ΠΑΤΜΟΣ-το νησί της σιωπής και του Λόγου

ΠΑΤΜΟΣ: Το νησί της Σιωπής και του Λόγγου

     Τα μυριάδες νησιά και νησάκια ποικίλων σχημάτων και μεγεθών, που αναδύονται μέσα από τα αφρισμένα κύματα, σαν μικρές Νηρηίδες αποτελούν το στολίδι του Αιγαίου πελάγους. Εκεί που αναπαύεται η Παναγιά η Κυκλαδίτισσα. Που, ανάμεσα στο μπλε του ουρανού και το μαβί της θάλασσας, αγωνίζονται να υπερβούν την φθορά του χρόνου και την καταστροφή των ανθρώπων.

       Ένα από τα μικρά διαμαντόσπαρτα νησάκια πάνω στο πέλαγος είναι και η Πάτμος.

      Πάτμος, το νησί του Λόγου, μια που εδώ κατά την εκκλησιαστική παράδοση, ο ευαγγελιστής Ιωάννης έγραψε το Ευαγγέλιό του, αλλά και της Σιωπής, γιατί σιωπηλός μένει ο άνθρωπος όταν ακούει το άλλο βιβλίο, αυτό των σκοτεινών και αινιγματικών Οραμάτων.

     Το νησί ανήκει στο συγκρότημα της Δωδεκανήσου και περικλείεται από την Μύκονο, την Σάμο και την Λέρο. Είναι από τα μικρότερα νησιά του Αιγαίου (34 τ.χ.), έχει πλούσιες δαντελωτές ακτές, διαυγή ατμόσφαιρα, θαυμάσιο κλίμα, και ένα από τα ασφαλέστερα λιμάνια-Το Πόρτο Σκάλα-της Δωδεκανήσου.

Αλλά και η ίδια η Πάτμος, περιστοιχίζεται από πολλά μικρά άνυδρα και βραχώδη νησάκια, όπως είναι το Χέλι, η Παναγιά, ο Τράγος και άλλα.

      Από τους αρχαίους ιστορικούς, μόνον ο Θουκυδίδης στην Ιστορία, στο Γ΄ βιβλίο του την αναφέρει. Αργότερα ο Στράβων, και ο Ευστάθιος μνημονεύουν εν παρόδω το όνομά της.

Οι πρώτοι κάτοικοι της Πάτμου ήσαν Δωριείς. Έπειτα κατοικήθηκε από τους Ίωνες. Από την περίοδο εκείνη, μας σώζονται μόνο διάφορα κομμάτια από αγγεία που βρέθηκαν πάνω στο λόφο του Καστέλλου.

     Τα Τείχη του 4^ου αιώνα π.χ. μας βεβαιώνουν την ύπαρξη της πόλης χτισμένης ανάμεσα σε τρεις ορμίσκους. Της Σκάλας, του Χόλχακα και του Μέριχα. Νεκροταφεία, διάφορα λαξεύματα στους βράχους, επιγραφές, ανάγλυφα επιτύμβια και άλλα ευρήματα μας πληροφορούν για την κοινωνική ζωή και τις θρησκευτικές λατρείες του τόπου, την περίοδο εκείνη.

      Το νησί όμως, αρχίζει να γίνεται ευρύτερα γνωστό, όταν το 95 μετά χριστού επί αυτοκράτορα Δομιτιανού, ο υιός της βροντής, όπως αποκαλείται ο Ιωάννης, εξορίστηκε στην Πάτμο.

     Εκεί έγραψε την Αποκάλυψη κατά τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς. Στην τοποθεσία όπου βρίσκεται ο σημερινός Ναός του Ιωάννη του Θεολόγου, κατά την λαϊκή παράδοση.

     Οι διαμάχες μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων, οι επιδρομές των Πειρατών, το άνυδρο του τόπου, θα ερημώσουν το νησί και θα το κρατήσουν στην αφάνεια μέχρι τον 11^ο αιώνα μετά χριστό. Την περίοδο αυτή, ο όσιος Χριστόδουλος κατά κόσμο Ιωάννης, από τα περίχωρα της Βιθυνίας, θα ιδρύσει το 1088 επί Αλεξίου Α΄ Κομνηνού το μεγάλο Μοναστήρι.

      Αναφέρει ο Συναξαριστής μεταξύ άλλων:

«Βασιλεύ, κράτιστε, νήσος τις, καλούμενη Πάτμος, είναι έρημος. Εις αυτήν την νήσον έγραψε ο Θεολόγος Ιωάννης το ιερόν Ευαγγέλιον. Παρακαλώ λοιπόν την βασιλείαν σου να παραδώσεις εις εμέ την νήσον ταύτην δια να κτίσω εκεί Μοναστήριον εις το όνομα του Ευαγγελιστού Ιωάννη».

      Έτσι, από την αρετή, την αγάπη, την μόρφωση και την φιλερημία ενός μοναχού, η Πάτμος θα καταστεί κέντρο έλξεων των Χριστιανών.

Η μονή δεσπόζει σε ολόκληρο το χώρο και στην εξωτερική του εικόνα δίνει την αίσθηση ενός απόρθητου μεσαιωνικού φρουρίου. Το μοναστήρι οικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια ενός άλλου ναού. Της Θεάς Άρτεμης της Σκυθίας που είχε κτιστεί από τον Ορέστη, όταν καταδιωκόμενος από τις Ερινύες κατέφυγε στην Πάτμο.

Μια μικρή επιγραφή μέσα σε ένα τάφο που ανακαλύφθηκε στην τοποθεσία που είναι σήμερα η μονή αναφέρει:

 «…. Εκ γενεής Βήρου εκτροφός εστί Πάτνος, Νήσος αγαυοτάτη Λητωίδος ης προβέβηκε Βένθεσιν ειν αλίης έδρανα ρυομένη. Εις ότε μιν Σκυθίηθεν αρήιος εισεν Ορέστης, ρυσαμένην στυγερής μητροφόνου μανίης…».

    Ο όσιος Χριστόδουλος γράφει ο πατρολόγος Στυλιανός Παπαδόπουλος στο βιβλίο του: «είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μοναχικού βίου της εποχής εκείνης. Μοναχός ευλαβέστατος, ηγούμενος αυστηρός, δυναμικός ιδρυτής μονών, έμπειρος γιατρός, ικανός αρχηγός σε ώρες πολέμου, μορφωμένος με πάθος για τα βιβλία και με σημαντική βιβλιοθήκη, άσημος στην καταγωγή χωρικός με κύρος στην αυτοκρατορική αυλή και στο πατριαρχείο, με βαθιά γνώση του κόσμου και των ανθρώπων, με γερή πίστη ακλόνητη, προσωπικότητα αντιπροσωπευτική της τρικυμισμένης εποχής των Κομνηνών».

      Τον βίο του συνέγραψε ο σύγχρονός του Μητροπολίτης Ρόδου, Ιωάννης ο Β΄. Ο όσιος ακόμα, συνέγραψε τον μοναστικόν κανόνα για τους μοναχούς της Ζαγοράς, το υποτύπωσις βιβλίο στο οποίο περιέχονται στοιχεία αυτοβιογραφίας και η μυστική διαθήκη του, λίγο πριν κοιμηθεί το 1093 στην Εύβοια, που, συμβουλεύει τους μοναχούς να συνεχίσουν το έργο του και να ολοκληρώσουν την οικοδόμηση και την διαφύλαξη της μονής. Το λείψανό του, βρίσκεται τοποθετημένο σε αργυρή λάρνακα στον εσωτερικό νάρθηκα του ναού της μονής.

     Η βιβλιοθήκη του μοναστηριού, είναι από τις μεγαλύτερες της Δωδεκανήσου. Έχει ακόμα, ένα πλούσιο και πολυτελές σκευοφυλάκιο, και οι τοιχογραφίες της μονής-είναι διαφόρων τεχνοτροπιών-διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Αξίζει να αναφέρει κανείς, και το τεράστιο ξυλόγλυπτο τέμπλο που κοσμεί το ναό της μονής. Είναι ένας ανεκτίμητος μικρός θησαυρός της λαϊκής ξυλογλυπτικής. (Ένα παρόμοιο έχω δει ότι υπάρχει και στο Γαλαξίδι).

     Στην Πατμιάδα σχολή, που ιδρύθηκε από τον Μακάριο Καλογερά και στεγάζεται στην μονή της Αποκάλυψης (1713), φοίτησαν και δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι του γένους. Όπως: ο Μακάριος Καλογεράς, ο Γεράσιμος ο Βυζάντιος, ο Δανιήλ Κεραμεύς και άλλοι.

    Στην Επανάσταση του 1821 ξεχώρισαν ο ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Δημήτριος Θέμελης και άλλοι.

     Η μονή όμως της νήσου δεν έχει κλείσει τον κύκλο της.

Τις ημέρες αυτές που εορτάζει τα 900 χρόνια της ίδρυσις της, και το νησί θα ζήσει μεγαλεία άλλων εποχών, ανοίγεται ένα νέο κεφάλαιο στη μακραίωνη ιστορία της.

     Και όπως και τότε, έτσι και τώρα, ας ευχηθούμε ένας άλλος εξόριστος ποιητής να φωτιστεί από την άσβεστη φλόγα του Λόγου και να φωτίσει και τις δικές μας ψυχές.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα,

«Η Φωνή του Πειραιώς», αριθμός 12935-30/9/1988

Πειραιάς, 29 Δεκεμβρίου 2013.