πράγμα που ξενίζει για έναν αγωνιστή της αντίστασης και χρόνια πολιτικά σκεπτόμενο άτομο όπως υπήρξε ο συγγραφέας.

     Ο λόγος του αν και λιτός και στρωτός, «ζεστός» σε ορισμένα σημεία, απέχει πάρα πολύ από το να είναι λογοτεχνικός, όπως θα ταίριαζε σε παρόμοια  ταξιδιωτικά κείμενα, και τείνει προς τον υπερβολικό σαρκασμό και την σκανδαλοθηρική προκλητική ωμότητα, εις βάρος της ίδιας της αίσθησης που αφήνει το κείμενο στην ανάγνωσή του. Δυστυχώς ο συγγραφέας δεν προσπαθεί, ή δεν μπορεί, να μας προσφέρει την όποια μαγεία αποτυπώνεται μέσα μας και ιχνογραφείται με τον λόγο μας όταν επισκεπτόμαστε μια άλλη χώρα. Και μάλιστα, την Γαλλία, μια μεγάλη και ιστορική χώρα διαμορφώτρια του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, μια χώρα με μεγάλη και μακρά πολιτιστική παράδοση. Ούτε επίσης η γραφή του, μας στέκεται αρωγός στους ανάλογους ιστορικούς και πολιτιστικούς συνειρμούς που κάνουμε, ή μας προτρέπει στις αναγκαίες συσχετίσεις καθώς η ματιά μας αιχμαλωτίζεται από τις νέες και πρωτοφανέρωτες παραστάσεις, αλλά περιορίζεται, στη ρηχή και βαρετή περιγραφή ορισμένων περιστατικών-συνήθως πολύ προσωπικών συμβάντων- χωρίς την ανάλογη αισθητική ανάλυση, τον πρέποντα ιστορικό σχολιασμό, ή το κοινωνιολογικό πλαίσιο ανάλυσης των συμβάντων, ή ακόμα τις προσωπικές παρόμοιες εμπειρίες.

     Ο Πειραιώτης συγγραφέας μεταβάλλει το βαθύ ρεαλισμό του βλέμματος, σε απλή μουντή φωτογραφική ματιά, και το ανάλογο συναίσθημα σε άχρωμο ρεπορτάζ. Ακόμα και ο διαβρωτικός σαρκασμός που επεμβαίνει στη ροή της αφήγησης αντί να εμπλουτίζει την ατμόσφαιρα, την υποσκάπτει και χαλαρώνει τους αρμούς της αφήγησης.

     Σαν ελάχιστη συνμαρτυρία, αναφέρω το περιστατικό με τον μετεωρισμό, λόγω βρώσης μανιταριών, ή τη σοβαροφανή συζήτηση στο σπίτι αντιπροσώπου…, και άλλα.

      Και θα αναρωτηθεί κανείς, υπάρχει κάτι που διασώζει τον λόγο συγγραφής του βιβλίου; Αβίαστα θα λέγαμε ότι το διασώζει η σεμνότητα του συγγραφέα. Η υπερβολική απλότητα με την οποία αναφέρεται σε πολύ στενά του οικογενειακά του συμβάντα, ασκητικές επισκέψεις σε οίκους πληρωμένης ηδονής, έστω και αν δεν κομίζουν τίποτα το καινούργιο και ενδιαφέρον στον χώρο της Τέχνης. Να θυμίσω τις ανάλογες επισκέψεις του Γάλλου συγγραφέα Γουσταύου Φλωμπέρ; Ή πάλι, τις ανάλογες εικαστικές αναφορές του Τουλούζ Λωτρέκ; Κουραστικό επίσης είναι ο διαπρύσιος κηρυγματικός τόνος της πολιτικής του ιδεολογίας, και οι αθώοι μα τόσο αφελείς συσχετισμοί του πάνω σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας.

Εδώ θα ήθελα να σταθώ και να αναφέρω ότι ο Σοσιαλισμός και τα οράματά του στον Ελλαδικό χώρο, δεινοπάθησε κυρίως από τους ίδιους τους οπαδούς και κήρυκές του. Αφού σπάνια, συναντάς σκεπτόμενους πολιτικά Έλληνες να έχουν μελετήσει την ιστορική του πορεία, εντός και εκτός Ελλάδος, και να έχουν ερμηνεύσει λογικά και επιστημονικά και όχι συναισθηματικά τα κείμενά του. Και τα θεωρητικά κείμενα της Μαρξιστικής ή Σοσιαλιστικής ιδεολογίας, δεν είναι η κοινωνική πανάκεια για κάθε είδους πρόβλημα ή ατομικό αδιέξοδο. Αλλά μάλλον ερμηνευτικό κλειδί της οικονομικής ιστορίας του παγκόσμιου πολιτισμού, ή τουλάχιστον του Δυτικού.

     Τέλος, το βιβλίο διασώζουν οι σωστές και εύληπτες αλλά απελπιστικά σύντομες επισημάνσεις του συγγραφέα για τους εμπρεσιονιστές ζωγράφους, που μας αποδεικνύει ότι ο Κώστας Θεοφάνους, είναι κάτοχος μιας σημαντικής εικαστικής παιδείας-έστω και αυτοδίδακτος-που, αν και ρέπει προς την ιδιοσυγκρασιακή ερμηνεία, αξίζει να αποτυπωθεί και να μην χαθεί στην άβυσσο της λήθης.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό «Και Τέχνες και Γράμματα» τεύχος 1/5, 1993

Πειραιάς, Σάββατο, 12 Οκτωβρίου 2013.

Υ. Γ. Τον Κώστα Θεοφάνους, είχα την τύχη να τον γνωρίζω χρόνια και να έχω καταλάβει τι ποιότητα ανθρώπου ήταν ανεξάρτητα από το ποιόν των γραπτών του. Υπάρχει μια ανισότητα στη συνολική συγγραφική πορεία του Θεοφάνους, ενώ μας διέσωσε την εικαστική παράδοση του Πειραιά έστω και ιδιοσυγκρασιακά, μας άφησε επίσης ωραίες ποιητικές συλλογές, δεν κατόρθωσε να υπερβεί τα κράσπεδα των προσωπικών του αναστολών και φοβιών σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο και έμεινε δέσμιος σε μια προχειρογραφία που δημοσίευε κατά καιρούς σε διάφορα πειραϊκά έντυπα και εφημερίδες, που μείωσαν την εμβέλεια της καλλιτεχνικής του παρουσίας. Ποτέ επίσης δεν ύψωσε το ανάστημά του, στα διάφορα κατά καιρούς προβλήματα του πνευματικού και καλλιτεχνικού χώρου που ταλάνισαν και έφεραν την πόλη μας σε μια αδιέξοδη πνευματική αγραμματοσύνη. Οι Πειραιώτες, το είχαν σαν παράδοση τις τελευταίες δεκαετίες που εγώ τουλάχιστον γνώρισα, να μην διαβάζουνε, να μην γνωρίζουν τίποτα εξόν των δικών τους μικροσυγγραφικών προσπαθειών. Έτσι οι πραγματικοί και πολύπλευρα εγγράμματοι άνθρωποί του και καλλιτέχνες, έφυγαν από την πόλη. Υπάρχει πρόσωπο που μέχρι πρόσφατα ηγείτο μεγάλου σωματείου που κόμπαζε, ότι «εγώ δεν αγόρασα κανένα βιβλίο, σιγά που θα ξόδευα τον μισθό μου όπως εσύ, βλακωδώς, στην αγορά βιβλίων», ότι μου έστελναν τα παρουσίαζα. Παρόμοια θέματα θυμάμαι τα κουβέντιαζα με τον κυρό Κώστα Θεοφάνους, ο οποίος μου μιλούσε πάντοτε φιλικά και στοργικά, αλλά περί του προβλήματος βηξ. Αυτή η πόλη πτώχευσε πνευματικά, πριν πτωχεύσει η χώρα. Μόνο η συγχωρεμένη και αυτή, Περσεφόνη Κωστέα, μου είχε δώσει μια λογική απάντηση, χωρίς να διαφωνεί μαζί μου με τις παθογένειες που δημιούργησαν τα γνωστά μέχρι σήμερα πρόσωπα. Γιώργο μου έλεγε, τι περιμένεις, ο Πειραιάς είναι και θα παραμείνει μια εργατούπολη, ο κόσμος του είναι φτωχός και ταλαιπωρημένος, δεν τον ενδιαφέρουν αυτά που ενδιαφέρουν εσένα και ελάχιστους όμοιους σου.

Ο Πειραιώτης συγγραφέας Κώστας Θεοφάνους, πέρασε από την πόλη αυτή, και άφησε τα πνευματικά του ίχνη άλλα αξιόλογα και άλλα όχι. Υπήρξε όμως ένας καλοκάγαθος μάλλον φοβισμένος πολιτικά άνθρωπος, που παγιδεύτηκε μέσα στο αδιέξοδο των οραμάτων του. Η προχειρογραφία του θα ξεχαστεί μαζί με πολλά κείμενά του, θα μείνουν όμως άλλα, όπως οι μελέτες του για τον εικαστικό Πειραιά και αρκετά ποιήματά του που αντιπροσωπεύουν την Πειραϊκή παράδοση.